Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 08 października 2013r.

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący : SSO Karina Marczak (spr.)

Sędziowie: SO Mariola Wojtkiewicz

SO Marzenna Ernest

Protokolant : st. sekr. sądowy Dorota Szlachta

po rozpoznaniu w dniu 04 października 2013 r. w Szczecinie

na rozprawie

I sprawy z powództwa Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w P.

przeciwko T. C.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną, sygn. akt I C 492/11

II sprawy z powództwa Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w P.

przeciwko T. C.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną, sygn. akt I C 493/11

na skutek apelacji powódki od wyroku Sądu Rejonowego Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z dnia 21 sierpnia 2012 r., wydanego w obu sprawach

I C 492/11 i I C 493/11

1. zmienia zaskarżony wyrok w całości i nadaje mu następującą treść:

I.

a) uznaje za bezskuteczną w stosunku do powódki Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w P. czynność prawną w postaci ugody sądowej z dnia 16 listopada 2010r., zawartej przed Sądem Rejonowym Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie w sprawie II Ns 3456/09, na mocy której dłużniczka T. B. przyznała na rzecz pozwanej T. C. prawo do przysługującej jej części wkładu mieszkaniowego związanego ze spółdzielczym lokatorskim prawem do lokalu nr (...), położonego w P. ul. (...) w zasobach Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w P., celem zaspokojenia wierzytelności powódki wynikających z następujących tytułów wykonawczych: nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym Sądu Rejonowego w Szczecinie XIX Zamiejscowy Wydział Grodzki z siedzibą w P. z dnia 23 maja 2006r., w sprawie XIX Nc 410/06, któremu Sąd Rejonowy w Szczecinie nadał sądową klauzulę wykonalności w dniu 27 lipca 2006r.; nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym Sądu Rejonowego w Szczecinie XIX Zamiejscowy Wydział Grodzki z siedzibą w P. z dnia 10 września 2007r., w sprawie XIX Nc 551/07, któremu Sąd Rejonowy w Szczecinie nadał sądową klauzulę wykonalności w dniu 22 października 2007r.; nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym Sądu Rejonowego w Szczecinie XIX Zamiejscowy Wydział Grodzki z siedzibą w P. z dnia 07 kwietnia 2008r., w sprawie XIX Nc 229/08, któremu Sąd Rejonowy w Szczecinie nadał sądową klauzulę wykonalności w dniu 19 maja 2008r.; nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym Sądu Rejonowego w Szczecinie XIX Zamiejscowy Wydział Grodzki z siedzibą w P. z dnia 17 października 2008r., w sprawie XIX Nc 857/08, któremu Sąd Rejonowy w Szczecinie nadał klauzulę wykonalności w dniu 28 listopada 2008r.; nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym Sądu Rejonowego Szczecin–Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z dnia 26 maja 2010r., w sprawie III Nc 4363/10, któremu Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie nadał sądową klauzulę wykonalności w dniu 26 maja 2010r. wraz z kosztami egzekucyjnymi wynikającymi z prowadzenia egzekucji na podstawie wymienionych powyższych tytułów wykonawczych;

b) zasądza od pozwanej T. C. na rzecz powódki Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w P. kwotę 3.826 (trzy tysiące osiemset dwadzieścia sześć) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

II.

a) uznaje za bezskuteczną w stosunku do powódki Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w P. czynność prawną w postaci ugody sądowej z dnia 16 listopada 2010r., zawartej przed Sądem Rejonowym Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie w sprawie II Ns 3456/09, na mocy której dłużnik A. C. (1) przyznał na rzecz pozwanej T. C. prawo do przysługującej mu części wkładu mieszkaniowego związanego ze spółdzielczym lokatorskim prawem do lokalu nr (...), położonego w P. ul. (...) w zasobach Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w P., celem zaspokojenia wierzytelności powódki wynikających z następujących tytułów wykonawczych: nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym Sądu Rejonowego Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z dnia 15 grudnia 2009r., w sprawie III Nc 10433/09, któremu Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie nadał sądową klauzulę wykonalności w dniu 16 marca 2010r.; nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym Sądu Rejonowego Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z dnia 01 lipca 2010r., w sprawie I Nc 1126/10, któremu Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie nadał sądową klauzulę wykonalności w dniu 11 sierpnia 2010r.; punktu III wyroku zaocznego Sądu Rejonowego w Szczecinie z dnia 31 października 2007r., w sprawie II C 526/07, któremu Sąd Rejonowy w Szczecinie nadał sądową klauzulę wykonalności w dniu 3 marca 2008r. wraz z kosztami egzekucyjnymi wynikającymi z prowadzenia egzekucji na podstawie powyższych tytułów wykonawczych;

b) zasądza od pozwanej T. C. na rzecz powódki Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w P. kwotę 3.826 (trzy tysiące osiemset dwadzieścia sześć) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

c) przyznaje radcy prawnemu K. Ł. od Skarbu Państwa Sądu Rejonowego Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie kwotę 2.952 (dwa tysiące dziewięćset pięćdziesiąt dwa) złote, wraz z podatkiem od towarów i usług w kwocie 552 (pięćset pięćdziesiąt dwa) złote tytułem pomocy prawnej udzielonej pozwanej T. C. z urzędu w postępowaniu przed Sądem I instancji,

2. zasądza od pozwanej T. C. na rzecz powódki Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w P. kwotę 2.609 (dwa tysiące sześćset dziewięć) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego;

3. przyznaje radcy prawnemu K. Ł. od Skarbu Państwa Sądu Rejonowego Szczecin-P. i Zachód kwotę 1.476 (jeden tysiąc czterysta siedemdziesiąt sześć) złotych, wraz z podatkiem od towarów i usług w kwocie 276 (dwieście siedemdziesiąt sześć) złotych tytułem pomocy prawnej udzielonej pozwanej T. C. z urzędu w postępowaniu przed Sądem II instancji.

