Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 listopada 2013 roku

Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Piotrkowie Trybunalskim,

Wydział V w składzie:

Przewodniczący: SSO Mariola Mastalerz

Sędziowie: SSO Beata Łapińska, SSR del. Urszula Sipińska-Sęk (spr.)

Protokolant: st.sekr.sądowy Marcelina Machera

po rozpoznaniu w dniu 13 listopada 2013 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie

sprawy z wniosku W. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. M..

o zasiłek macierzyński

na skutek apelacji wnioskodawczyni W. G. od wyroku Sądu Rejonowego

w Piotrkowie Tryb. IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 20 marca 2013r. sygn. IV U 49/13

oddala apelację.

Sygn. akt V Ua 23/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 7 stycznia 2013r. sygn. (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. M.. odmówił W. G. (1) prawa do wypłaty zasiłku macierzyńskiego za okres od 10 października 2012r. do 26 lutego 2013r. liczonego od podstawy wymiaru w wysokości 250% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale.

Od decyzji tej odwołanie wniosła W. G. (2) zarzucając naruszenie art. 49 ustawy zasiłkowej poprzez błędne ustalenie, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe wynosi 450 zł. w sytuacji, gdy składka na ubezpieczenie została przez nią uiszczona w wysokości obliczonej od podstawy wymiaru w wysokości 250% przeciętnego miesięczne go wynagrodzenia.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 20 marca 2013 roku w sprawie sygn. akt IVU 49/13 Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim oddalił odwołanie W. G..

Podstawę powyższego wyroku stanowiły następujące

ustalenia i rozważania Sądu Rejonowego:

Wnioskodawczyni prowadziła działalność gospodarczą. W związku z tym opłacała składki na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne. W miesiącu październiku 2012r. wnioskodawczyni zgłosiła się do ubezpieczenia chorobowego opłacając składkę od podstawy wynoszącej 250% przeciętnego wynagrodzenia. W dniu 10 października 2012r. wnioskodawczyni urodziła dziecko.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił wypłaty zasiłku macierzyńskiego w wysokości zależnej od składki deklarowanej za miesiąc październik 2012r., a wypłacił ten zasiłek w wysokości zależnej od 30% minimalnego wynagrodzenia. Dlatego wnioskodawczyni otrzymuje zasiłek macierzyński w wysokości 388.31zł.

Przy tak ustalonym stanie faktycznie, Sąd Rejonowy uznał odwołanie za niezasadne na podstawie art. 49 ustawy zasiłkowej. Sąd Rejonowy stanął na stanowisku, że w takich sytuacjach podstawę wymiaru składek, a tym samym wyliczenia wysokości zasiłku chorobowego stanowiła nie kwota zadeklarowana przez osobę ubezpieczoną, a wartość wskazana w deklaracji dla ubezpieczeń obowiązkowych. Sąd Rejonowy w pełni podzielił stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 6.IX.12r. ( UK 36/12), w myśl którego podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi najniższa podstawa wymiaru składek bez względu na wysokość kwoty zadeklarowanej. A wobec powyższego wnioskodawczyni nie miała prawa do zasiłku chorobowego w wysokości wyliczanej od wartości wynagrodzenia przeciętnego. W wyniku postępowania ustalono, że wysokość tego wynagrodzenia stanowi wartość 60% wynagrodzenia minimalnego.

Wnioskodawczyni wysokość składek na ubezpieczenie chorobowe zadeklarowała dopiero od miesiąca października 2012r. „ wcześniej deklarowała składki w wysokości minimalnej wymaganej przez przepisy.

Zgłoszenie do ubezpieczenia chorobowego następuje na zasadach dobrowolności w odniesieniu do osób prowadzących działalność gospodarczą. A wobec powyższego pomiędzy zgłoszeniem do ubezpieczenia a nabyciem prawa do świadczeń w odpowiedniej wysokości winien upłynąć pewien okres, w którym będzie wniesiony do ubezpieczeń odpowiedni wkład finansowy. Dlatego nie było, w ocenie Sądu Rejonowego, podstaw do przyjmowania za podstawę wymiaru składek i wysokości świadczeń kwot pozostających w całkowitym oderwaniu od wysokości składek opłacanych w okresach wcześniejszych. Dlatego w sytuacji, gdy okres opłacania składek na ubezpieczenie chorobowe nie wynosi pełnego okresu jednomiesięcznego za podstawę wymiaru świadczenia należało według Sądu Rejonowego przyjmować wysokość składek zadeklarowanych za okresy wcześniejsze zamiast wysokości składek za okres, za który składki w pełnej wysokości nie zostały opłacone.

Z powyższych względów Sad Rejonowy uznał za zasadne stanowisko ZUS, który za podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego dla wnioskodawczyni przyjął wysokość składek deklarowanych za okresy wcześniejsze niż październik 2012r. Jeśli bowiem okres za który zadeklarowany jest składka na ubezpieczenie chorobowe w wysokości innej niż najniższa wymagana, nie przekracza jednego pełnego miesiąca, za podstawę ustalania wysokości zasiłku należy przyjmować wysokość składki za okresy wcześniejsze, a nie okres niepełnego miesiąca za który zadeklarowana została składka w wysokości nieodpowiedniej do wysokości składek za okresy wcześniejsze.

