Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 września 2015 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 30 września 2015 roku w S.

sprawy z powództwa D. J. (1)

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji wniesionej przez powoda od wyroku Sądu Rejonowego w Gryfinie z dnia 17 grudnia 2014 roku, sygn. akt I C 730/13

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie II w taki sposób, że zasądza od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powoda D. J. (1) odsetki ustawowe od kwoty 7000 (siedmiu tysięcy) złotych od dnia 29 kwietnia 2013 roku do dnia 16 grudnia 2014 roku i oddala powództwo w pozostałej części;

2.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

3.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 90 (dziewięćdziesięciu) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Uzasadnienie wyroku z dnia 30 września 2015 r.:

Wyrokiem z dnia 17 grudnia 2014 r. Sąd Rejonowy w Gryfinie w sprawie o sygn. akt I C 730/13:

I.  zasądził od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powoda D. J. (1) kwotę 7.000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 17 grudnia 2014 roku;

II.  w pozostałej części powództwo oddalił;

III.  rozstrzygnął zasadę ponoszenia kosztów procesu w ten sposób, że ustalił iż powód wygrał spór w 70 %, a pozwany w 30 % wobec czego koszty poniesione przez strony winny zostać skorygowane o współczynnik, w jakim strony spór wygrały i zniesione do wartości należności niższej pozostawiając ich rozliczenie referendarzowi sądowemu.

W uzasadnieniu wyroku Sąd Rejonowy powołał się na następujące ustalenia i rozważania prawne:

W dniu 30 października 1998 r. w miejscowości M. doszło do wypadku samochodowego, którego sprawcą był kierujący samochodem marki Ż. nr rej. (...) K. S.. W następstwie tego wypadku śmierć poniósł rowerzysta J. K..

Odpowiedzialność cywilną sprawcy wypadku komunikacyjnego za szkody spowodowane ruchem pojazdu ubezpieczał (...) S.A. z siedzibą w W..

J. K. był bratem D. J. (2).

W dacie śmierci J. J. (1) zamieszkiwał w tej samej co zmarły miejscowości. Bracia widywali się codziennie, razem chodzili na ryby, grzyby i tańce, pracowali w tym samym miejscu na terenie elektrowni. Braci łączyły silne więzi emocjonalne. Po śmierci J. na D. spadł obowiązek opieki nad starszymi rodzicami, którymi dotychczas zajmował się J. K.. Śmierć J. była dla D. szokiem. Był przybity i zdołowany, ciągle wspomina brata, ale nie leczył się psychiatrycznie, ani też nie korzystał z pomocy psychologa. Przez pewien czas unikał konfrontacji z trudnymi przeżyciami poprzez nadmierne spożywanie alkoholu, ale przy wsparciu rodziny poradził sobie z tym problemem. Nie wystąpił u niego trwały stres posttraumatyczny. Okres żałoby trwający około 2 - 3 lat po śmierci brata został przepracowany prawidłowo.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym sprawy Sąd Rejonowy wskazał, iż powództwo okazało się zasadnym jedynie w części. Sąd podniósł również, iż powód opierał swe roszczenia na przepisach art. 436 § 1 k.c. w zw. z art. 435 § 1 k.c., a nadto art. 446 § 3 k.c. i art. 822 § 1-2 i 4 k.c.

Sąd Rejonowy przychylił się do stanowiska, iż śmierć osoby najbliższej powoduje naruszenie dobra osobistego osoby związanej emocjonalnie ze zmarłym, z tym zastrzeżeniem, iż nie każdą więź rodzinną należy automatycznie zaliczyć do katalogu dóbr osobistych, lecz jedynie taką, której zerwanie powoduje ból, cierpienie, rodzi poczucie krzywdy.

W ocenie Sądu I instancji powód wykazał istniejący pomiędzy nim, a zmarłym J. K. stosunek bliskich więzi rodzinnych, szczególnej zażyłości, stanowiącej ich dobro osobiste, zniweczone przez sprawce wypadku drogowego. Zarazem powód wykazał również, relacje braci były ponadprzeciętnie bliskie, a utrata brata spowodowała cierpienia znacznie przekraczające zwykłą normę. W tej sytuacji Sąd Rejonowy uznał, że wobec przyjęcia za powodem, iż jego brat przyczynił się do powstania wypadku w 50% odpowiednią kwotą zadośćuczynienia będzie 7.000 zł.