Sygn. akt II Ca 1300/12

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 21 sierpnia 2012r. w sprawie o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie oddalił powództwa w obu połączonych sprawach I C 492/11 i 493/11, prowadzonych pod sygnaturą akt I C 492/11 i przyznał pozwanej T. C. od powódki Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w P. kwotę 4.834 zł tytułem zwrotu kosztów procesu w obu połączonych sprawach, prowadzonych pod sygnaturą akt I C 492/11.

Powyższe rozstrzygnięcie zostało wydane w oparciu o ustalenie, że T. C., A. C. (1), E. B. i K. C. są rodzeństwem, a ich matka A. C. (2), z którą mieszkał A. C. (1), nabyła w roku 1986, w wyniku wyłaszczenia, spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu położonego w P. ul. (...), w zasobach Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w P..

W tym samym roku także E. B., na skutek wywłaszczenia, nabyła również spółdzielcze prawo do lokalu w P. przy ul. (...). Natomiast T. C., członkowi Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w P. przysługuje odrębna własność lokalu położonego w P. ul. (...).

T. C. sprawowała długoletnią opiekę nad swoimi rodzicami do chwili ich śmierci.

A. C. (2) zmarła w dniu 07 października 2004r., a w skład spadku po niej wchodziła wierzytelność z tytułu wkładu mieszkaniowego związanego ze spółdzielczym prawem do lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w P..

W lokalu tym, po jej śmierci, nadal zamieszkiwał A. C. (1). W dniu 17 lutego 2005r. między Spółdzielnią Mieszkaniową (...) w P. a A. C. (3) zawarte zostało porozumienie, co do ratalnej spłaty zadłużenia, którego dopuścił się on po śmierci matki. A. C. (1) nie dotrzymał warunków porozumienia, powodowa spółdzielnia nie przychyliła się do jego wniosku z 10.05.2006r. o rozłożenie zaległości na raty. Pismem z 23 listopada 2006r. powódka poinformowała A. C. (1) o wygaśnięciu roszczenia o ustanowienie na jego rzecz spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego w P. przy ul. (...).

Sąd Rejonowy w Szczecinie wyrokiem zaocznym z dnia 31 października 2007r. nakazał A. C. (3), aby opróżnił i wydał powódce w stanie wolnym od osób i rzeczy lokal mieszkalnym w P. przy ul. (...), ustalając, iż nie przysługuje mu uprawnienie do lokalu socjalnego.

Sąd Okręgowy w Szczecinie oddalił powództwa A. C. (1) o nakazanie Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w P. przyjęcia go poczet członków spółdzielni i przydzielenia mu spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego położonego w P. ul. (...).

W dniu 12 października 2010r. wykonana została eksmisja A. C. (1) z przedmiotowego lokalu. A. C. (1) z uwagi na problemy zdrowotne (trudności w poruszaniu) nie przyjął lokalu tymczasowego, zlokalizowanego na czwartym piętrze. T. C. podjęła decyzję, że brat zamieszka razem z nią.

Wobec A. C. (1) zostały wydane następujące tytuły wykonawcze:

1) nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym Sądu Rejonowego Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z dnia 15 grudnia 2009r., w sprawie III Nc 10433/09, któremu Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie nadał sądową klauzulę wykonalności w dniu 16 marca 2010r.;

2) nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym Sądu Rejonowego Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z dnia 01 lipca 2010r., w sprawie I Nc 1126/10, któremu Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie nadał sądową klauzulę wykonalności w dniu 11 sierpnia 2010r.;

3) wyroku zaocznego Sądu Rejonowego w Szczecinie z dnia 31 października 2007r., w sprawie II C 526/07, któremu Sąd Rejonowy w Szczecinie nadał sądową klauzulę wykonalności w dniu 3 marca 2008r. także w części dotyczącej kosztów postępowania w kwocie 337 zł.

Należności z tych tytułów nie zostały wyegzekwowane.

Także E. B. zaprzestała regulowania należności za zajmowany przez nią lokal. Powódka nie wyraziła zgody na rozłożenie zaległości na rat. Pismem z 19 września 2006r. powódka poinformowała E. B. o zamiarze złożenia wniosku o wykreślenie jej z rejestru członków spółdzielni po bezskutecznym upływie terminu do uregulowania zaległości. Na mocy uchwały z dnia 29 stycznia 2007r. powódka wykreśliła E. B. ze Spółdzielni z powodu uchylania się od obowiązku uiszczania opłat eksploatacyjnych w związku z użytkowaniem zajmowanego lokalu przy ul. (...). Decyzję tę podtrzymał Sąd Okręgowy w Szczecinie oddalając powództwo E. B. przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w P. w wyroku z dnia 5 września 2008r. w sprawie o uchylenie ww. uchwały.

