Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 czerwca 2017 r.

Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 czerwca 2017 r. w S.

sprawy E. S. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S.

o prawo do emerytury

na skutek odwołania E. S. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S.

z dnia 31 marca 2017 roku znak: (...)

I. zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznaje E. S. (1), poczynając od 24 marca 2017 roku, prawo do emerytury;

II. stwierdza brak odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania prawidłowej decyzji w niniejszej sprawie.

UZASADNIENIE

Decyzją z 31 marca 2017 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił E. S. (1) prawa do emerytury po osiągnięciu 60 roku życia, z uwagi na nieudowodnienie przez niego okresu 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (organ ustalił, że ubezpieczony posiada ponad 25-letni ogólny staż pracy na dzień 31 grudnia 1998 r.). Za udowodniony organ rentowy uznał okres 14 lat i 27 dni wykonywania przez ubezpieczonego takiej pracy przed dniem 1 stycznia 1999 r. Zaznaczył, że przy ustalaniu zatrudnienia w szczególnych warunkach nie uwzględnił okresu zatrudnienia w Zakładach (...) w S. w okresie od 21 września 1972 r. do 25 czerwca 1975 r., z uwagi na fakt, że ubezpieczony był w tym okresie uczniem, a więc nie wykonywał pracy w pełnym wymiarze czasu pracy.

E. S. (1) zaskarżył powyższą decyzję, wnosząc o jej zmianę poprzez przyznanie mu prawa do emerytury i podnosząc, że spełnił wszystkie wymagane ku temu prawem warunki. Wskazał, że nie kwestionuje odmowy zaliczenia mu do stażu pracy w warunkach szczególnych pracy w latach 1972-1975, ale domaga się uznania, że pracę w takich warunkach wykonywał w czasie pracy w Gminnej Spółdzielni (...) w D. na stanowisku piekarza ciastowego.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie w całości, podtrzymując argumentację wyrażoną w zaskarżonej decyzji. Odnosząc się do spornego okresu wskazał dodatkowo, że okres zatrudnienia E. S. w GS (...) w D. został ubezpieczonemu zaliczony tylko do ogólnego stażu pracy, jednak nie uwzględniono go do okresów pracy w szczególnych warunkach, ponieważ nie przedłożył on stosownego świadectwa pracy.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

E. S. (1) urodził się (...). Nie przystąpił do Otwartego Funduszu Emerytalnego.

W dniu 28 lutego 2017 roku złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Oddziale w S. wniosek o przyznanie emerytury. Na dzień 31 grudnia 1998 r. legitymował się przy tym udowodnionymi okresami składkowymi i nieskładkowymi wynoszącymi ogółem 25 lat, 11 miesięcy i 7 dni.

Okoliczności niesporne, a nadto dowody - dokumenty w aktach ZUS O/S. dot. E. S..

W okresach od 17 lipca 1984 r. do 16 września 1990 r., od 30 września 1990 r. do 9 sierpnia 1995 r. oraz od 29 sierpnia 1995 r. do 31 grudnia 1995 r. (z wyłączeniem okresów korzystania z urlopów bezpłatnych i zasiłków chorobowych po 14 listopada 1991 r.), tj. łącznie przez okres 14 lat i 27 dni E. S. wykonywał pracę w warunkach szczególnych.

Niesporne.

W okresie od 24 stycznia 1983 r. do 30 czerwca 1984 r. E. S. był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w Gminnej Spółdzielni (...) w D.. Przez cały ten czas stale wykonywał wyłącznie pracę piekarza ciastowego, będącą pracą przy wypieku pieczywa.

Dowody:

- zaświadczenie o zatrudnieniu – k. 14, pl. I akt ZUS O/S. dot. E. S.;

- świadectwo pracy – k. 17, pl. I akt ZUS O/S. dot. E. S.;

- umowa o pracę z 24.01.1983 r. – k. 18, pl. I akt ZUS O/S. dot. E. S.;

- dokumenty w aktach osobowych E. S. (1) – w teczce stanowiącej załącznik do akt;

- wyjaśnienia E. S. (1) – w wersji elektronicznej oraz protokół – k. 23 akt sądowych.

Gminna Spółdzielnia (...) w D. w roku 1983 i 1984 prowadziła m.in. piekarnię, w której wypiekany był chleb i bułki. Oprócz tego w piekarni był dział cukierniczy, zajmujący się wypiekiem ciast.

