Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 14 września 2017 r.

Sąd Rejonowy w Olsztynie, I Wydział Cywilny,

w składzie:

Przewodniczący: SSR Paweł Juszczyszyn

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Justyna Kochan-Rogoż

po rozpoznaniu w dniu 14 września 2017 r. w Olsztynie,

na rozprawie,

sprawy z wniosku L. M. i A. D.

z udziałem (...) Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w K.

o stwierdzenie nabycia spadku po E. M.,

postanawia:

I.  stwierdzić, że spadek po E. M., zmarłym 3 lutego 2015 r. w D., ostatnio stale zamieszkałym w D., na podstawie ustawy nabyły dzieci spadkodawcy L. M. i A. D. (dzieci E. i T.) po 1/2 części każde z nich;

II.  obciążyć uczestnika postępowania J. K. obowiązkiem pokrycia nieuiszczonych kosztów sadowych, pozostawiając szczegółowe ich wyliczenie referendarzowi sądowemu, natomiast oddalić wnioski o zasądzenie zwrotu kosztów postępowania w pozostałym zakresie.

SSR Paweł Juszczyszyn

Sygn. akt I Ns 146/15

UZASADNIENIE

Wnioskodawcy A. D. i L. M. wnieśli w dniu 9 lutego (...). o stwierdzenie nabycia spadku po E. M., zmarłym dnia 3 lutego 2015 r. w D., ostatnio stale zamieszkałym w D., na podstawie ustawy.

W uzasadnieniu swojego wniosku podali, że zmarły był rozwiedziony i był ojcem wnioskodawców. Wnioskodawcy podali, iż przed śmiercią spadkodawca prawdopodobnie pozostawił testament w formie aktu notarialnego dokonując rozrządzenia na korzyść J. K.. Z ostrożności wnioskodawcy zakwestionowali ważność sporządzonego testamentu wskazując, że w chwili jego sporządzania spadkodawca był w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Spadkodawca za życia nadużywał alkoholu, co działało wyniszczająco na jego układ nerwowy. Spadkodawca pozostawał w nieustannych ciągach alkoholowych. Ciągi kończyły się stanami agonalnymi i wzywaniem karetki pogotowia. Nadto w okresie ostatnich 2 lat życia pozostawał pod silnym wpływem dalszej rodziny, która broniła jego nałogu celem uzyskania korzystnych rozporządzeń na ich rzecz.

W dniu 26 lutego 2015 r. do tutejszego Sądu wpłynął wniosek J. K. o stwierdzenie nabycia spadku na jego rzecz po E. M. na podstawie testamentu sporządzonego w kancelarii notarialnej notariusza M. S. (1) za numerem rep A 14258/2012, zgodnie z którym J. K. jest jedynym spadkobiercą.

Sąd ustalił, co następuje:

Zmarły E. M. był ojcem wnioskodawców – A. D. i L. M. oraz wujem uczestnika – J. K..

(bezsporne; akty USC – k. 11)

Spadkodawca spożywał alkohol wielotygodniowymi ciągami, nie miał kontroli nad ilością ani częstością picia, miał przymus sięgania, pił mimo poważnych szkód zdrowotnych takich jak: alkoholowe zapalenie wątroby, ostre zapalenie trzustki, choroba wrzodowa przełyku, krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego czy napady padaczki. E. M. za życia leczył się psychiatrycznie (odwykowo). Udokumentowano 4 pobyty w oddziale leczenia abstynencyjnych zespołów alkoholowych w szpitalu psychiatrycznym w O. w latach 2005-2010. Wywiad uzależnienia od alkoholu, z osiowymi objawami zależności został ustalony na lata 70-te ubiegłego wieku (w 2005 r. odnotowano 30-letni wywiad uzależnienia). E. M. był każdorazowo przyjmowany po ciągach alkoholowych różnej długości (kilkumiesięcznych) z nasilonymi objawami abstynencyjnymi, także powikłanymi majaczeniem drżennym. Pobyty w oddziale odwykowym były krótkie (od 6 do 19 dni), a leczenie ograniczone do detoksykacji, tj. niwelacji objawów abstynencyjnych. Między 2008 a 2010 r. odnotowano 1,5 - roczny okres abstynencji od alkoholu. W większości przypadków to T. M. (1) wzywała pogotowie ratunkowe do spadkodawcy, a następnie odwiedzała go w szpitalu.

Za życia E. M. toczyły się trzy postępowania przed sądem opiekuńczym w O.: o skierowanie na leczenie odwykowe (III RNs 787/05) i o zmianie sposobu leczenia odwykowego (III RNs 92/07 i III RNs 309/08). Spadkodawca nie podjął leczenia.