Przeciwko dłużnikom solidarnym E. B., J. B. i A. B. powódka Spółdzielnia Mieszkaniowa (...) w P. uzyskała następujące tytuły wykonawcze:

1) nakaz zapłat w postępowaniu upominawczym Sądu Rejonowego w Szczecinie XIX Zamiejscowy Wydział Grodzki z siedzibą w P. z dnia 23 maja 2006r., w sprawie XIX Nc 410/06, któremu Sąd Rejonowy w Szczecinie nadał sądową klauzulę wykonalności w dniu 27 lipca 2006r. na kwotę 5.564,32 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 16 maja 2006r. i kosztami procesu w kwocie 1.465 zł. Na skutek wszczętej egzekucji Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym Szczecin-P. i Zachód – P. M. wyegzekwował na rzecz wierzyciela tytułem należności głównej kwotę 4.677,13 zł;

2) nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym Sądu Rejonowego w Szczecinie XIX Zamiejscowy Wydział Grodzki z siedzibą w P. z dnia 10 września 2007r., w sprawie XIX Nc 551/07, któremu Sąd Rejonowy w Szczecinie nadał sądową klauzulę wykonalności w dniu 22 października 2007r., na kwotę 3.315,66 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 26 lipca 2007r. i kosztami procesu w kwocie 647 zł. Na skutek wszczętej egzekucji Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym Szczecin-P. i Zachód – P. M. wyegzekwował na rzecz wierzyciela tytułem należności głównej kwotę 1.894,02 zł;

3) nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym Sądu Rejonowego w Szczecinie XIX Zamiejscowy Wydział Grodzki z siedzibą w P. z dnia 07 kwietnia 2008r., w sprawie XIX Nc 229/08, któremu Sąd Rejonowy w Szczecinie nadał sądową klauzulę wykonalności w dniu 19 maja 2008r., na kwotę 4.080,19 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 14 marca 2008r. i kosztami procesu w kwocie 647 zł. Na skutek wszczętej egzekucji Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym Szczecin-P. i Zachód – P. M. wyegzekwował na rzecz wierzyciela tytułem należności głównej kwotę 1.162,21 zł;

4) nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym Sądu Rejonowego w Szczecinie XIX Zamiejscowy Wydział Grodzki z siedzibą w P. z dnia 17 października 2008r., w sprawie XIX Nc 857/08, któremu Sąd Rejonowy w Szczecinie nadał klauzulę wykonalności w dniu 28 listopada 2008r., na kwotę 1.942,17 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 26 sierpnia 2008r. i kosztami procesu w kwocie 647 zł. Na skutek wszczętej egzekucji Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym Szczecin-P. i Zachód – P. M. wyegzekwował na rzecz wierzyciela tytułem należności głównej kwotę 655,54 zł;

5) nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym Sądu Rejonowego Szczecin–Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie z dnia 26 maja 2010r., w sprawie III Nc 4363/10, któremu Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie nadał sądową klauzulę wykonalności w dniu 26 maja 2010r. Na skutek wszczętej egzekucji Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym Szczecin-P. i Zachód – P. M. wyegzekwował na rzecz wierzyciela tytułem należności głównej kwotę 374,35 zł;

Na mocy ugody sądowej z dnia 16 listopada 2010r. E. B., A. C. (1) i K. C. dokonali działu spadku po A. C. (2) w ten sposób, iż wkład mieszkaniowy o wartości 70.000 zł związany ze spółdzielczym lokatorskim prawem do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w P. przy ul. (...) przyznali na wyłączną rzecz T. C. bez obowiązku spłat. Intencją stron było wynagrodzenie T. C. poniesionych trudów i wysiłku za opiekę nad schorowanymi rodzicami oraz za przyjęcie do siebie brata na utrzymanie.

Pismem z dnia 27 stycznia 2011r. T. C. zwróciła się do powódki o wypłacenie na jej rzecz wkładu mieszkaniowego zgodnie z ugodą zawartą przed sądem. Spółdzielnia Mieszkaniowa (...) w P. odmówiła wypłaty, kwestionując wycenę wkładu dokonaną w ugodzie i wskazując, że przedmiotowe postanowienie nie zawiera nakazu zapłaty skierowanego do niej.

Obecnie A. C. (1) mieszka u swojej siostry T. C., pozostaje na jej utrzymaniu, pobiera zasiłek z opieki społecznej i nie reguluje zadłużenia wobec powódki.

E. B. jest rozwiedziona. Aktualnie reguluje zadłużenie wobec powódki. Utrzymuje się z renty, która w części jest zajęta przez komornika oraz otrzymuje alimenty na syna wypłacane przez fundusz alimentacyjny. Zamieszkuje z córką, która posiada własne dochody z tytułu umowy o pracę.

