Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 maja 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący: SSA Dorota Wróblewska

Sędziowie: SSA Dorota Rostankowska (spr.)

SSO del. Piotr Szadkowski

Protokolant: referent-stażysta Dorota Fiertek

przy udziale Prokuratora Prokuratury Okręgowej w T. M. M.

po rozpoznaniu w dniu 10 maja 2017 r.

sprawy wnioskodawcy

J. J., s. S., ur. (...), w R.

o odszkodowanie

na skutek apelacji wniesionej przez obrońcę oskarżonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu

z dnia 22 grudnia 2016 r., sygn. akt II Ko 51/16

I.  utrzymuje w mocy zaskarżony wyrok;

II.  kosztami postępowania odwoławczego obciąża Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Toruniu rozpoznawał wniosek pełnomocnika J. J. o zasądzenie od Skarbu Państwa na jego rzecz zadośćuczynienia i odszkodowania wynikłego z wykonania postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania Sądu Rejonowego w Toruniu z dnia 1 grudnia 2005r. w sprawie sygn. akt VIII Kp 686/05 za okres od 29 listopada 2005r. do 15 lutego 2006r. na etapie postępowania przygotowawczego w sprawie o sygn. V Ds. 1/05 zakończonej prawomocnym uniewinnieniem w sprawie Sądu Rejonowego w Toruniu o sygn. II K 760/11.

Wyrokiem z dnia 22 grudnia 21016r. w sprawie sygn. akt II Ko 51/16:

na podstawie art.552a §1 kpk zasądził od Skarbu Państwa (Kasy Sądu Okręgowego w Toruniu) na rzecz wnioskodawcy J. J., s. S. i R., ur. (...) w miejscowości R. kwoty:

- 100.000,-zł. tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,

- 37.500,-zł. tytułem odszkodowania,

w związku z wykonaniem postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania Sądu Rejonowego w Toruniu z dnia 1 grudnia 2005 r. sygn. VIII Kp 686/05 w okresie od 29 listopada 2005r. do 15 lutego 2006r. na etapie postępowania przygotowawczego w sprawie o sygn. V Ds. 1/05 zakończonej prawomocnym uniewinnieniem w sprawie Sądu Rejonowego w Toruniu o sygn. II K 760/11, wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty;

w pozostałej części wniosek oddalił;

zasądził od Skarbu Państwa (Kasy Sądu Okręgowego w Toruniu) na rzecz wnioskodawcy J. J. kwotę 432,-zł. tytułem zwrotu kosztów zastępstwa adwokackiego;

wydatkami poniesionymi w toku postępowania przez Skarb Państwa obciążył Skarb Państwa.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pełnomocnik wnioskodawcy zaskarżając go w części, tj. pkt. II w zakresie oddalenia roszczenia o zasądzenie kwoty 892.280,-zł. zarzucając mu:

obrazę przepisów prawa materialnego oraz przepisów postępowania, które to uchybienia miały wpływ na treść zaskarżonego wyroku, a to:

1. art.440 kpk w zw. z art.410 kpk w zw. z art.7 kpk poprzez dowolną ocenę dowodów w postaci: zaświadczeń podatkowych za lata 2004 - 2014, opinii eksperckiej z dnia 19 października 2015r. wydanej przez P. M., zeznań wnioskodawcy oraz świadków poprzez uznanie, że nie są relewantne w zakresie niemożności odbudowania swojej pozycji zawodowej sprzed aresztowania wnioskodawcy, ustalenia związku przyczynowego między tymczasowym aresztowaniem wnioskodawcy a trwałą utratą źródła zarobkowania w latach 2004-2014, co wpłynęło na wysokość zasądzonego odszkodowania,

2. art.440 kpk w zw. z art.552 § 4 kpk, art.361 § 2 kc w zw. z art.322 kpc, poprzez nieprawidłowe przyjęcie, iż wyłącznie kwota 37.500,-zł. jest odpowiednią sumą odszkodowania dla J. J., podczas gdy suma ta jedynie w niewielkim stopniu rekompensuje szkodę poniesioną przez wnioskodawcę, w szczególności nie uwzględnia drastycznego i trwałego - wynikającego z utraty jedynego źródła dochodu tj. wynagrodzenia z tytułu pełnionej funkcji prezesa Spółki (...) z o.o. z/s w T. w wysokości 6-krotnego przeciętnego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw - spadku dochodów uzyskiwanych przez niego w latach 2004-2014 wywołanym tymczasowym aresztowaniem,

3. art.233 § 1 i 2 kpc zw. z art.328 § 2 kpc oraz art.217 § 1 kpc w zw. z art.227 kpc poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów przeprowadzonych w sprawie, dokonanej wbrew zasadom logiki i doświadczenia życiowego polegających m.in. wskazaniu ich nieprzydatności, podczas gdy dowody te dotyczą okoliczności mających dla sprawy istotne znaczenie, zwłaszcza w zakresie ustalenia związku przyczynowego między tymczasowym aresztowaniem wnioskodawcy a trwałą utratą źródła jego zarobkowania, powodującego szkodę.

