Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 14 czerwca 2017 r.

Sąd Okręgowy w Ostrołęce Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Monika Strzyżewska

Sędziowie: SO Tomasz Deptuła (spr.)

SO Małgorzata Mikos-Bednarz

Protokolant: sekr. sądowy Monika Iwańska

po rozpoznaniu w dniu 14 czerwca 2017 r. w Ostrołęce

na rozprawie sprawy

z wniosku J. K.

z udziałem J. S., (...) Sp. z o. o. z siedzibą w S.

o zatwierdzenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu spadku

na skutek apelacji uczestnika (...) Sp. z o. o. z siedzibą w S. od postanowienia Sądu Rejonowego w Pułtusku z dnia 4 stycznia 2017 r., sygn. akt I Ns 581/16

postanawia:

oddalić apelację.

UZASADNIENIE

Postanowieniem z 4 stycznia 2017 r., sygn. akt I Ns 581/16 Sąd Rejonowy w Pułtusku Wydział I Cywilny zatwierdził uchylenie się przez wnioskodawcę J. K. od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza po zmarłym 23 sierpnia 2006 roku w P. spadkodawcy W. K. i przyjął oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Powyższe orzeczenie Sąd pierwszej instancji wydał w oparciu o następujące, najważniejsze ustalenia faktyczne oraz dokonaną na ich podstawie ocenę prawną .

Wnioskodawca J. K. był bratem spadkodawcy W. K. w stosunku, do którego 17 grudnia 2002 roku Sąd Rejonowy w Pułtusku wydał prawomocny nakaz zapłaty w sprawie sygn. I Nc 1029/02. Umową powierniczego przelewu wierzytelności z 7 lutego 2003 r, (...) im. (...) w G. dokonała przeniesienia wierzytelności w kwocie 9.747,02 zł na rzecz (...) Sp. z o.o. w S.. Dłużnik W. K. zmarł 23 sierpnia 2006 r. Przed Sądem Rejonowym w Pułtusku toczyło się postępowanie o stwierdzenie nabycia po nim spadku zainicjowane przez (...) Sp. z o.o. zakończone postanowieniem z 9 października 2012 r. stwierdzającym, że spadek po W. K. na podstawie ustawy nabyli: rodzice (nie żyjący obecnie) po 1/ 4 części oraz rodzeństwo, w tym wnioskodawca po 1/6 części każde z nich.

W przedmiocie egzekucji Sąd Rejonowy ustalił, że 20 kwietnia 2015 r. Komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy-Woli w Warszawie wszczął egzekucję przeciwko rodzeństwu spadkodawcy, w tym przeciwko obecnemu wnioskodawcy w sprawie sygn. Km 842/09, w której należność główna wynosiła 7.688,67 zł, natomiast odsetki do 25.02.2015 r. wynosiły 34.189,63 zł. Wnioskodawca z z rodzeństwem rozpoczął spłacanie za spadkodawcę zobowiązania, nie znając wówczas rzeczywistego rozmiaru całości zobowiązań spadkodawcy. W następnym, kolejnym postępowaniu egzekucyjnym, wszczętym w czerwcu 2016 r. ten sam Komornik sądowy, z wniosku tego samego wierzyciela zawiadomił wnioskodawcę o wszczęciu egzekucji w sprawie sygn. Km 2351/16 na podstawie kolejnego, prawomocnego nakazu zapłaty wydanego przeciwko spadkodawcy przez sąd również w 2002 r., gdzie wprawdzie należność główna wynosiła 13.546, 36 zł, jednak odsetki sięgnęły kwoty 91.280, 19 zł.

Na rozprawie w dniu 14 listopada 2016 r. Sąd Rejonowy w Pułtusku odebrał od wnioskodawcy – spadkobiercy W. K. zmarłego 23 sierpnia 2006 r. w P. i tam ostatnio stale zamieszkałego oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Sąd Rejonowy w następstwie takich ustaleń z powołaniem się na uregulowanie art. 1019 k.c., art. 84 k.c. (błąd oświadczenia o przyjęciu spadku) i 88§2 k.c.(wygaśnięcie uprawnienia do uchylenia się z upływem roku od wykrycia błędu) wniosek o uchylenie się od skutków nie złożenia oświadczania uwzględnił, stwierdzając, że w sprawie prawo wnioskodawcy do uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie wygasło, ponadto był to błąd istotny, co do stanu spadku i usprawiedliwiony okolicznościami sprawy. Zgodnie z przytoczonym stanowiskiem Sądu Najwyższego zawartym w postanowieniu z 30 czerwca 2005 r., IV CK 799/04 brak wiedzy o rzeczywistym stanie spadku może być powodem pozwalającym na skuteczne uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o w przedmiocie odrzucenia spadku.

