Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 29 lutego 2016 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 lutego 2016 roku

sprawy z wniosku D. M. i A. M.

z udziałem S. D., Z. D. (1), U. K., E. K., A. A. (1) i K. A.

o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie

na skutek apelacji wnioskodawców

od postanowienia Sądu Rejonowego w Radomsku z dnia 4 września 2015 roku, sygn. akt I Ns 1155/14

postanawia: oddalić apelację i ustalić, iż każdy z uczestników ponosi koszty postępowania odwoławczego związane ze swoim udziałem w sprawie.

SSA w SO Arkadiusz Lisiecki

SSO Dariusz Mizera SSR Wioletta Krawczyk

Na oryginale właściwe podpisy

Sygn. akt II Ca 77/16

UZASADNIENIE

Wnioskodawcy D. M. i A. M. we wniosku z dnia 16.10.2014 r. wnosili o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości położonej w G., gmina R. oznaczonej w ewidencji gruntów numerem działki (...) o powierzchni 0,0159ha, dla której w Sądzie Rejonowym w Radomsku prowadzona jest księga wieczysta (...).

Uczestnicy postępowania S. D. i Z. D. (2) wnosili o oddalenie wniosku.

Uczestnicy postepowania K. A., A. A. (1), E. K. i U. K. uznali wniosek.

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy w Radomsku oddalił wniosek; nie obciążył wnioskodawców obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania na rzecz uczestnika S. D. jak i częścią nieuiszczonej opłaty sądowej od wniosku; ustalił, że w pozostałym zakresie każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny: Nieformalną umową z dnia 6 czerwca 1989 roku K. A. nabył od S. D. działkę o wymiarach 35 na 60 metrów, zobowiązując się do pozostawienia sprzedającemu pasa przejazdu o szerokości 3 metrów. Umowa powyższa została sformalizowana aktem notarialnym z dnia 1 lutego 1991 roku, zawartym pomiędzy S. i Z. małżeństwem D. a K. A., nabywającym nieruchomość do majątku dorobkowego. Umowa dotyczyła działek numer (...), dla których była już prowadzona księga wieczysta o numerze (...). W akcie notarialnym jest mowa o mapie zawartej w dokumentach powołanej księgi, na której oznaczone były sprzedawane działki. Aktami notarialnymi z dnia 12 kwietnia 1995 roku i 15 maja 2002 roku przedmiotowe nieruchomości trafiły kolejno w ręce U. i E. małżeństwa K. a następnie nabyli je A. i D. małżonkowie M.. Księga wieczysta numer (...) została założona w dniu 30 kwietnia 1979 roku. Na jej drugiej stronie zawarta jest mapa, która określa między innymi granice działek (...). Granica ta jest cofnięta względem przepływającej od północy strugi. Wskazana księga wieczysta pozostała właściwa do chwili obecnej dla spornej działki (...). Działki (...) mają obecnie urządzoną księgę wieczystą numer (...). Określona w jej treści powierzchnia działek jest równa powierzchni określonej w akcie notarialnym z dnia 1 lutego 1991 roku i wynosi 0,24 hektara. Żaden z obecnych, jak i poprzednich właścicieli działek (...) nie badał przy zawieraniu transakcji zawartości urządzonej dla niej wówczas księgi wieczystej. W dniu 9 grudnia 2008 roku uczestnik S. D. założył przed tutejszym Sądem sprawę I Ns 1213/08 o ustanowienie drogi koniecznej przez działkę numer (...) między innymi do spornej działki (...). W dniu 28 czerwca 2010 roku S. D. wytoczył przeciwko wnioskodawcom powództwo windykacyjne o wydanie spornej nieruchomości (...), sprawa toczy się pod sygnaturą akt I C 256/10.

Powyższe ustalenia faktyczne Sąd Rejonowy poczynił w oparciu o złożone do sprawy dokumenty, jak i załączone akta sądowe. W jego ocenie zeznania świadków miały tylko pomocniczy charakter. Jedynie świadek J. B. wspomniał o kwestiach, które mogłyby wskazywać na wykonywanie uprawnień właścicielskich przez posiadaczy działki (...) co do jej fragmentu w zasadzie, ale to nie te ustalenia legły u podstaw rozstrzygnięcia.

Mając tak poczynione ustalenia faktyczne Sąd Rejonowy uznał wniosek za niezasadny. W jego ocenie samoistne posiadanie wnioskodawców, a wcześniej ich poprzedników prawnych było posiadaniem w złej wierze.