Sąd Rejonowy uznał, iż powództwa oparte o treść art. 527 § 1 kc są niezasadne, albowiem strona powodowa nie sprostała ciążącemu nań obowiązkowi wykazania, iż czynność prawna dłużników dokonana została z pokrzywdzeniem wierzycielki. Sąd I instancji miał na uwadze fakt przekazania pozwanej przez strony ugody, bez obowiązku spłat, przysługujących im wierzytelności z tytułu wkładu mieszkaniowego, związanego ze spółdzielczym lokatorskim prawem do lokalu, jednakże przyjął, że czynność ta była odpłatna, albowiem rzeczywistą intencją rodzeństwa – A. C. (1), K. C. i E. B. było wynagrodzenie T. C. sprawowania dożywotniej opieki nad bratem A. C. (3) i zrekompensowanie jej kosztów długoletniej opieki nad rodzicami.

Sąd ocenił również, iż przedmiotowa wierzytelność z tytułu wkładu mieszkaniowego nie stanowiła jedynego wartościowego składnika majątków dłużników. Zdaniem Sądu A. C. (1) dokonując przeniesienia powyższego prawa majątkowego na rzecz osoby trzeciej w istocie w chwili zawarcia ugody stał się całkowicie niewypłacalny, gdyż nie dysponował majątkiem wystarczającym do zaspokojenia wierzycieli. Do wniosku takiego doprowadziły Sąd wyniki postępowania egzekucyjnego, z którego wynika, że nie regulował on należności wierzycielki, ponieważ nie miał z czego. Natomiast prowadzone przeciwko E. B. postępowania egzekucyjne kończyły się częściowym wyegzekwowaniem należności, nie można więc przyjąć, że była ona niewypłacalna. Przy czym w dacie zawarcia ugody E. B. pobierała rentę i posiadała dodatkowy dochód z prac dorywczych.

Sąd ocenił również, że dłużnicy jako rodzeństwo chcąc wynagrodzić siostrze opiekę nad rodzicami i przyjęcie na utrzymanie brata A. C. (1), nie działali ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Nadto Sąd uznał, iż pozwana mimo utrzymywania kontaktów z rodzeństwem w chwili zawarcia ugody nic nie wiedziała o zadłużeniu siostry oraz nie miała dokładnych informacji o zadłużeniu brata, skutecznie więc obaliła domniemanie z art. 527 § 3 kc i wykazała, że nie wiedziała, że dłużnicy działali ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela.

Apelację od powyższego wyroku w całości wniosła powódka wnosząc o zmianę poprzez:

1. uznanie za bezskuteczną – w stosunku do powódki Spółdzielni Mieszkaniowej”Chemik” w P. – ugody sądowej z dnia 16 listopada 2010r., na mocy której dłużnik A. C. (1) przyznał na rzecz pozwanej T. C. prawo do przysługującej mu części wkładu mieszkaniowego związanego ze spółdzielczym lokatorskim prawem do lokalu nr (...) położonego w P. przy ul. (...), zawartej przez pozwaną T. C. z dłużnikiem A. C. (1) z pokrzywdzeniem powódki,

2. uznanie za bezskuteczną - w stosunku do powódki Spółdzielni Mieszkaniowej”Chemik” w P. – ugody sądowej z dnia 16 listopada 2010r., na mocy której dłużnik E. B. przyznała na rzecz pozwanej T. C. prawo do przysługującej jej części wkładu mieszkaniowego związanego ze spółdzielczym lokatorskim prawem do lokalu nr (...) położonego w P. przy ul. (...), zawartej przez pozwaną T. C. z dłużnikiem E. B. z pokrzywdzeniem powódki,

3. zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje.

4. ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Apelująca zarzuciła zaskarżonemu wyrokowi:

1. naruszenie przepisów postępowania

a) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej oceny dowodów i przyjęcie na podstawie dowodów – w szczególności przesłuchania pozwanej i zeznań świadków bezpośrednio zainteresowanych wynikiem sprawy E. B. i A. C. (1), że jedynym motywem zawarcia ugody była chęć odpłaty świadków za sprawowanie przez pozwaną opieki nad rodzicami i bratem, podczas gdy bezspornie czynności dokonane przez pozwaną z rodzeństwem miały na celu pokrzywdzenie powódki i dokonanie przez powódkę na rzecz pozwanej wypłaty całości środków pieniężnych z tytułu wkładu mieszkaniowego

b) art. 6 kc w zw. z art. 527 § 3 kc oraz art. 529 kc poprzez uznanie, że wykazanie wszystkich przesłanek uzasadniających żądanie pozwu spoczywa na powódce, podczas gdy na podstawie domniemań z art. 527 § 3 kc oraz art. 529 kc ciężar dowodu spoczywał na pozwanej

