Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 października 2016 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie V Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 21 października 2016 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa A. S.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w W.

z dnia 19 czerwca 2015 r., sygn. akt I C 3759/14

1.  zmienia zaskarżony wyrok w całości i zasądza od (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz A. S. kwotę 7 659,08 (siedem tysięcy sześćset pięćdziesiąt dziewięć 8/100) złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 24 września 2014 roku do dnia zapłaty oraz kwotę 1 600 (jeden tysiąc sześćset) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

2.  zasądza od (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz A. S. kwotę 983 (dziewięćset osiemdziesiąt trzy) złote tytułem zwrotu kosztów postępowania w instancji odwoławczej.

V Ca 4388/15

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 21 listopada 2014 r. powód A. S., reprezentowany przez pełnomocnika będącego radcą prawnym, wniósł o zasądzenie na swoją rzecz od strony pozwanej (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwoty 7.659,08 zł wraz z odsetkami w wysokości ustawowej liczonych od dnia 24 września 2014 r. do dnia zapłaty, a ponadto o zasądzenie na swoją rzecz od pozwanej Spółki kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu wskazano, iż w dniu 13 września 2007 r. powód wraz z pozwaną zawarli umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi, do której m.in. mają zastosowanie ogólne warunki ubezpieczenia o oznaczeniu (...) oraz załącznik nr 1 do OWU. Zawarcie umowy ubezpieczenia na życie potwierdzono polisą o nr (...). W zamian za ochronę ubezpieczeniową powód wpłacał pozwanej określoną kwotowo składkę. Kolejno, w dniu 01 września 2014 r. stosunek ubezpieczenia pomiędzy stronami uległ rozwiązaniu, zaś w dniu 08 września 2014 r. pozwana dokonała wypłaty środków zgromadzonych na rachunku powoda. Tym niemniej, wypłata ta nie obejmowała całości środków tamże zgromadzonych w chwili rozwiązania umowy, czyli kwoty 17.460.76 zł. W ocenie powoda, pozwana bezpodstawnie zatrzymała kwotę 7.659,08 zł, tj. około (...) zgromadzonych środków na rachunku umowy, powołując się na abuzywne - zdaniem powoda - postanowienia OWU. Powód podniósł, że wskutek przedwczesnego rozwiązania umowy ubezpieczenia na życie, pozwana potrąciła ze środków zgromadzonych na rachunku klienta tj. powoda, na podstawie § 24 w zw. z § 11 OWU w zw. z pkt. 14 załącznika nr 1 do OWU, tzw. opłatę likwidacyjną. W ocenie powoda zapisy OWU, na podstawie których pozwana pobrała dochodzona pozwem kwotę, stanowią klauzule abuzywne w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} k.c, co skutkuje tym, iż nie mają zastosowania w relacji umownej łączącej powoda z pozwaną Spółką. Powód stanął na stanowisku, że sporne postanowienia wzorca umownego przede wszystkim nie dotyczą głównych świadczeń stron. Podniósł również, iż niemalże identyczne postanowienia jak te zastosowane przez pozwaną w umowie zawartej z powodem, zostały uznane za niedozwolone przez SOKiK i wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych, powołując się na aktualne orzecznictwo w tym zakresie. Ponadto powód twierdził, iż pozwana nie doręczyła mu przed zawarciem umowy mających doń zastosowanie wzorców umownych, co skutkuje z kolei tym, że postanowienia w nich zawarte nie wiążą powoda. Uzasadniając roszczenie o odsetki ustawowe, powód wskazał, że dochodzi ich zapłaty od dnia następnego po dniu, w którym upłynął termin spełnienia żądania wskazany w wezwaniu do zapłaty z dnia 10 września 2014 r., przy czym wezwanie to doręczono pozwanej w dniu 16 września 2014 r.