W realiach sprawy ma miejsce sytuacja, w której wnioskodawca wiedział o istnieniu długu, bowiem postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku toczyło się z wniosku (...) Sp. z o.o. Wiedział również o istnieniu zobowiązania – jednak takiego, które opiewało na kwotę ok. 50 000 zł, bowiem – wspólnie z rodzeństwem ten dług zaczął spłacać. Natomiast nie budziło wątpliwości, że wnioskodawca, ani żadne z rodzeństwa, nie miało świadomości, co do innego jeszcze, znacznie wyższego, długu obejmującego kwotę ponad 100 000 zł. O jego istnieniu dowiedział się z pisma Komornika sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy Woli w Warszawie z 8 czerwca 2016 r. W tej sytuacji Sąd Rejonowy przyjął, że wnioskodawca nie miał świadomości, rzeczywistego stanu spadku. Konsekwencją było uznanie, że wnioskodawca dochował terminu z art. 88 § 2 k.c. Pomimo tego, że J. K. od kilku lat wiedział, że istnieje zadłużenie, jednak najistotniejsze znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, miał moment powzięcia wiadomości o jego rzeczywistym rozmiarze. To czerwiec 2016 roku jest terminem, od której należało liczyć roczny termin wniesienia wniosku o uchylenie się od skutków prawnych nie złożenia w terminie oświadczenia w przedmiocie spadku. Skoro wniosek został złożony do Sądu Rejonowego w Pułtusku 12 sierpnia 2016 r., roczny termin nie upłynął.

Apelację od powyższego postanowienia złożył uczestnik postępowania (...) Sp. z o.o. w S. zaskarżając w całości i zarzucając obrazę przepisów prawa materialnego – art. 1019 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 84 § 1 § 2 k.c. w zw. z art. 88 § 2 k.c. przez błędne uznanie, że w sprawie zachodzi podstawa zatwierdzenia uchylenia się przez wnioskodawcę od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, mimo, że wnioskodawca uchybił terminowi z art. 88 § 2 k.c., wobec czego takie uprawnienie wygasło.

Wskazując na powyższe wniósł o zmianę postanowienia przez oddalenie wniosku oraz zasądzenie od wnioskodawcy kosztów postępowania za obie instancje.

Pełnomocnik wnioskodawcy, w jego imieniu, wniósł o oddalenie apelacji.

Pozostali uczestnicy postępowania nie zajęli stanowiska w przedmiocie apelacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje :

Apelacja była bezzasadna.

Stan faktyczny objęty rekonstrukcją dokonaną przez Sąd Rejonowy pozostał w postępowaniu apelacyjnym bezsporny. Możliwe stało się, wobec tego, przejście do oceny prawidłowości zastosowania doń w kontekście żądania wniosku wskazanych przepisów prawa materialnego.

Zagadnienie materialnoprawne będące przedmiotem oceny Sądu Okręgowego zmierzało, ku odpowiedzi na pytanie, czy według normy wynikającej z przepisów art. 1019 k.c., art. 84 k.c. i art. 88 § 2 k.c. oświadczenie w przedmiocie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza można złożyć w okolicznościach, gdy stan wiedzy spadkobiercy wprawdzie obejmował wiadomości o długach wchodzących w skład spadku, lecz wiedza ta zamykała się świadomością istnienia tylko części takich długów. Odnoszący się do tego zarzut apelacyjny operował założeniem, że wnioskodawca składając przed Sądem Rejonowym oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza w opisanym stanie faktycznym uchybił rocznemu terminowi złożenia oświadczenia przewidzianemu przez art. 88 § 2 k.c., wobec czego jego uprawnienie do uchylenia się od skutków prawnych nie złożenia w terminie takiego oświadczenia wygasło. Informację o istnieniu długów wchodzących w skład spadku miał wnioskodawca powziąć już w 2012 r., gdy toczyło się postepowanie o stwierdzenie nabycia spadku. Wtedy to, wykazując się należytą starannością, mógł podjąć czynności ukierunkowane w pierwszej kolejności na uzyskanie wiedzy o kwocie wszystkich zobowiązań spadkodawcy, następnie na ograniczenie własnej odpowiedzialności za odziedziczone tym sposobem zobowiązania.