2) naruszenie prawa materialnego

a) art. 528 kc przez jego niezastosowanie i uznanie, że darowizna dokonana przez E. B. i A. C. (1) jest czynnością odpłatną, podczas gdy darowizna była dokonana bez obowiązku spłat, ergo była czynnością odpłatną i powódka może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną nawet jeżeli pozwana nie wiedziała i nie mogła wiedzieć, że dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia powódki,

b) art. 527 § 3 kc poprzez jego niezastosowanie i uznanie, że pomimo uzyskania korzyści majątkowej przez osobę pozostającą w bliskim stosunku (siostrę), pozwana nie wiedziała, że dłużnik działa z pokrzywdzeniem wierzyciela, podczas gdy z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, że pozwana miała wiedzę o istniejących zadłużeniach, zaś złożone przez nią wyjaśnienia oraz zeznania osób bezpośrednio zainteresowanych wynikiem sprawy nie mogą stanowić dowodu na obalenie domniemania wysłowionego w przedmiotowym przepisie,

c) art. 529 kc poprzez jego niezastosowanie i uznanie, że dłużnicy nie działali ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, podczas gdy z zebranego materiału wynika, że nie mając środków pozwalających na zaspokojenie zadłużenia wyzbyli się składnika umożliwiającego zaspokojenie zadłużenia wobec powódki i tym zakresie stali się niewypłacalni (A. C. (1)) bądź niewypłacalni w wyższym stopniu (E. B.)

3) dokonanie błędnych ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku, co polegało na przyjęciu przez Sąd, że:

a) pozwana nie wiedziała o zadłużeniu E. B. wobec powódki podczas gdy pozwana pozostaje z siostrą w bliskich stosunkach i miała wiedzę o jej wieloletnich kłopotach finansowych, w tym o zadłużeniu wobec powódki,

b) intencją pozwanej i jej rodzeństwa, przy zawieraniu ugody, była chęć wynagrodzenia pozwanej poniesionych trudów i wysiłków związanych z opieką na schorowanymi rodzicami podczas gdy pozwana i dłużnicy działali ze świadomością pokrzywdzenia powódki i chcieli uzyskać całą należność pieniężną z tytułu wkładu i w ten sposób uchronić część środków przed potrąceniem przez powódkę na wymagalne zobowiązania dłużników,

c) dłużnicy posiadają mienie wystarczające do zaspokojenia roszczeń powódki, podczas gdy zadłużenia obu dłużników narastają od ponad 5 lat, postępowania egzekucyjne są umarzane ze względu na bezskuteczność co jest wystarczającym argumentem do uznania, że środków takich nie posiadają.

W odpowiedzi na apelację pozwana wniosła o jej oddalenie w całości jako niezasadnej. Nadto pełnomocnik pozwanej oświadczył, iż nieopłacona została pomoc udzielona przez niego pozwanej z urzędu w postępowaniu przed sądami I i II instancji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja strony powodowej okazała się zasadna skutkując zmianą zaskarżonego wyroku zgodnie z wnioskiem powódki.

Przystępując do uzasadnienia przyczyn owego reformatoryjnego rozstrzygnięcia w pierwszej kolejności wskazać należy, iż dokonana przez Sąd I instancji ocena prawna ustalonej w sprawie sekwencji zdarzeń nie zasługuje na aprobatę instancji odwoławczej.

Przepisy tytułu X Kodeksu cywilnego regulują instytucję tzw. skargi pauliańskiej. Skarga pauliańska ma zastosowanie wówczas, gdy dłużnik swoim nielojalnym zachowaniem względem wierzyciela uniemożliwił realizację wierzytelności, albowiem podejmując określoną czynność prawną doprowadził się do niewypłacalności albo tę niewypłacalność powiększył, a korzyść z jego działania odniosła osoba trzecia.

Powyższe roszczenie może zostać uwzględnione gdy wystąpi kumulatywne spełnienie następujących przesłanek: 1) istnienie zaskarżalnej wierzytelności pieniężnej, 2) dokonanie przez dłużnika czynności prawnej prowadzącej do pokrzywdzenia wierzycieli, 3) naganna postawa dłużnika, 4) uzyskanie przez osobę trzecią korzyści majątkowej, 5) naganna postawa osoby trzeciej. Tylko przy wykazaniu istnienia wszystkich przesłanek wierzyciel nabywa prawo żądania w drodze powództwa uznania przez sąd wobec niego za bezskuteczną czynności prawnej dokonanej przez jego dłużnika z osobą trzecią.

Na wierzycielu spoczywa ciężar udowodnienia istnienia zaskarżalnej wierzytelności, niewypłacalności dłużnika, posiadania przez osobę trzecią rzeczywistej lub możliwej (przy dołożeniu należytej staranności) wiedzy o dwóch faktach: że czynność prawna krzywdzi wierzyciela dłużnika i że dłużnik o tym wie. Sytuację procesową wierzyciela ułatwiają domniemania art. 527 § 3 (bliskość stosunku osoby trzeciej z dłużnikiem) i § 4 ( pozostawanie osoby trzeciej w stałych stosunkach gospodarczy z dłużnikiem będącym przedsiębiorcą). Sytuacja podana w § 4 art. 527 kc nie dotyczy niniejszej sprawy, dlatego nie wymaga omawiania. W przypadku zaś sytuacji określonej w § 3 art. 527 kc wierzyciel musi udowodnić jedynie podstawę domniemania – istnienie bliskiego stosunku między dłużnikiem a osobą między dłużnikiem a osobą trzecią w chwili dokonywania zaskarżonej czynności. Bliska więź prawnorodzinna może stanowić jednak podstawę domniemania faktycznego, iż dane osoby pozostają w bliskim stosunku w rozumieniu art. 527 § 3 kc. Aby obalić obydwa domniemania osoba trzecia musi udowodnić, że nie wiedziała o tym, iż dłużnik jest świadomy pokrzywdzenia wierzyciela.

