Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 października 2016 roku

Sąd Rejonowy w Gdyni I Wydział Cywilny sekcja do spraw rozpoznawanych w postępowaniu uproszczonym

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 04 października 2016 roku w Gdyni

na rozprawie

sprawy z powództwa E. S.

przeciwko A. Towarzystwo (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę

I.  zasądza od pozwanego A. Towarzystwo (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powoda E. S. kwotę 5 764,63 złotych ( pięć tysięcy siedemset sześćdziesiąt cztery złote sześćdziesiąt trzy grosze) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi za okres od dnia 01 lipca 2016 roku do dnia zapłaty;

II.  w pozostałym zakresie oddala powództwo;

III.  zasądza od pozwanego A. Towarzystwo (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powoda E. S. kwotę 2 667 złotych ( dwa tysiące sześćset sześćdziesiąt siedem złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu.

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 01 lipca 2016 roku powód E. S. domagał się zasądzenia na jego rzecz od pozwanego A. Towarzystwo (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą W. kwoty 5 780,51 złotych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi za okres od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, a także kosztów procesu.

W uzasadnieniu powód E. S. wskazał, że dnia 18 sierpnia 2008 roku zawarł z pozwanym A. Towarzystwo (...) Spółką Akcyjną z siedzibą W. umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) Program (...) 2008 (...), potwierdzoną polisą o numerze (...), ze składką miesięczną w wysokości 350 złotych. Jednocześnie powód wskazał, iż zmiana do powyższej umowy wynikająca z aneksu nie wiąże go, gdyż została wprowadzona przez pozwanego jednostronnie, z naruszeniem treści § 3 i § 4 art. 830 k.c.

W związku z zaprzestaniem uiszczania składek przez powoda, umowa łącząca strony rozwiązała się, zaś umorzenie środków na rachunku nastąpiło według wyceny jednostek uczestnictwa z dnia 05 sierpnia 2014 roku. Powód podniósł, iż w dniu wygaśnięcia umowy na rachunku powoda znajdowały się środki w kwocie 42 440,75 złotych, z czego pozwany zatrzymał kwotę 4 530 złotych tytułem opłaty likwidacyjnej oraz kwotę 424,41 złotych tytułem opłaty od wykupu. W ocenie powoda postanowienia, na podstawie których pozwany pomniejszył wypłaconą powodowi kwotę o opłatę likwidacyjną i opłatę od wykupu stanowią niedozwolone postanowienia umowne.

Ponadto, powód E. S. wskazał, iż na kwotę dochodzoną niniejszym postępowaniem składa się kwota 4 954,41 złotych tytułem należności głównej (pobranej przez pozwanego jako opłata likwidacyjna i opłata za wykup) oraz kwota 826,10 złotych tytułem odsetek ustawowych od tej kwoty liczonych za okres od dnia 05 sierpnia 2014 roku do dnia 30 czerwca 2016 roku.

W odpowiedzi na pozew, pozwany A. Towarzystwo (...) Spółka Akcyjna z siedzibą W. wniósł o oddalenie powództwa w całości podnosząc, że postanowienia umowy dotyczące opłaty likwidacyjnej oraz opłaty od wykupu nie stanowią niedozwolonych postanowień umownych.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W oparciu o wniosek z dnia 30 lipca 2008 roku E. S. zawarł z A. Towarzystwo (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w W. umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) P. A. 2008 (...), potwierdzoną polisą o numerze (...).

Miesięczna regularna składka ubezpieczeniowa została określona na kwotę 350 złotych.

E. S. otrzymał załącznik do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym o oznaczeniu (...)OWU- (...).

W dniu 29 stycznia 2013 roku aneksem numer (...) wprowadzono zmiany dotyczące wysokości opłat.

wniosek o zawarcie umowy – k. 75 akt, załącznik – k. 76 akt, polisa – k. 77 -78 akt, twierdzenia powoda E. S. – protokół rozprawy z dnia 10 października 2016 roku, k. 94-95 akt (zapis cyfrowy 00:01:35-00:15:44)

Zgodnie z treścią punktu 13 załącznika do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym o oznaczeniu (...)OWU- (...) opłata od wykupu wynosi 1% kwoty częściowej wypłaty lub całkowitej wypłaty i jest pobierana z obu subkont w okresie obowiązywania umowy ubezpieczenia.

