Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 sierpnia 2017r.

Sąd Okręgowy w Płocku Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSO Małgorzata Tetkowska

Protokolant: Damian Gołębiewski

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 sierpnia 2017r. w P.

sprawy z powództwa J. T. (1)

przeciwko J. T. (2)

o zachowek

1.  zasadza od pozwanego J. T. (2) na rzecz powoda J. T. (1) kwotę 49.867zł ( czterdzieści dziewięć tysięcy osiemset sześćdziesiąt siedem złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 23 sierpnia 2017r. do dnia zapłaty;

2.  w pozostałym zakresie powództwo oddala;

3.  zasadza od pozwanego J. T. (2) na rzecz powoda J. T. (1) kwotę 6.045zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 3.600zł ( trzy tysiące sześćset złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

4.  zasadza od powoda J. T. (1) na rzecz pozwanego J. T. (2) kwotę 3.600zł ( trzy tysiące sześćset złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

5.  nakazuje pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Płocku 3.056zł ( trzy tysiące pięćdziesiąt sześć złotych) tytułem kosztów postępowania w sprawie.

Sygn. akt I C 2175/15

UZASADNIENIE

W dniu 13 października 2015r. J. T. (1) wniósł przeciwko J. T. (2) pozew o zapłatę 98.937 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 31 sierpnia 2015r. do dnia zapłaty i o zasądzenie na jego rzecz kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu wskazał , że strony są dziećmi zmarłego J. T. (3). W dniu 9 listopada 2010r. J. T. (3) i jego żona darowali pozwanemu zabudowaną nieruchomość rolną, która stanowiłam cały majątek zmarłego J. T. (3) i wchodziłaby w skład masy spadkowej.

Pismem procesowym z dnia 2 marca 2017r. pełnomocnik powoda cofnął pozew ponad kwotę 53.533zł i zrzekł się roszczenia w tej części – pismo powoda k. 214-215.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego- odpowiedź na pozew k. 33- 36.

W uzasadnieniu wskazał, że przedmiotowe gospodarstwo rolne zostało przekazane mu przez ojca jako następcy w związku z zamiarem nabycia przez ojca uprawnień emerytalnych i dlatego nie wchodzi ono do masy spadkowej po zmarłym. Nadto z ostrożności procesowej wskazał, że wartość przedmiotowej nieruchomości jest niższa niż wskazał powód, tym bardziej , że po śmierci ojca dokonywał ulepszeń i nakładów w tym gospodarstwie .

W piśmie procesowym z dnia 15 września podniósł zarzut nadużycia prawa przez powoda wskazując, że stosunki rodzinne między powodem a zmarłym ojcem właściwie nie istniały – pismo k. 73- 78.

Sąd ustalił, co następuje:

Małżonkowie J. T. (3) i W. T. (1) byli właścicielami , na zasadach wspólności majątkowej małżeńskiej, niezabudowanej nieruchomości rolnej położonej we wsi B., gmina R., stanowiące działki o numerach (...) , o łącznej powierzchni 2,2404 ha, dla której Sąd Rejonowy w Mławie Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...).

J. T. (3) był właścicielem:

- zabudowanej nieruchomości położonej w B., gm. R. składającej się z działek oznaczonych numerami (...), o łącznej powierzchni 13,4149 ha, dla której Sąd Rejonowy w Mławie Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczysta numer (...);

- oznaczonej numerem (...) i (...), o powierzchni łącznej 3,2100 ha, dla której Sąd Rejonowy w Mławie Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczysta numer (...).

Dowód: akt notarialny k. 10-11, odpisy księgi wieczystej k. 17-24

Aktem notarialnym z dnia 29 listopada 2010r. sporządzonym w Kancelarii Notarialnej w M. przez notariusza B. C. (1) J. T. (3) i jego małżonka darowali powyżej opisane nieruchomości swojemu synowi J. T. (2), który dla rodziców ustanowił na nieruchomości oznaczonej numerem 57 nieodpłatną służebność osobistą mieszkania polegającą na prawie korzystania przez nich z jednego pokoju usytuowanego w południowo- wschodniej części budynku mieszkalnego oraz z pomieszczeń i urządzeń przeznaczonych do wspólnego użytku mieszkańców, w tym przede wszystkim z kuchni, łazienki, korytarza i wejścia.