W oparciu o powyższe należało poddać ocenie sytuację zaistniałą w przedmiotowej sprawie.

Jak już wyżej zostało stwierdzone przedmiot ochrony stanowi istniejąca i zaskarżalna wierzytelność pieniężna. W sprawie niniejszej nie może być żadnych wątpliwości, że takie wierzytelności istnieją, a fakt dysponowania przez powódkę tytułami wykonawczymi przeciwko E. B. i A. C. (3) – prawomocnymi nakazami zapłaty w postępowaniu upominawczym i wyrokiem zaocznym (stanowiącym tytuł wobec A. C. (1) także w części kosztów procesu), nie był w przedmiotowej sprawie kwestionowany przez stronę pozwaną.

Zaskarżeniu na podstawie art. 527 kc podlegają wyłącznie czynności prawne dłużnika. Powszechnie przyjmuje się, że również ugoda sądowa może być skarżona przez wierzyciela w trybie skargi pauliańskiej. Ugoda sądowa jest z jednej strony czynnością procesową, której zawarcie prowadzi do umorzenia postępowania. Jest ona również czynnością w znaczeniu materialnoprawnym, albowiem w drodze zgodnych oświadczeń woli wywołuje skutki w sferze prawa materialnego co do stosunku prawnego objętego przedmiotem postępowania. W postępowaniu o dział spadku strony mogą zawrzeć ugodę sądową, która z punktu widzenia prawa materialnego jest rodzajem umowy – konsensualnej, wzajemnej, kształtującej stosunek prawny.

Jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli (art. 528 kc).

Korzyść uzyskana bezpłatnie to taka, za którą osoba trzecia nie spełniła ani nie zobowiązała się spełnić ekwiwalentnego świadczenia w ramach tego samego lub innego stosunku prawnego. Oceny, czy ewentualne inne świadczenie stanowi odpowiednią odpłatę za korzyść uzyskaną wskutek zaskarżonej czynności należy dokonywać z punktu widzenia obiektywnego, a nie zaś z punktu widzenia samych stron.

Wskazany przepis wyłącza przesłankę złej wiary po stronie osoby trzeciej w tych przypadkach, gdy wskutek zaskarżonej czynności osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie.

W sytuacji z art. 528 kc nie ma potrzeby stosowania domniemań z art. 527 § 3 i 4 kc (wniosek tych domniemań nie jest przesłanka skargi), a wnioski dowodowe zmierzające do obalenia tych domniemań podlegają oddaleniu, gdyż dotyczą faktów, które nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Dla przypomnienia wskazać należy, że w niniejszej sprawie mieliśmy do czynienia z sytuacją, w której w postępowaniu o dział spadku doszło do zawarcia ugody sądowej, na mocy której pozwana otrzymała od K. C. oraz dłużników powodowej Spółdzielni Mieszkaniowej “Chemik” w P., a mianowicie A. C. (1) i T. B. wkład mieszkaniowy o wartości 70.000 zł bez obowiązku spłat.

Sąd I instancji przyjął, iż była to czynność odpłatna. Oceny tej Sąd II instancji nie podziela. Wbrew stanowisku Sądu Rejonowego wykładnia ugody nie może prowadzić do wyinterpretowania tych jej elementów, które nie zostały w niej w ogóle zamieszczone. Analizując zapisy umowy stwierdzić należy, że brak w niej regulacji co do ekwiwalentności świadczeń. Zgodnie bowiem z treścią ugody dłużnicy E. B. i A. C. (1) przekazali na rzecz pozwanej bezpłatnie przysługujące im części wkładu mieszkaniowego. Zatem w ramach tej ugody pozwana otrzymała korzyść (wierzytelność), nie będąc zobowiązana do żadnego świadczenia na rzecz swojego rodzeństwa, w tym E. B. i A. C. (1) – dłużników powodowej spółdzielni. Opisana przez Sąd I instancji motywacja, którą kierowały się strony przy podpisywaniu ugody (wynagrodzenie pozwanej za trudy i opiekę wobec brata, a wcześniej rodziców) nie świadczy o tym, że przedmiotowa czynność prawna była czynnością odpłatną.

Zgodnie z art. 527 § 2 kc czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli - wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.