W ocenie Sądu Rejonowego przenosząc nabycie nieruchomości na rzecz poprzedników prawnych tj. w dacie 6 czerwca 1989 roku, od której to daty liczą wnioskodawcy bieg zasiedzenia, nastąpiło nieformalnie. Tym samym uprzedni nabywcy abstrahując od kwestii, w jakich granicach objęli posiadanie działek (...) stali się posiadaczami w złej wierze. Po drugie nie konwaliduje świadomości nabywców późniejsze nabycie w/w działek w drodze aktu notarialnego z dnia 1 lutego 1991 roku. W tym akcie notarialnym powołuje się wyraźnie na numer księgi wieczystej prowadzonej dla będących przedmiotem transakcji nieruchomości oraz dokumentów, z których to wyraźnie wynikają granice nabywanych działek w wariancie niekorzystnym dla wnioskodawców. Tym samym ówczesny nabywca co najmniej zaniedbał swój obowiązek zapoznania się z faktycznym stanem prawnym nieruchomości. Wnioskodawcy nie mogą więc obecnie podnosić, iż ich poprzednicy prawni nie wiedzieli, że nie są właścicielem spornej nieruchomości. Po trzecie jeśliby nawet przyjąć dobrą wiarę istniejącą w momencie zawarcia aktu notarialnego i od tego czasu liczyć bieg zasiedzenia to i tak bieg został przerwany wytoczeniem powództwa windykacyjnego. Otóż niezbędną przesłanką nabycia prawa własności nieruchomości przez zasiedzenie jest upływ wskazanego przez ustawę okresu czasu, przy czym może to być okres 20 letni w przypadku dobrej wiary posiadacza bądź też 30 letni w przypadku jego złej wiary. Jak już wskazywano właściwym okresem czasu w przedmiotowej sprawie jest okres 30 letni określony w artykule 172 § 2 Kodeksu cywilnego jako, że w pierwotnej wersji poprzednicy prawni wnioskodawców nabyli nieruchomość w drodze nieformalnej umowy z 1989 roku. Podpisując zaś w 1991 roku akt notarialny mieli możliwość sprawdzenia stanu prawnego nieruchomości. Powinni byli zdawać sobie sprawę ze stosunków własnościowych i granic dotyczących posiadanych przez nich działek, co w konsekwencji świadczy o ich posiadaniu w złej wierze. W takim zaś wypadku przyjmując, jako początek biegu zasiedzenia czy to datę 6 czerwca 1989 roku czy też 1 lutego 1991 roku upływ wymaganego ustawą 30 letniego terminu nastąpiłby dopiero odpowiednio 6 czerwca 2019 roku, bądź 1 lutego 2021 roku. Nawet zaś w wariancie dobrej wiary, która zdaniem Sądu Rejonowego nijak ma się do realiów stanu faktycznego sprawy, a liczonej od dnia 1 lutego 1991 roku upływ wymaganego ustawą 20 letniego terminu nastąpiłby 1 lutego 2011 roku, ale został on jednak przerwany przez wytoczenie przez uczestnika S. D. powództwa windykacyjnego w sprawie I C 256/10 w dniu 28 czerwca 2010 roku, o ile nie wcześniej poprzez złożenie wniosku o ustanowienie służebności drogi koniecznej, dojazdu do spornej działki (...) w sprawie I Ns 1213/08 w dniu 9 grudnia 2008 roku. W tym ostatnim bowiem zakresie orzecznictwo nie wypowiedziało się jednoznacznie, choć zdaniem Sądu w składzie rozpoznającym żądanie zapewnienia dojazdu do nieruchomości stanowi czynność mającą na celu zachowanie prawa, jak i przejaw afiszowania przez się, przez właściciela nieruchomości przysługujący mu uprawnieniem. Na marginesie wskazać należy na sprzeczność stanowisk wnioskodawców, którzy raz wskazują na swoje prawo własności do działki numer (...) jako pochodną transakcji dokonywanych przez poprzednich posiadaczy z małżeństwem D.. Innym zaś razem podważają prawo uczestnika do wskazanej nieruchomości w ogóle. Zgodnie natomiast z powszechnie znaną paremią prawniczą, nikt nie może przenieść na drugą osobę więcej praw aniżeli sam posiada. Skoro więc wnioskodawcy negują uprawnienie małżonków D. do spornej nieruchomości to tym samym nie mogli w ogóle od nich nabyć tegoż prawa. Zresztą nie jest po raz kolejny kwestią sporną jest, iż posiadanie wnioskodawców abstrahując od jego charakteru ogranicza się jedynie do fragmentu działki (...). Mianowicie do skarpy, podczas gdy wnioskiem objęta jest cała nieruchomość. Sąd Rejonowy dostrzegł też nieprawidłowości czy też wzajemne sprzeczności w materiale geodezyjnym sprawy, ale te kwestie muszą zostać wyjaśnione we właściwym sobie trybie, prowadzonym przez umocowany do tego organ - Wojewódzki Inspektorat Nadzoru Geodezyjnego i Kartograficznego czy też Głównego Geodetę Kraju. Podkreślenia wreszcie wymaga, iż Sąd nie może w postępowaniu o zasiedzenie naprawiać zaniedbań uczestników czynności prawnych, czy też uchybień jakich dopuszczono się w innych postępowaniach przed organami państwa. Postępowanie o zasiedzenie ma, bowiem bardzo wąski a szczegółowo opisany przepisami artykuł 609, 610 Kodeksu postępowania cywilnego oraz 172 do 176 Kodeksu cywilnego ramy poza, które Sąd wykraczać nie może.

