Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 maja 2017 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie VIII Wydział Gospodarczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Anna Budzyńska

Sędziowie: SO Agnieszka Górska

SR del. Aleksandra Wójcik-Wojnowska (spr.)

Protokolant: stażysta Paulina Rynkiewicz

po rozpoznaniu w dniu 26 maja 2017 roku w Szczecinie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. A.

przeciwko Gminie M.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej od wyroku Sądu Rejonowego Szczecin - Centrum w Szczecinie z dnia 4 stycznia 2017 roku, sygnatura akt X GC 191/15

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 1.800 zł (jeden tysiąc osiemset złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSR del. A. W. SSO A. B. SSO A. G.

Sygn. akt VIII Ga 152/17

UZASADNIENIE

W dniu 1 lipca 2014 roku powód M. A. wniósł do Sądu Rejonowego Szczecin – Centrum w Szczecinie pozew przeciwko Gminie M. o zapłatę kwoty 20.27, 08 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 7 czerwca 2013 roku oraz kosztami postępowania. Uzasadniając żądanie wskazał, że w dniu 31 sierpnia 2012 roku strony zawarły umowę, na mocy której miał przebudować, wyremontować oraz wyposażyć na rzecz pozwanego świetlicę wiejską oraz wybudować przy niej plac zabaw. Powód podał, że strony uzgodniły wynagrodzenie w formie ryczałtowej, przewidując możliwość zmiany wynagrodzenia na wniosek pozwanego, w przypadku gdy stwierdzona zostanie zmiana parametrów jakościowych lub technicznych materiałów lub urządzeń – w takim przypadku zmiana wartości robót miała zostać dokonana przez sporządzenie kosztorysu różnicowego. Strona wskazała, że w protokole konieczności z dnia 11 grudnia 2012 roku powód oraz działający w imieniu pozwanego L. S. (1) stwierdzili, że konieczne jest wykonanie robót dodatkowych, których nie można było przewidzieć i które nie zostały uwzględnione w projekcie inwestycji i umowie, a które wynikły dopiero w tracie realizacji robót – polegały one na wykonaniu nowego masztu do podwieszenia kabla zasilającego budynek świetlicy w energię elektryczną. Następnie w protokole konieczności z dnia 12 grudnia 2012 roku powód oraz działająca w imieniu pozwanego G. M. stwierdzili, że koniecznym jest wykonanie robót dodatkowych polegających na wykonaniu nowych tynków, ponieważ w trakcie robót wykryto, że stare tynki posiadają liczne wżery, odparzenia i spękania. W związku z powyższym, po wykonaniu prac dodatkowych powód wystawił kosztorys różnicowy, w którym skorygował łączną wartość prac brutto o 20.257, 08 zł. Mimo wezwania do zapłaty pozwany odmówił zapłaty wskazanej kwoty. Powód podał, że końcowy odbiór robót i przekazanie budynku do eksploatacji odbyły się w dniu 2 maja 2013 roku, a wyznaczona przez strony komisja stwierdziła bezusterkowe wykonanie prac. Z ostrożności w razie przyjęcia, że osoby podpisujące protokół nie były uprawnione do złożenia wniosku o wykonanie robót dodatkowych, powód wskazał, ze zastosowanie znajdą przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.

W dniu 3 września 2014 roku Referendarz Sądowy w Sądzie Rejonowym Szczecin – Centrum w Szczecinie wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym.

Pozwany wniósł sprzeciw od przedmiotowego nakazu zapłaty, zaskarżając go w całości i wnosząc o oddalenie powództwa. W uzasadnieniu wskazał, że wynagrodzenie ustalone pomiędzy stronami miało charakter ryczałtowy, natomiast powód nie powołuje się na wyjątek uregulowany w art. 632 § 2 k.c. – a więc okoliczności zmiany stosunków oraz zaistnienia zagrożenia rażącej straty, które to przesłanki nie wystąpiły. Pozwany wskazał, że zapis umowny, na który powołuje się powód (§ 5 ust. 3 umowy) nie znajduje w okolicznościach sprawy zastosowania, gdyż zamawiający nie występował do wykonawcy z wnioskiem, którego przedmiotem miałaby być zmiana zakresu robót, brak jest natomiast podstaw do domniemania konkludentnego żądania zmiany zakresu umowy. Ponadto, pozwany podniósł, że zapis ten odnosi się jedynie do zmian parametrów materiałów i urządzeń, a do tej kategorii nie można zaliczyć prac, na które wskazuje powód. Pozwany wskazał, że oferta powoda wyłoniona została w trybie przetargu, a powód jako profesjonalista miał pełną swobodę, aby zbadać stan budynku i ocenić oraz wycenić zakres prac niezbędnych do osiągnięcia oczekiwanego rezultatu. Pozwany podniósł, że sporządzenie protokołów, na które powoduje się powód, nie zostało przewidziane w treści łączącej strony umowy, co więcej jest sprzeczne z jej postanowieniami, gdyby traktować je jako wnioski o wykonanie robót dodatkowych. Pozwany zakwestionował także umocowanie osób podpisujących wskazane protokoły do działania w jego imieniu, wskazując, że jedyną upoważnioną do złożenia oświadczenia woli w imieniu Gminy M. jest burmistrz po uzyskaniu kontrasygnaty skarbnika, natomiast ani L. S. (1) ani G. M. nie otrzymali od organu wykonawczego gminu upoważnienia do modyfikowania postanowień umownych. Odnosząc się do twierdzeń powoda o zasadności powództwa na podstawie przepisów o bezpodstawnych wzbogaceniu pozwany wskazał, że przyjęcie, iż w okolicznościach sprawy doszło do uzyskania bez podstawy prawnej przez pozwanego korzyści majątkowej kosztem osoby powoda pozbawia sensu samą możliwość wyboru pomiędzy wynagrodzeniem ryczałtowym albo kosztorysowym i przekreśla celowość regulacji pozwalającej na podwyższenie kwoty ryczałtu jedynie w przypadku wystąpienia zmiany stosunków oraz zagrożenia rażącą stratą.

W piśmie z dnia 27 maja 2015 roku powód wskazał, że to J. R. (1) działając na zlecenie pozwanego wykonał projekt oraz przedmiar robót jeszcze przed rozpoczęciem przetargu, natomiast wszystkie podmioty biorące w nim udział nie uwzględniły w swoich ofertach wymiany masztu oraz tynków wewnętrznych, ponieważ nie przewidywały tego dokumenty wykonane przez J. R. (1). Zdaniem powoda zapis umowny art. 5 ust. 3 ma zastosowanie w okolicznościach sprawy, a wniosek o zmianę zakresu robót został złożony przez podpisanie protokołów konieczności, prace były niemożliwe wcześniej do przewidzenia, dodatkowo dotyczyły one zmiany parametrów urządzenia (masztu) oraz materiału (tynku). Powód podniósł, że G. M. oraz L. S. (1) byli inspektorami nadzoru – koordynatorami pozwanego, a jednocześnie pracownikami nadzorcy robót wskazanego w umowie. Wskazał również, że możliwość zmiany wynagrodzenia przewidziana była umową, która zaakceptowana była przez właściwe organy, stąd brak konieczności dodatkowego potwierdzania zmian.