W odpowiedzi na pozew (...) S.A. z siedzibą w W. wniosła o oddalenie wywiedzionego powództwa w całości i zasądzenie na jej rzecz od powoda zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Strona pozwana przyznała, że łączyła ją z powodem umowa ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym M. (...), potwierdzona polisą o nr (...), a także to, że mają doń zastosowanie ogólne warunki ubezpieczenia o oznaczeniu (...) oraz załącznik nr 1 do OWU. Pozwana zaprzeczyła przy tym, jakoby nie doręczyła powodowi przed jej zawarciem wzorców umownych, w oparciu o które skonstruowana jest ta umowa ubezpieczenia. Wraz z wnioskiem z dnia 30 sierpnia 2007 r. powód złożył pisemne oświadczenie to tym, iż otrzymał OWU przed zawarciem umowy. Ponadto treść zawartej umowy została potwierdzona w dokumencie polisy nr (...), której otrzymanie powód potwierdził, umieszczając swój podpis na dokumencie z dnia 05 października 2007 r. Ponadto pozwana wskazała, iż umowa ubezpieczenia na życie z powodem została rozwiązana w dniu 1 września 2014 r. na skutek złożenia przez powoda wniosku o wypłatę środków. W rezultacie, pozwana na podstawie § 24 ust. 1 OWU w zw. z § 24 ust. 4 OWU w zw. z ust. 14 załącznika do OWU wypłaciła powodowi kwotę 9.771,68 zł. Pozwana wskazała, że umowa ubezpieczenia na życie łącząca strony w ogóle nie przewiduje prawa do pobrania przez pozwaną opłaty likwidacyjnej. Nie zawiera ona żadnych postanowień, do których odwołuje się w swym pozwie strona przeciwna. Pozwana dodała również, iż wszelkie postanowienia dotyczące wypłaty świadczenia wykupu oraz ustalenia jego wysokości nie stanowią postanowień abuzywnych w rozumieniu przepisów Kodeksu cywilnego, albowiem określają one świadczenie główne pozwanego ubezpieczyciela (wysokość świadczenia wykupu), które jest sformułowane w sposób jednoznaczny. Świadczenie wykupu stanowi główny element umowy, biorąc pod uwagę inwestycyjny charakter umowy - tak jak głównym elementem jej aspektu ubezpieczeniowego, jest świadczenie z tytułu śmierci czy dożycia. Zasady ustalania świadczeń oraz wartości wykupu ubezpieczenia bezwzględnie muszą znajdować się w umowie i wynika to z przepisów prawa powszechnie obowiązującego, tj. art. 13 ust. 4 pkt. 2 ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Zakwestionowane postanowienia nie nakładają na konsumenta żadnego obowiązku zapłaty. Zatem postanowienie takie - zdaniem pozwanej - nie poddaje się, zgodnie z art. 385 ¹ k.c. kontroli pod kątem abuzywności - jak ma to miejsce przy opłatach likwidacyjnych. W tym zakresie pozwana powołała się m.in. na wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie w sprawie o sygn. akt V Ca 1213/14. Ponadto postanowienia te nie kształtują praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Pozwana podkreśliła również, że przejęcie przez nią odpowiedzialności za zachowanie powoda, który mimo powziętych na siebie zobowiązań i świadomości co do długoterminowego charakteru zawartej umowy, doprowadza do jej ustania przed zakładanym czasem osiągnięcia rentowności, ze szkodą również dla pozwanej, świadczyłoby o niegospodarności pozwanego Towarzystwa (...) i działaniu wbrew zasadzie pokrycia kosztów wykonywanej działalności z pobranych składek, zgodnie z obowiązkiem nałożonym nań art. 18 ust. 2 ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Co więcej, uznanie kwestionowanego przez powoda postanowienia za niedozwolone, jest zdaniem pozwanej niemożliwe, a także byłoby niekorzystne także dla powoda, ponieważ spowodowywałoby niemożność wykonania przedmiotowej umowy. Sądy nie mogą modyfikować treści umów, a jedynie eliminować z ich treści niedozwolone postanowienia wzorców. W wypadku przedmiotowego wzorca nie ma możliwości uznania za bezskuteczne wyliczenia wysokości świadczenia wykupu w taki sposób, aby powodowi należna była cała wartość części bazowej rachunku. Uznanie tego postanowienia za niedozwolone spowoduje brak możliwości wypłacenia powodowi i jakiegokolwiek świadczenia wykupu. W ocenie pozwanej wyrok, który powołuje w swym pozwie powód, dotyczy w zdecydowanej większości umów o zupełnie odmiennej konstrukcji niż ta, którą zawarły strony. Pozwana podniosła również, iż w przypadku umowy ubezpieczenia objętej pozwem mechanizm, zgodnie z którym jest obliczane świadczenie wykupu, ma swoje uzasadnienie w strukturze kosztów poniesionych przez pozwaną w związku z w/w umową,

Do zamknięcia rozprawy strony procesu konsekwentnie podtrzymały w swych pismach przygotowawczych i terminach rozprawy dotychczasowe stanowiska w sprawie.

Wyrokiem z dnia 19 czerwca 2015 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy - Mokotowa w W. oddalił powództwo i zasądził od A. S. na rzecz (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwotę 1.217 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Rejonowy wydał powyższy wyrok w oparciu o następująco ustalony stan faktyczny i poczynione rozważania prawne:

W dniu 12 września 2007 r. powód A. S. jako konsument złożył u pozwanej (...) S.A. z siedzibą w W. wniosek o zawarcie umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym ze składką regularną M. (...) za pośrednictwem agenta ubezpieczeniowego (...) Sp. z o.o., pełniącego jednocześnie funkcję profesjonalnego doradcy finansowego, którego rolą było wyjaśnienie konsumentowi wszelkich wątpliwości, jakie powziął przy zawieraniu umowy. Zawarcie umowy między stronami zostało potwierdzone przez pozwaną wydaniem polisy nr (...) w dniu 13 września 2007 r. Umowa została zawarta na okres 25 lat - początkiem okresu ubezpieczenia był dzień 13 września 2007 r. a końcem dzień 12 września 2032 r., ze składką regularną, opłacaną przez powoda rocznie w wysokości 3.000.00 złotych. Przed zawarciem rzeczonej umowy ubezpieczenia pozwana doręczyła powodowi ogólne warunki ubezpieczenia o oznaczeniu (...) oraz załącznik nr 1 do OWU, które stanowiły integralną część umowy ubezpieczenia na życie nr (...). We wniosku o zawarcie umowy ubezpieczenia powód oświadczył w pkt 10, że przed zawarciem umowy doręczony został mu tekst OWU, z którym następnie się zapoznał, a ponadto otrzymał i zapoznał się z treścią Regulaminu Ubezpieczeniowych Funduszy Kapitałowych o oznaczeniu (...)- (...) oraz wykazem ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych i portfeli modelowych oferowanych przez pozwaną o oznaczeniu (...). W dalszej kolejności strony aneksowały przedmiotową umowę, wprowadzając doń stosowne modyfikacje, mające na celu dostosowanie OWU do ówcześnie obowiązujących przepisów prawa, tj. zapisów § 2 pkt 30 i 31, § 9 ust. 3 i § 20 ust. 1-4 OWU. Odbiór i akceptację proponowanej zmiany wzorca umownego potwierdził swoim podpisem powód w dniu 05 października 2007 r.