Z tych względów Sąd Rejonowy wniosek oddalił zaś o kosztach orzekł na podstawie artykułu 520 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego uznając, iż interesy uczestników są sprzeczne. Nie mniej za nie obciążaniem wnioskodawców obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz uczestnika S. D. przemawiają zasady słuszności, o których mowa w artykule 102 Kodeksu postępowania cywilnego stosowanym w postępowaniu nieprocesowym odpowiednio wysokość kosztów należnych uczestnikowi jest nieznaczna i wynosiłaby raptem 317 złotych, a skomplikowany stan faktyczny sprawy oraz brak fachowego pełnomocnika mogły uzasadniać przekonanie wnioskodawców o słuszności ich stanowiska. Z tych samych przyczyn na podstawie artykułu 113 ustęp 4 Ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, odstąpił od pobrania od wnioskodawców części opłaty sądowej od wniosku, co do której byli oni zwolnieni.

Wnioskodawcy w apelacji zaskarżyli postanowienie w całości. Zaskarżonemu postanowieniu zarzucili:

1/ naruszenie prawa materialnego tj. art. 172 § 1, 140, 176 § 1, 336, 339, 7 i 5 k.c. przez błędna wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na ustaleniu, że wnioskodawcy a wcześniej ich poprzednicy prawni, nieruchomość objętą wnioskiem nabyli w złej wierze, bez jednoczesnego uwzględnienia art. 231 k.c. z uwagi na wzniesienie bezpośrednio po nabyciu tejże nieruchomości nieformalną umową z dnia 06.06.1989 r., urządzęn w postaci wykonania stawu rybnego wraz z zamontowaniem urządzenia do regulacji poziomu wody w stawie oraz konieczności jej filtrowania z doprowadzeniem ich do rzeczki oraz brakuj przyjęcia początku okresu samoistnego posiadania prowadzącego do zasiedzenia, przypadającego przed wejściem w życie ustawy z dnia 28.07.1990 r. o zmianie ustawy kodeks cywilny tj. przed dniem 01.10.1990 r., i tym samym niezastosowania krótszego terminu zasiedzenia z § 1 art. 172 k.c. w jego pierwotnym brzmieniu;

2/ naruszenie prawa procesowego w postaci:

- art. 227 i 233 k.p.c. przez brak odniesienia się do dowodów z dokumentów załączonych do wniosku oraz braku oceny ich wiarygodności i mocy dowodowej,

- art. 229 k.p.c. ze względu na odstąpienie od przesłuchania stron,

- art. 328 § 2 k.p.c. poprzez nie wskazania podstawy faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia;

3/ niewyjaśnienie wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy tj. celu w jakim pierwszy z poprzedników nabył działki (...) oraz jakie podjął przedsięwzięcia w tym celu.

We wniosku wnosili o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez uwzględnienie żądania wniosku ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Uczestnicy postępowania S. D. i Z. D. (2) wnosili o oddalenie apelacji.