Stosownie zaś do punktu 15 załącznika do ogólnych warunków ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym o oznaczeniu (...)OWU- (...), opłata likwidacyjna pobierana jest w wysokości wskazanej w poniższej tabeli:

Zgodnie zaś z treścią polisy o numerze (...) opłata od wykupu pobierana odpowiednio – z subkonta składek regularnych lub z subkonta składek dodatkowych, przez cały okres trwania umowy ubezpieczenia przed każdą częściową wypłatą oraz całkowitą wypłatą, a także w razie wygaśnięcia umowy ubezpieczenia, w sytuacjach wskazanych w § 12 ust. 2 oraz § 25 ust. 2 punkt 2, 3 i 5 ogólnych warunków ubezpieczenia, od wartości środków wypłacanych z rachunku ubezpieczającego, w wysokości 1% w okresie obowiązywania umowy. Natomiast opłata likwidacyjna pobierana z subkonta składek regularnych poprzez umorzenie jednostek uczestnictwa przed całkowitą wypłatą, w razie wygaśnięcia umowy ubezpieczenia w sytuacjach wskazanych w § 12 ust. 2 oraz § 25 ust. 2 punkt 2, 3 i 5 ogólnych warunków ubezpieczenia oraz od tej części częściowej wypłaty z subkonta składek regularnych staje się niższa od kwoty odpowiadającej statusowi polisy opłaconej przed wskazaną poniżej rocznicą polisy, w następującej wysokości: do dnia poprzedzającego 1. rocznicę polisy – 99%, od 1. rocznicy polisy do dnia poprzedzającego 2. rocznicę polisy – 99%, od 2. rocznicy polisy do dnia poprzedzającego 3. rocznicę polisy – 80%, od 3. rocznicy polisy do dnia poprzedzającego 4. rocznicę polisy – 70%, od 4. rocznicy polisy do dnia poprzedzającego 5. rocznicę polisy – 60%, od 5. rocznicy polisy do dnia poprzedzającego 6. rocznicę polisy – 50%, od 6. rocznicy polisy do dnia poprzedzającego 7. rocznicę polisy – 40%, od 7. rocznicy polisy do dnia poprzedzającego 8. rocznicę polisy – 30%, od 8. rocznicy polisy do dnia poprzedzającego 9. rocznicę polisy – 20%, od 9. rocznicy polisy do dnia poprzedzającego 10. rocznicę polisy – 10% oraz od 10. rocznicy polisy – 0%.

wniosek o zawarcie umowy – k. 75 akt, załącznik – k. 76 akt, polisa – k. 77 -78 akt

Zgodnie z aneksem numer (...) do polisy numer (...) P. (...) 2008 obowiązującym od dnia 29 stycznia 2013 roku opłata od wykupu wynosiła 1%, zaś opłata likwidacyjna pobierana jest w wysokości wskazanej w poniższej tabeli:

nie więcej jednak niż suma następujących kwot:

1.  kosztu dystrybucji w wysokości 109,25% składki regularnej należnej za pierwszy rok polisowy, nie wyższego niż wartość subkonta składek regularnych według stanu z dnia ustalania wysokości opłaty,

2.  kosztu wystawienia polisy wynoszącego 260 złotych albo odpowiadającego wartości subkonta składek regularnych, jeżeli wartość subkonta składek regularnych jest niższa niż 260 złotych

3.  kosztu rozwiązania umowy ubezpieczenia (likwidacji polisy) wynoszącego 280 złotych albo odpowiadającego wartości subkonta składek regularnych, jeżeli wartość subkonta składek regularnych jest niższa niż 280 złotych.

aneks numer (...) do polisy – k. 24-25 akt

Z dniem 05 sierpnia 2014 roku umowa potwierdzona polisą numer (...) została rozwiązana, z uwagi na zaprzestanie uiszczania składek przez E. S..