Dowód: akt darowizny k. 10 - 15

Spadkodawca w dniu 23 stycznia 2003r. wystąpił do KRUS z wnioskiem o przyznanie mu renty inwalidzkiej z tytułu pracy w gospodarstwie rolnym. Wniosek został załatwiony odmownie ze względu na nieuznanie go za długotrwale niezdolnego do pracy w gospodarstwie.

W dniu 7 grudnia 2010r. Spadkodawca złożył wniosek o wcześniejsza emeryturę. Decyzją KRUS z dnia 10 grudnia 2010r. została mu przyznana y emerytura rolnicza od dnia 1 grudnia 2010r.

Dowód: decyzja k. 54, pismo KRUS k. 68

J. T. (3) zmarł 11 kwietnia 2011r. w M.. Na podstawie ustawy spadek po nim odziedziczyli : żona W. T. (2) i jego synowie : J. T. (3) i J. T. (2) po 1/3 każde z nich.

Dowód: postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku w sprawie I Ns 315/15 k 25.

Powód jest nieślubnym dzieckiem spadkodawcy. Nie utrzymywał kontaktów z ojcem, który płacił na niego alimenty do czasu skończenia przez powoda edukacji. Nie zaprosił ojca na swoją komunię , ślub. Nie był na pogrzebie ojca. Nie partycypował w kosztach pogrzebu ani nie brał udziału w przygotowaniu pogrzebu.

Dowód: przesłuchanie powoda k. 56v- 57, k. 232 od 00.08.49, pozwanego k. 57 57v, k. 86- 87 od 00.10.52 do 00.23.08 i k. 232 00.09.45 do 00.12.17, zeznania świadka W. T. k. 83 00.57.46, K. P. k.90 01.14.40, M. W. k.92 01.39.34

Spadkodawca także nie utrzymywał kontaktów z powodem. Nie interesował się synem. Matka i babka powoda mieszka w tej samej wsi, w której mieszkał spadkodawca.

Dowód: przesłuchanie powoda k. 56v-57, , pozwanego k. 86 00.18.45- 00.20.58. zeznania świadka W. T. k. 89 00.55.46- 0-0.57.29, K. P. k. 90 01.12.08- 01.14.40, M. W. k. 92 01.41.52

Powód był w chwili otwarcia spadku pełnoletni. Nie był osobą trwale niezdolną do pracy / bezsporne/.

Pozwany mieszka na przedmiotowej nieruchomości / bezsporne/.

W chwili dokonania darowizny pozwany pomagał w prowadzeniu gospodarstwa rolnego rodzicom. Pracował także poza gospodarstwem. Obecnie pracuje w gospodarstwie i nadal pracuje także poza nim.

Dowód: przesłuchanie pozwanego k. 57v, zeznania świadka W. T. k. 88 00.45.02.

Po śmierci spadkodawcy pozwany dokonywał nakładów na nieruchomości w postaci: założenia w domu CO, wymiany dwóch okien od strony drogi, założeniu paneli w dwóch pokojach, remontu dachu na oborze i stodole poprzez założenie nowego drzewa w celu wzmocnienia dachu, doprowadzeniu wody do obory, założeniu poideł, wymiany ogrodzenia z płotu drewnianego na siatkę. Zakupił także garaż blaszany.

Dowód: przesłuchanie pozwanego k. 57, zeznania świadka W. T. k. 88 00.47.26- 00.49.46, K. P. k. 90-90v 01.19.35 – 01.24.41

Pozwany pokrył koszty pogrzebu w wysokości 6000zł, z czego z tytułu zasiłku pogrzebowego otrzymał 4.000zł / bezsporne/.

Pozwany postawił także pomnik na grobie ojca, w którym może spoczywać jeszcze ijedna osoba. Za pomnik zapłacił 8000zł / bezsporne/.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie :

przesłuchania stron: powoda k .56v-57, pozwanego k. 57-57v, k.8687 od 00.10.52 do 00.23.08, zeznań świadków B. C. k. 87-88 od 00.26.35 do 00.36.24, W. T. (1) k. 88-90 od 00.41.31 do 01.06.02, K. P. k. 9091 od 01.08.30 do 01.34.24, M. W. (2) k. 91-93 od 01.34.54 do 01.55.19, opinii biegłego z zakresu wyceny nieruchomości J. J. k. 132 - 205 oraz wyżej wskazanych dokumentów.