W myśl postanowień OWU o oznaczeniu (...), świadczenie wykupu to kwota świadczenia z umowy wypłacana przez pozwanego Ubezpieczyciela w przypadkach określonych w OWU, z przyczyn innych niż dożycie przez ubezpieczonego powoda, daty dożycia, śmierci ubezpieczonego powoda lub odstąpienie przez ubezpieczającego od umowy (§ 2 pkt 24 OWU). Przedmiotem umowy jest życie ubezpieczonego powoda oraz inwestowanie środków pochodzących ze składek wpłacanych z tytułu umowy w ramach ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych (§ 3 OWU), z kolei zakres ubezpieczenia obejmował dożycie przez ubezpieczonego daty dożycia a także śmierć ubezpieczonego w okresie ubezpieczenia (§ 4 OWU). W przypadku zajścia zdarzeń określonych w OWU, innych niż wskazane w ust. 1-2 (czyli śmierć ubezpieczonego w okresie ubezpieczenia lub dożycie przez niego daty dożycia) lub § 7 ust. 2 (czyli odstąpienia od umowy przez ubezpieczonego w ciągu 30 dni od dnia doręczenia polisy), pozwany Ubezpieczyciel wypłaca ubezpieczonemu powodowi świadczenie wykupu w wysokości kwoty nie wyższej niż kwota odpowiadająca wartości części wolnej rachunku, powiększonej o określony procent wartości części bazowej rachunku, wskazany w ust. 14 załącznika do OWU (§ 5 ust. 3 OWU) - gdzie wartość części wolnej rachunku stanowi część wolną rachunku wartość środków zapisanych w danym dniu na rachunku jednostek funduszy, obliczona jako liczba jednostek funduszy pomnożona przez właściwe ceny jednostek funduszy, powiększona o wartość gotówki (§ 2 pkt 33 OWU). Ponadto w OWU została określona tzw. część bazowa rachunku i część wolna rachunku (§ 2 pkt 15-16 OWU). Ta pierwsza z wymienionych, odpowiada części środków zapisanych na rachunku jednostek funduszy, pochodzących ze składki regularnej należnej za okres pierwszych pięciu lat polisy. Z kolei druga, stanowi część środków zapisanych na rachunku jednostek funduszy, pochodzących ze składki regularnej należnej począwszy od szóstego roku polisy oraz ze składki dodatkowej.

Umowa ulegała rozwiązaniu wskutek m.in. wypłaty świadczenia wykupu - z dniem złożenia wniosku o wypłatę świadczenia wykupu (§ 11 ust. 1 pkt 6 OWU). Ubezpieczony powód miał prawo począwszy od drugiej rocznicy polisy wystąpić o całkowitą wypłatę świadczenia wykupu, pod warunkiem, że opłacił wszystkie składki regularne w należnej wysokości, wymagane od dnia złożenia wniosku wskazanego w ust. 3 pkt 1. Złożenie wniosku o całkowitą wypłatę świadczenia wykupu skutkuje rozwiązaniem umowy z dniem złożenia wniosku (§ 24 ust. 1 OWU).

Wniosek, o którym mowa powyższej, ubezpieczony powód złożył pozwanemu Ubezpieczycielowi w dniu 1 września 2014 r., w rezultacie czego doszło w tym dniu do rozwiązania umowy ubezpieczenia na życie nr (...).

Wysokość świadczenia wykupu na dany dzień była równa wartości części wolnej rachunku oraz określonego procentu wartości części bazowej rachunku (stanowiącej część bazową rachunku wartość środków zapisanych w danym dniu na rachunku jednostek funduszy, obliczona jako liczba jednostek funduszy pomnożona przez właściwe ceny jednostek funduszy, powiększona o wartość gotówki), wskazanego w odpowiedniej tabeli ust. 14 załącznika nr 1 do OWU, właściwej dla wysokości składki regularnej w skali roku aktualnej na dzień zawarcia umowy, wynoszącej (...) części bazowej rachunku. Ponadto, w treści polisy nr (...) wskazano, że świadczenie wykupu stanowi kwotę nie wyższą niż kwota odpowiadającą wartości części wolnej rachunku powiększoną o określony procent wartości części bazowej rachunku, zgodnie z odpowiednią tabelą wskazaną w załączniku nr 1 do OWU.