W piśmie z dnia 30 września 2016 roku pozwany wskazał, że nie kwestionuje sposobu obliczenia wartości spornych prac – a więc wysokości roszczenia na podstawie kosztorysu różnicowego z 2013 roku. Pozwany jednocześnie podtrzymał dotychczasowe stanowisko w sprawie, kwestionując powództwo co do zasady (podstaw).

Wyrokiem z dnia 4 stycznia 2017 r. Sąd Rejonowy Szczecin Centrum w S. w sprawie X GC 191/15 uwzględnił żądanie pozwu w całości i zasądził od pozwanej na rzecz powoda 3430 zł tytułem kosztów procesu.

Rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne:

Procedura przetargowa dotycząca zamówienia na roboty budowlane: przebudowa, remont i wyposażenie świetlicy wiejskiej w S. oraz budowa placu zabaw przy świetlicy była przygotowywana przez Wydział Inwestycji i Strategii (...).

Gminę M. oraz J. R. (1) łączyła umowa o sporządzenie projektu, która obejmowała również sporządzenie kosztorysu. Przed sporządzeniem projektu J. R. (1) dokonał oględzin obiektu, nie dokonywał jednak odkrywek. W przetargach żaden z wykonawców nie wnosił o wykonanie odkrywek.

Przed rozpoczęciem remontu budynku na zlecenie Gminy M. sporządzone zostało orzeczenie techniczne o stanie budynku, zgodnie z którym jego przebudowa była możliwa. Sporządzona została również szczegółowa specyfikacja techniczna dotycząca remontu i nadbudowy o dach stromy świetlicy wiejskiej znajdującej się w S.. Sporządzony został również projekt i aranżacja wnętrz świetlicy.

W dniu 12 grudnia 2012 roku sporządzony został przez J. R. (1) przedmiar robót. W przedmiarze robót nie zostało wskazane, że maszt oraz tynk podlegają wymianie.

Do przetargu na wykonanie prac budowalnych stanęło trzech oferentów, w żadnej z ofert nie wystąpiła kwestia robót dodatkowych: w tym masztu czy tynków.

Na zlecenie Gminy M. sporządzona została specyfikacja istotnych warunków zamówienia na roboty budowlane: przebudowa, remont i wyposażenie świetlicy wiejskiej w S. oraz budowa placu zabaw przy świetlicy. Zgodnie z załącznikiem 7 do specyfikacji stanowiącym harmonogram – finansowy roboty budowlane odbywać miały się w dwóch etapach: pierwszy obejmować miał roboty budowlane oraz zagospodarowanie terenu (roboty rozbiórkowe, izolacje fundamentów, roboty konstrukcyjne, konstrukcje i pokrycie dachu, elewacje, opaskę przy budynku, instalacje sanitarne, instalacje elektroniczne oraz roboty wykończeniowe); drugi etap obejmować miał roboty budowlane oraz instalacyjne (roboty wykończeniowe, instalacje sanitarne, elektryczne oraz nawierzchnie i wyposażenie placu zabaw). Łącznie koszty inwestycji wyceniono na kwotę 396 445, 89 zł brutto (217 006, 58 zł brutto – pierwszy etap; 178 429, 30 zł – drugi etap).

W dniu 28 sierpnia 2012 roku Gmina M. zawarła z Przedsiębiorstwo (...) spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w S. umowę, której przedmiotem było pełnienie przez spółkę nadzoru inwestorskiego nad realizacją inwestycji: „Przebudowa, remont i wyposażenie świetlicy wiejskiej w S. oraz budowa placu zabaw przy świetlicy”.

G. M. była pracownikiem Przedsiębiorstwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i wykonywała funkcje inspektora nadzoru budowalnego. Od dnia 1 maja 2006 roku G. M. wykonywała funkcje kierownika działu nadzoru – inspektora nadzoru branży budowalnej. Pracownikiem wskazanej spółki była do początku roku 2014.

L. S. (1) był pracownikiem Przedsiębiorstwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i wykonywał funkcje inspektora nadzoru robót elektrycznych.

E. K. (1) był pracownikiem Przedsiębiorstwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i wykonywał funkcje inspektora nadzoru robót sanitarnych. .

W dniu 31 sierpnia 2012 roku Gmina M. reprezentowana przez Burmistrza oraz Skarbnika (zamawiający) oraz M. A. (wykonawca) zawarli umowę, której przedmiotem były roboty budowlane podlegające na przebudowie, remoncie i wyposażeniu świetlicy wiejskiej w S. oraz budowa placu zabaw przy świetlicy (§ 1 ust. 1 oraz ust. 2 umowy).

Szczegółowy zakres robót opisany miał zostać w SIWZ w tym dokumentacji projektowej, specyfikacjach technicznych oraz przedmiarze robót (§ 1 ust. 3). Wykonawca zobowiązał się do wykonania przedmiotu umowy zgodnie z dokumentacją projektową, zasadami wiedzy technicznej i sztuki budowlanej, obowiązującymi przepisami i polskimi normami oraz oddania przedmiotu umowy zamawiającemu w terminie w niej uzgodnionym (§ 3 ust. 4).

Wykonawca zobowiązał się również do wykonania robót budowlanych przy użyciu materiałów, wyrobów zgodnych z opisem przedmiotu zamówienia – dokumentacją projektową, projektem aranżacji wnętrz, przedmiarem robót oraz specyfikacji technicznymi. Zmiany w tym zakresie wymagały akceptacji zamawiającego (§2 ust. 2 pkt 4).

Strony ustaliły, że przedmiotem odbiorów w I oraz II etapie jest bezusterkowe wykonanie przedmiotu zamówienia potwierdzone protokołem odbioru. Protokół odbioru II etapu robót będzie jednocześnie protokołem końcowym. Data podpisania protokołu końcowego przez zamawiającego jest datą zakończenia realizacji przedmiotu zamówienia (§ 4 ust.1). Zamawiający powołać miał komisje dokonująca odbiorów (§ 4 ust.2). W czynnościach odbioru brać mieli udział przedstawiciele zamawiającego i wykonawcy przy udziale Inspektora Nadzoru (§ 4 ust. 3). Z czynności odbioru zostanie sporządzony protokół, który zawierać będzie wszystkie ustalenia i zalecenia poczynione w trakcie odbioru (§ 4 ust.5).