O roszczeniu odsetkowym Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. przy czym uznał, iż wobec tego, że to wyrok sądu kształtuje stosunek prawny stron o odsetkach orzekł dopiero od daty wyrokowania.

O zasadzie ponoszenia kosztów procesu rozstrzygnięto na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z art. 98 § 3 k.p.c. określając stosunek w jakim strony spór wygrały.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wywiódł powód zaskarżając je w części dotyczącej oddalenia żądania zasądzenia odsetek ustawowych od kwoty 7.000 tj. pkt 2 wyroku liczonych od 29.04.2013 r. do dnia zapłaty zarzucając mu naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 481 k.c., przez niezastosowanie art. 455 k.c. i art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 22.05.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz. 1152 ze zm.) i w konsekwencji przyjęcie, że powodowi należą się odsetki za zwłokę od dnia wyrokowania, a nie od daty wskazanej w pozwie.

Mając powyższe na uwadze, wniesiono o zmianę zaskarżonego wyroku w części w pkt 2 i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda odsetek ustawowych od kwoty 7.000 zł liczonych od dnia 29.04.2013 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania za postępowanie apelacyjne, w tym kosztów zastępstwa według norm przepisanych.

W uzasadnieniu apelujący podniósł, że żądanie zasądzenia od pozwanego odsetek od dnia 29.04.2013 r. podyktowane jest faktem, iż powód zgłosił pozwanemu szkodę w dniu 22.03.2013 r., wnosząc o wypłatę zadośćuczynienia, które strona pozwana odebrała w dniu 28.03.2013 r. Do dnia wniesienia pozwu strona pozwana nie ustosunkowała się do zgłoszonego roszczenia, a zatem mając na uwadze 30 dniowy termin na spełnienie świadczenia termin na wykonanie zobowiązania upływał w dniu 28.04.2013 r. od dnia następnego zaś strona pozwana pozostaje w zwłoce z wypłatą.

W uzasadnieniu w/w zarzutu wskazywano nadto, iż zasadą jest, że zarówno odszkodowania, jak i zadośćuczynienia za krzywdę stają się wymagalne po wezwaniu ubezpieczyciela przez poszkodowanego do spełnienia świadczenia odszkodowawczego. Od tej zatem chwili biegnie termin do odsetek za opóźnienie (art. 481 § 1 k.c.). Zasada ta podlega wyjątkom w zakresie ubezpieczeń obowiązkowych. Zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie w terminie 30 dni, licząc od dnia złożenia zawiadomienia o szkodzie. Z tego unormowania można zdaniem powoda wyprowadzić wniosek, że odsetki należy liczyć od pierwszego dnia po upływie tego terminu.

Reasumując apelujący podniósł, iż jeśli powód wzywał pozwanego do zapłaty kwoty zadośćuczynienia pieniężnego żądanego pozwem przed wytoczeniem powództwa, wówczas może on żądać odsetek od tych należności po upływie czternastego dnia od dnia doręczenia wezwania do zapłaty (art. 481 KC, art. 455 KC).

Wskazano zatem, iż wartość przedmiotu zaskarżenia stanowią odsetki od kwoty 7.000 zł skapitalizowane za okres od dnia 29.04.2013 r. do dnia 16.12.2014 r.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania w II instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna w przeważającej części.

Zarzuty apelacyjne powoda ograniczały się w zasadzie do naruszenia prawa materialnego, tj. art. 481 k.c. w zw. z art. 455 k.c. oraz art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 22.05.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz.U. Nr 124, poz. 1152 ze zm.).

Przechodząc do analizy tak sformułowanych zarzutów wskazania wymaga, iż na etapie postępowania odwoławczego spór dotyczył tylko terminu początkowego naliczenia odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia przez pozwany zakład ubezpieczeń.

Sąd Okręgowy dokonując ponownego rozpoznania sprawy w zakresie wyznaczonym granicami apelacji doszedł do wniosku, iż Sąd Rejonowy dopuścił się zarzucanego mu naruszenia.

Przypomnieć należy, iż Sąd Rejonowy przyjął koncepcję, że odsetki należy zasądzić od dnia następnego od daty wyrokowania, z racji tego, że wyrok sądu kształtuje stosunek prawny stron.