Błąd w ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę orzeczenia i przyjęcie z jednej strony, „iż w związku z tymczasowym aresztowaniem wnioskodawcy jego Spółka upadła, gdyż kluczowa dla prowadzenia działalności gospodarczej jest wiarygodność kontrahentów oparta na zaufaniu", a iż ponadto tymczasowe aresztowanie „całkowicie zachwiały wiarygodność J. J. i ten stan trwał faktycznie przez 9 lat. Kolejne próby aktywności zawodowej wnioskodawcy były bezskuteczne" - z drugiej strony, nieuprawnione przyjęcie braku związku przyczynowo-skutkowego między aresztowaniem wnioskodawcy i trwałej utraty przez niego źródła zarobkowania spowodowanej ogłoszeniem upadłości spółki (...) sp. z o.o. z siedzibą w T..

Wniósł o:

1. dopuszczenie dowodu z opinii Zespołu z (...) pod kierownictwem profesora R. P. lub biegłego z listy Sądu Okręgowego d.s. księgowości, finansów i rachunkowości w celu wyliczenia wartości szkody powoda, jej wysokości, adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy wydaniem postanowienia, a dojściem do szkody, oraz wpływu aresztowania członków zarządu Spółki na ich zakończenie, przy założeniu, że spółka (...) sp. z o.o. z siedzibą w T., nr KRS (...), nr NIP (...) rozwijałaby się w latach 2006-2016 w tempie porównywalnym do innych firm z tej samej branży i o podobnych rozmiarach.

2. zmianę wyroku i przyznanie odszkodowania za niesłuszne stosowanie tymczasowego aresztowania wobec J. J. w kwocie 892.280,- zł. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienie pozwu do dnia zapłaty,

3. zwrot uzasadnionych wydatków według przedstawionego spisu, poczynionych na ustanowienie jednego pełnomocnika, a w jego braku według norm przepisanych.

Odpowiedź na apelację złożył Prokurator Prokuratury Okręgowej w T. wnosząc o jej nieuwzględnienie i utrzymanie wyroku Sądu I instancji w mocy.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja wywiedziona w powyższej sprawie jest niezasadna i jako taka nie zasługuje na uwzględnienie.

Na wstępie, wobec postawienia przez skarżącego zarzutów obrazy przez Sąd Okręgowy szeregu przepisów Kodeksu postępowania cywilnego oraz przepisu Kodeksu cywilnego podkreślenia wymaga, że postępowanie w niniejszej sprawie toczy się w oparciu o przepisy Kodeksu postępowania karnego a jedynie w części w nim nieuregulowanej, w oparciu o przepis art.558 kpk zastosowanie mają przepisy Kodeksu postępowania cywilnego. Wprawdzie bowiem roszczenia, których dochodzi wnioskodawca w niniejszym postępowaniu mają charakter cywilnoprawny (patrz: uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 28.10.1993r. w sprawie I KZP 21/93, OSNKW 1993/11-12/67), to jednak dochodzone są w szczególnym trybie postępowania przed sądem karnym a zatem w oparciu o przepisy kodeksu postępowania karnego. Wobec powyższego z gruntu chybione są zarzuty obrazy art.328 § 2 kpc (odnoszące się do sposobu sporządzenia uzasadnienia w postępowaniu cywilnym), art.217 § 1 kpc (dotyczące czasu zgłaszania dowodów w postępowaniu cywilnym), art.227 kpc (dotyczące tego co może być przedmiotem dowodu), art.233 § 1 i 2 kpc (dotyczące sposobu oceny dowodów przez sąd), gdyż nie mając one zastosowania w powyższej sprawie. Co do zasady w postępowaniu toczącym się w oparciu o przepisy Rozdziału 58 kpk sąd orzekający może odwołać się do przepisu art.361 § 2 kc uznając, że odszkodowanie obejmuje zarówno poniesione straty jak i utracone korzyści oraz do art.322 kpc dającego podstawę do miarkowana wysokości odszkodowania w razie trudności w jego precyzyjnym wyliczeniu. W realiach rozpoznawanej sprawy nie ma jednak podstaw do sięgania po te przepisy, o czym będzie mowa w dalszej części niniejszego uzasadnienia.