(dowód: dokumentacja medyczna – k. 54-160, 164, 187-189, 198, 203, 255, opinia biegłej z zakresu psychologii, A. K. – k. 212-218, 327-330, 405-409, dokumenty zawarte w aktach spraw III RNs 787/05, III RNs 92/07 i III RNs 309/08)

W czerwcu 2012 r. T. M. (1) zaproponowała spadkodawcy, aby swój udział w nieruchomości w D. przy ul. (...) w wysokości 62,5% darował synowi L.. Gdy spadkodawca odmówił, pomiędzy małżonkami rozpoczął się konflikt. Od jesieni 2012 r. do końca 2014 r. spadkodawca coraz częściej przebywał w domu swojej siostry – M. K. oraz u jej synów, w tym uczestnika J. K., w O.. Wcześniej spadkodawca widywał się z rodziną z (...) razy w roku. Rodzina ta twierdziła, że spadkodawca nie ma problemów z alkoholem, a gdy przebywał w O., nie pił. Gdy przyjeżdżali do D. zabrać do siebie spadkodawcę dawali wyraz swoich roszczeń w stosunku do położonego w D. domu, którego współwłaścicielem, wraz z T. M. (2) był spadkodawca. J. i M. K. domagali się opuszczenia domu przez T. i L. M. w związku z faktem, iż dom ten miał zostać ich własnością. W tym czasie spadkodawca złożył pozew rozwodowy domagając się rozwiązania małżeństwa jego i T. M. (1) z jej winy. Latem 2013 r. T. M. (1) złożyła wniosek o podział majątku wspólnego. Wówczas rodzina spadkodawcy z O. przed rozprawami zabierała go do siebie aby go „przygotować” do stawiennictwa w sądzie.

(dowód: zeznania A. D. – k. 191v, 302-304, zeznania T. M. (1) – k. 190v-191, zeznania L. M. – k. 191v, 304-307, częściowo zeznania M. K. – k. 294-289)

W dniu 2 listopada 2012 r. spadkodawca E. M. sporządził przed notariuszem M. S. (2), prowadzącą Kancelarię Notarialną w O. testament, zarejestrowany w rep. A pod numerem (...), w którym do całości spadku powołał siostrzeńca – J. K.. W dniu 11 marca 2013 r. E. M. stawiając się przed tym samym notariuszem sporządził testament negatywny, zarejestrowany w rep. A nr (...), w którym wydziedziczył swoją żonę oraz dzieci – uczestników, wskazując za podstawę wydziedziczenia uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych, nie interesowanie się nim i nieudzielanie mu, jako osobie niepełnosprawnej opieki. W chwili sporządzania każdego z testamentów spadkodawca cierpiał na zespół zależności od alkoholu w fazie chronicznej z psychodegradacją i obniżeniem funkcji poznawczych.

(dowód: testamenty – k. 167, opinia biegłej z zakresu psychiatrii dr n. med. A. K. – k. 212-218, 327-330, 405-409)

Spadkodawca już przed sporządzeniem obu testamentów był przewlekle poważnie chory somatycznie. Na podstawie dokumentacji internistycznej testatora (w aktach dostępna od 2008 r.) wiadomo, że stwierdzano m. in. przebyty zawał mięśnia sercowego, stan po (...) (by-passy), przewlekłą niewydolność serca (okresowo zdekompensowaną), nadciśnienie tętnicze, cukrzycę leczoną insuliną, alkoholowe zapalenie wątroby, ostre zapalenie trzustki, chorobę wrzodową przełyku, krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego, napady padaczki. W badaniu neuroobrazowym mózgu wykonywanym w 2013 i 2014 r. stwierdzano u pacjenta rozlane zaniki korowo-podkorowe i ogniska naczyniopochodne, co – wraz z przewlekłą intoksykacją alkoholową i towarzyszącymi chorobami – mogło skutkować istotnym obniżeniem funkcji poznawczych, krytycyzmu i wglądu we własne postępowanie.

Obszerna dokumentacja leczenia internistycznego testatora od 2008 r. obejmuje liczne interwencje pomocy doraźnej, pobyty w warunkach szpitalnego oddziału ratunkowego i oddziałów internistycznych. Był przyjmowany m.in. z powodu krwawień z przewodu pokarmowego, utraty przytomności, zasłabnięcia lub bólów w klatce piersiowej. Zazwyczaj pogorszenie stanu somatycznego było konsekwencją nieprzestrzegania abstynencji i długotrwałych ciągów alkoholowych, niejednokrotnie odnotowano stan nietrzeźwości w chwili udzielania pomocy medycznej.