Wartość całości robót, zgodnie z przeprowadzonym przetargiem, wynosi brutto: 396.445, 89 zł w tym: I etap: 213 236, 50 zł oraz II etap 183 209, 39 zł (§ 5 ust. 1). Strony z zastrzeżeniem ust. 3 nie mogą zmienić ceny wykonania zamówienia przedstawionej w ust. 1 bez względu na faktyczny zakres robót niezbędny do wykonania przedmiotu zamówienia i oddania go do użytkowania (§ 5 ust. 2). Wartość robót może zostać zwiększona lub zmniejszona w przypadku gdy na wniosek zamawiającego ulegną zmianie parametry jakościowe lub techniczne materiałów u urządzeń. W takim przypadku zmiana wartości robót zostanie dokonana za pomocą kosztorysu różnicowego (§ 5 ust.3).

Zamawiający wyznaczył nadzór sprawowany w imieniu inwestora przez Przedsiębiorstwo (...) spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w S. do wykonania w imieniu i na rzecz zamawiającego obowiązków związanych z realizacją przedmiotu umowy (§ 15 ust. 1). Koordynatorem zamawiającego został Inspektor Nadzoru z którym należy uzgadniać sprawy związane z realizacją umowy (§ 15 ust.3). Ustanowiony został nadzór inwestorski działać będzie w ramach obowiązków wynikających z prawa budowalnego oraz ustalonych obowiązków i uprawnień wynikających z umowy zawartej pomiędzy zamawiającym a inżynierem kontraktu (§ 15 ust.4). Przedstawicielem wykonawcy na budowie działającym w jego imieniu i na jego rzecz wyznaczony został kierownik budowy – J. R. (1) (§ 15 ust. 5).

W dniu 31 grudnia 2012 roku sporządzono aneks do umowy regulujący warunki płatności (§ 7 umowy) – rozliczenie za wykonane roboty nastąpić miało na podstawie dwóch faktur częściowych wystawionych na podstawie protokołów odbiory poszczególnych etapów inwestycji, płatne przelewem na rachunek bankowy w terminie 30 dni od daty ich otrzymania przez zamawiającego.

S. J. na etapie wykonywania inwestycji nadzorował wykonywanie prac. Kontaktował się z wykonawcą, kierownikami budów. Uczestniczył w naradach koordynacyjnych odbywających się w Urzędzie Gminy, wnioski z narad przekazywał burmistrzowi. W naradach brała również udział R. P., która miała ogólne kompetencje dotyczące bieżących spraw budowlanych.

Na naradzie koordynacyjnej w dniu 4 grudnia 2012 roku M. A. zgłosił konieczność sporządzenia protokołu konieczności na wykonanie nowego masztu dla utrzymania kabla zasilającego budynek w energię elektryczną. Na naradzie obecna była G. M., R. P. oraz M. A..

Na naradzie koordynacyjnej w dniu 11 grudnia 2012 roku M. A. zgłosił konieczność sporządzenia protokołu konieczności w związku ze złym stanem tynku, który to stan ujawnił się po zerwaniu kilku warstw farby olejnej i kredowej.

W trakcie przygotowywania przez J. R. (1) dokumentacji związanej z zamówieniem przez stan tynku nie był zły, dlatego zakwalifikowane zostały prace polegające na przecieraniu i malowaniu. Stan tynków pogarszał się co wynikało ze sposobu użytkowania budynku. W momencie sporządzenia dokumentacji i podpisania umowy nie można było przewidzieć konieczności wymiany tynków oraz wymiany masztu.

Po robotach rozbiórkowych oraz postawieniu nowych ścian działowych rozpoczęto prace tynkarskie. Po zeskrobaniu starej farby okazało się, że nastąpiła degradacja tynków i należy zrobić je na nowo. Po demontażu masztu okazało się, że jest mocno skorodowany i trzeba wymienić go na nowy.

W dniu 10 grudnia 2012 roku w dzienniku budowy J. R. (1) dokonał wpisu, zgodnie z którym przystąpiono do tynkowania ścian.

W dniu 11 grudnia 2012 roku sporządzony został protokół konieczności dotyczący umowy z dnia 31 sierpnia 2012 roku. Komisja w składzie inwestora: Gminy M. reprezentowanej przez Inwestora Nadzoru (w zakresie robót elektrycznych) – L. S. (1) oraz autora projektu – J. R. (1) oraz wykonawcy: M. A. stwierdziła, że koniecznym jest wykonanie robót dodatkowych, których nie można było przewidzieć. Wskazano, że roboty te nie były uwzględnione w projekcie i umowie, a wynikłe w trakcie realizacji zadania i konieczne do wykonania. W protokole wskazano, że podstawą jego sporządzenia jest konieczność wykonania masztu do podwieszenia instalacji elektrycznej zasilającej budynek świetlicy, gdyż stary maszt doprowadzający instalacje do budynku należało zdemontować – był on zamontowany do starego pokrycia dachowego, które zostało rozebrane i zastąpione nowym dachem dwuspadowym.

W dniu 12 grudnia 2012 roku sporządzony został kolejny protokół konieczności, gdzie inwestor: Gmina M. reprezentowana była przez między innymi inspektora nadzoru w zakresie robót budowlanych G. M.. Komisja stwierdziła, że koniecznym jest wykonanie robót dodatkowych, których nie można było przewidzieć. Wskazano, że roboty te nie były uwzględnione w projekcie i umowie, a wynikłe w trakcie realizacji zadania i konieczne do wykonania. Podstawą sporządzenia protokołu była ocena stanu technicznego istniejących tynków wewnętrznych – po dokonaniu zeszlifowania kolejnych warstw farb olejnych podkładowych okazało się, że tynk uległ korozji, w czasie próby zrywania starych powłok malarskich okazało się, że tynk posiada liczne wżery, odparzenia oraz spękania.

Gmina M. nie przekazała wykonawcy informacji o tym, aby prac tych nie wykonywać.

Po podpisaniu protokołów konieczności M. A. przystąpił do wykonywania prac dodatkowych.

M. A. przedłożył kosztorys różnicowy zgodnie z którym łączna kosztorysowa wartość prac związanych z inwestycją wynosiła 416.702, 97 zł.

W dniu 18 grudnia 2012 roku sporządzony został protokół odbioru pierwszego etapu robót. W protokole potwierdzono, że roboty zostały wykonane zgodnie z dokumentacją techniczną, projektem i umową, usterek nie stwierdzono, tym samym protokół jest podstawą do wystawienia faktury. Protokół podpisany został przez inspektorów nadzoru: branża budowlana – G. M., branża elektryczna – L. S. (1), branża sanitarna – E. K. (1), kierownika budowy – J. R. (1); oraz wykonawcę: M. A..