Na dzień rozwiązania umowy wartość umowy wynosiła 42 440,75 złotych. Wysokość opłaty likwidacyjnej ustalono na kwotę 4 530 złotych, zaś opłaty od wykupu – na kwotę 424,41 złotych.

niesporne, a nadto: pismo – k. 35 akt, pismo – k. 33-34 akt

W dniu 05 września 2016 roku A. Towarzystwo (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. sporządził zestawienie kosztów dla polisy numer (...) poniesionych przez A. Towarzystwo (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. w związku z zawarciem i likwidacją umowy ubezpieczenia łączącej go z E. S..

Na wskazaną w zestawieniu łączną kwotę poniesionych kosztów w wysokości 4 530 złotych składają się:

-

koszty akwizycji w kwocie 3 990 złotych,

-

koszty wystawienia polisy w kwocie 260 złotych,

-

koszt likwidacji polisy 280 złotych.

niesporne, a nadto: zestawienie kosztów dla polisy numer (...) – k. 82 akt

Pismem z datą w nagłówku „dnia 02 października 2016 roku” E. S. wezwał A. Towarzystwo (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w W. do zwrotu pobranej opłaty likwidacyjnej.

niesporne, a nadto: wezwanie do zapłaty – k.26-21 akt

Sąd zważył, co następuje:

Ustalenia powyższego stanu faktycznego Sąd dokonał na podstawie wyżej wymienionych dowodów z dokumentów przedłożonych przez strony w toku postępowania, których zarówno autentyczność, jak i prawdziwość w zakresie twierdzeń w nich zawartych nie budziła wątpliwości Sądu, a zatem brak było podstaw do odmowy dania im wiary, tym bardziej, że nie były one kwestionowane w zakresie ich mocy dowodowej przez żadną ze stron. Pozostałe dokumenty złożone w sprawie nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia, gdyż nie wnosiły do sprawy nowych istotnych okoliczności. Sąd oparł się także na twierdzeniach powoda E. S. uznając je za spójne i logiczne, zwłaszcza w zakresie, w jakim powód wskazywał na okoliczności towarzyszące zawieraniu przez niego przedmiotowej umowy.

W niniejszej sprawie powód E. S. domagał się zasądzenia na jego rzecz od pozwanego A. Towarzystwo (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą W. kwoty 5 780,51 złotych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie tytułem zwrotu części środków zgromadzonych przez powoda, a zatrzymanych przez pozwanego jako tzw. opłata likwidacyjna i opłata od wykupu, w związku z rozwiązaniem łączącej strony umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) P. A. 2008 (...).

Poza sporem pozostawało, że strony łączyła przedmiotowa umowa ubezpieczenia, jak również, że umowa ta została, w związku z zaprzestaniem uiszczania składek, rozwiązana z dniem 05 sierpnia 2014 roku. Niesporne było również to, że w związku z rozwiązaniem powyższej umowy pozwany wypłacił powodowi część zgromadzonych środków, zatrzymując kwotę 4 530 złotych tytułem opłaty likwidacyjnej oraz kwotę 424,41 złotych tytułem opłaty od wykupu.

Powód E. S. podnosił, że postanowienia umowy łączącej strony dotyczące wysokości i sposobu ustalania kwoty wypłacanej przez pozwanego w związku z rozwiązaniem umowy przed końcem okresu, na jaki została zawarta, stanowią niedozwolone postanowienia umowne, o jakich mowa w art. 385 ¹ § 1 k.c., wobec czego nie wiążą powoda.

Wobec powyższych stanowisk stron, rzeczą Sądu w niniejszej sprawie było ustalenie, czy sporne postanowienia umowy łączącej strony dotyczące wysokości i sposobu ustalania kwoty stanowiącej opłatę likwidacyjną i opłatę od wykupu, stanowią niedozwolone postanowienia umowne, o jakich mowa w art. 385 ¹ § 1 k.c., a zatem, czy postanowienia te nie zostały indywidualnie uzgodnione z powodem, czy kształtują one prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy oraz czy postanowienia te nie odnoszą się do określonych jednoznacznie głównych świadczeń stron.