Pismem z dnia 10 września 2014 r. pozwana Spółka poinformowała powoda o fakcie rozwiązania umowy ubezpieczenia na życie w dniu 1 września 2014 r., na skutek złożonego przez powoda wniosku o całkowitą wypłatę świadczenia wykupu. W dniu rozliczenia umowy wartość części bazowej rachunku na dzień 1 września 2014 r. wynosiła kwotę 17.430,76 zł. Ogółem, w okresie obowiązywania umowy ubezpieczenia na życie nr (...) wpłacił tytułem składek regularnych kwotę 22.538,00 zł, zaś suma wpłat wynosiła kwotę 6.588,82 zł. Ponadto świadczenie wykupu brutto w wypadku umowy ubezpieczenia na życie nr (...) wyniosło kwotę 9.771,68 zł. W rezultacie dokonanego rozliczenia, pozwana Spółka wypłaciła na rzecz powoda kwotę 9.771,68 zł. Według tabeli zawartej w załączniku nr 1 do OWU procent części bazowej rachunku wypłacany ubezpieczającemu powodowi w związku z całkowitą wypłatą świadczenia wykupu w 7 roku obowiązywania ochrony ubezpieczeniowej wynosił (...) (pkt 14 lit. b) załącznika nr 1 do OWU).

Pismem datowanym na 10 września 2014 r. powód wezwał pozwaną Spółkę do dobrowolnego spełnienia świadczenia w postaci środków pieniężnych zatrzymanych przez nią na rachunku umowy powoda wraz z odsetkami ustawowymi od dnia dokonanej wypłaty, w terminie 7 dni pod rygorem skierowania sprawy na drogę sądową. Do zamknięcia rozprawy w niniejszej sprawie pozwana nie spełniła żądanego przez powoda świadczenia.

Powództwo, zdaniem Sadu Rejonowego, nie zasługiwało na uwzględnienie.

Sąd pierwszej instancji uznał, iż sporne pomiędzy stronami w niniejszej sprawie pozostawały trzy kwestie, tj. czy kwestionowane postanowienia dotyczą „głównych świadczeń stron" i czy sporne postanowienia kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, czy pozwana doręczyła powodowi przed zawarciem umowy ubezpieczenia na życie wzorzec umowny, w oparciu o który została ona skonstruowana oraz to, czy postanowienia wzorca kwestionowane przez powoda były skonstruowane przez pozwaną w sposób jednoznaczny i przejrzysty.

Zdaniem Sądu Rejonowego niezasadne było twierdzenie powoda, że OWU wraz z załącznikiem do OWU i regulaminem umowy nie wiążą go ze względu na to, że nie zostały mu doręczone przed zawarciem umowy. Powód bowiem nie przedstawił jakiegokolwiek dowodu na tę okoliczność, a także nie wniósł o jego przesłuchanie w charakterze strony w celu wykazania zasadności swych twierdzeń w tymże zakresie, podczas gdy zgodnie z zasadami obowiązującymi w procedurze cywilnej ciężar gromadzenia materiału procesowego spoczywa na stronach (art. 232, art. 3 k.p.c, art. 6 k.c). Sąd pierwszej instancji stwierdził, że powód nie udowodnił faktu, iż wzorzec umowny nie został mu przedstawiony przed zawarciem umowy ubezpieczenia z pozwaną Spółką, jak również nie podważył skutecznie twierdzeń oraz dowodów zaprezentowanych przez stronę przeciwną, z których wynikało, że przed przystąpieniem do wzorca umownego otrzymał tekst OWU, załącznika do OWU oraz Regulaminu, posiadając tym samym wiedzę o mechanizmie i wysokości obliczania kwestionowanego na kanwie niniejszej sprawy świadczenia wykupu.

Sąd Rejonowy uznał również za niezasadne twierdzenie powoda, że wzorzec, którym posługiwała się pozwana w rozpoznawanej sprawie, a w zasadzie jego elementy kwestionowane przez powoda a odnoszące się do sposobu i wysokości obliczania świadczenia wykupu, były skonstruowane przez pozwaną w sposób niejednoznaczny i nieprzejrzysty. Sąd ten zważył, że już przed zawarciem umowy powód posiadał wiedzę na temat wszystkich postanowień zawartych w OWU i załączniku nr 1 do OWU, w tym tych o spornych odnoszących się do świadczeniu wykupu, co potwierdził we wniosku o zawarcie przedmiotowej umowy, podpisując oświadczenie o zapoznaniu się z treścią OWU i załączników. W ocenie Sądu, pozwana nie ukrywała ryzyka związanego z umową ubezpieczenia, umieszczając informację o wysokości świadczenia wykupu wartości polisy w formie tabeli stanowiącej załącznik nr 1 do OWU, dodatkowo, pozwana na bieżąco informowała powoda o wysokości części bazowej rachunku (art. 230 k.p.c), powód mógł więc bez trudu obliczyć świadczenie wykupu, które stanowi jej procent.