W dniu 18 grudnia 2012 roku M. A. wystawił Gminie M. fakturę na kwotę 217. 006, 58 zł tytułem wykonania robót budowlanych pierwszego etapu z terminem płatności ustalonym na dzień 17 stycznia 2013 roku.

W dniu 2 maja 2013 roku sporządzony został protokół odbioru drugiego etapu robót. Załącznikiem do protokołu był harmonogram rzeczowo – finansowy.

Na podstawie przedstawionych dokumentów i szczegółowego zapoznania się z wynikami odbiorów częściowych oraz dokładniej kontroli inwestycji i sprawdzenia działania wszelkich urządzeń i instalacji komisja ustaliła, że roboty zostały wykonane w czasie od dnia 17 września 2012 roku do dna 19 kwietnia 2013 roku zgodnie z zapisami w dzienniku budowy, roboty zostały wykonane zgodnie z umową, projektem i kosztorysem.

Protokół podpisany został przez inspektorów nadzoru: branża budowlana – G. M., branża elektryczna – L. S. (1), branża sanitarna – E. K. (1), kierownika budowy – J. R. (1); oraz wykonawcę: M. A..

W dniu 7 maja 2013 roku M. A. wystawił Gminie M. fakturę na kwotę 179 439, 31 zł tytułem wykonania robót budowlanych drugiego etapu z terminem płatności ustalonym na dzień 6 czerwca 2013 roku.

Pismem z dnia 29 marca 2013 roku M. A. zwrócił się do Gminy M. o zapłatę za wykonane dodatkowe prace budowlane, wskazując, że doszło do konieczności zmiany parametrów technicznych materiałów do wykonania tynków wewnętrznych oraz wykonania nowego masztu doprowadzającego energie elektryczną.

W dniu 15 kwietnia 2013 roku na zlecenie Gminy M. sporządzona została opinia prawna w sprawie dopuszczalności zmiany wynagrodzenia ryczałtowego. Pismem z dnia 29 kwietnia 2013 roku Gmina M. powołując się na warunki określone w SIWZ, umowę oraz opinie prawną poinformowała M. A. o braku podstaw do wypłaty dodatkowego wynagrodzenia.

Pismem z dnia 31 maja 2013 roku M. A. nie zgadzając się ze stanowiskiem Gminy M. ponownie wezwał ją do zapłaty wynagrodzenia za wykonane roboty dodatkowe zgodnie z przedstawionym kosztorysem.

W dalszych pismach Gmina M. podtrzymała swoje dotychczasowe stanowisko.

Pismem z dnia 20 lutego 2014 roku M. A. ponownie wezwał Gminę M. do zapłaty kwoty 20.257, 08 zł.

Gmina M. przelała na rachunek bankowy należący do M. A.: w dniu 4 stycznia 2013 roku kwotę 84.685 zł, w dniu 4 stycznia 2013 roku kwotę 132 321, 08 zł, w dniu 21 maja 2013 roku kwotę 179 439, 31 zł.

Dokonując oceny prawnej powództwa Sąd Rejonowy uznał je za uzasadnione, wskazując, iż ustaleń faktycznych dokonał w oparciu o treść przedłożonych do akt dowodów z dokumentów oraz dokumentacji projektowej, odbiorowej, a także dzienników budowy, jako że żadna ze stron nie kwestionowała ich prawdziwości, a i w ocenie Sądu nie budziły one żadnych wątpliwości. Za wiarygodne Sąd uznał zeznania świadków: J. R. (1), S. J., E. K. (2), G. M., L. S. (1) oraz zeznania powoda, albowiem były one, spójne i logiczne, a ponadto korespondowały ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym. Sąd ustalił również stan faktyczny w oparciu o zeznania świadka M. K. w zakresie, w którym zeznania te korespondowały z pozostałym materiałem dowodowym.

Sąd Rejonowy wyjaśnił, że pominął wnioski dowodowe stron, w tym wniosek o przeprowadzenie oględzin oraz wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego, gdyż strona pozwana, zobowiązana do ustosunkowania się do analityki kosztorysu różnicowego, poinformowała, że nie kwestionuje sposobu obliczenia wartości spornych prac.

Przechodząc do rozważań merytorycznych Sąd Rejonowy przypomniał stanowiska stron i wskazał, że nie budziło jego wątpliwości, iż prace dodatkowe wykonane przez powoda nie wchodziły w zakres zawartej pomiędzy stronami umowy o roboty budowlane.

Sąd I instancji podkreślił, że w sprawie nie zaktualizowała się przesłanka pozwalająca na zwiększenie wynagrodzenia ryczałtowego ustalonego przez strony na podstawie § 5 ust. 3 umowy. Zgodnie z przywołanym zapisem wartość robót mogła zostać zwiększona lub zmniejszona w przypadku gdy na wniosek zamawiającego ulegną zmianie parametry jakościowe lub techniczne materiałów lub urządzeń. W takim przypadku zmiana wartości robót dokonana miała zostać za pomocą kosztorysu różnicowego. Zapis ten nie dotyczył jednak w ocenie Sądu Rejonowego sytuacji, jaka wystąpiła w okolicznościach sprawy, a więc przeprowadzenia całkowicie dodatkowych, odrębnych prac (mimo że ściśle związanych z pierwotnym przedmiotem umowy), ale sytuacji gdy zamawiający (pozwany) podejmuje decyzje o zmianie parametrów użytych materiałów czy też urządzeń (lepszej ich jakości, innych walorach estetycznych), co w okolicznościach sprawy nie miało miejsca.

Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, że rozliczenie stron w zakresie dochodzonym pozwem nastąpić powinno według przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 k.c.). Zgodnie ze wskazanym przepisem ten, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. W okolicznościach niniejszej sprawy z chwilą spełnienia świadczenia nienależnego przez powoda, tj. wykonania prac dodatkowych, po jego stronie powstało roszczenie, którego treścią jest obowiązek dokonania przez pozwanego czynności stanowiącej świadczenie przeciwne do spełnionego, a zatem zapłaty wynagrodzenia odpowiadającego wartości wykonanych prac (por. motywy wyroku z dnia 7.11.2007 r., II CSK 344/07, z dnia 21.05.2009 r., V CSK 439/08).