Zgodnie z treścią w art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Do uznania badanego postanowienia umownego za niedozwolone i wyeliminowania go z praktyki stosowania konieczne jest łączne stwierdzenie występowania czterech przesłanek. Umowa musi zostać zawarta z konsumentami (co w niniejszej sprawie pozostawało bezsporne), a nadto kwestionowane postanowienie nie mogło zostać uzgodnione indywidualnie, postanowienie to musiało kształtować prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy oraz nie dotyczyć sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron.

Zarówno wysokość, jak i sposób ustalania kwoty stanowiącej opłatę likwidacyjną i opłatę od wykupu określone w załączniku do ogólnych warunków ubezpieczenia, zmodyfikowane zostały aneksem numer (...) obowiązującym od dnia 29 stycznia 2013 roku. Zgodnie z powyższymi postanowieniami, które były przedmiotem badania Sądu, opłata od wykupu wynosiła 1%, zaś opłata likwidacyjna pobierana była w wysokości wskazanej w poniższej tabeli:

nie więcej jednak niż suma następujących kwot:

1.  kosztu dystrybucji w wysokości 109,25% składki regularnej należnej za pierwszy rok polisowy, nie wyższego niż wartość subkonta składek regularnych według stanu z dnia ustalania wysokości opłaty,

2.  kosztu wystawienia polisy wynoszącego 260 złotych albo odpowiadającego wartości subkonta składek regularnych, jeżeli wartość subkonta składek regularnych jest niższa niż 260 złotych

3.  kosztu rozwiązania umowy ubezpieczenia (likwidacji polisy) wynoszącego 280 złotych albo odpowiadającego wartości subkonta składek regularnych, jeżeli wartość subkonta składek regularnych jest niższa niż 280 złotych.

Odnosząc się do pierwszej z przesłanek wskazanych w treści art. 385 ¹ § 1 k.c., tj. kwestii indywidualnego uzgodnienia z powodem jako konsumentem treści spornych postanowień umownych, wskazać należy jednocześnie na treść § 3 powyższego przepisu, zgodnie z którym nie uzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu i w szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. W ocenie Sądu nie ulega żadnej wątpliwości, iż sporne postanowienia dotyczące wysokości i sposobu ustalania kwoty stanowiącej opłatę likwidacyjną i opłatę od wykupu nie podlegały w żadnym momencie indywidualnym uzgodnieniom z powodem E. S. i powód nie miał żadnego wpływu na ich treść, zostały one bowiem powodowi narzucone w ramach stosowanego przez pozwanego wzorca umowy.

Zdaniem Sądu rozpoznającego niniejszą sprawę, o indywidualnym uzgodnieniu postanowień umowy nie może w żadnym wypadku świadczyć to, że na kwestionowane postanowienia dotyczące wysokości i sposobu ustalania kwoty opłaty likwidacyjnej, opłaty od wykupu czy też innych opłat, powód wyraził zgodę składając stosowne oświadczenie, tj. podpisując umowę ubezpieczenia, jak również podpisując oświadczenie o otrzymaniu i zapoznaniu się z dokumentami zawierającymi te postanowienia. Również możliwość zapoznania się przez powoda z treścią tych dokumentów przed ich podpisaniem oraz idąca za tym możliwość rozważenia przez powoda wszystkich konsekwencji wynikających z zawarcia umowy, w tym skutków związanych z rozwiązaniem umowy przed końcem okresu jej obowiązywania, także nie świadczy jeszcze o tym, że postanowienia uprawniające pozwanego do zatrzymania części środków zgromadzonych przez powoda zostały uzgodnione z powodem indywidualnie.

Z zebranego w sprawie materiału dowodowego nie wynika więc, aby powód E. S. zawierając z pozwanym umowę w oparciu o przedmiotowy wzorzec umowy miał rzeczywisty wpływ na kształtowanie treści tej umowy i aby treść ta w zakresie wysokości i sposobu ustalania kwoty stanowiącej wartość opłaty likwidacyjnej i opłaty od wykupu podlegała indywidualnym negocjacjom między stronami. Wskazać przy tym należy, iż ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie spoczywa na tym, kto się na to powołuje (art. 385 ¹ § 4 k.c.), a zatem w niniejszej sprawie ciężar ten spoczywał na pozwanym, który jednakże, w ocenie Sądu, obowiązkowi temu nie sprostał.