Dlatego Sąd Rejonowy uznał decyzję ZUS za prawidłową, zgodną z art. 49 ustawy zasiłkowej, a to skutkowało oddaleniem odwołania od tej decyzji.

Powyższy wyrok w całości zaskarżyła odwołująca się W. G. (2) zarzucając mu naruszenie art. 49 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz nieuwzględnienia wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2012 roku. Wskazując na powyższe wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku.

Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zważył co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

Sąd Okręgowy podziela w pełni ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego, uznając je za wystarczające do rozpoznania apelacji i przyjmuje za własne.

Przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego przysługującego osobie ubezpieczonej niebędącej pracownikiem, w tym prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej (tak jak wnioskodawczyni), stosuje się art. 48 - 52 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz - na podstawie art. 52 - odpowiednio przepisy tej ustawy dotyczące sposobu określania podstawy wymiaru zasiłku ubezpieczonym pracownikom. W odniesieniu do zasiłku macierzyńskiego są to przepisy art. 36 ust. 2-4, art. 38 ust. 1, art. 42, art. 43, art. 48 ust. 1 oraz art. 49 i art. 50.

Zasiłek macierzyński -stosownie do art. 48 ust. 1 cytowanej wyżej ustawy - oblicza się od kwoty przychodu osiągniętego z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. W zależności od czasu, jaki upływa od chwili rozpoczęcia działalności do chwili zaistnienia ryzyka ubezpieczenia i powstania prawa do świadczeń, za podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego przyjmuje się albo przychód za okres 12 miesięcy (art. 48 ust. 1), albo przychód osiągnięty w krótszym okresie, jeżeli przesłanka prawa do świadczeń z ubezpieczenia wypełniła się przed upływem 12 miesięcy prowadzenia działalności (art. 36 ust. 2 w związku z art. 48 ust. 2 i art. 52 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa). W każdej jednak z tych sytuacji podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia.

Z powyższego wynika, że ubezpieczona prowadząca pozarolniczą działalność, która przystąpiła dobrowolnie do ubezpieczenia chorobowego i w okresie tego ubezpieczenia urodziła dziecko, z chwilą ziszczenia się ryzyka tego ubezpieczenia nabywa prawo do zasiłku macierzyńskiego, którego wysokość zależna jest od zadeklarowanej przez nią kwoty stanowiącej podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, tylko wówczas gdy do chwili urodzenia dziecka podlega ubezpieczeniu dobrowolnemu przez okres dłuższy niż miesiąc, bo wtedy podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego stanowi przychód w rozumieniu art. 3 pkt 4 ustawy, czyli zadeklarowana kwota stanowiąca podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe po odliczeniu kwoty określonej w tym przepisie (art. 18 ust. 8 i art. 18a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) (tak por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2012r., II UK 36/12)

Odmiennie kwestia przedstawia się w sytuacji, gdy ryzyko ubezpieczenia ziści się już w pierwszym miesiącu ubezpieczenia, jak w niniejszej sprawie. Zadeklarowana kwota nie pokrywa się wówczas z kwotą miesięcznego przychodu, więc nie może stanowić o wysokości świadczeń przysługujących z tak krótkiego okresu ubezpieczenia.

Do takich sytuacji, jak trafnie przyjmuje Sąd Rejonowy, zastosowanie ma art. 49 pkt 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Przepis ten stanowi, że jeżeli niezdolność do pracy powstała w pierwszym miesiącu kalendarzowym ubezpieczenia chorobowego, podstawę wymiaru zasiłku stanowi najniższa podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniach, o których mowa w art. 3 pkt 4 - dla ubezpieczonych, dla których określono najniższą podstawę wymiaru składek.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 września 2012r., II UK 36/12) dokonał wykładni systemowej użytego w art. 49 pkt 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa pojęcia „ ubezpieczonych, dla których określono najniższą podstawę wymiaru składek”, sięgając do zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe w przepisach art. 18 i 18a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, do których odesłanie zawiera art. 20 ust. 1 tej ustawy. W art. 18 ustawy wskazuje się kwoty podstawy wymiaru składek dla poszczególnych grup ubezpieczonych, przy czym w art. 18 ust. 7 dla ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniom dobrowolnie, jako kwotę zadeklarowaną, nie niższą jednak od kwoty minimalnego wynagrodzenia. Kwota wynagrodzenia minimalnego stanowi zatem najniższą podstawę wymiaru składek dla tych ubezpieczonych i jednocześnie jest dolną granicą, którą mogą zadeklarować jako podstawę wymiaru składki na dobrowolne ubezpieczenie społeczne chorobowe. Podobne ograniczenie, ustanowione przez odniesienie się do dolnych wartości składek, dotyczy także osób prowadzących działalność gospodarczą (art. 18 ust. 8 i art. 18a ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Osoby, o których mowa w tych przepisach są „ubezpieczonymi, dla których określono najniższą podstawę wymiaru składek”, przy czym określenie ich w ten sposób wskazuje na ustanowienie tej wartości w sposób władczy, a więc w indywidualnej decyzji lub w ustawie jako dolnej granicy, od której składka może być zadeklarowana, a nie wynika z faktu zadeklarowania składki w wysokości liczonej od najniższej podstawy.