E. S. na stałe pracował wyłącznie przy wypieku pieczywa; jedynie w okresach świątecznych wykonywał poza swoją zwykłą pracę także pracę w godzinach nadliczbowych, pomagając przy wyrobie ciast.

Zgodnie z pisemnym zakresem obowiązków, do zadań E. S. (1) jako piekarza ciastowego należało: przesiewanie mąki przed użyciem do produkcji, sporządzanie rozczynów, kwasów i ciast, dozowanie surowców i wody w poszczególnych fazach, przestrzeganie okresów prowadzenia poszczególnych faz fermentacyjnych, temperatur i stosunków zamiesienia, rozważanie ciasta na sztuki o odpowiednim ciężarze, formowanie odpowiednich sztuk i odstawianie ich do fermentacji końcowej, przygotowanie uformowanych sztuk ciast do wsadzenia do komory piecowej. Takie obowiązki E. S. faktycznie wykonywał.

E. S. (1) pracował w systemie trzyzmianowym; do jego obowiązków (poza wymienionymi w pisemnym zakresie czynności) należało też zajmowanie się przygotowaniem i utrzymaniem w gotowości do pieczenia pieca chlebowego. Palił w piecu, wkładał i wyjmował z niego chleb, pilnował czasu pieczenia.

Oprócz tego pracownicy piekarni mieli wyznaczone dyżury (również w niedziele) w związku z koniecznością pilnowania rozczynu.

Dowody:

- dokumenty w aktach osobowych E. S. (1), w tym w szczególności pisemny zakres czynności – w teczce stanowiącej załącznik do akt;

- wyjaśnienia E. S. (1) – w wersji elektronicznej oraz protokół – k. 23 akt sądowych.

W latach 1983-1984 razem z E. S. (1) w piekarni w D. pracował także A. K., który zajmował w tym czasie stanowiska starszego piekarza, kierownika piekarni i ponownie starszego piekarza.

A. K. był zatrudniony w piekarni do 1992 r. W dniu 30 czerwca 2006 r. likwidator Spółdzielni wydał mu świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach, w którym wskazano, że przez cały okres zatrudnienia A. K. wykonywał taką pracę, będącą pracą przy produkcji pieczywa o jakiej mowa w dziale X, wykazu A pkt 1 stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r.

W oparciu m.in. o ten dokument Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. w dniu 15 lutego 2012 roku wydał decyzję przyznającą A. K. prawo do emerytury po osiągnięciu 60 roku życia.

Dowody:

- dokumenty w aktach ZUS O/S. dot. A. K.;

- akta osobowe A. K. – w teczce stanowiącej załącznik do akt.

Sąd zważył, co następuje:

W niniejszym postępowaniu koniecznym było zbadanie zasadności odwołania od zaskarżonej decyzji odmawiającej E. S. (1) prawa do wcześniejszej emerytury, w której podstawą rozstrzygnięcia organu rentowego było nieudokumentowanie przez ubezpieczonego posiadania wymaganego stażu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, przy niezakwestionowaniu spełnienia przez niego pozostałych przesłanek wymaganych do nabycia prawa do wcześniejszej emerytury.

W tej sytuacji zadaniem sądu w niniejszym postępowaniu było jedynie ustalenie, czy ubezpieczony na dzień 1 stycznia 1999 r. spełnił warunek posiadania co najmniej 15-letniego okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

Zgodnie z treścią przepisu art. 24 ust. 1b pkt 20 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 887 z późn. zm., dalej jako: ustawa emerytalna) mężczyznom urodzonym po dniu 30 września 1953r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego, wynoszącego co najmniej 67 lat, z zastrzeżeniem art. 46, 47, 50, 50a i 50e i 184.

W myśl z kolei przepisu art. 184 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej - ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku 65 lat - dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (co najmniej 25 lat dla mężczyzn).

W ust. 2 wskazano, że emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Wykaz prac zaliczanych do prac w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze zamieszczony został w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.). Przepis § 4 ust. 1 tego rozporządzenia stanowi przy tym, że pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,

2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

W myśl przepisu § 2 powołanego aktu prawnego, okresami pracy uzasadniającymi prawo do emerytury są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Okresy pracy, o którym mowa stwierdza przy tym zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 cytowanego rozporządzenia lub w świadectwie pracy. W załączniku do powyższego rozporządzenia, w wykazie A w dziale X, zatytułowanym prace „W rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym” pod pozycją 11 wskazano, że pracami w szczególnych warunkach są „prace przy wypieku pieczywa”.