Całkowicie chybiony jest również zarzut obrazy art.440 kpk, który jest przepisem związanym z postępowaniem odwoławczym, nie zaś pierwszoinstancyjnym. Podnoszenie zatem zarzutu apelacyjnego opartego na jego podstawie nie znajduje żadnego uzasadnienia.

Całkowicie chybionym jest zarzut mającej wpływ na treść orzeczenia obrazy art.552 § 4 kpk skoro Sąd Okręgowy co do zasady uznał za zasadny wniosek mający swą podstawę w niewątpliwie niesłusznym tymczasowym aresztowaniu stosowanym wobec wnioskodawcy.

Aprobaty Sądu Apelacyjnego nie zyskał również zarzut mającego wpływ na treść orzeczenia naruszenia art.410 kpk i art.7 kpk. Sąd Okręgowy bowiem ocenił w sposób swobodny wszystkie dowody zgromadzone w sprawie. Uznał za wiarygodne zarówno zeznania wnioskodawcy, jak i świadków słuchanych w sprawie oraz dokumenty, tak te dołączone do wniosku, jak i przedłożone w toku rozprawy. Nie sposób zatem dociec w czym, przy tak dokonanej ocenie, pełnomocnik wnioskodawcy upatruje obrazy art.410 kpk i art.7 kpk. Kwestia ustalenia zależności między tymczasowym aresztowania wnioskodawcy a upadkiem jego firmy i poniesioną w związku z tym szkodą w kontekście dowodów przeprowadzonych w sprawie będzie przedmiotem rozważań w dalszej części niniejszego uzasadnienia.

Podstawową kwestią jaką należało rozstrzygnąć rozpoznając wywiedziony w niniejszej sprawie środek odwoławczy było istnienie (lub jego brak) związku przyczynowego między tymczasowym aresztowaniem wnioskodawcy (nie zaś powoda, jak wskazuje parokrotnie skarżący) a upadkiem prowadzonej przez niego firmy. Pozostałe zarzuty podniesione przez apelującego i złożony wniosek dowodowy stanowią pochodne zasadniczego zagadnienia w sprawie.

Rację ma skarżący wskazując na zawartą w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia niekonsekwencję Sądu Okręgowego. Z jednej bowiem strony sąd ten wskazuje, że skutkiem upadku firmy wnioskodawcy była decyzja Naczelnika Urzędu Celnego, toczące się postępowanie karne a nie tymczasowe jego aresztowanie oraz wskazuje na brak bezpośredniego związku przyczynowego między upadkiem firmy (...) sp. z o.o. a tymczasowym aresztowaniem wnioskodawcy (str.16 uzasadnienia wyroku), z drugiej zaś, że firma upadła w związku z tymczasowym aresztowaniem wnioskodawcy (str.17 uzasadnienia wyroku). Nie może to jednak samo w sobie implikować uznania, że doszło do mającego wpływ na treść orzeczenia błędu w ustaleniach faktycznych. Może to być jedynie oceniane w kategorii nieprawidłowo sporządzonego uzasadnienia, co nie stanowi podstawy do uchylenia wyroku (art.455a kpk). Poza bowiem tym jednym zdaniem zawartym na str.17 uzasadnienia wyroku Sąd Okręgowy dał wyraz swemu przekonaniu, opartemu na ocenionym w sposób swobodny materiale dowodowym, że należne wnioskodawcy odszkodowanie z tytułu niewątpliwie niesłusznego aresztowania wiąże się jedynie z utratą jego zarobków w czasie kiedy stosowano wobec niego środek zapobiegawczy o charakterze izolacyjnym. Stanowisko to zyskało akceptację Sądu II instancji. Wskazać tu należy na dowody ocenione w sposób swobodny przez Sąd I instancji i stanowiące podstawę ustaleń faktycznych (str.4 uzasadnienia wyroku), z których wynika jednoznacznie, że powodem upadku firmy była decyzja Naczelnika Urzędu Celnego w T. o obowiązku zapłaty bardzo wysokich kwot tytułem należności publiczno – prawnych, co wprawie miało związek z toczącym się postępowaniem m.in. przeciwko wnioskodawcy lecz żadnego z jego tymczasowym aresztowaniem. Konieczność realizacji tej decyzji spowodowała brak płynności finansowej firmy wnioskodawcy, na co nałożyła się odmowa udzielenia spółce kredytu obrotowego oraz natychmiastowe ściągnięcie z konta firmy istniejącego już kredytu. Podkreślenia również wymaga, że główny dostawca paliwa, tj. (...) nie zerwała współpracy ze spółką wnioskodawcy z powodu jego tymczasowego aresztowania a zażądała dodatkowych zabezpieczeń i natychmiastowej spłaty zobowiązań oraz dalszego rozliczania się w formie gotówkowej, co – w świetle wskazanych wyżej okoliczności dotyczącej sytuacji finansowej spółki – było niemożliwe. Dodatkowo odbiorcy paliwa od spółki nie płacili za przekazany towar. Sąd Okręgowy ustalił zatem, że konsekwencją wydania decyzji Naczelnika Urzędu Celnego w T. było ogłoszenie upadłości spółki (...). Ustalenie to podziela skarżący (str.4 apelacji), stwierdzając nawet, że było to jedyną i wyłączną przyczyną „unicestwienia” przedsiębiorstwa i uniemożliwienia jego dalszej działalności (str.5 apelacji).