Najniższa kwota podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, a także ubezpieczenie chorobowe osób ubezpieczonych z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej jest zmienna i ustala się ją na okresy od dnia 1 stycznia do dnia 31 grudnia danego roku jako kwotę zadeklarowaną, jednak nie niższą od 60 % prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10 na dany rok kalendarzowy (art. 18 ust. 8 ustawy).

W odniesieniu do osób, które rozpoczynają wykonywanie działalności gospodarczej i które zgłaszają się do ubezpieczenia po raz pierwszy najniższą podstawę wymiaru składki w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej stanowi inna kwota - zadeklarowana, jednak nie niższa od 30 % kwoty minimalnego wynagrodzenia (art. 18a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Osoby, których dobrowolne ubezpieczenie chorobowe nie jest poprzedzone innym ubezpieczeniem mogą więc zadeklarować składki w kwocie nie niższej od 30 % kwoty minimalnego wynagrodzenia i nie wyższej miesięcznie od 250 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale (art. 20 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).

Biorąc pod uwagę, że wnioskodawczyni do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej zgłosiła się po raz pierwszy w październiku 2012r. i ubezpieczenie to nie było poprzedzone innym ubezpieczeniem, najniższa kwota podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, którą mogła zadeklarować to kwota nie niższa niż 30 % kwoty minimalnego wynagrodzenia.

Spełnienie się u wnioskodawczyni ryzyka ubezpieczeniowego (urodzenie dziecka) w pierwszym miesiącu kalendarzowym trwania ubezpieczenia chorobowego, oznacza że mieści się ona w kategorii ubezpieczonych, dla których określono najniższą podstawę wymiaru składek w rozumieniu art. 49 pkt 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Oznacza to, że podstawą wymiaru zasiłku macierzyńskiego dla wnioskodawczyni stanowi nie zadeklarowana, a najniższa podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, która wynosi 30 % kwoty minimalnego wynagrodzenia. Podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego tylko wówczas bowiem stanowi kwota zadeklarowana przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą, gdy ryzyko ubezpieczeniowe ziści się co najmniej po upływie miesiąca trwania ubezpieczenia.

Uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2010 r. (II UZP 1/10, OSNP 2010 nr 21-22 poz. 267), na którą powołuje się skarżąca, nie ma w przedmiotowej sprawie zastosowania. W uchwale tej Sąd Najwyższy stwierdził, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie jest uprawniony do kwestionowania kwoty zadeklarowanej przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, jeżeli mieści się ona w granicach określonych w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych. W niniejszej sprawie podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego nie stanowi bowiem kwota zadeklarowana (z uwagi na ziszczenie się ryzyka ubezpieczeniowego w pierwszym miesiącu ubezpieczenia), ale ustalona odgórnie przez ustawodawcę najniższa podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe. Kwota ta nie jest zależna w ogóle od przychodu osiąganego przez wnioskodawczynię, ani tym bardziej od kwoty zadeklarowanej na inne ubezpieczenia społeczne, jak błędnie przyjmuje Sąd Rejonowy.

Reasumując ustalenie podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego, do którego prawo powstało w pierwszym miesiącu dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej od zadeklarowanej kwoty ubezpieczenia jest wykluczone, choćby kwota ta mieściła się w granicach przewidzianych w art. 18 ust. 7 - co do minimum i w art. 20 ust. 3 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, jako nieprzekraczająca miesięcznie 250 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale.

Podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego, do którego prawo powstało w pierwszym miesiącu kalendarzowym niepoprzedzonego innym ubezpieczeniem dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, określa art. 49 pkt 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, jako najniższą podstawę wymiaru składek na to ubezpieczenie po odliczeniach, o których mowa w art. 3 pkt 4 tej ustawy, bez względu na wysokość kwoty zadeklarowanej na podstawie art. 18 ust. 8 lub 18a ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) (tak również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 listopada 2012r., III UK 38/12)

W przedmiotowej sprawie bezspornym jest, że prawo do zasiłku macierzyńskiego powstało w pierwszym miesiącu podlegania przez wnioskodawczynię dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, niepoprzedzonego innym ubezpieczeniem.

W takiej sytuacji podstawą wymiaru zasiłku macierzyńskiego jest zgodnie z art. 49 pkt 1 w związku z art. 52 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa najniższa podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, która w przypadku skarżącej wynosi 30% minimalnego wynagrodzenia, jak prawidłowo przyjął Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Sąd Rejonowy, wbrew zarzutom apelacji, prawidłowo zastosował zatem przepis art. 49 pkt 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, co skutkuje oddaleniem apelacji przez Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. jako bezzasadnej.