Zważyć również należy, że sporne postanowienia umowne dotyczące wysokości i sposobu ustalania opłaty likwidacyjnej i opłaty od wykupu pobieranych w związku z przedterminowym rozwiązaniem umowy nie dotyczą głównych świadczeń stron umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym. Za postanowienia określające główne świadczenia stron jakiejkolwiek umowy uznać należy, zdaniem Sądu, takie jej elementy konstrukcyjne, bez których uzgodnienia nie doszłoby do zawarcia umowy, a więc tzw. essentialia negotii. W przypadku przedmiotowej umowy ubezpieczenia są to: udzielenie ochrony ubezpieczeniowej i spełnienie świadczenia ubezpieczeniowego przez pozwanego w przypadku zajścia wypadku ubezpieczeniowego (zgonu ubezpieczonego lub dożycia) oraz ciążąca na powodzie zapłata składki ubezpieczeniowej. Natomiast postanowienia określające wysokość świadczeń wypłacanych przez pozwanego w sytuacji wcześniejszego rozwiązania umowy nie mogą zostać uznane za postanowienia określające główne świadczenia stron, gdyż nie warunkują one bytu umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, jako że nie mają związku z zajściem któregokolwiek z wypadków ubezpieczeniowych objętych zakresem tej umowy.

Z treści łączącej strony umowy wynika, że przedmiotem ubezpieczenia jest życie ubezpieczonego, a zakres ubezpieczenia obejmuje dwa zdarzenia ubezpieczeniowe: dożycie ubezpieczonego do określonej daty, ewentualnie – śmierć ubezpieczonego w okresie ubezpieczenia. Na podstawie tej umowy powód był zatem zobowiązany przez cały okres trwania umowy do uiszczania składki regularnej, a strona pozwana – do wypłaty świadczenia ubezpieczeniowego wynikającego z umowy w przypadku śmierci ubezpieczonego lub dożycia przez niego określonego wieku. I tylko te powyższe obowiązki, mając również na względzie treść art. 805 k.c., stanowią zatem główne świadczenia stron. Nie ma zaś takiego charakteru świadczenie w postaci opłaty likwidacyjnej, czy nawet ściśle z nią powiązany wykup polisy, jako, że nie jest on zwykłym sposobem zakończenia umowy, strony przy zawieraniu umowy nie planowały takiego zakończenia, miało ono charakter wyjątkowy (tak Sąd Okręgowy w Krakowie w wyroku z dnia 18 września 2015 roku, sygn. akt II Ca 1137/15). Jednocześnie mieć należy na uwadze, że umowa – oprócz opłaty likwidacyjnej i opłaty od wykupu – przewidywała także opłatę wstępną, opłatę administracyjną, czy opłatę za ryzyko, którym nie sposób przecież nadać waloru świadczenia głównego, stąd też i brak podstaw do przypisania takiego charakteru opłacie likwidacyjnej, a zatem postanowienia umowy jej dotyczące mogą zostać uznane za klauzule abuzywne w oparciu o art. 385 ¹ § 1 k.c.

Odnosząc się do kwestii kształtowania przez sporne postanowienia umowne praw i obowiązków powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, zgodzić należy się z poglądami wyrażanymi w orzecznictwie, zwłaszcza Sądu Najwyższego, iż rażące naruszenie interesów konsumentów polega na nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na ich niekorzyść, zaś ukształtowanie praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami w zakresie treści stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu klauzul godzących w równowagę kontraktową stron (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 lipca 2005 roku w sprawie o sygn. akt I CK 832/04, Lex nr 159111).

Określona w badanych postanowieniach umownych wysokość opłaty likwidacyjnej została wskazana procentowo w odniesieniu do czasu trwania umowy, z tym, że od dnia 29 stycznia 2013 roku wprowadzono również zasadę, że opłata ta nie może wynosić więcej niż suma następujących kwot:

1.  kosztu dystrybucji w wysokości 109,25% składki regularnej należnej za pierwszy rok polisowy, nie wyższego niż wartość subkonta składek regularnych według stanu z dnia ustalania wysokości opłaty,

2.  kosztu wystawienia polisy wynoszącego 260 złotych albo odpowiadającego wartości subkonta składek regularnych, jeżeli wartość subkonta składek regularnych jest niższa niż 260 złotych

3.  kosztu rozwiązania umowy ubezpieczenia (likwidacji polisy) wynoszącego 280 złotych albo odpowiadającego wartości subkonta składek regularnych, jeżeli wartość subkonta składek regularnych jest niższa niż 280 złotych.