Sąd pierwszej instancji stanął na stanowisku, że przepisy o niedozwolonych klauzulach umownych nie zwalniają konsumentów z konieczności zachowania ostrożności przy zawieraniu umów i nie powinny być gwarantem interesów konsumentów naiwnych i lekkomyślnych. Brak wiedzy m.in. w zakresie instrumentów finansowych i mechanizmu działania umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi oraz ryzykiem związanym z każdą konkretną tego typu umową, w żaden sposób nie zwalnia konsumenta od obowiązku doinformowania się w tychże kwestiach. Kwestionowane przez powoda postanowienie umowne - zdaniem Sądu Rejonowego - nie zakłada tak daleko idącego naruszenia jego interesów i nie jest niezgodne z dobrymi obyczajami, aby usprawiedliwiało ono twierdzenie powoda o niezrozumiałości postanowienia określającego wartość wykupu, co z kolei przekłada się na odmówienie powodowi przez Sąd ochrony przewidzianej w art. 385 ¹ k.c. z tej przyczyny. W ocenie Sądu Rejonowego racjonalny konsument przy zawieraniu umowy powinien co do zasady przejawiać zainteresowanie co do „opłacalności" danej umowy, a także zadać sobie pytanie, co będzie w sytuacji, w której zrezygnuje z dalszego ubezpieczenia - przed terminem zakończenia ochrony ubezpieczeniowej, co spowoduje rozwiązanie umowy. Sąd Rejonowy podkreślił, że przy zawieraniu umowy ubezpieczenia przez powoda do jego dyspozycji pozostawał profesjonalny agent ubezpieczeniowy (...) Sp. z o. o., pełniący jednocześnie funkcję profesjonalnego doradcy finansowego, którego rolą było wyjaśnienie konsumentowi wszelkich wątpliwości, jakie powziął przy zawieraniu umowy (art. 230 k.p.c). W sytuacji, gdy takie pytanie spowoduje u niego jakiekolwiek wątpliwości, bądź ewentualnie wywoła niepewność co do skutków przedwczesnego rozwiązania stosunku prawnego umowy ubezpieczenia, w ostateczności zostałby niewątpliwie odesłany przez doradcę finansowego do tabeli stanowiącej załącznik nr 1 do OWU, gdzie w sposób jasny i zrozumiały wyjaśnione jest, jaką wartość świadczenia konsument otrzymałby w danym okresie rezygnacji przezeń z kontynuowania umowy. Sąd wskazał, iż sam konsument angażujący swoje środki finansowe w taką umowę winien zadawać sobie pytanie, bez względu na fakt, czy ktoś go o tym informuje czy nie, czy będzie ponosił przez pewien czas ciężar rozwiązania tejże umowy. Winien on wykazać chociażby najmniejszą inicjatywę związaną ze swoimi wątpliwościami, mając na względzie swój interes majątkowy. Co więcej, zdaniem Sądu Rejonowego, nawet gdyby okazało się, że kwestionowane w toku procesu postanowienia nie były przejrzyste i zrozumiałe dla powoda, zgodnie z § 7 ust. 2 OWU, jako konsument posiadał on prawo do odstąpienia od umowy ubezpieczenia na życie w terminie 30 dni, licząc od daty doręczenia mu polisy, w sposób przewidziany w w/w postanowieniu OWU, w którym to okresie mógł zasięgnąć informacji zaufanej osoby kompetentnej w przedmiocie podobnych umów.

Sąd Rejonowy przyjął, że świadczenie wypłaty świadczenia wartości wykupu jest głównym świadczeniem strony umowy ubezpieczenia na życie nr (...), w rozumieniu przepisu art. 385 § 1 k.c. W ocenie Sądu, jeśli przyjąć, że świadczeniem ze strony pozwanego Ubezpieczyciela jest wypłata świadczenia ubezpieczeniowego, to w sytuacji, gdy dochodzi do rozwiązania umowy przed przewidywanym w niej terminem końcowym, tj. zajściem ryzyka ubezpieczeniowego (wypadku), z inicjatywy powoda, świadczenie polegające na wypłacie określonej wartości rachunku ubezpieczeniowego ubezpieczającego na jego rzecz jest głównym świadczeniem pozwanego Ubezpieczyciela. Zdaniem Sądu Rejonowego świadczenie wykupu wartości polisy jest po stronie pozwanego Ubezpieczyciela świadczeniem głównym, skoro jest najważniejszym dla ubezpieczającego celem umowy. Umowa ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym łącząca strony niniejszego postępowania jest umową mieszaną i zawiera w sobie dwie instytucje prawne: umowę ubezpieczenia na życie, w ramach której pozwany Ubezpieczyciel obejmuje ochroną ubezpieczeniową życie ubezpieczonego na warunkach wskazanych w umowie, oraz ubezpieczeniowy fundusz kapitałowy, a więc ma ona charakter umowy ubezpieczenia z elementem inwestycyjnym. Celem takiego ubezpieczenia jest inwestowanie środków powierzanych Ubezpieczycielowi przez ubezpieczającego w formie składki ubezpieczeniowej w fundusze kapitałowe. To z kolei prowadzi do wniosku, iż celem umowy jest niewątpliwie inwestowanie składek ubezpieczającego we wskazane przezeń ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe i w dalszej kolejności Ubezpieczyciel jest związany albo zdarzeniem w postaci śmierci ubezpieczonego i wynikającego z niego obowiązkiem wypłacenia świadczenia z tytułu śmierci lub w wypadku jego niewystąpienia zdarzeniem w postaci zakończenia umowy i wypłacenia świadczenia z tytułu dożycia albo też wcześniejszego przed końcem umowy żądania ubezpieczającego jej rozwiązania i związanym z tym obowiązkiem wypłacenia świadczenia wykupu wartości polisy - jak miało to miejsce w rozpoznawanej sprawie.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Rejonowy uznał, iż żądanie powoda zasądzenia kwoty 7.659,08 zł - w świetle zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego - jest niezasadne i jako takie podlega oddaleniu.