Sąd I instancji zwrócił uwagę, że istotą roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (art. 405 k.c.) i nienależnego świadczenia (art. 410 k.c.) jest przywrócenie równowagi majątkowej poprzez zwrócenie zubożonemu tego, co świadczył na rzecz wzbogaconego. Zaznaczono, że w toku wykonywania prac objętych umową powód wraz z przedstawicielami wyznaczonej przez pozwanego spółki nadzorującej ustalili, że występuje konieczność przeprowadzenia prac dodatkowych. Po rozpoczęciu prac tynkarskich i usunięciu warstw położonej farby okazało się bowiem, że nastąpiła degradacja tynków i konieczne będzie położenie nowego tynku. Natomiast w związku z wymianą dachu na nowy dokonano demontażu masztu podwieszenia kabla zasilającego budynek w energie elektryczną, w wyniku czego okazało się, że jest on mocno skorodowany i należy wymienić go na nowy.

Sąd Rejonowy podkreślił, iż z zeznań świadków wynika, że pracownicy spółki, z którą pozwany zawarł umowę nadzoru nad wykonywaniem prac budowalnych, pełniący funkcje inspektorów nadzoru, mieli świadomość i potwierdzali konieczność przeprowadzenia takich prac. Co więcej, biorący udział w naradach koordynacyjnych, na których wykonawca zgłaszał konieczność wykonania tego rodzaju prac dodatkowych oraz podpisania protokołu S. J. oraz R. P., przekazywali organom decyzyjnym pozwanego relacje z ich przebiegu. Mimo tego pozwany w wyraźny sposób nie poinformował wykonawcy czy też działających na podstawie zawartej umowie nadzoru inspektorów o niewyrażeniu zgody na przeprowadzenie tych prac. Sąd zaznaczył też, że prawidłowe wykonanie całości prac, do których powód zobowiązał się umową zawartą z pozwanym, nie byłoby możliwe bez wykonania prac dodatkowych, natomiast konieczności ich wystąpienia powód nie mógł przewidzieć. Świadek J. R. (1) – przygotowujący na zlecenie pozwanego przedmiar dotyczący tego obiektu – przyznał, że na moment jego sporządzania stan tynku nie był jeszcze na tyle zły, dlatego w kosztorysie zakwalifikował prace z nimi związane jako przecieranie i malowanie. Stan tynków jednak pogarszał się co wynikało ze sposobu użytkowania budynku.

Dlatego też Sąd Rejonowy uznał, że pozwany uzyskał korzyść majątkową w postaci dodatkowo wykonanych na jego rzecz prac, którą to korzyść uzyskał kosztem powoda – nie otrzymał on bowiem wynagrodzenia za ich wykonanie.

Rozpatrując natomiast postawę pozwanego w kontekście art. 5 k.c. Sąd Rejonowy zwrócił uwagę, że jego działania były sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Zgodnie z przywołanym przepisem nie można czynić ze swojego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. W ocenie Sądu I instancji nie można zaakceptować działań pozwanego polegających na milczącej akceptacji działań powoda, dotyczących określonych prac, których rezultatem miał być prawidłowo przeprowadzony remont budynku, a następnie uchylaniu się od odpowiedzialności zapłaty za pracę dodatkowe, który były konieczne do wykonania całości zadania i których potrzeba wykonania nie mogła być przewidziana. Sąd podkreślił, że pozwany jednocześnie nie wyraził wyraźnej dezaprobaty co do ich wykonania, co mogło powodować przeświadczenie drugiej strony umowy, że pracę takie ma wykonać. Wskazano także, iż pozwana w toku prowadzenia inwestycji korzystała z usług Przedsiębiorstwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w S.. Wymieniona spółka pełniła nadzór inwestorski i była między innymi uprawniona do rozstrzygania wątpliwości natury technicznej, powstałych w toku prowadzonych robót, a w razie potrzeby zaciąganie opinii autora projektu, z wyjątkiem spraw mających wpływ na zmianę kosztów budowy ( § 1 ust. 2.4 umowy – k. 240). Zachowanie przedstawicieli spółki Przedsiębiorstwo (...), tj. L. S. (1) oraz G. M. mogło wzbudzić u powoda przekonanie o pełnej akceptacji ze strony pozwanej co do konieczności wykonania robót dotyczących wymiany tynków oraz masztu elektrycznego. Obecne zarzuty pozwanej Sąd I instancji ocenił zatem jako naruszenie zasady uczciwości oraz wzajemnego zaufania.

Ponieważ pozwany nie kwestionował wartości prac dodatkowych ujętych w kosztorysie różnicowym, Sąd uznał, że powództwo jest uzasadnione w całości.

O odsetkach Sąd Rejonowy orzekł zgodnie z żądaniem pozwu na podstawie art. 481 § 1 k.c., stosownie do którego jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

O kosztach procesu w sprawie Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 100 i 98 k.p.c. w zw. z art. 108 k.p.c., wskazując, iż na koszty poniesione przez powoda składała się opłata sądowa od pozwu w kwocie 1.013 zł, opłata skarbowa za udzielone pełnomocnictwo w kwocie 17 zł oraz koszt wynagrodzenia pełnomocnika w kwocie 2.400 zł ustalone na podstawie § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Powyższy wyrok zaskarżyła w całości pozwana Gmina, żądając jego zmiany przez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na swoją rzecz kosztów procesu za obie instancje.

Wyrokowi Sądu Rejonowego zarzucono:

1.  naruszenie prawa procesowego mające wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 § 1 k.p.c. przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i uznanie, iż prace będące przedmiotem sporu stanowiły prace dodatkowe w stosunku do umowy stron, podczas gdy właściwa ocena powinna prowadzić do wniosku, że prace te mieściły się w zakresie umowy, a więc ich wykonanie było objęte wynagrodzeniem ryczałtowym;

2.  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 410 § 1 i 2 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie, polegające na wadliwym przyjęciu, że prace będące przedmiotem sporu stanowiły świadczenie nienależne i powód uzyskał roszczenie o zapłatę ich wartości, podczas gdy prace te objęte były umową stron oraz naruszenie art. 632 § 1 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na dopuszczeniu możliwości zwiększenia wynagrodzenia wykonawcy mimo umownego ukształtowania tego wynagrodzenia jako ryczałtowego, co powinno determinować jego niezmienność.