W tym miejscu należy podkreślić, iż wystawienie przez pracodawcę świadectwa, o którym mowa w § 2 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, jest tylko oświadczeniem wiedzy, a nie oświadczeniem woli. Jego wystawienie albo niewystawienie przez pracodawcę nie wywołuje więc żadnych skutków materialnoprawnych. Zaświadczenie to jest jedynie dokumentem prywatnym (art. 245 k.p.c.), wydawanym dla celów dowodowych (przede wszystkim dla celów wykazania przed organem rentowym, że pracownik nabył uprawnienia związane z pracą w szczególnych warunkach), a okoliczności potwierdzone w tym dokumencie przez pracodawcę podlegają weryfikacji, w tym w szczególności w toku postępowania przed sądem ubezpieczeń społecznych.

Dokonując oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, przy braku świadectwa pracy w takich warunkach, należy więc brać pod uwagę z jednej strony nazwę zajmowanego przez niego stanowiska, ale z drugiej strony konieczne jest także zbadanie rodzaju faktycznie powierzonej mu pracy. Praca w szczególnych warunkach to bowiem praca wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy oznacza, że pracownik nie ma powierzonych innych obowiązków jak tylko te, które dotyczą pracy w szczególnych warunkach.

W tym miejscu należy też podkreślić, powołując się na utrwalone w tej mierze orzecznictwo Sądu Najwyższego, w tym m.in. uchwałę tegoż sądu z dnia 10 marca 1984 roku (wydaną w sprawie III UZP 6/84, opubl. LEX nr 14625), iż okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przewidziane rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43) mogą być ustalane w postępowaniu odwoławczym także innymi środkami dowodowymi niż dowód z zaświadczenia zakładu pracy.

W niniejszym postępowaniu ubezpieczony nie mógł przedłożyć świadectwa pracy w warunkach szczególnych za lata 1983-1984, o jakim mowa w przepisach przywoływanego rozporządzenia, bowiem zakład pracy w którym w owych latach taką pracę wykonywał, już obecnie nie istnieje. Powyższe nie oznacza jednak, że faktu wykonywania przez ubezpieczonego takiej pracy nie można było ustalić na podstawie jego wyjaśnień oraz dowodów z dokumentów.

Jak zaś wynika z dokumentacji znajdującej się w nadesłanej do akt sprawy oryginalnej teczce akt osobowych ubezpieczonego z okresu pracy w Gminnej Spółdzielni (...) w D., E. S. przez cały czas swojego tam zatrudnienia wykonywał te same obowiązki, na tym samym stanowisku – piekarza ciastowego. Ubezpieczony zapewnił przy tym w swoich zeznaniach, że zajmował się wyłącznie wypiekiem pieczywa (głównie chleba), a sąd nie doszukał się żadnych powodów, aby uznać, że w rzeczywistości było inaczej. Wynika to bowiem już tylko chociażby z jego pisemnego zakresu czynności, w którym wszystkie obowiązki związane są z szeroko rozumianym wypiekiem pieczywa, a dodatkowo znalazło potwierdzenie i w fakcie, że zatrudniony w tym samym czasie w tej samej piekarni na stanowiskach starszego piekarza i kierownika piekarni (...), uzyskał od pracodawcy świadectwo pracy w warunkach szczególnych, które następnie organ rentowy zaakceptował.