W świetle okoliczności sprawy trudno jest jednakże zaakceptować zaprezentowany pogląd. Jak wskazał bowiem Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 lutego 2010 r. w sprawie II CSK 434/09, jest zasadą, że zarówno odszkodowanie, jak i zadośćuczynienie za krzywdę stają się wymagalne po wezwaniu ubezpieczyciela przez poszkodowanego (pokrzywdzonego) do spełnienia świadczenia odszkodowawczego (art. 455 § 1 k.c.). Od tej zatem chwili biegnie termin do odsetek za opóźnienie (art. 481 § 1 k.c.). W innych orzeczeniach przyjmuje się natomiast, że zadośćuczynienie za krzywdę zobowiązany ma zapłacić, z zastrzeżeniem wskazanych wyżej wyjątków, niezwłocznie po wezwaniu przez uprawnionego (art. 455 in fine k.c.), w związku z czym odsetki za opóźnienie w zapłacie zadośćuczynienia powinny być zasądzone od dnia, w którym zobowiązany ma zadośćuczynienie zapłacić (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 18 września 1970 r., II PR 257/70, OSNC 1971, nr 6, poz. 103, z dnia 12 lipca 2002 r., V CKN 1114/00, LEX nr 56055, z dnia 18 lutego 2010 r., II CSK 434/09, LEX nr 602683).

W ostatnim czasie w orzecznictwie Sądu Najwyższego zdecydowanie dominuje jednak pogląd, który Sąd Okręgowy podziela w pełni, a zgodnie z którym zadośćuczynienie, w rozmiarze, w jakim należy się ono wierzycielowi w dniu, w którym dłużnik ma je zapłacić (art. 455 k.c.), powinno być oprocentowane z tytułu opóźnienia (art. 481 § 1 k.c.) od tego dnia, a nie dopiero od daty zasądzenia odszkodowania (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2000 r. II CKN 725/98 OSNC 2000/9 poz. 158; z dnia 8 sierpnia 2001 r. I CKN 18/99 OSNC 2002/5 poz. 64; z dnia 30 stycznia 2004 r. I CK 131/2003 OSNC 2005/2 poz. 40 i z dnia 16 lipca 2004 r. I CK 83/2004 Monitor Prawniczy 2004/16 str. 726). Obecnie funkcja kompensacyjna odsetek znów przeważa nad ich funkcją waloryzacyjną. Zobowiązanie do zapłaty zadośćuczynienia z art. 445 k.c. ma charakter bezterminowy, stąd też o przekształceniu go w zobowiązanie terminowe decyduje wierzyciel przez wezwanie dłużnika do wykonania. Nie ma przy tym znaczenia, że przyznanie zadośćuczynienia jest fakultatywne i zależy od uznania sądu oraz poczynionej przez niego oceny konkretnych okoliczności, poszkodowany bowiem może skierować roszczenie o zadośćuczynienie bezpośrednio do osoby ponoszącej odpowiedzialność deliktową (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 czerwca 2005 r. I CK 7/2005 LexPolonica nr 1526282). Jeżeli sprawca szkody uważa, że dochodzone przez poszkodowanego odszkodowanie jest wygórowane, to może zapłacić świadczenie w wysokości ustalonej przez siebie. W takim wypadku spełnia świadczenie z zastrzeżeniem zwrotu. Jeżeli bowiem okaże się, że odszkodowanie w ogóle nie przysługuje poszkodowanemu albo przysługuje w mniejszej wysokości, wówczas, po orzeczeniu sądu, sprawca szkody może żądać zwrotu całego świadczenia albo jego nadpłaty. Jeżeli natomiast okaże się, że zapłacone świadczenie jest w niższej wysokości od orzeczonego przez sąd, to osoba odpowiedzialna za szkodę ma obowiązek pokryć niedopłatę oraz uiścić odsetki od tej niedopłaty, o ile poszkodowany będzie ich żądał (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 2010 r. II CSK 434/2009).