Argument ów należy uznać za chybiony. Nie wiadomo, bowiem, o jakie czynności konkretnie i wobec kogo ukierunkowane miałoby chodzić. Trzeba wskazać, że po ujawnieniu, w założeniu ostatecznej, kwoty długu wchodzącego w skład spadku przy okazji wszczęcia pierwszego postępowania egzekucyjnego w 2012 r. wnioskodawca, wspólnie z pozostałymi spadkobiercami, podjął jego spłatę. Tymczasem to obecny apelujący, uczestnik postępowania pozostawał jedynym wierzycielem spadkodawcy, tak we wskazanej, pierwszej chronologicznie sprawie egzekucyjnej, jak w kolejnej sprawie egzekucyjnej, w której kwota wierzytelności dwukrotnie przewyższyła, i tak niemałą, kwotę wierzytelności ze sprawy pierwszej. Osobą, która miała pełną wiedzę o obydwu długach był wyłącznie uczestnik postępowania. Jego oczekiwanie podjęcia przez wnioskodawcę w związku z tym jeszcze jakiś, niesprecyzowanych w rodzaju, aktów staranności nazbyt wysoko sytuuje pułap oczekiwań wobec spadkobierców mających realizować zobowiązanie wchodzące w skład spadku. Pomija własne zaniechanie skarżącego w dziedzinie ujawnienia faktycznej kwoty zobowiązań spadkodawcy. W relacji tych dwóch osób – dysponującej określonego rodzaju wiedzą, którą się nie podzieliła (apelujący) oraz nie mającej żadnej wiedzy, ani przesłanek podjęcia czynności ku jej pozyskaniu (wnioskodawca), konieczność nadania negatywnej oceny zaniechaniu właśnie apelującego nie powinna budzić wątpliwości. Mając do czynienia z jednym wierzycielem i jego wierzytelnością, wnioskodawca miał bowiem podstawy zakładać, że przynajmniej wobec tego wierzyciela spłacany dług jest zobowiązaniem jedynym, skoro nie komunikowano mu niczego innego. Uczestnik postępowanie nie poinformował wszakże nikogo o przeciwnym stanie rzeczy, pomimo dysponowania tego rodzaju wiedzą. W płaszczyźnie oceny prawidłowości kształtowania się wzajemnych relacji stron na kanwie przejęcia odpowiedzialności za długi stanowiące spadek, apelującemu można tedy przypisać, co najmniej brak staranności, a nawet lojalności. Ustaliwszy spadkobierców dłużnika, winien wezwać ich do kompleksowej zapłaty wszystkich zobowiązań spadkodawcy komunikując ich wysokość. Inicjowanie po kilku latach, również latach naliczania odsetek od wierzytelności głównej, w czerwcu 2016 r., po częściowej spłacie przez spadkobierców wcześniej ujawnionego długu, kolejnego postępowania egzekucyjnego obejmującego, następną, dwukrotnie wyższą kwotowo wierzytelność, gdy tytuł wykonawczy również pochodzi z 2002 r. nie jest postępowaniem lojalnym i rzetelnym. Czynienie wnioskodawcy zarzutu, że nie rozpytał skarżącego, czy dysponuje przeciwko niemu jeszcze jakimiś, nieujawnionymi, tytułami wykonawczymi trudno odbierać inaczej, niż jako próbę nadania własnemu, daleko bardziej rażącemu, niż wnioskodawcy zaniechaniu znamion postawy zasługującej na ochronę prawną. Nie jest w tym kontekście uprawnione twierdzenie apelującego, że wiedzę o istnieniu długów spadkowych wnioskodawca powziął 2012 r., po wezwaniu do udziału w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku. Otrzymując odpis wniosku o stwierdzenie nabycia spadku, powziął tylko wiedzę o długu solidarnym w kwocie, odnośnie, której mógł wówczas ze współspadkobiercami zakładać sposobność zapłaty. Natomiast niespodziane wszczęcie w czerwcu 2016 r. kolejnego postępowania egzekucyjnego na podstawie nakazu zapłaty obejmującego obowiązek świadczenia dodatkowo kwoty ponad stu tysięcy złotych uzasadnia przekonanie, że wnioskodawca, skoro w tym zakresie wiedzą nie dysponował, pozostawał w istotnym błędzie odnośnie stanu pasywów masy spadkowej. Jego błędne wyobrażenie, co do stanu spadku odnosiło się nie do samego faktu istnienia długów spadkowych, ale ich rażąco wyższej od zakładanej wysokości, co nadaje błędowi w tej dziedzinie znamię istotności.