Uczestnicy postepowania K. A., A. A. (1), E. K. i U. K. uznali apelację.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje: apelacja nie jest uzasadniona. Zarzut naruszenia przez Sąd I instancji przepisów prawa materialnego szczegółowo wskazanych w apelacji nie jest uzasadniony. Z racji uzasadnienia tego zarzutu przedstawionego w apelacji Sąd II instancji pragnie zauważyć, że wyjaśnieniem kwestii „dobrej wiary” zajmował się Sąd Najwyższy w uchwale składu 7 sędziów z dnia 06.12.1991 r., w sprawie III CZP 108/91 (OSNCP 1992, nr 4, poz. 48). W uchwale w/w Sąd Najwyższy zajął stanowisko, czy użyte w art. 172 § 1 k.c. i art. 231 § 1 k.c. oraz w art. 224-229 k.c. pojęcia „zła wiara” i „dobra wiara” mają takie samo znaczenie oraz czy dla wykładni tego pojęcia ma znaczenie ustawowe określenie pojęcia złej wiary w art. 6 ust 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Otóż Sąd Najwyższy uznał, że dobra wiara i będąca jej przeciwstawieniem zła wiara pełnią tę samą funkcję ( dla zapewnienia bezpieczeństwa obrotu ) we wszystkich stosunkach prawnorzeczowych i nie ma podstaw, aby instytucjom tym przypisywać różne znaczenie w zależności od tego, czy wiążą się z czynnością prawną czy faktyczną. Wykładnia dobrej wiary przeprowadzona w tej uchwale stanowi wyraz ugruntowanego stanowiska Sądu Najwyższego, co znajduje potwierdzenie w późniejszych orzeczeniach, w których Sąd Najwyższy uznał, że nie przysługuje dobra wiara temu, kto w chwili objęcia nieruchomości w posiadanie miał świadomość, że oświadczenie właściciela dokonane bez zachowania formy aktu notarialnego nie przenosi własności.

Z niespornych prawidłowo poczynionych przez Sąd Rejonowy ustaleń faktycznych wynika, że sporna działka była przedmiotem umowy nieformalnej zawartej w dniu 06.06.1989 r., a następnie umowa ta została legitymizowana aktem notarialnym sporządzonym w dniu 01.02.1991 r. pomiędzy małżonkami D. a małżonkami A.. Uwadze apelującego uszło na co zasadnie zwrócił uwagę Sąd I instancji, że dla nabywanych działek oznaczonych numerami w ewidencji gruntów 175 i 176 była założona w Sądzie Rejonowym w Radomsku wcześniej księga wieczysta ( założona w dniu 30.04.1979 r. ) oznaczona numerem 14 708. W aktach tej księgi wieczystej na stronie drugiej znajduje się mapa, na której została zaznaczona granica działek (...). Przebieg granicy wskazuje, że działki nabywane nie graniczą z linią zaznaczonego na niej cieku wodnego, albowiem oddziela ją sporny pas gruntu. W sprawie niniejszej zostało ustalone, że nabywcy nie zapoznali się z księgą wieczystą oraz załączonymi tam dokumentami. Wnioskodawcy nie mogą zatem uzasadniać swego posiadania w dobrej wierze zaniechaniem zapoznania się z księgą wieczystą oraz załączonymi do niej dokumentami. Ujawniony w księdze wieczystej stan prawny wyklucza bowiem dobrą wiarę posiadacza ( z udziałem stron także toczyło się postępowanie prawomocnie zakończone o uzgodnienie treści księgi wieczystej, w której nie podzielono racji wnioskodawców) – art. 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

W świetle powyższego na tle poczynionych prawidłowo ustaleń faktycznych zasadnie Sąd I instancji ustalił, że samoistne posiadanie spornej działki (...) przez wnioskodawców oraz ich poprzedników było posiadaniem w złej wierze.

Stosownie do treści art. 9 ustawy z dnia 28.07.1990 r. o zmianie ustawy – kodeks cywilny ( Dz.U., Nr 55, poz. 321 ) do zasiedzenia, którego bieg rozpoczął się przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, stosuje się od tej chwili przepisy niniejszej ustawy; dotyczy to w szczególności możliwości nabycia prawa przez zasiedzenie. Powyższe uregulowanie oznacza, że w/w uregulowanie dotyczy zasiedzenia, którego bieg rozpoczął się przed wejściem jej w życie. Natomiast do przypadków zasiedzenia, które nastąpiło przed wejściem w życie w/w ustawy nowelizującej kodeks cywilny , mają zastosowanie dziesięcioletnie ( dobra wiara ) i dwudziestoletnie ( zła wiara ) okresy posiadania przewidziane w art. 172 k.c. w brzmieniu obowiązującym przed dniem 01.10.1990 r. W sprawie niniejszej termin zasiedzenia spornej nieruchomości nie upłynął przed dniem 01.10.1990 r., zatem stosować należy przepis art. 172 k.c. po nowelizacji.