W orzecznictwie zwrócono uwagę na to, że obecnie w związku z normalizacją stosunków ekonomicznych i stabilizacją cen - w odniesieniu do okresu transformacji ustrojowej - odsetki ustawowe, w odróżnieniu od wcześniejszego okresu, w mniejszym stopniu pełnią funkcję waloryzacyjną świadczenia pieniężnego. Odsetki ustawowe mają przede wszystkim zapewnić swego rodzaju zryczałtowane wynagrodzenie dla wierzyciela za korzystanie przez dłużnika ze środków pieniężnych jemu należnych. Ponadto mają na celu motywować dłużnika do jak najszybszego spełnienia świadczenia. W okolicznościach sprawy zasądzenie odsetek od daty wyrokowania prowadziłoby w istocie do ich umorzenia za okres sprzed daty wyroku i stanowiłoby nieuzasadnione uprzywilejowanie strony pozwanej.

Zgodnie z treścią art. 481 § 1 i 2 k.c., wierzycielowi za czas opóźnienia w wypłacie należnych mu świadczeń pieniężnych przysługują odsetki za czas opóźnienia w wysokości ustawowej. Odsetki te są należne wierzycielowi od dnia, w którym dłużnik popadł w zwłokę ze spełnieniem świadczenia. W tym kontekście koniecznym jest przytoczenie również treści art. 476 k.c., z którego wynika, iż dłużnik popada w opóźnienie, gdy nie spełnia świadczenia w terminie. W związku z tym, podstawowe znaczenie dla ustalenia, czy powstał po stronie pozwanego stan opóźnienia, ma określenie, kiedy pozwany powinien spełnić świadczenie na rzecz powoda.

Zgodnie z art. 14 ust 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie w terminie 30 dni licząc od dnia złożenia przez poszkodowanego lub uprawnionego zawiadomienia o szkodzie.

W rozpoznawanej sprawie bezspornym było to, że powód dokonał zgłoszenia szkody w dniu 22 marca 2013 r., wnosząc o wypłatę zadośćuczynienia. Pozwane towarzystwo odebrało powyższe zgłoszenie w dniu 28 marca 2013 r. Do dnia wniesienia pozwu strona pozwana nie ustosunkowała się do zgłoszonego roszczenia. W tej sytuacji 30 dniowy termin spełnienia świadczenia upłynął pozwanemu w dniu 28 kwietnia 2013 roku. Od dnia następnego tj. od dnia 29 kwietnia 2013 roku pozwany popadał w opóźnienie.

Z powyższych względów, Sąd Okręgowy, uwzględniając w omówionym zakresie apelację powoda, zmienił zaskarżony wyrok jak w pkt. 1 sentencji w ten sposób, że zasądził odsetki ustawowe od kwoty zadośćuczynienia zasądzonej przez Sąd I instancji, wskazując iż należą się one od dnia 29 kwietnia 2013 r. do dnia 16 grudnia 2014 r. oraz oddalając powództwo w pozostałej części. Orzeczenie w tej części oparte zostało o treść przepisu art. 386 § 1 k.p.c.

Sąd Okręgowy oddalił apelację jedynie w takim zakresie, w jakim powód wniósł o zasądzenie odsetek „ do dnia zapłaty”, albowiem odsetki te, od dnia 17 grudnia 2014 r. zostały już zasadzone. W pkt I. zaskarżonego wyroku Sąd Rejonowy zasądził od pozwanego na rzecz powoda odsetki od kwoty 7.000 złotych „od dnia 17 grudnia 2014 r.”. W konsekwencji na podstawie art. 385 k.p.c. apelacja w tym zakresie podlegała oddaleniu, o czym orzeczono w punkcie 2. sentencji wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 100 zd. 2 k.p.c. W rozpoznawanej sprawie – biorąc pod uwagę, że apelacja strony powodowej została uwzględniona w przeważającym zakresie to pozwanego należało uznać za stronę przegrywającą sprawę, a w konsekwencji także zobowiązanego do zwrotu na rzecz powoda całości poniesionych przez niego kosztów procesu w łącznej wysokości 90 złotych. Na koszty te złożyło się wynagrodzenie radcy prawnego ustalone na podstawie § 6 pkt 2 w zw. z § 12 ust. 1 pkt. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. z 2013, poz. 490 j.t.). Powyższe znalazło swój wyraz w punkcie 3. sentencji wyroku.

SSR del. Anna Winnicka-Kaliszewska SSO Zbigniew Ciechanowicz SSO Mariola Wojtkiewicz