W uzasadnieniu skarżąca obszernie przytoczyła uregulowania umowy oraz specyfikacji istotnych warunków zamówienia, mające w jej ocenie świadczyć o tym, że zamiarem stron było przy zawieraniu umowy takie ukształtowanie wynagrodzenia, które uniemożliwiało jego wzrost nawet w wypadku wystąpienia konieczności prac nie objętych przedmiarem. Apelująca zauważyła też, że Sąd I instancji, uznając, iż sporne prace nie wchodziły w zakres umowy, w ogóle nie uzasadnił tego stanowiska, tymczasem umową objęte były m. in. prace wykończeniowe, w tym wykonanie tynków. Pozwana wyraziła zapatrywanie, że umowa stron była umową rezultatu, a rezultatem tym był efekt końcowy, w postaci wyremontowanych pomieszczeń. Wobec tego wykrycie konieczności wymiany tynków zamiast ich przecierania nie powinno skutkować uznaniem tych prac za dodatkowe i przyznaniem powodowi dodatkowego wynagrodzenia. Podobne stanowisko pozwana zaprezentowała co do masztu, wskazując, iż konieczność jego demontażu i ponownego montażu była oczywista, biorąc pod uwagę, że przebudowa polegać miała m. in. na wymianie dachu z płaskiego na dwuspadowy. Brak tych prac w przedmiarze robót nie oznacza, że mogą one być uznane za dodatkowe, jako że w SIWZ wyraźnie wskazano, że przedmiar ma charakter poglądowy, a wykonawcę obciąża ryzyko prawidłowego określenia prac koniecznych do wykonania przedmiotu zamówienia. W dalszej części uzasadnienia pozwana zakwestionowała uprawnienie inspektorów nadzoru, którzy podpisali protokoły konieczności, do składania oświadczeń w imieniu Gminy, wskazując, że umowa zawarta z Przedsiębiorstwem (...) wyraźnie wykluczała uprawnienia inspektorów do składania oświadczeń mających wpływ na zmianę kosztów budowy. Co za tym idzie, zdaniem pozwanej należy podważyć ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego o konieczności przeprowadzenia spornych prac. Pozwana wskazała, że wiarygodność świadków w tym zakresie jest wątpliwa, a ustalenie, czy prace były niezbędne, wymagała wiedzy specjalistycznej, tymczasem właściwy dowód w tym zakresie nie został przeprowadzony. Pozwana podważyła też wiarygodność zeznań J. R. (1) co do pogarszania się tynków między sporządzeniem przedmiaru a przystąpieniem do prac, wskazując, iż nie zostało wyjaśnione, jak sposób użytkowania budynku miał doprowadzić do degradacji tynków wewnętrznych. Za istotne apelująca uznała, iż na żadnym etapie współpracy powód nie sygnalizował pozwanej, że przedmiar robót nie odpowiada rzeczywistemu stanowi rzeczy. Pozwana wskazała, że orzecznictwo podkreśla sztywny i niezmienny charakter wynagrodzenia ryczałtowego, zatem wadliwym było kształtowanie rozliczeń stron w oparciu o przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, które nie mogą być stosowane jako uzupełnienie roszczeń wynikających z innego stosunku prawnego łączącego strony, w szczególności z wyczerpujących uregulowań umownych. W ocenie pozwanej Sąd Rejonowy zmarginalizował treść łączącej strony umowy, ograniczył rozważania nad zakresem przedmiotowym umowy i doprowadził do obejścia przepisu art. 632 § 1 k.c. W końcowej części apelacji pozwana sprzeciwiła się zarzutowi, iż naruszyła zasady współżycia społecznego w stosunkach z powodem, wskazując, iż na żadnym etapie współpracy stron powód nie był wprowadzony w błąd ani nie zatajano przed nim stanu nieruchomości.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie i przyznanie kosztów postępowania apelacyjnego, wskazując, że zarówno ustalenia faktyczne, jak i ocena prawna dokonana przez Sąd Rejonowy są trafne.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie, jako że wyrok Sądu Rejonowego, mimo pewnych mankamentów uzasadnienia, odpowiada prawu.

Dokonując własnej oceny materiału procesowego stosownie do treści art. 382 k.p.c. Sąd Okręgowy stwierdził, że Sąd I instancji w sposób prawidłowy przeprowadził postępowanie dowodowe i na jego podstawie poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne. Ustalenia te nie wymagają uzupełnienia lub korekt, toteż Sąd II instancji czyni je częścią własnego rozstrzygnięcia, nie znajdując potrzeby ponownego ich szczegółowego przytaczania. Prawidłowa jest też kwalifikacja prawna zgłoszonych żądań. Nie budzi wątpliwości w judykaturze, że wówczas, kiedy dochodzi do wykonania robót dodatkowych stanowiących korzyść majątkową dla zamawiającego, bez dokonania przez strony stosowanej zmiany umowy lub zawarcia innego porozumienia regulującego wykonanie tych robót, nie jest wykluczone żądanie przez przyjmującego zamówienie zapłaty równowartości wykonanych robót dodatkowych na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (wyroki SN: z 2 lutego 2011 r., II CSK 414/10, nie publ.; z 21 maja 2009 r., V CSK 439/08, nie publ.; z 7 listopada 2007 r., II CSK 344/07, nie publ.).

W pierwszej kolejności omówić należy zarzuty naruszenia prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c. Skarżąca zarzut ten znacząco rozwinęła w uzasadnianiu apelacji, wskazując, iż niewiarygodne w jej ocenie są zeznania inspektorów nadzoru co do konieczności wykonania spornych prac i ich dodatkowego w stosunku do umowy charakteru, a także wiarygodność zeznań J. R. (1) co do postępującej degradacji tynków.

Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. okazał się chybiony. W judykaturze przyjmuje się, że skuteczne postawienie zarzutu naruszenia przez sąd przepisu art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, to bowiem może być jedynie przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Nie jest natomiast wystarczające przekonanie o innej niż przyjął sąd wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu. Dla skuteczności zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie wystarcza stwierdzenie o wadliwości dokonanych ustaleń faktycznych, odwołujące się do stanu faktycznego, który w przekonaniu skarżącego odpowiada rzeczywistości. Konieczne jest tu wskazanie przyczyn dyskwalifikujących postępowanie sądu w tym zakresie. W szczególności skarżący powinien wskazać, jakie kryteria oceny naruszył sąd przy ocenie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłuszne im je przyznając (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 19 czerwca 2008 r., I ACa 180/08, (...) Prawnej LEX nr 468598). Apelacja pozwanej nie spełnia wskazanych wymogów, stanowi wyłącznie wyraz przekonania pozwanej o niewiarygodności pewnej części materiału dowodowego, bez wskazania przyczyn, dla których zeznania wskazanych osób miałyby być uznane za niewiarygodne. W tej kwestii wskazać należy przede wszystkim, że to, iż świadkowie składają zeznania niekorzystne dla pozwanej nie świadczy o stronniczości tych świadków. Po drugie, świadkowie L. S. (1) i G. M. stwierdzając, iż sporne prace ocenili jako dodatkowe, nie dokonywali tej oceny przez pryzmat łączącej strony umowy, a jedynie przez pryzmat swojej wiedzy budowalnej. Po trzecie wreszcie, sam fakt, że osoby z uprawnieniami inspektora nadzoru w danej branży stwierdzają konieczność wykonania danych prac jako niezbędnych dla zapewnienia prawidłowego wykonania przedmiotu umowy, jest wystarczający dla uznania, że te prace powinny być wykonane w świetle zasad sztuki budowlanej. Pozwana na etapie postępowania przed Sądem I instancji nie kwestionowała wiarygodności tych świadków i ich uprawnień do wypowiadania pewnych ocen dotyczących procesu budowlanego. Nie wnosiła też o przeprowadzenie dowodów, mogących podważyć wiarygodność świadków, jeśli idzie o konieczność wykonywania prac z punktu widzenia zgodności ze sztuką budowlaną. W szczególności nie wnosiła o powołanie biegłego celem zbadania, czy wykonanie prac określanych jako dodatkowe było dla zapewnienia prawidłowego wykonania przedmiotu umowy, podczas gdy obecnie brak przeprowadzenia takiego dowodu stanowi zarzut pod adresem Sądu Rejonowego. Wobec tego podkreślić należy, że jeśli osoby z wykształceniem technicznym, budowlańcy z wieloletnią praktyką i osoby całkowicie obce w stosunku do powoda (zatrudnione przez spółkę, z którą pozwana zawarła umowę o nadzór nad pracami) stwierdzają konieczność wykonania pewnych prac, a jednocześnie brak jest podstaw, by w świetle pozostałego materiału dowodowego kwestionować wiarygodność zeznań tych świadków, to zeznania te stanowią w pełni wartościowy materiał dowodowy, pozwalający na czynienie ustaleń faktycznych. Podobnie należy odnieść się do zeznań J. R. (1). Pozwana pomija całkowicie wynikający z zeznań powoda fakt, iż to na życzenie pozwanej powód zaangażował J. R. (1) w charakterze kierownika budowy. Jeśli zaś wcześniej J. R. (1) na zlecenie pozwanej wykonywał dokumentację techniczną stanowiącą podstawę przetargu, to brak jest podstaw do tego, by zarzucać świadkowi nadmierne zaangażowanie po stronie powoda. Wcześniejszej powiązania z Gminą stanowią raczej argument na rzecz tezy, że jeśli taka osoba wypowiada pewne opinie czy stwierdzenia korzystne dla powoda, to czyni to całkowicie obiektywnie. Wobec tego Sąd Rejonowy miał pełne prawo, aby na podstawie analizowanych zeznań ustalić, że na etapie wykonywania przedmiaru prac stan tynków nie był zły i wymagał wyłącznie przecierania, potem zaś stan ten pogorszył się do stopnia wymagającego wymiany. Jeśli zaś idzie o przyczyny tej degradacji, to podał je również świadek R., wskazując, iż zimą obiekt był nieogrzewany, co już w świetle zasad wiedzy powszechnej i doświadczenia życiowego jest wystarczające do przyjęcia, że stan tynków mógł się znacząco pogorszyć.

Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. przez uznanie, iż sporne prace stanowiły prace nie objęte umową stron, stanowi w istocie zarzut naruszenia prawa materialnego, tj. art. 65 § 1 i 2 k.c., poprzez wadliwą wykładnię umowy, sprowadzającą się do przyjęcia, iż przy zawieraniu umowy strony nie traktowały spornych prac jako przedmiotu zamówienia.

W tym miejscu, dla uporządkowania dalszych rozważań, należy krótko omówić charakter wynagrodzenia ryczałtowego i możliwość stosowania przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu do prac nieobjętych umową stron. Nie można zgodzić się ze skarżącą, że w każdym wypadku określenia wynagrodzenia jako ryczałtowego wykonawca nie może domagać się wynagrodzenia za prace pominięte przy ustaleniu wynagrodzenia. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 stycznia 2017 r. (IV CSK 109/16) konstrukcja ryczałtu nie wyklucza żądania przez przyjmującego zamówienie wynagrodzenia za pominięte, przy jego ustaleniu, roboty budowlane, które weszły w zakres wykonanego obiektu budowlanego.

W uzasadnieniu tego wyroku dokonano szerokiej analizy charakteru wynagrodzenia ryczałtowego, wskazując m. in.: wynagrodzenie ryczałtowe stosowane jest bardzo szeroko na rynku usług budowlanych także w ramach umów o znacznym rozmiarze i stopniu skomplikowania. Istotą tego wynagrodzenia jest uzgodnienie przez strony oznaczonej kwoty należnej przyjmującemu zamówienie jako ekwiwalent za wykonanie dzieła bez względu na rozmiar świadczonych prac i wartość poniesionych kosztów. Wartość należnego wynagrodzenia nie jest uzależniona od czynników określających przewidywany lub zrealizowany rozmiar prac (np. zestawień robót do wykonania, jednostek obmiarowych), ilość zużytego materiału ani od przyjętych cen jednostkowych lub stawek robocizny. Dalszym elementem charakterystycznym jest brak jurydycznego powiązania między uzgodnioną kwotą wynagrodzenia a możliwością przewidywania przez strony w chwili zawarcia umowy rozmiaru prac lub wartości kosztów koniecznych do wykonania dzieła. W tym zakresie granice ryzyka ponoszonego przez przyjmującego zamówienie wyznacza jedynie art. 632 § 2 k.c. Generalnie należy stwierdzić, że przyjmujący zamówienie - akceptując model wynagrodzenia ryczałtowego - przyjmuje gospodarcze ryzyko wynikające z konieczności wykonania prac, których nie przewidywał. Strony, decydując się na przyjęcie tej formy wynagrodzenia, muszą liczyć się z jej bezwzględnym i sztywnym charakterem.

Niemniej jednak, wynagrodzenie ryczałtowe, przy zastosowaniu art. 632 per analogiam do umowy o roboty budowlane, stanowi ekwiwalent za wykonanie oznaczonego obiektu budowlanego, remontu budynku, budowli lub innego rodzaju robót budowlanych. Uzgodniona kwota wynagrodzenia odnosi się do ustalonego przez strony zakresu świadczenia przyjmującego zamówienie (por. wyrok SN z 25 czerwca 2010 r., I CSK 544/09, nie publ.).

Nie jest więc tak, jak twierdzi skarżąca, że możliwość zastosowania art. 410 k.c. jest zawsze wykluczona w wypadku ustalenia wynagrodzenia wykonawcy jako ryczałtowego, gdyż w przeciwnym razie podważony zostałby sens zastrzegania takiego wynagrodzenia, a stosowanie art. 410 k.c. jest obejściem regulacji art. 632 k.c. Dla prawidłowego rozstrzygnięcia, czy wykonawcy należy się dodatkowe wynagrodzenie na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu konieczne jest wnikliwe przeanalizowanie – z uwzględnieniem reguł wynikających z art. 65 § 1 i 2 k.c. – treści umowy stron i ustalenie, jakie prace zostały w umowie przewidziane. W wypadku ustalenia, iż prace wykonane są pracami uzgodnionymi, dodatkowe wynagrodzenie nie przysługuje, nawet jeśli rozmiar prac zwiększył się lub zwiększyły się koszty ich wykonania. Inaczej zaś, gdy okaże się, iż określając przedmiot zamówienia strony nie obejmowały swoim zamiarem prac, uznanych przez wykonawcę za dodatkowe.