Skoro poprzednik prawny wnioskodawców objął sporną działkę w samoistne posiadanie będąc w złej wierze w dniu 06.06.1989 r. to termin zasiedzenia wskazany w art. 172 § 2 k.c. upłynął by dopiero z dniem 06.06.2019 r. Ponieważ uczestnik S. D. w dniu 28.06.2010 r. wniósł przeciwko wnioskodawcom powództwo windykacyjne, to na skutek tej czynności prawnej doszło z w/w datą do przerwania biegu zasiedzenia.

Gdyby nawet podzielić stanowisko wnioskodawców i uznać, że z dniem 01.02.1991 r, doszło do zmiany samoistnego posiadania w złej wierze na posiadanie w dobrej wierze, to termin zasiedzenia stosownie do treści art. 172 § 1 k.c. mógłby dopiero upłynąć z dniem 01.02.2011 r. , ale jak wyżej zaznaczono w sprawie doszło do przerwania biegu zasiedzenia z dniem 28.06.2010 r.

Z tych względów w/w zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy przepisów prawa materialnego nie jest uzasadniony i nie może odnieść zamierzonego skutku.

Także chybiony jest zarzut naruszenia przepisów prawa procesowego. W sprawie niniejszej zostały przeprowadzone wszystkie dowody zaprezentowane przez strony a w szczególności dowody z dokumentów tj., dokumentów załączonych do akt księgi wieczystej, dowodów załączonych do akt związkowych. W tym miejscu podnieść należy, że wnioskodawcy nie mogą powoływać się na dowody, które przedstawiają inny przebieg granicy działek (...) z granicą spornej działki. Jak wyżej już podniesiono w sprawie niniejszej mają decydujące znaczenie dokumenty załączone do akt księgi wieczystej ( patrz mapa działek (...) ) oraz orzeczenie w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej, z których wynika niekorzystny dla wnioskodawców przebieg granicy ze sporną działką. Dowody te w sposób oczywisty dla Sądu II instancji potwierdzają ustalenie Sądu meriti, iż posiadanie spornej działki nr (...) przez wnioskodawców oraz ich poprzedników prawnych jest posiadaniem samoistnym w złej wierze.

Nie można czynić Sądowi Rejonowemu zarzutu obrazy przepisu art. 299 k.p.c. Dowód z przesłuchania stron jest dowodem posiłkowym, subsydiarnym. Jego wartość, zważywszy interes stron rozstrzygnięciem , jest wątpliwa. Z tego względu dowód ten może być przeprowadzony tylko wtedy, kiedy nie można istotnych dla sprawy okoliczności wyjaśnić przy pomocy innych dowodów. W sprawie niniejszej wszystkie istotne okoliczności zostały wyjaśnione innymi dowodami zatem prowadzenie tego dowodu było niewskazane.

Także zarzut obrazy art. 328 § 2 k.p.c. nie jest zdaniem Sądu Okręgowego uzasadniony. W sprawie niniejszej uzasadnienie postanowienia zostało sporządzone w trybie art. 328§ 1 ¹ k.p.c. Tak wygłoszone uzasadnienie w ocenie Sądu II instancji spełnia wszelkie wymogi, albowiem została wskazana zarówno podstawa faktyczna, jak i prawna rozstrzygnięcia.

Sąd Okręgowy nie podziela z przyczyn omówionych wyżej zarzutu apelujących niewyjaśnienia wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia tj. celu jaki legł u podstaw nabycia działek numer (...) oraz podjętych przedsięwzięć przez poprzednika prawnego wnioskodawców tj. uczestnika K. A.. W sprawie jak wyżej podniesiono należało ustalić przesłanki o których stanowi przepis art. 172 k.c., a te zostały dostatecznie wyjaśnione.

Z tych wszystkich powodów Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. apelację jako niezasadną oddalił oraz ustalił, że każdy z zainteresowanych ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie – art. 520 § 1 k.p.c.

SSA w SO Arkadiusz Lisiecki

SSO Dariusz Mizera SSR Wioletta Krawczyk

Na oryginale właściwe podpisy