Takie określenie mechanizmu ustalania wysokości opłaty likwidacyjnej – za pomocą nieczytelnego, zdaniem Sądu, dla zwykłego konsumenta algorytmu, uznać należy za sprzeczne z dobrymi obyczajami, nie pozwala to bowiem stronie umowy – w tym przypadku powodowi, na realną ocenę wysokości tej opłaty ani na oszacowanie prawdopodobnej kwoty opłaty likwidacyjnej, nie pozwalając jednocześnie przy podejmowaniu decyzji odnośnie zawarcia umowy na ocenę wszystkich okoliczności, które mogą nastąpić w przyszłości skutkując koniecznością wcześniejszego rozwiązania umowy. Powód, nawet po zapoznaniu się z ogólnymi warunkami umowy i załącznikiem, nie był bowiem w stanie nawet oszacować, jaka jest wysokość tej opłaty likwidacyjnej.

Zdaniem Sądu sposób określenia wysokości świadczenia wypłacanego ubezpieczonemu w przypadku wcześniejszego rozwiązania umowy określony w powyższy sposób, ma pewną formę ryczałtu i nie znajduje żadnego uzasadnienia w rzeczywiście ponoszonych przez pozwanego kosztach ani też nie pozostaje w związku z jego ryzykiem.

Jak wskazał pozwany kwota wartości wypłaconych powodowi środków uwzględnia pomniejszenie zgromadzonych przez niego środków o koszty poniesione przez pozwanego związane z dystrybucją i zawarciem umowy oraz o koszty związane z prowadzoną przez pozwanego działalnością gospodarczą, które w związku z przedterminowym rozwiązaniem umowy nie będą mogły zostać pokryte z opłat, jakie byłyby pobierane przez pozwanego w trakcie całego okresu, na jaki umowa została zawarta. Do kosztów tych należą przede wszystkim koszty akwizycji związane z zawieraniem umów ubezpieczenia (tj. prowizja pośrednika ubezpieczeniowego i koszty związane z jej wypłatą, koszty wystawienia polisy, koszty marketingowe) oraz koszty administracyjne związane z wykonywaniem umów ubezpieczenia (tj. koszty obsługi kolejnych składek, koszty obsługi wypłaty świadczeń, koszty obsługi korespondencji, koszt obsługi finansowej, korporacyjnej i prawnej pozwanego).

Wynika z tego, że pozwany przy określeniu wysokości wypłacanych powodowi środków wziął pod uwagę wszystkie koszty swojej działalności, gdzie znaczna część kosztów funkcjonowania pozwanego oraz jego ryzyko są pokrywane przez konsumenta w ramach szeregu innych opłat pobieranych przez pozwanego, m.in. opłaty administracyjnej, opłaty za zarządzanie czy opłaty operacyjnej. Opłaty te winny być przez pozwanego odpowiednio skalkulowane już przy zawarciu umowy ubezpieczenia, tak aby uzyskiwane z nich środki pieniężne pokrywały koszty związane z wykonywaniem umowy ubezpieczenia. Również kwestie wzajemnych rozliczeń prowizji między pozwanym a pośrednikiem powinny zostać uregulowane między nimi w taki sposób, aby zabezpieczone zostały interesy obydwu stron, brak jest natomiast jakichkolwiek podstaw do obciążania tymi kosztami konsumenta i przerzucania na niego ryzyka wynikającego z niezagwarantowania sobie przez pozwanego ubezpieczyciela zwrotu prowizji (lub jej części) od pośrednika. W ocenie Sądu wysokość i sposób ustalania wysokości opłaty likwidacyjnej powinny być natomiast uzależnione jedynie od kosztów, jakie pozwany faktycznie ponosi w związku z wygaśnięciem umowy ubezpieczenia. Należałoby bowiem, zgodnie z definicją językową, wnioskować, że opata likwidacyjna ponoszona jest przez ubezpieczonego wyłącznie w związku z wydatkami pozwanego związanymi z wcześniejszą likwidacją polisy, za takie zaś koszty nie mogą być uznane koszty wystawienia polisy czy wynagrodzenia agenta ubezpieczeniowego, gdyż są one związane z zawarciem, a nie zakończeniem umowy.