Zgodzić się należy ze skarżącą, że Sąd Rejonowy takiej analizy nie dokonał, uznając w rozważaniach prawnych, że prace wykonane przez powoda nie były objęte umową i w żaden sposób tego stanowiska nie uzasadniając. Niemniej jednak Sąd odwoławczy, jako Sąd meriti, może takiej oceny dokonać samodzielnie w oparciu o zawarty w aktach materiał dowodowy.

W pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na postanowienia umowy, które w § 1 określały przedmiot zamówienia. I tak, ust. 1 i 2 stanowiły, że przedmiotem umowy jest przebudowa, remont i wyposażenie świetlicy oraz budowa placu zabaw, jednak zgodnie z ust. 3 szczegółowy zakres robót opisany został w SIWZ, w tym dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznej i przedmiarze robót. Nie można zatem zgodzić się ze skarżącą, że przedmiotem prac miały być wszystkie prace niezbędne do wykonania remontu. Samo słowo remont odnieść należy do poprawy warunków technicznych lub estetycznych obiektu bądź też przywrócenia stanu technicznego tego obiektu umożliwiającego eksploatację, ale oczywistym jest, że to zamawiający określa rozmiar remontu i sposób jego przeprowadzenia. Jeśli więc umowa w jednej jednostce redakcyjnej używa ogólnikowego słowa remont, a w następnej odsyła do dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznej i przedmiaru robót, to nie można przyjąć, iż wykonawcę obciąża ryzyko wykonania także prac nieujętych w tych dokumentach, jako że określają one planowany przez zamawiającego zakres i sposób prowadzenia remontu, a oczywistym jest, że zakres ów wpływa na sposób szacowania wynagrodzenia. Przykładowo wskazać należy, że gdyby sposób renowacji obiektu zakładał zeszlifowanie farby z okien drewnianych i ich ponowne pomalowanie, to zamawiający nie mógłby oczekiwać, że po ujawnieniu bardzo złego stanu technicznego ram wykonawca w ramach pierwotnego wynagrodzenia dokona wymiany okien na nowe, jest to bowiem całkowicie inna czynność, inne świadczenie. Sąd Okręgowy dostrzega treść postanowień umowy, zakładających niezmienność wynagrodzenia oraz eksponowany w apelacji § 13 SIWZ, zmierzające do tego, aby w żadnym wypadku wynagrodzenie wykonawcy nie podlegało podwyższeniu (w szczególności zastrzeżenie, że przedmiar ma charakter wyłącznie poglądowy i nie może stanowić wyłącznej podstawy wyceny, a brak rozpoznania zakresu przedmiotu umowy nie uprawnia do zmiany żądania wynagrodzenia). Niemniej jednak nawet wskazany § 13 SIWZ w punkcie 13.8 stanowi że nie dopuszcza się wprowadzenia robót dodatkowych wynikających z zakresu zamówienia określonego specyfikacją techniczną lub przedmiarem robót, co oznacza, że dokumenty te, określając sposób prowadzenia remontu, muszą być uwzględniane przy ustalaniu, co było przedmiotem zamówienia. Przy wykładni postanowień umowy nie można też tracić z pola widzenia, że przedmiar i projekt, a więc dokumenty decydujące o sposobie i zakresie prowadzenia prac remontowych wykonał podmiot działający na zlecenie pozwanej, a powód działał w zaufaniu do tak sporządzonych dokumentów. Jednocześnie niespornym jest, że projekt jedynie ogólnie określa, jakie tynki mają być zastosowane na ścianach, natomiast ze specyfikacji technicznych i przedmiaru wynika jednoznacznie, że tynk na ścianach istniejących ma być wyłącznie przecierany, zaś kładziony na nowo na ścianach nowych i tam, gdzie w związku z wymianą dachu ulegnie zniszczeniu. Jeśli zatem pozwana sama określa przedmiot remontu w ten sposób, że tynki co do zasady mają być wyłącznie przecierane, to nie może w ramach umowy oczekiwać ich wymiany, jest to bowiem całkowicie odmienny rodzaj prac, wymagający zużycia znacznej ilości materiałów. Podobnie należy ocenić kwestię masztu. Prace te w ogóle nie zostały wymienione w specyfikacji i przedmiarze, jednakże zgodzić się należy, że czym innym jest demontaż masztu i jego ponowny montaż, a czym innym wymiana masztu na nowy, o innych parametrach technicznych. W tym zakresie o konieczności uznania tych prac za dodatkowe, nie objęte umową, decydują zeznania J. R., że zakładał wykorzystanie zdemontowanego masztu, zeznania L. S. (1), że konieczne okazało się zastąpienie średnicy dotychczasowego masztu fi 30 średnicą fi 60 oraz zeznania powoda, że to inspektor nadzoru ( a więc L. S.) narzucił wymianę masztu. Nadto powód zeznał, że nowy masz miał większą średnicę i zastosowano inne przewody, a na wymianą przewodów wpływ miała decyzja gminy o zwiększeniu mocy przyłączeniowej w obiekcie w związku z wybraniem ogrzewania elektrycznego. Wskazuje to wyraźnie, że prace związane z masztem także są wynikiem wyboru innych rozwiązań technicznych i zmiany parametrów masztu, a więc nie mogły być objęte umową stron, która w dokumentacji technicznej o takich zmianach w ogóle nie wspominała.

Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, iż prace polegające na wymianie tynków i masztu nie stanowią prac, objętych umową stron i przewidzianym tam wynagrodzeniem ryczałtowym, a więc powinny być rozliczone na podstawie przepisów o nienależnym świadczeniu. Sama wartość świadczenia nie była kwestionowana, zatem rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego jest prawidłowe.

Z wyżej przedstawionych przyczyn apelacja, jako nieuzasadniona, podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach procesu w postępowaniu odwoławczym orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. zasądzając od pozwanej na rzecz powoda kwotę 1800 zł tytułem wynagrodzenia pełnomocnika, stosownie do § 10 ust 1 pkt 1 w zw. z § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. 2015.1800) w brzmieniu obowiązującym od 27 października 2016 r.

SSO A. G. SSO A. B. SSR (del.) A. W.

Sygn. akt VIII Ga 152/17

ZARZĄDZENIE

1. (...)

2. (...)

3. (...)