(dowód: dokumentacja medyczna – k. 54-160, 164, 187-189, 198, 203, 255, opinia biegłej z zakresu psychiatrii dr n. med. A. K. – k. 212-218, 327-330, 405-409)

W roku 2013 rozpoczęło się postępowanie przeciwko spadkodawcy w sprawie o znęcanie się psychiczne i fizyczne nad żoną T. M. (1) w okresie od 17 lutego 2013 r. do 31 lipca 2013 r., kiedy to spadkodawca będąc w stanie nietrzeźwości wszczynał awantury domowe, wyzywał, groził, spowodował obrażenia ciała pokrzywdzonej. W toku postępowania karnego w dniu 2 października 2013 r. wykonano badanie psychiatryczne. Opisano obniżenie zdolności wypowiedzi, stępienie afektywne, spowolnienie psychoruchowe, obniżoną zdolność do planowania i realizacji celów, obniżony krytycyzm, a także widoczne deficyty w zakresie uwagi, pamięci i myślenia przyczynowo-skutkowego, zaś osobowość badanego określono jako „zubożałą”.

Biegli zaznaczyli, że deficyty nie osiągają poziomu otępienia, ale rozpoznali organiczne zaburzenia osobowości i zespół uzależnienia od alkoholu. Stan psychiczny testatora w czasie kilku wcześniejszych miesięcy, w tym w okresie sporządzania testamentów, był zbliżony, z pewnością nie był znacząco lepszy. Przeciwko spadkodawcy toczyły się dwie sprawy o znęcanie (sygn. akt II K 400/14 i II K 1144/13 tut. Sądu)

(dowód: dokumentacja medyczna – k. 54-160, 164, 187-189, 198, 203, 255, opinia biegłej z zakresu z zakresu psychiatrii dr n. med. A. K. – k. 212-218, 327-330, 405-409, kopia akt dochodzenia I Ds. 711/13 – k. 274-289, dokumenty zawarte w aktach spraw II K 1144/13, III RNs 92/07, III RNs 787/05, III RNs 309/08, II K 414/14, IV Ns 794/13 tut. Sądu)

W większości dokumentacji medycznej z interwencji pomocy doraźnej, (...), leczenia w oddziałach internistycznych i psychiatrycznym za okres od 2008 r. do grudnia 2013 r., a zatem także w czasie sporządzania obu testamentów, jako osoba upoważniona przez pacjenta do informacji o stanie zdrowia widnieje żona T. M. (1).

W dokumentacji z leczenia testatora od maja 2014 r. jako osoba upoważniona przez pacjenta widnieje M. K., tj. siostra testatora, a matka uczestnika postępowania J. K..

(dowód: dokumentacja medyczna – k. 54-160, 164, 187-189, 198, 203, 255)

W dniu 10 kwietnia 2014 r. Sąd Okręgowy w Olsztynie w sprawie o sygn. akt (...) rozwiązał małżeństwo spadkodawcy i T. M. (1) przez rozwód na skutek pozwu spadkodawcy i z jego winy.

(bezsporne; odpisy aktów stanu cywilnego – k. 10, 11, kserokopia wyroku rozwodowego – k. 43, dokumenty zawarte w aktach sprawy o sygn. akt (...) SO w Olsztynie)

E. M. zmarł w dniu 3 lutego 2015 r. w wieku 67 lat.

(bezsporne; odpis aktu zgonu k. 10)

E. M. do chwili śmierci cierpiał na zespół zależności alkoholowej, a jego model picia alkoholu w ostatnich latach wskazywał bez wątpienia na chroniczną fazę uzależnienia, z degradacją psychofizyczną.

(dowód: opinia biegłej z zakresu psychiatrii dr n. med. A. K. – k. 212-218, 327-330, 405-409)

W czasie sporządzania testamentów z dnia 2 listopada 2012 r. i 11 marca 2013 r. spadkodawca E. M., z uwagi na współistnienie uzależnienia od alkoholu i organicznych zaburzeń osobowości oraz funkcjonowanie w określonej sytuacji rodzinnej (szczegółowo opisanej przez biegłą A. K. w opiniach sporządzonych w sprawie, w szczególności w opinii z dnia 11 marca 2017 r.) miał zniesioną swobodę powzięcia decyzji i wyrażenia woli.

(dowód: opinia biegłej z zakresu psychiatrii dr n. med. A. K. – k. 212-218, 327-330, 405-409, kopia akt dochodzenia I Ds. 711/13 – k. 274-289, dokumenty zawarte w aktach spraw II K 1144/13, III RNs 92/07, III RNs 787/05, III RNs 309/08, II K 414/14, IV Ns 794/13 tut. Sądu)

Sąd zważył, co następuje:

W świetle poczynionych w sprawie ustaleń wniosek A. D. i L. M. zasługiwał na uwzględnienie.