O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł w oparciu o treść art. 98 § 1 i 3 k.p.c.

Apelacją z dnia 29 lipca 2015 r. powód zaskarżył powyższy wyrok w całości, zarzucając zaskarżonemu orzeczeniu:

1. naruszenie prawa materialnego, a mianowicie:

a) art. 805 § 1 i § 2 pkt 2) k.c. w zw. z art. 65 § 2 k.c. poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż w rozumieniu tych przepisów tzw. Świadczenie wykupu - przewidziane we wzorcu zastosowanie do umowy stron (Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia, dalej (...)) - stanowi świadczenie ubezpieczeniowe,

b) art. 385(1) § 1 k.c. w zw. z art. 353 k.c. w związku z art. 65 § 2 k.c. oraz art. 13 ust. 4 ustawy i maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (tj. Dz. U. 2013. poz. 950) poprzez ich bledną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż w rozumieniu tych przepisów tzw. Świadczenie wykupu przewidziane stanowi świadczenie główne po stronie pozwanego ubezpieczyciela,

c) naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 385(1) § 1 k.c. w zw. z art. 65 § 2 k.c. w związku z zart 12 ust. 3 i ust. 4 ustawy o działalności ubezpieczeniowej przez ich błędną wykładnię i:

- uznanie, że w rozumieniu tych przepisów zapisy OWU, w szczególności regulujące wypłatę tzw. Świadczenia Wykupu są uregulowane jednoznacznie,

- pominięcie, że wbrew zapisom OWU w istocie wypłata tzw. Świadczenia Wykupu nie jest w żaden sposób skorelowana z kosztami pozwanej powstałymi w związku z zawartą umową, a wysokość kwoty, o jaka pomniejszone zostało tzw. Świadczenie Wykupu została określona ryczałtowo,

- dokonanie wykładni przepisów OWU bez uwzględnienia normy nakazującej interpretować zapisy niejednoznaczne umowy ubezpieczenia na korzyść ubezpieczającego, ubezpieczonego, uposażonego lub uprawnionego z umowy ubezpieczenia,

d) art. 385(1) k.c. w zw. z art. 385(3) pkt 12, 14, 16 i 17 k.c. poprzez ich niezastosowanie, podczas gdy z treści OWU wynika, że wzorzec ten zawiera postanowienia w swoim skutku sprzeczne z powołanymi przepisami,

e) art. 385(2) k.c. poprzez błędną jego wykładnię polegającą na przyjęciu, że dokonując oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami, należy brać pod uwagę okoliczności zaistniałe po zawarciu umowy,

f) art. 58 § 2 i 3 k.c. w zw. z art. 353(1) k.c. poprzez ich niezastosowanie w sytuacji, gdy treść i cel ustalony jednostronnie przez pozwaną sprzeciwiał się zasadom współżycia społecznego, ponieważ nieuzasadnione zatrzymywanie przez pozwaną tak wysokiego procenta ze zgromadzonych przez po środków na rachunku jest z tymi zasadami sprzeczne,

2. naruszenie przepisów prawa procesowego mogące mieć wpływ na wynik sprawy, a mianowicie:

a) art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 230 k.p.c. poprzez poczynienie dowolnych ustaleń, iż przy zawarciu umowy do dyspozycji powoda pozostawał profesjonalny agent ubezpieczeniowy (...) Sp. z o.o., którego rolą było wyjaśnienie konsumentowi wszelkich wątpliwości na skutek błędnego przyjęcia, że powód nie wypowiedział się na temat twierdzeń pozwanej dotyczących tego faktu, podczas gdy powód zaprzeczył tej okoliczności w piśmie procesowym stanowiącym replikę na odpowiedź na pozew,

b) art. 233 § 1 k.p.c. w zw. art. 245 k.p.c. polegające na niewszechstronnym rozważaniu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i ustaleniu przez Sąd I instancji - na podstawie złożonych do akt sprawy dokumentów prywatnych w postaci wniosku o zawarcie umowy ubezpieczenia oraz oświadczenia o potwierdzeniu odbioru dokumentów, iż przed przystąpieniem do zawarcia umowy powód otrzymał tekst OWU, załącznika do OWU oraz Regulaminu i posiadał tym samym wiedzę o mechanizmie i wysokości obliczania kwestionowanego tzw. Świadczenia wykupu, w sytuacji gdy dokumenty prywatne nie korzystają z domniemania zgodności z prawdą oświadczeń w nich zawartych, a postanowienia OWU zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny.