Niewypłacalność oznacza stan majątku dłużnika, w którym egzekucja nie może przynieść zaspokojenia wierzytelności przysługującej przeciwko temu dłużnikowi (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2000r., III CKN 554/98, Lex 52736). Stan ten powstaje także wtedy, gdy zaspokojenie można wprawdzie uzyskać, ale z dodatkowym znacznym nakładem kosztów, czasu i ryzyka. Pokrzywdzenie bowiem wierzyciela powstaje nie tylko w razie niemożności zaspokojenia jego wierzytelności, ale także w razie jej utrudnienia lub odwleczenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2001r., IV CKN 525/00, LEX nr 53110). Przyjmuje się, że niewypłacalny jest dłużnik, gdy egzekucja prowadzona w stosunku do jego majątku nie może przynieść zaspokojenia wierzycielowi. Dla stwierdzenia niewypłacalności nie potrzeba jednak nawet prowadzić egzekucji, wystarczy bowiem, że wierzyciel udowodni fakt, że gdyby egzekucja była prowadzona, to okazałaby się nieskuteczna.

W ocenie Sądu II instancji dokumenty dołączone przez stronę powodową do pozwu, przedkładane w toku tego postępowania (patrz niekwestionowane wyliczenie stanu zadłużenia k. 194-206 i istniejące obecnie zadłużenia obojga dłużników k. 442-461) nadto dołączone do pozwów dokumenty z postępowań egzekucyjnych prowadzonych przeciwko dłużnikom E. B. i A. C. (3) pozwalają na uznanie, iż opisana wyżej czynność prawna dłużników z dnia 16 listopada 2010 r., została dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli. Apelująca nie kwestionuje, iż egzekucje przeciwko dłużnikowi A. C. (3) okazały się całkowicie bezskuteczne. Natomiast na skutek egzekucji prowadzonych przeciwko E. B. (i innym dłużnikom solidarnym), mimo że tytuły wykonawcze były egzekwowane w roku 2006, 2007, 2008, 2009 i 2010r. wierzyciel uzyskał jednie częściowe zaspokojenie swoich należności.

Art. 527 § 2 kc wiąże pokrzywdzenie wierzyciela z rzeczywistą niewypłacalnością dłużnika, która musi istnieć w chwili wystąpienia ze skargą pauliańską, jak i w chwili orzekania przez sąd o żądaniu wierzyciela uznania czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną. Istotne jest to, że do uwzględnienia skargi pauliańskiej wystarczy wykazanie niewypłacalności dłużnika chociażby w „wyższym stopniu", a nie niewypłacalności w ogóle. Zatem każde powiększenie się stanu niewypłacalności dłużnika, co też niewątpliwie miało miejsce w niniejszej sprawie, powinno być brane pod uwagę.

W ocenie Sądu Odwoławczego skoro dłużnicy w chwili dokonania czynności prawnej w postaci opisanej wyżej ugody wiedzieli o prowadzonej przeciwko nim egzekucji oraz o występującemu już wówczas zadłużeniu, a mimo tego wyzbyli się wierzytelności, to uznać należy, iż czynność ta w przypadku A. C. (1) doprowadziła do całkowitej jego niewypłacalności, a w sytuacji E. B. z uwagi na niskie dochody niewątpliwie pogłębiła stan jej niewypłacalności.

Jedynie marginalnie należy wskazać, że wierzyciel może wykazać niewypłacalność dłużnika za pomocą wszelkich dowodów, a nie tylko poprzez przeprowadzenie nieskutecznej egzekucji (tak, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 grudnia 1996r., I ACr 853/96, Apel. - W-wa 1997/3/23). Stan niewypłacalności dłużnika w stopniu wyższym obejmuje utrudnienie i opóźnienie zaspokojenia (tak, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2001r., IV CKN 525/2000, Biul. SN 2002/5/11), co niewątpliwie miało miejsce w przedmiotowej sprawie.

W dalszej kolejności wskazać należy, iż przy ocenie powództwa opartego o treść art. 527 kc istotnym jest również to, czy wskutek czynności prawnej dłużnika, dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową. Korzyścią majątkową w rozumieniu art. 527 kc jest nabycie przez osobę trzecią prawa majątkowego przedstawiającego pewną wartość, przy czym drugorzędne znaczenie ma cena nabycia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 07 grudnia 1999r., I CKN 287/98, LEX 147235). W orzecznictwie utrwalony jest pogląd zgodnie, z którym ekwiwalentność świadczenia nie wyłącza możliwości uznania takiej czynności za zdziałaną z pokrzywdzeniem wierzycieli (wyrok Sądu Najwyższego z dnia l grudnia 2006r., I CSK 360/06, Lex nr 380957). W świetle oceny dokonanej powyżej w sprawie niniejszej nie ma wątpliwości, że pozwana uzyskała korzyść majątkową – wierzytelność z tytułu prawa do wkładu nieodpłatnie.

W dalszej kolejności wskazać należy, że do uwzględnienia skargi pauliańskiej powinny być spełnione jeszcze dwie przesłanki, tj. 1) działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli; 2) świadomość osoby trzeciej, iż dłużnik działa w celu pokrzywdzeniu wierzyciela lub też możliwość powzięcia takiej informacji przy zachowaniu przez nią należytej staranności.