Rozstrzygając niniejszą sprawę Sąd oparł się przede wszystkim na dokumentach załączonych do akt niniejszej sprawy oraz akt spraw, które dotyczyły spadkodawcy, których prawdziwości nie zakwestionowano, w tym na historii chorób przedłożonych przez placówki medyczne, w których spadkodawca odbywał leczenie oraz częściowo na zeznaniach świadków i uczestników postępowania. Z uwagi na zarzuty co do braku świadomości i dobrowolności w chwili testowania, należało zasięgnąć wiadomości specjalnych z zakresu psychiatrii. Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego tejże specjalności – dr n. med. A. K.. Uznając opinię bieglej za wnikliwą, kompletną, rzeczową i profesjonalną, odpowiadającą na zasadnicze kwestie wymagające rozstrzygnięcia w sprawie, Sąd podzielił zawarte w niej wnioski co do braku swobody w powzięciu decyzji i wyrażenia woli przez testatora w chwili sporządzaniu testamentów. Zwłaszcza opinia uzupełniająca biegłej z dnia 11 marca 2017 r., która została wydana po zapoznaniu się przez opiniującą z całością materiału dowodowego zgromadzonego w niniejszej sprawie i przez to jest wyczerpująca, zasługuje na uwzględnienie. W tejże opinii biegła jednoznacznie już stwierdziła, iż spadkodawca w okresie sporządzania obu badanych w sprawie testamentów miał zniesioną swobodę powzięcia decyzji i wyrażenia woli. Biegła swój wniosek szczegółowo i logicznie uzasadniła, w konkluzji wskazując na to, że brak zdolności do swobodnego testowania spadkodawcy wynikał ze współistnienia uzależnienia od alkoholu i organicznych zaburzeń osobowości oraz funkcjonowania w określonej sytuacji rodzinnej, którą biegła w tej opinii szczegółowo opisała. Sąd w pełni podziela ustalenia i oparte na nich wnioski biegłej zawarte w jej opiniach pisemnych. Zwłaszcza Sąd podziela ustalenia i uzasadnienie ostatecznych wniosków biegłej zawarte w jej opinii z dnia 11 marca 2017 r., stąd nie ma potrzeby ich ponownego przytaczania. Sąd uznaje te ustalenia i wnioski za własne, w pełni podzielając wnikliwy i logiczny wywód biegłej przedstawiony w przedmiotowej opinii.

Zgodnie z treścią art. 926 § 1 i 2 kc, powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Zgodnie zaś z przepisem art. 945 § 1 pkt 1 kc, testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Mając na uwadze wszystkie uzyskane w niniejszej sprawie informacje dotyczące relacji rodzinnych spadkodawcy w okresie testowania, w tym konfliktu spadkodawcy z żoną i dziećmi, sytuacji czasowego przebywania spadkodawcy u beneficjenta spadku lub jego matki, a także uwzględniając psychodegradację testatora w przebiegu chronicznej fazy uzależnienia od alkoholu z wciąż aktywną w okresie testowania intoksykacją alkoholową, opinia biegłej A. K. korespondująca z pozostałym zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym utwierdziła Sąd w przekonaniu, że E. M. w okresie podpisania testamentu z 2 listopada 2012 r. i 11 marca 2013 r. miał zniesioną swobodę powzięcia decyzji i wyrażenia woli. Stan ten wynikał m.in. w faktu pozostawania spadkodawcy w kilkudziesięcioletnim uzależnieniu i istotnie obniżonymi funkcjami poznawczymi wpływającymi na procesy decyzyjne, w systemie rodzinnym, w którym funkcjonował (konflikt żoną i dziećmi, sytuacja częściowej zależności od siostry i siostrzeńców) przy jednocześnie poważnym stanie somatycznym związanym z szeregiem schorzeń.

W tym stanie rzeczy, uznając w oparciu o art. 945 § 1 pkt 1 kc sporządzone przez spadkodawcę testamenty za nieważne, Sąd stwierdził nabycie spadku po E. M. po połowie przez dzieci spadkodawcy – A. D. i L. M. na podstawie ustawy, a mianowicie na podstawie art. 931 § 1 kc (pkt I postanowienia).

Natomiast o kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie przepisu art. 520 § 2 kpc w zw. z art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych sprawach cywilnych, mając na uwadze to, że interesy uczestników w niniejszym postępowaniu były sprzeczne, a wnioski uczestnika postępowania J. K. okazały się w całości niezasadne. Dlatego też Sąd postanowił obciążyć uczestnika J. K. kosztami postępowania w części, a mianowicie w zakresie nieuiszczonych kosztów sądowych, nakazując ich wyliczenie referendarzowi sądowemu na zasadzie art. 108 § 1 kpc (pkt II postanowienia).

Z tych wszystkich powodów Sąd orzekł jak w sentencji postanowienia.

SSR Paweł Juszczyszyn