Zarzucając powyższe, skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie powództwa w całości, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania za pierwszą instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł według norm przepisanych oraz zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację, wniesioną w dniu 16 listopada 2015 r., pozwany wniósł o oddalenie apelacji w całości oraz zasądzenie na rzecz pozwanego od powoda kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym wedle norm prawem przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda okazała się zasadna i zasługuje na uwzględnienie.

Przede wszystkim Sąd Okręgowy podziela zarzuty skarżącego dotyczące naruszenia prawa materialnego, tj. art. 385 ¹ k.c. W ocenie Sądu Odwoławczego powołanie się przez skarżącego na te zarzuty może stanowić samoistną podstawę zmiany zaskarżonego wyroku.

Zdaniem Sądu Okręgowego prawidłowe i zaslugujące na pełną akceptację są ustalenia faktyczne poczynione w tej sprawie przez Sąd pierwszej instancji. W tej sytuacji Sąd Odwoławczy podziela je i przyjmuje za własne, czyniąc integralną częścią swojego stanowiska i uznając za zbędne ich ponowne szczegółowe przytaczanie w tym miejscu. W wyczerpującym i sporządzonym zgodnie z art. 328 § 2 k.p.c. uzasadnieniu wyroku, Sąd Rejonowy dokładnie określił dowody, na których się oparł, wyjaśnił podstawę prawną wyroku i przytoczył w tym zakresie przepisy prawa. Na aprobatę nie zasługuje jednak ocena prawna roszczenia powoda dokonana przez Sąd Rejonowy, który dokonał niewłaściwej interpretacji przepisów prawa oraz treści zawartej między stronami umowy ubezpieczenia na życie z funduszami kapitałowymi i wiążącego strony wzorca umowy, jak również dokonał błędnej subsumpcji zastosowanych przez siebie norm prawnych.

W pierwszej kolejności Sąd Okręgowy zważył, że nietrafne są podniesione przez skarżącego w apelacji zarzuty naruszenia prawa procesowego, w szczególności zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w zw. art. 245 k.p.c., polegający zdaniem powoda na niewłaściwej ocenie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego i błędnym ustaleniu na podstawie złożonych do akt sprawy dokumentów prywatnych w postaci wniosku o zawarcie umowy ubezpieczenia oraz oświadczenia o potwierdzeniu odbioru dokumentów, iż przed przystąpieniem do zawarcia umowy powód otrzymał tekst OWU, załącznika do OWU oraz Regulaminu i posiadał tym samym wiedzę o mechanizmie i wysokości obliczania kwestionowanego świadczenia wykupu, w sytuacji gdy dokumenty prywatne nie korzystają z domniemania zgodności z prawdą oświadczeń w nich zawartych, a postanowienia OWU zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny. Sąd Odwoławczy podziela w tym zakresie stanowisko Sądu Rejonowego, jak również argumentację zaprezentowaną w pisemnym uzasadnieniu wyroku. Skoro bowiem powód wywodził skutki prawne z faktu, iż wbrew złożonemu we wniosku o przystąpienie do ubezpieczenia na życie oświadczeniu o otrzymaniu OWU, załącznika nr 1 do OWU i Regulaminu, fizycznie tych dokumentów nie otrzymał, to na nim zgodnie z art. 232 k.p.c., art. 3 k.p.c. i art. 6 k.c. spoczywał ciężar jego udowodnienia. Jak słusznie wskazał Sąd Rejonowy, powód w tym zakresie nie sprostał ciężarowi dowodu i poza samym twierdzeniem, nie przedstawił jakichkolwiek dowodów przemawiających za tym, że nie otrzymał wzorca umowy przed zawarciem umowy ubezpieczenia na życie. Wobec powyższego, Sąd pierwszej instancji zasadnie przyjął w oparciu o oświadczenie powoda zawarte we wniosku o przystąpienie do ubezpieczenia na życie, że dokumenty te zostały mu doręczone przed zawarciem umowy. W świetle powyższych rozważań, w ocenie Sądu Odwoławczego powołany przez powoda zarzut nie mógł stanowić podstawy wzruszenia zaskarżonego orzeczenia.

Sąd Okręgowy nie podziela natomiast tych rozważań Sądu Rejonowego, które odnoszą się do charakteru świadczenia wykupu, jak również mozliwości poddania kwestionowanych postanowień OWU kontroli co do ich abuzywności, uznając za trafne podniesione w apelacji w tym zakresie zarzuty naruszenia prawa materialnego.