Brak wiedzy o rzeczywistym stanie spadku może być powodem pozwalającym skutecznie uchylić się od skutków prawnych niezłożenia w terminie – dalej idącego w skutkach, niż analizowane niniejszym – oświadczenia w przedmiocie odrzucenia spadku. Tym bardziej, kwalifikowana, jako brak wiedzy o rzeczywistym stanie spadku, nieświadomość spadkobiercy odnośnie rozmiaru pasywów spadku może być podstawą uchylenia się od skutków prawnych nie złożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Miało to miejsce w analizowanym przypadku, skoro o kolejnym, znacznie wyższym, długu spadkowym wobec tego samego wierzyciela, stwierdzonym już w 2002 r., spadkobiercy powzięli wiedzę dopiero przed wystąpieniem z niniejszym wnioskiem.

Uzyskanie przez wnioskodawcę wiedzy o nowym postępowaniu egzekucyjnym po zawiadomieniu o wszczęciu egzekucji z czerwca 2016 r. spowodowało, stosownie do powyższego, otwarcie terminu do uchylenia się od skutków prawnych nie złożenia w terminie oświadczenia w przedmiocie przyjęcia spadku. Po pierwsze, wnioskodawca pozostawał, bowiem w usprawiedliwionym okolicznościami błędzie, co do rzeczywistego stanu spadku w zakresie wchodzących w skład tego spadku zobowiązań spadkodawcy (długów). Po drugie, brak takiej wiedzy był błędem, kwalifikowanym, jako istotny, skoro dotyczył kwoty wierzytelności dwukrotnie przewyższającej ich kwotę znaną wnioskodawcy dotychczas. Z opisanych już względów brak podstaw, by zarzucić spadkobiercy, że nie czynił bardziej intensywnych ustaleń odnośnie zobowiązań spadkodawcy, zwłaszcza, że z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku 5 lat po śmierci spadkodawcy wystąpił jego wierzyciel. Przez ten okres żadne długi spadkowe nie zostały ujawnione. Mógł wnioskodawca, zasadnie przypuszczać, że opisany we wniosku o stwierdzenie nabycia spadku dług jest długiem jedynym. Błędne wyobrażenie o stanie majątku spadkowego nie było, dlatego konsekwencją braku rzetelności spadkobiercy. Po trzecie, oświadczenie w przedmiocie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza zostało złożone w terminie ustawowym.

Wszystkie opisane wyżej względy nakazywały uznać, że rozstrzygniecie Sądu Rejonowego, jako mające oparcie w treści art. 1015 k.c., art. 1019 k.c. i art. 88 §2 k.c. odpowiadało prawu. Postanowienie Sądu Rejonowego wychodzi także naprzeciw aktualnemu stanowi prawnemu, obowiązującemu od 18 października 2015 r., który przewartościował zapis art. 1015 § 1 k.c. i uchylił art. 1016 k.c. zmieniając dotychczasową zasadę. Obecnie nie złożenie w terminie przez spadkobiercę oświadczenia o formule przyjęcia spadku, pociąga za sobą ustawową konsekwencję traktowania, jako przyjmującego spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Z powyższych względów, Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. orzekł, jak w postanowieniu.