W ocenie Sądu nie stanowi też dostatecznego usprawiedliwienia dla stosowania przez pozwanego rygorystycznego i automatycznego sposobu naliczania i pobierania opłaty likwidacyjnej okoliczność, że umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi mają ze swej natury długoterminowy charakter, a ich dochodowość warunkowana jest długością trwania, więc dopiero gdy umowa trwa wystarczająco długo – wysokie koszty poniesione na początku jej trwania mogą zostać zrekompensowane zyskami osiąganymi w kolejnych latach. Jak już wyżej wskazano, koszty te winny być przez pozwanego odpowiednio skalkulowane już przy zawarciu umowy ubezpieczenia.

Wskazać również należy, że z treści ogólnych warunków ubezpieczenia wynika jedynie, iż wysokość kwoty świadczenia do wypłaty jest pomniejszana o opłatę likwidacyjną i oprócz wskazania mechanizmu (wzoru) jej obliczania, brak jest wskazania, jakie koszty prowadzenia działalności przez pozwanego opłata ta pokrywa. Ich sprecyzowanie i uszczegółowienie zostało przez pozwanego dokonane dopiero w toku procesu w formie sporządzonego w dniu 05 września 2016 roku zestawienia kosztów dla umowy zawartej z powodem. Jednocześnie tłumaczenie i uzasadnianie wysokości pobranej opłaty przez pozwanego w zasadzie post factum, na potrzeby niniejszego postępowania, nie może prowadzić do uznania zapisu wzorca umowy za precyzyjny, zgodny z dobrymi obyczajami i nienaruszający interesu konsumenta.

Z treści spornych postanowień umownych oraz powyższych rozważań wynika, że ubezpieczyciel, stosując sporne postanowienia umowne, przewidział dla ubezpieczonego konsumenta swoistą sankcję za rezygnację z kontynuowania umowy bez powiązania jej z realnie poniesionymi wydatkami. Nie ulega natomiast wątpliwości, że niedozwolone są postanowienia umowne uszczuplające ustawowe uprawnienia konsumenta. Uprawnienie ubezpieczającego do wypowiedzenia umowy ubezpieczenia na życie w każdym czasie jej trwania (art. 830 § 1 k.c.) jest uprawnieniem prawnokształtującym, które – wobec treści spornych postanowień umownych – podlega materialnemu ograniczeniu poprzez zastrzeżenie przez ubezpieczyciela opłaty za rezygnację z polisy (w postaci zatrzymanej części zgromadzonych środków w formie opłaty likwidacyjnej, pomniejszających wartość wykupu) w kwocie, która czyni korzystanie z prawa do zrezygnowania z ubezpieczenia – iluzorycznym. Nałożenie we wzorcu umowy na konsumenta de facto obowiązku zapłaty kwoty pieniężnej (poprzez pomniejszenie należnego jej świadczenia), i to w znacznej wysokości, w razie skorzystania przez niego z prawa przyznanego mu w ustawie do rozwiązania umowy jest więc sprzeczne z dobrymi obyczajami, gdyż zmierza do ograniczenia ustawowego prawa konsumenta, czyniąc ekonomicznie nieopłacalnym korzystanie z tego prawa.