Co się tyczy świadomości dłużnika, iż czynność prawna pociągnęła za sobą pokrzywdzenie wierzyciela nadmienić warto, że dla skuteczności skargi pauliańskiej nie jest konieczne, by w zamiarze dłużnika leżało pokrzywdzenie wierzyciela, ani też, by zamiar ten skierowany był przeciwko określonemu wierzycielowi. Wystarcza świadomość dłużnika, że czynność prawna przez niego dokonana może spowodować dla wierzyciela niemożność zaspokojenia się. Świadomość ta musi istnieć w chwili dokonania czynności prawnej. W realiach tej sprawy zbędnym okazało się jednak badanie stanu świadomości dłużnika, a to z uwagi na treść domniemania określonego w art. 529 k.c. Przepis ten nakazuje przyjęcie, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela zarówno wówczas, gdy dokonał darowizny będąc niewypłacalnym jak i wtedy, gdy stał się niewypłacalny wskutek jej dokonania. Wyprowadzenie (w istocie darowanie) przez dłużników ze swojego majątku w drodze ugody bez żadnego ekwiwalentu - składnika majątkowego tj. wierzytelności z tytułu wkładu, przy znacznym zadłużeniu i już prowadzonych bezskutecznie – w przypadku A. C. (1) i częściowo bezskutecznym wobec T. B. postępowaniach egzekucyjnych, bez wątpienia skutkowało powiększeniem stanu niewypłacalności.

Odnosząc się natomiast do przesłanki świadomości osoby trzeciej o działaniu dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela to uwzględniając, że pozwana - siostra dłużników - uzyskała korzyść majątkową jako osoba bliska dłużników miało zastosowanie w stosunku do niego domniemanie, że wiedziała on o złej woli dłużników (art. 527 § 3 k.c.). W takim wypadku nie zaszła potrzeba wykazywania złej wiary osoby trzeciej, o której mowa w art. 527 k.c. Co więcej bacząc, że pozwana T. C. uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, to w takiej sytuacji wierzycielka może żądać ochrony także wtedy, gdy osoba trzecia nie wiedziała i nie mogła przy zachowaniu należytej staranności dowiedzieć się o tym, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela (art. 528 k.c.).

Reasumując, z zebranego w sprawie materiału dowodowego jednoznacznie wynika, że spełnione zostały wszystkie przesłanki skargi pauliańskiej. Powyższe skutkowało koniecznością ingerencji w treść pierwszoinstancyjnego orzeczenia i zmianę zaskarżonego wyroku w sposób wskazany w sentencji. Rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego oparte zostało o treść art. 386 § 1 k.p.c.

Konsekwencją dokonanej zmiana orzeczenia, co do istoty musiała być także zmiana orzeczenia o kosztach postępowania przed Sądem I Instancji.

Wierzycielka wygrała postępowanie w całości, więc należy jej się zwrot poniesionych kosztów. Wskazania przy tym wymaga, iż do sprawdzenia wartości przedmiotu sporu, w warunkach opisanych w art. 25 kpc nie doszło zarówno z urzędu jak i na wniosek. Nadto jak wynika z postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 28 lipca 2011r. sprawy I C 492/11 i I C 493/11 zostały połączone ze sobą tylko do łącznego rozpoznania. Na uiszczone koszty postępowania pierwszoinstancyjnego w sprawie I C 492/11 złożyła się opłata od pozwu w kwocie 1.409,00 zł, wynagrodzenie pełnomocnika powódki określone zgodnie z § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. z 2002 r., Nr 163, poz. 13489ze zmianami) w kwocie 2.400 zł oraz opłata od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł – łącznie 3.826 zł, o czym orzeczono w pkt 1.I.b.

Na uiszczone koszty postępowania pierwszoinstancyjnego w sprawie I C 493/11 złożyła się opłata od pozwu w kwocie 1.409,00 zł, wynagrodzenie pełnomocnika powódki określone zgodnie z § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. z 2002 r., Nr 163, poz. 13489ze zmianami) w kwocie 2.400 zł oraz opłata od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł – łącznie 3.826 zł, o czym orzeczono w pkt 1.II.b.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. Na koszty te złożyła się opłata od apelacji w wysokości 1.409 zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika w wysokości 1.200 zł (§ 12 ust 1 pkt 1 w zw. z § 6 pkt 5 ww. rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości).

Dla pozwanej na etapie postępowania przed Sądem I instancji w sprawie I C 493/11 w dniu 30 czerwca 2011r., a więc przed połączeniem spraw ustanowiono pełnomocnika z urzędu, a udzielona przez tego pełnomocnika – radcę prawnego K. Ł. pomoc prawa nie została opłacona. Wynagrodzenie pełnomocnika zostało ustalone za postępowanie przed sądem I instancji na kwotę 2.952 zł, w tym podatek od towarów i usług (§ 6 pkt 5 w zw. z § 2 ust. 1 ww. rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości 2.400 zł x 23 % = 552 zł + 2.400 zł + 2.609 zł, o czym orzeczono w pkt 1.II.c

Z kolei za obronę pozwanej z urzędu przyznano pełnomocnikowi wynagrodzenie w kwocie 1.476 zł w tym podatek VAT (§ 12 ust 1 pkt 1 w zw. z § 6 pkt 5 i w zw § 2 ust. ww. rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości 1.200 zł x 23% = 276 zł + 1.200 zł = 1.476zł), o czym orzeczono w pkt 3.