Sąd nie dał wiary zeznaniom powoda, że był na pogrzebie ojca, gdyż pozostają one w sprzeczności z zeznaniami pozwanego, jak i przesłuchanych w sprawie świadków.

Sąd nie dał wiary zeznaniom pozwanego, iż przeniesienie własności przedmiotowych nieruchomości przez spadkodawcę nastąpiło w celu uzyskania przez niego świadczenia emerytalnego , a więc w trybie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, jako sprzecznym z pozostałym zebranym w sprawie materiale dowodowym, w szczególności : zapisom zawartym w akcie notarialnym, jak i zeznaniami świadka matki pozwanego.

Opinia biegłego nie była kwestionowana przez żadną ze stron.

Sąd rozstrzygając niniejszy spór oparł się na wycenie wartości nieruchomości dokonanej w opinii przez biegłego J. uznając, iż została ona sporządzona w sposób profesjonalny i rzetelny. Biegły dokonał wyceny nieruchomości spadkowej wg stanu na dzień otwarcia spadku po J. T. (3) i wg cen aktualnych.

Sąd zważył, co następuje:

Zgodnie z treścią art. 991 § 1 i 2 kc uprawnionym do zachowku jest m.in. zstępny spadkodawcy. Jeżeli uprawniony, nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia. Jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy przysługuje mu zachowek w wysokości dwóch trzecich wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału.

Zgodnie z treścią przepisów art. 993 kc i 995 § 1 kc przy obliczaniu zachowku dolicza się do spadku darowizny dokonane przez spadkodawcę. Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.

W niniejszej sprawie nie ulega wątpliwości, że powód jest osobą, która w myśl przepisu art. 991 § 1 kc jest osobą uprawnioną do zachowku. W ocenie Sądu Okręgowego pozwany jest legitymowany biernie do wystąpienia przeciwko niemu z roszczeniem o zapłatę zachowku. Należy wskazać, że strony należą do kręgu spadkobierców ustawowych, po zmarłym J. T. (3), o których mowa w art. 991 § 1 kc.

Bezspornym jest, że powód jest uprawniony do wystąpienia z roszczeniem o zachowek.

Okolicznością bezsporną pomiędzy stronami jest ,iż w skład spadku po J. T. (3) , nie wchodzą jakiekolwiek składniki majątkowe, które pozwalałyby ustalić wartość substratu zachowku. Swoje roszczenie powód opierała wyłącznie na żądaniu zaliczenia do spadku wartości nieruchomości rolnych wraz z budynkami, które zostały przekazane pozwanemu nieodpłatnie umową z dnia 19 listopada 2010r.

Istotnym więc dla rozstrzygnięcia sprawy w pierwszej kolejności było określenie charakteru prawnego umowy z dnia 19 listopada 2010r. i ustalenie czy ta jest umową przekazania gospodarstwa rolnego w trybie ustawy z 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników czy też umową darowizny w rozumieniu art. 888 kc.

Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z 21 czerwca 2012 roku (III CZP 29/12), podczas ustalania zachowku nie uwzględnia się wartości gospodarstwa rolnego przekazanego następcy na podstawie umowy przewidzianej w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych.

Sąd Najwyższy wskazał, że kwalifikacja prawna umowy dokonywana przez same strony może mieć istotne znaczenie dla ustalenia rzeczywistych intencji stron, jednakże nie jest decydująca. W przypadku oświadczeń woli ujętych w formie pisemnej , czyli wyrażonych w dokumencie , sens tych oświadczeń ustala się przyjmując za podstawę wykładni przede wszystkim tekst dokumentu. W procesie jego interpretacji podstawowa rola przypada językowym regułom znaczeniowym. Wykładni dokonuje się z uwzględnieniem kontekstu , w tym także związków treściowych występujących między zawartymi w tekście postanowieniami. Uwzględnieniu podlegają także okoliczności , w jakich oświadczenie zostało złożone , jeżeli dokument obejmuje takie informacje , a także cel oświadczeń wskazany w tekście postanowień lub zrekonstruowanych na podstawie zawartych w nim ustanowień ( uchwała 7 Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 29.06.1995r. , sygn.. III CZP 66/95, OSNCP 1995, z.12, poz.168).