Odnosząc się natomiast do opłaty od wykupu, to zważyć należy, że wysokość tej opłaty również w żaden sposób nie została uzgodniona z powodem, jak również, że pozwany wskazał, iż opłata ta pokrywać ma koszt samej operacji wykupu jednostek uczestnictwa. Jednocześnie pozwany nie wyjaśnił, na czym polega koszt tej operacji, jakie czynności w jej ramach są przez pozwanego podejmowane, a których kosztów nie pokrywa opłata likwidacyjna. Jednocześnie opłata ta nie jest określona kwoto, nie można jej przypisać jednoznaczności, konsument nie ma możliwości nawet przybliżonego ustalenia jej wartości. Nadto, po zmianach wprowadzonych z dniem 29 stycznia 2013 roku opłata od wykupu określona została na poziomie 1%, aczkolwiek bez odniesienia się do podstawy ustalenia tej kwoty. Uniemożliwia to konsumentowi ustalenie nawet przybliżonej wartości takiej opłaty i przesądza o uznaniu postanowień jej dotyczących w takim kształcie za naruszające rażąco interesy konsumenta i kształtujące jego obowiązki wynikające z umowy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami.

Podsumowując powyższe rozważania uznać należało, iż kwestionowane przez powoda postanowienia dotyczące wysokości oraz sposobu ustalania wysokości opłaty likwidacyjnej i opłaty od wykupu w przypadku rozwiązania umowy przed końcem okresu jej obowiązywania, kształtują prawa i obowiązki powoda jako konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają jego interes, gdyż prowadzą do uzyskiwania przez ubezpieczyciela nieuprawnionych korzyści kosztem ubezpieczonego. Postanowienia te stanowią zatem w ocenie Sądu niedozwolone postanowienia umowne, o jakich mowa w treści art. 385 ¹ § 1 k.c. Powód jest więc uprawniony do żądania od pozwanego zwrotu zatrzymanej części zgromadzonych przez niego środków, gdyż wysokość wypłaconego powodowi świadczenia została ustalona według zasad nieskutecznych w stosunku do powoda. Roszczenie powoda dochodzone w niniejszej sprawie zasługiwało więc na uwzględnienie. W tej sytuacji bez znaczenia pozostaje (jako, że sporne postanowienia nie obowiązują w stosunku prawnym między stronami), swoiste samoograniczenie wysokości pobranej opłaty przez powoda, gdyż odpadła w ogóle podstawa do pobrana tej opłaty przez pozwanego w jakiejkolwiek wysokości.

Odnośnie roszczenia o odsetki, to wskazać należy, że z treści ogólnych warunków umowy wynikał siedmiodniowy termin wypłaty środków. Skoro zaś umowa została rozwiązana z dniem 05 sierpnia 2014 roku, pozwany popadł w opóźnienie w spełnieniu świadczenia dopiero z dniem 13 sierpnia 2014 roku, stąd też na podstawie art. 481 k.c. powodowi należały się odsetki ustawowe (za opóźnienie) liczone od kwoty 4 954,41 złotych za okres od dnia 13 sierpnia 2014 roku do dnia 30 czerwca 2016 roku, co stanowi kwotę 810,22 złotych.

Mając na uwadze powyższe Sąd, na podstawie art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 481 k.c. w zw. z art. 482 k.c. uwzględnił powództwo w przeważającej części, wobec czego w punkcie I wyroku zasądził od pozwanego A. Towarzystwo (...) na (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powoda E. S. kwotę 5 764,63 złotych tytułem zwrotu części zgromadzonych przez powoda środków zatrzymanych przez pozwanego w związku z rozwiązaniem umowy przed końcem okresu jej obowiązywania w formie tzw. opłaty likwidacyjnej i opłaty za wykup wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi za okres od dnia 01 lipca 2016 roku do dnia zapłaty, w pozostałym zaś zakresie powództwo oddalił (odnośnie żądania odsetek za opóźnienie za okres od dnia 05 sierpnia 2014 roku do dnia 12 sierpnia 2014 roku, punkt II wyroku).

O kosztach procesu Sąd orzekł zgodnie z zasadą stosunkowego rozdzielenia kosztów na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z § 2 ust. 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 roku, poz. 1804) zasądzając od pozwanego na rzecz powoda kwotę 2 667 złotych, tj. obciążając nimi pozwanego w całości z uwagi na fakt, iż powód uległ swojemu żądaniu jedynie w nieznacznej części.

ZARZĄDZENIE

1.  odnotować w kontrolce uzasadnień,

2.  odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikom stron,

3.  akta przedłożyć z wpływem lub za 30 dni.

SSR Justyna Supińska

G., dnia 28 października 2016 roku