Przepisy Rozdziału 58 Kodeksu postępowania karnego precyzyjnie określają podstawy do zasądzenia odszkodowania. Jedną z nich jest stosowanie niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania. Nie stanowi jej natomiast sam fakt toczącego się postępowania karnego przeciwko wnioskodawcy. Z tego względu brak związku przyczynowego między tymczasowym aresztowaniem a szkodą w postaci upadłości spółki i związanej z tym utraty dochodów przez wnioskodawcę (poza utratą wynagrodzenia w czasie tymczasowego aresztowania, które zostało wnioskodawcy zasądzone) czyni apelację bezzasadną. Powstanie zaś szkody będącej skutkiem błędnych - z perspektywy czasu – decyzji organów państwa może być podstawą do dochodzenia jej naprawienia w innym trybie. W przedmiotowej bowiem sprawie Sąd Okręgowy mógł zasądzić odszkodowanie jedynie za szkody związane ściśle ze stosowaniem wobec wnioskodawcy tymczasowego aresztowania, co też uczynił. Wobec wywiedzenia apelacji jedynie na korzyść wnioskodawcy, na marginesie jedynie wskazać należy, że Sąd Okręgowy zasądził odszkodowanie odnosząc się do zarobków osiąganych przez wnioskodawcę w okresie sprzed wydania wspomnianej wyżej decyzji podatkowej. Rodzą się wątpliwości, czy w zaistniałej zatem sytuacji finansowej spółki, nawet gdyby nie doszło do tymczasowego aresztowania wnioskodawcy, osiągałby on takie dochody jak wówczas, kiedy spółka funkcjonowała prawidłowo. Nie może to być jednak przedmiotem oceny w realiach rozpoznawanej sprawy, gdyż orzeczenie w części dotyczącej zasądzonego odszkodowania uprawomocniło się. Uwagi Sądu Apelacyjnego mają jedynie na celu wskazanie, że nie doszło do pokrzywdzenia wnioskodawcy w zakresie zasądzenia należnego mu odszkodowania.

Wobec podzielenia przez Sąd II instancji stanowiska Sądu Okręgowego o braku związku przyczynowego między tymczasowym aresztowaniem wnioskodawcy a upadkiem spółki (...) brak jest podstaw do szczegółowego odnoszenia się do zarzutów zawartych w pkt. 1 i 2 apelacji oraz do rozważania zasadności dopuszczenia dowodu jak w pkt.1 wniosków apelacji. Skoro bowiem brak jest związku przyczynowego między tymczasowym aresztowaniem wnioskodawcy a upadkiem spółki, to brak jest podstaw do ustalania w niniejszym postępowaniu jak rozwijałaby się spółka gdyby nie nastąpił jej upadek i jakie w związku z tym dochody osiągałby wnioskodawca.

Mając powyższe na uwadze, nie znajdując akceptacji dla argumentów przedstawionych w apelacji oraz nie stwierdzając zaistnienia przesłanek z art.439 kpk Sąd Apelacyjny zaskarżone orzeczenie utrzymał w mocy.

O wydatkach postępowania odwoławczego orzeczono w oparciu o przepis art.626 § 1 kpk i art.554 § 4 kpk i obciążono nimi Skarb Państwa.

Brak było podstaw do zasądzania na rzecz wnioskodawcy kosztów reprezentowania go przez pełnomocnika z wyboru w postępowaniu odwoławczym. Apelacja wywiedziona bowiem przez niego nie została uwzględniona nawet w części.