Intencją ustawodawcy wynikającą z ustawy ubezpieczeniu rolników jest przekazanie gospodarstwa rolnego następcy, który ma zapewnić kontynuację procesu efektywnego gospodarowania, w zamian za objęcie przekazującego świadczeniem z ubezpieczenia społecznego głównie w postaci emerytury lub renty inwalidzkiej (rodzinnej), a ponadto zapewnienia mu prawa do bezpłatnego korzystania z lokalu mieszkalnego i pomieszczeń gospodarskich, użytkowania działki gruntu rolnego itd. Przekazane zaś gospodarstwo rolne musi stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, obejmującą grunty rolne i leśne wraz z budynkami, urządzeniami i inwentarzem oraz prawa i obowiązki związane z prowadzeniem gospodarstwa,

W przedmiotowej umowie rodzice pozwanego przenieśli na niego własność tylko nieruchomości, jako takich wraz z budynkami. Mimo , że w czasie zawierania umowy, posiadali także inwentarz ( krowy) , to w tym akcie notarialnym tego inwentarza mu nie przekazali. Na marginesie zaznaczyć należy, że w ramach obowiązujących przepisów prawa unijnego zwierzęta inwentarskie takie jak świnie, krowy podlegają ścisłemu ewidencjowaniu przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rynku Rolnego. Każda zmiana posiadacza zwierząt, ich ilość, podlega ewidencji. Pozwany nie przedstawił żadnego dowodu, że wszedł w posiadanie inwentarza od rodziców( art. 6 kc).

Jak wynika z materiału dowodowego zebranego w sprawie, ojciec pozwanego „nie był w KRUS i nie czynił przed podpisaniem przedmiotowej umowy żadnych starań, aby otrzymać emeryturę” ( zeznania matki pozwanego k. 88 00.43.05).

Świadek zeznający w sprawie- notariusz sporządzający umowę, wskazała, że sporządzony przez nią akt notarialny odzwierciedla rzeczywista wolę stron. Świadek podniosła, że w przypadku przekazania gospodarstwa rolnego opisuje w treści sporządzanego aktu przekazanie gospodarstwa opisując dokładnie nieruchomości wchodzące w jego skład , jak i inwentarz żywy i martwy.

W tytule aktu notarialnego, jak i jego zapisach mowa jest o „darowiźnie”, „przyjęciu darowizny”. Z dalszych jego zapisów nie wynika w żaden sposób , że wolą stron było przekazanie synowi przez ojca gospodarstwa rolnego w trybie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Należy zauważyć, że w dacie sporządzania aktu notarialnego matka pozwanego miała już świadczenie emerytalne.

Sam fakt, że spadkodawca w dniu 7 grudnia 2010r. ( akt notarialny został sporządzony 19 listopada 2010r.) złożył wniosek o wcześniejszą emeryturę , w ocenie Sądu, nie jest sam w sobie równoznaczny, że wolą stron było przekazanie gospodarstwa następcy w trybie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Zdaniem Sądu, pozwany nie udowodnił więc , mimo spoczywającego na nim obowiązku wynikającym z art.6 kc, że przedmiotowa umowa jest umowa o przekazanie mu gospodarstwa jako następcy w myśl wyżej wskazanej ustawy. Reasumując, w ocenie Sądu przedmiotowa umowa jest umową darowizny w rozumieniu art. 888 kc.

Wartość nieruchomości określona przez biegłego nie była kwestionowana przez żadną ze stron .

Wartość nieruchomości rolnej składającej się z działek (...) wynosi 276000zł , a działka (...) 45200zł..

Podnieść należy, iż działki nr (...) o łącznej powierzchni 2,2404ha stanowiły współwłasność ustawową małżeńską spadkodawcy i jego żony, a zatem do masy spadkowej Sąd doliczył połowę wskazanej powierzchni – 1,1202 ha.

Pozostałe działki objęte umowa przedmiotowa umową stanowiły odrębną własność tylko spadkodawcy.

Do masy spadkowej wchodzą nieruchomości o łącznej powierzchni - działki niezabudowane 17.5451 ha i działka zabudowana o powierzchni 0,2000ha .