Zdaniem Sądu Odwoławczego, Sąd Rejonowy, rozpoznając sprawę, błędnie przyjął, że świadczenie wykupu, do którego odnoszą się będące przedmiotem niniejszego postępowania postanowienia wzorca umowy, ma charakter świadczenia głównego. W tym zakresie Sąd Okręgowy odwołuje się do poglądu wyrażonego w orzecznictwie, w tym także w orzecznictwie V Wydziału Sądu Okręgowego w Warszawie, i stwierdza, że określone przez ubezpieczyciela we wzorcu umowy świadczenie wykupu nie ma charakteru świadczenia głównego. Zgodzić się należy ze stanowiskiem zawartym w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2007 r. sygn. akt III CZP 62/07, że brzmienie art. 385 ¹ k.p.c. nie pozwala na szeroką interpretację formuły „postanowień określających główne świadczenia stron”. Z tego powodu postulowane jest, by sformułowanie to rozmieć wąsko, jako obejmujące swym zakresem tylko te zapisy, które wprost odnoszą się do obowiązku głównego, podstawowego, realizowanego w ramach umowy. Sąd Najwyższy wskazuje także, iż „wszelkie wątpliwości należy rozstrzygać na rzecz objęcia klauzuli kontrolą merytoryczną”. Zasadnym jest podkreślenie, iż nie bez powodu ustawodawca posłużył się sformułowaniem „postanowienia określające główne świadczenia stron”, nie zaś „dotyczące” ich, które może mieć szerszy zakres interpretacyjny. Świadczeniami głównymi w łączącym strony niniejszego postępowania stosunku prawnym są obowiązek ubezpieczonego uiszczania składek oraz obowiązek ubezpieczyciela wypłaty świadczeń w wypadku zaistnienia okreslonych w umowie zdarzeń prawnych objętych ochroną ubezpieczeniową. Zdaniem Sądu Okręgowego świadczenie wykupu stanowi obowiązek ubezpieczyciela, który musi być odróżniony od świadczeń głównych, albowiem występuje po stronie ubezpieczyciela wówczas, gdy dochodzi do złożenia przez ubezpieczonego wniosku o dokonanie wykupu tego świadczenia, wobec czego ma ono jedynie charakter rozliczenia umowy, która ulega rozwiązaniu z uwagi na wcześniejszy od ustalonego w umowie termin. W tym stanie rzeczy, jak słusznie podnosi skarżący w apelacji, tej instytucji nie można analizować w oderwaniu od celu zawartej umowy, którym jest inwestowanie pieniędzy w ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe z jednej strony, a z drugiej objęcie ochroną ubezpieczeniową życia ubezpieczonego, dlatego też Sąd Okręgowy podziela argumentację, która w tym zakresie przedstawił skarżący, jak również orzecznictwo, które przywołuje skarżący w uzasadnieniu zarzutów.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy nie podzielił również stanowiska Sądu Rejonowego, że zakwestionowane przez powoda postanowienia wzorca umowy nie można ocenić jako klauzule abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. Zgodnie z tym przepisem postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. W realiach rozpoznawanej sprawy nie ulega wątpliwości, że powód, przystępując do umowy ubezpieczenia na życie, działał jako konsument, gdyż zawarta przez niego z przedsiębiorcą czynność prawna nie była związana w żaden sposób z działalnością gospodarczą lub zawodową (art. 22 ¹ k.c.). Kwestionowane przez powoda postanowienia § 24 w zw. z § 11 OWU w zw. z pkt. 14 załącznika nr 1 do OWU pochodziły z wzorca umowy, zaś pomiędzy stronami w zasadzie bezspornym był fakt, że nie były one indywidualnie uzgodnione z powodem, który nie miał żadnego wpływu na ustalenie ich treści. Ponadto, nie ulega wątpliwości, że samo określenie świadczenia wykupu jako kwoty procentowej arbitralnie ustalonej w opracowanej przez pozwaną spółkę tabeli, rażąco narusza interesy powoda, albowiem nie miał on żadnego wpływu na ustalenie jej treści, jak również kwota ta pozostaje w oderwaniu od rzeczywistych kosztów zawarcia i obsługi umowy, do której przystąpił powód. W świetle powyższego, kwestionowane przez powoda postanowienia wzorca umowy należało uznać za klauzule niedozwolone w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., a zatem niewiążące powoda, zaś niewypłacone przez pozwaną środki zgromadzone na rachunku powoda za niezasadnie przez nią zatrzymane.

W tym stanie rzeczy, Sąd Okręgowy uznał, iż zasadne są podniesione przez skarżącego zarzuty naruszenia prawa materialnego i na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądził od pozwanej (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powoda A. S. kwotę 7.659,08 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 24 września 2014 roku do dnia zapłaty. O odsetkach Sąd Okręgowy orzekł w oparciu o treść art. 481 k.c., uznając, że należą się one powodowi od dnia następnego po dniu, w którym upłynął termin spełnienia żądania wskazany w wezwaniu do zapłaty, tj. od dnia 24 września 2014 r. do dnia zapłaty.

O kosztach postępowania zarówno w pierwszej, jak i w drugiej instancji, Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu. Z uwagi na to, że apelacja została w całości uwzględniona i orzeczono zgodnie z żądaniem pozwu, Sąd Okręgowy zasądził od pozwanej (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz A. S. kwotę 1.600 zł tytułem zwrotu kosztów procesu w pierwszej instancji oraz kwotę 983 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania w instancji odwoławczej.