Pojęcie „prace przy wypieku pieczywa” było już przedmiotem wykładni dokonywanej przez Sąd Najwyższy. W szczególności w wyroku z 21 kwietnia 2015 r., sygn. akt I UK 336/14, wskazał on, że w Uchwale Nr 64/83 z dnia 25 lipca 1983 r. Zarządu Głównego (...) Związku Spółdzielni Rolniczych, która może mieć pomocnicze znaczenie przy dokonywaniu wykładni oraz kwalifikacji stanowisk pracy określonych w załączniku do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r., jako prace wykonywane w szczególnych warunkach - „wypieku pieczywa” wymienione są następujące prace: ręczny odbiór pieczywa na blachach z pieca (1), ręczny odbiór listka waflowego z pieca (2), piekarz (3), ciastkarz (4), operator linii produkcyjnych nakładających kęsy ciasta do pieca i odbierający pieczywo z pieca (5), ekspedytor wyrobów gotowych (6), przesiewacz mąki (7), trzepacz worków (8), operator linii przy produkcji koncentratów ciast (9), obsługujący agregat caramil cream (10). Podkreślono, powołując się na utrwalony w tym zakresie pogląd orzeczniczy, iż przy dokonywaniu oceny spełnienia warunku stałej pracy na stanowisku wymienionym w załączniku do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r., należy mieć na uwadze również czynności przygotowawcze, które wiążą się z wykonaniem danej pracy (procesem technologicznym). Mając to na względzie, w przywołanej sprawie (w której sądy niższych instancji nie uznały za pracę „przy wypieku pieczywa” pracy piekarza-brygadzisty), SN uznał za nieprawidłową taką wykładnię pojęcia „prac przy wypieku pieczywa”, zgodnie z którą do okresu pracy w szczególnych warunkach zalicza się wyłącznie prace polegające na „wkładaniu i wyciąganiu chleba z pieca”. Przeczą temu bowiem zdaniem tego sądu metody wykładni funkcjonalnej i gramatycznej, bowiem praca piekarza w procesie technologicznym wypieku pieczywa nie ogranicza się tylko do wykonywania czynności polegających na umieszczeniu przygotowanego ciasta w piecu i wyłożeniu upieczonego produktu z pieca (chleba). Powyższy pogląd sąd orzekający w niniejszej sprawie w pełni podziela.

W tej sytuacji, skoro już tylko z pisemnego zakresu obowiązków E. S. wynika, że w okresie zatrudnienia w Gminnej Spółdzielni (...) w D. wynika, że wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy prace polegające na przygotowaniu ciasta, kręceniu i ważeniu bochenków chleba, wkładaniu i wyjmowaniu ich z pieca, to znaczy, że wykonywał on prace, które nierozłącznie związane z procesem technologicznym „przy wypieku pieczywa”. Ubezpieczony w trakcie dnia pracy nie wykonywał bowiem stale tylko jednej czynności związanej z procesem wypieku pieczywa, ale wszystkie czynności składające się na proces technologiczny wypieku. Na uwagę zasługuje w tym kontekście jeszcze jedna uwaga Sądu Najwyższego z przywołanego orzeczenia; podkreślił on bowiem, że „gdyby prawodawca zamierzał do okresów pracy w szczególnych warunkach zaliczyć tylko ostatnie czynności w procesie produkcji pieczywa, to posłużyłby się określeniem „wypiek pieczywa”, lub „prace polegające na wypieku pieczywa” a nie „prace przy wypieku pieczywa”

Mając powyższe na uwadze, sąd doszedł do przekonania, że do uznanego przez organ rentowy nieco ponad 14-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach należy doliczyć jeszcze okres blisko 1,5 roku wykonywania pracy na stanowisku piekarza ciastowego, tj. pracy przy wypieku pieczywa. Oznaczało to, że na dzień 31 grudnia 1998r. ubezpieczony legitymował się wymaganym przepisami okresem 15 lat pracy w warunkach szczególnych, co z kolei nakazywało dokonanie zmiany zaskarżonej decyzji.

W myśl przepisu art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej - świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu.

E. S. (1) wniosek o emeryturę złożył w ZUS w dniu 28 lutego 2017 r., a wiek emerytalny 60 lat osiągnął w dniu 24 marca 2017 r. (jak wyjaśnił, złożył wniosek o emeryturę z wyprzedzeniem, a jego intencją było uzyskanie prawa do emerytury dopiero od ukończenia 60 roku życia). W tym stanie rzeczy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. sąd zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury właśnie od 24 marca 2017 r., tj. od dnia jego sześćdziesiątych urodzin.

W punkcie II wyroku sąd stwierdził brak odpowiedzialności organu rentowego za niewyjaśnienie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania prawidłowej decyzji w niniejszej sprawie. W myśl bowiem normy art. 118 ust. 1a zdanie drugie ustawy emerytalnej, organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego.

W niniejszej sprawie przyznanie ubezpieczonemu prawa do świadczenia nastąpiło ostatecznie dopiero na skutek ustaleń faktycznych dokonanych przez sąd po przeprowadzeniu postępowania dowodowego. Wydając zaskarżoną decyzję odmawiającą ubezpieczonemu prawa do świadczenia, organ rentowy mógł więc mieć w ocenie sądu uzasadnione wątpliwości co do wykonywania przez ubezpieczonego pracy w warunkach szczególnych, co uniemożliwiało stwierdzenie jego odpowiedzialności za wydanie błędnej decyzji.