Sad wyliczył w następujący sposób wartość masy spadkowej:

Wartość działki zabudowanej nr (...) – 45.200zł

Wartość działek niezabudowanych: 17,5451 ha x 21910zł/ha x 1,189 x 1,033 x 0,55 = 260000zł ( przy zaokrągleniu do pełnego tysiąca przy przyjęciu przeliczników określonych przez biegłego w opinii –k. 190)

Łączna wartość nieruchomości wchodzących w skład spadku wynosi 45.200zł + 260.000zł = 305200zł.

Wartość nieruchomości została wyliczona wg aktualnych cen, według stanu na dzień otwarcia spadku, przy odliczeniu wartości ustanowionej służebności osobistej z uwzględnieniem poczynionych nakładów przez pozwanego po otwarciu spadku.

Na substrat zachowku składa się czysta wartość spadku. Czystą wartość spadku ustala się odejmując od aktywów spadkowych wartość długów spadkowych (dokonując tej operacji nie uwzględnia się jednak zapisów i poleceń - art. 993 kc)

Pozwany poniósł koszty związane z pogrzebem ojca oraz koszty postawionego pomnika nagrobnego.

1/ koszty pogrzebu 6000zł – 4000zł zasiłku pogrzebowego = 2000zł

2/ wartość pomnika 8000 zł

Sąd przyjął, że pomnik postawiony jest dla więcej niż jednej osoby ( tak zeznał pozwany ) i przyjął do rozliczeń połowę wartości, a więc kwotę uznaną przez powoda tj. 4000zł

Łącznie długi spadkowe wyniosły więc 6.000zł

Pozwany twierdził, że spłacał za ojca kredyt po jego śmierci, ale tego nie udowodnił.

Strona pozwana uznała koszt pogrzebu w kwocie 2000zł i połowę ceny zapłaconej za pomnik 4.000zł

Wartość czystej masy spadkowej wynosiła 305200zł – 6000zł =299.200zł.

Pozwany podniósł także zarzut nadużycia prawa przez powoda na podstawie art. 5 kc wskazując, że stosunki rodzinne między spadkodawca a powodem właściwie nie istniały. Powód nie odwiedzał ojca nawet w okresie poprzedzającym jego zgon, nie zwracał się do ojca nawet z propozycją pomocy, co nie przeszkadzało mu w częstym występowaniu o podwyższenie alimentów i pobierania ich do zakończenia edukacji ( zarzut k. 75).

Wartość spadku w celu ustalenia zachowku została ustalona wg cen z chwili orzekania a wg stanu na dzień otwarcia spadku ( uchwała siedmiu sędziów SN z dnia 26 marca 1985r, III CZP 75/84, OSNCP 1985, nr 10, poz. 147). Szacowanie zachowku wg cen z daty wyrokowania pełni , zdaniem sądu, swojego rodzaju funkcję waloryzacyjną , taką jak odsetki. W rozpoznawanej sprawie właściwość zobowiązania wynikającego z roszczenia o zachowek decyduje o terminie spełnienia świadczenia . Wysokość należnego powodowi została ustalona wg cen z daty określenia przez biegłego sądowego, która nie była czasowo odległa od daty zamknięcia rozprawy i wyrokowania ( art. 316 § 1 kpc). Zatem stan opóźnienia uzasadniający zasądzenie ustawowych odsetek ( art. 481 § 1 kpc powstał dopiero z dniem wydania orzeczenia .

O kosztach Sąd orzekł w oparciu o art. 108 § 1 kpc w zw. z art. 100 kpc mając na uwadze iż strona powodowa wygrała proces w ok. 50 % i dlatego Sąd rozdzielił koszty stosunkowo między stronami.

Na koszty w niniejszej sprawie składają się : opłata 4947zł ( k. 2), wynagrodzenie biegłego 6.055,23 zł ( k.210) , łącznie 11.002,23zł oraz wynagrodzenie pełnomocnika 7200zł ze z Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 X 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie- § 2 pkt 6 obowiązującego na dzień wniesienia powództwa) i opłata 17zł.

Powód wpłacił : 3000zł zaliczki na poczet opinii biegłego ( k.104) oraz opłatę sądową w/w wskazaną tj, łącznie 7.947zł.

Wynagrodzenie dla biegłego w kwocie 3.055,23zł zostało tymczasowo wypłacone przez Skarb Państwa Sąd Okręgowy w Płocku.

Zgodnie z art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie sąd orzeka o poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa wydatkach.

Mając powyższe na uwadze Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.