Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 lutego 2016 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 lutego 2016 roku w S.

sprawy z powództwa E. P.

przeciwko (...) Zakładowi (...) na (...) Spółce Akcyjnej
w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki od wyroku Sądu Rejonowego Szczecin – Centrum
w S. z dnia 22 kwietnia 2015 roku, sygn. akt II C 1042/14

oraz zażalenia pozwanego na postanowienie o kosztach zawarte w punkcie II. wyroku Sądu Rejonowego Szczecin – Centrum w Szczecinie z dnia 22 kwietnia 2015 roku, sygn. akt II C 1042/14

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a)  w punkcie I. zasądza od pozwanego (...) Zakładu (...) na (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powódki E. P. rentę w kwocie 450 (czterysta pięćdziesiąt) złotych płatną w terminie do dnia 15 każdego miesiąca począwszy od marca 2016 roku z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie opóźnienia w płatności i oddala powództwo w pozostałej części;

b)  dodaje punkt III. w którym nakazuje pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Szczecin – Centrum w Szczecinie kwotę 127,70 zł (sto dwadzieścia siedem złotych siedemdziesiąt groszy) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych i odstępuje od obciążania powódki nieuiszczonymi kosztami sądowymi;

2.  oddala apelację w pozostałej części;

3.  oddala zażalenie;

4.  odstępuje od obciążania powódki kosztami postępowania apelacyjnego;

5.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 60 (sześćdziesiąt) złotych tytułem kosztów postępowania zażaleniowego;

6.  nakazuje pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Szczecin – Centrum w Szczecinie kwotę 127,70 zł (sto dwadzieścia siedem złotych siedemdziesiąt groszy) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych w postępowaniu apelacyjnym i odstępuje od obciążania powódki nieuiszczonymi kosztami sądowymi w tym postępowaniu.

SSO Sławomir Krajewski SSO Robert Bury SSR del. Bartłomiej Romanowski

Sygn. akt II Ca 1002/15

II Cz 1330/15

UZASADNIENIE

Powódka E. P. wniosła o zrewaloryzowanie jej należnej od pozwanego (...) S.A. w W. renty odroczonej z umowy ubezpieczenia z kwoty 350 zł miesięcznie do kwoty 645 zł miesięcznie poczynając od 1 sierpnia 2014 roku z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia płatności którejkolwiek z rat wymagalnych po dniu wydania wyroku w sprawie, przy ustaleniu, iż w latach 2002 - 2014 nastąpiła istotna zmiana siły nabywczej pieniądza. Ponadto wniosła o zwolnienie jej od kosztów sądowych, albowiem nie jest ich w stanie uiścić bez uszczerbku w utrzymaniu koniecznym, o rozpoznanie sprawy pod jej nieobecność z uwzględnieniem kosztów na jej rzecz oraz zasądzenie od pozwanego (...) Na (...) kosztów postępowania, w tym zastępstwa adwokackiego.

W uzasadnieniu powyższego żądania powódka wskazała, iż w dniu 28 marca 2002 roku Sąd Rejonowy w Szczecinie zrewaloryzował rentę odroczoną z umowy ubezpieczenia (...) Na (...) z kwoty 49 zł miesięcznie do kwoty 350 zł miesięcznie poczynając od 7 września 2000 roku z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia płatności którejkolwiek z rat wymagalnych po dniu 28 marca 2002 roku, przy czym powódka wskazała, iż renta odroczona została wykupiona przez rodziców powódki w latach 1986 - 1988 i pozwany zobowiązał się wypłacać rentę po osiągnięciu przez powódkę 45 lat, to jest od 7 września 2000 roku. Powódka wskazała, iż w latach 2002 - 2011, a zatem po ww. wyroku Sądu Rejonowego, wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych był wysoki (32,1%), mimo, iż nie osiągnął pułapu hiperinflacji mającej miejsce w latach 1989 - 1990. Zdaniem powódki Sąd winien ocenić, czy nastąpił istotny spadek siły nabywczej pieniądza na podstawie różnych mierników. Wskazała również, iż we właściwej ocenie utraty siły nabywczej pieniądza winien wspomóc Sąd specjalista. Wskazała dodatkowo, iż nastąpił istotny spadek siły nabywczej pieniądza o czym świadczy waloryzacja emerytur, rent ZUS oraz ustawowe znaczne podniesienie wysokości płacy minimalnej do kwoty 1680 zł miesięcznie oraz rocznym i miesięcznym w gospodarce narodowej na przestrzeni lat 2002 - 2014. Ponadto, wskazując za podstawę roszczenia art. 358 ¹ § 3 k.c., powódka zaznaczyła, iż waloryzację roszczenia dokonuje się biorąc pod uwagę zasady współżycia społecznego i interes obu stron. Nadmieniła, że zasady współżycia społecznego wymagają, aby powódce będącej osobą całkowicie niesprawną została podwyższona renta w stosunku do jej wartości wynikającej z umowy stron i obecnych potrzeb powódki. Rodzice powódki wykupili rentę odroczoną u pozwanej, aby powódka mogła swobodnie zaspakajać swoje potrzeby, gdy wejdą oni w wiek podeszły. Obecnie ojciec powódki ma 84 lata, matka powódki ma 73 lata i nie są w stanie pomóc córce, gdyż sami wymagają pomocy, a ich uposażenia z tytułu uzyskiwanych emerytur nie są wysokie. (...) Na (...) zaś po okresie hiperinflacji umocniło swoją pozycję finansową i zrewaloryzowanie renty odroczonej w niniejszej sprawie nie powinno zachwiać budżetem pozwanego.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i o zasądzenie od powódki na swoją rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazał, iż strona powodowa nie wykazała, iż w sprawie wystąpiły przesłanki zastosowania art. 358 ¹ § 3 k.c. Skutki zmiany siły nabywczej pieniądza mieszczą się w granicach normalnego ryzyka kontraktowego i nie naruszyły jego pierwotnego rozkładu – z takim ryzykiem zmian powinien liczyć się każdy, kto przystępuje do zawarcia umowy. Oczywistym pozostaje, iż zmiany wartości pieniądza stanowią normalny element procesów ekonomicznych w gospodarce rynkowej. Przyjęcie kryterium „istotności” zmian siły nabywczej pieniądza jedynie podkreśla ten fakt, uniemożliwiając waloryzację świadczeń w każdej sytuacji, kiedy dochodzi do jakiegokolwiek przewartościowania pieniądza. Pozwany wskazał, iż nawet gdyby przyjąć, że faktycznie nastąpiła istotna zmiana siły nabywczej pieniądza, to uznać należy, iż waloryzacja świadczenia należnego powódce jako ubezpieczonej w sposób wskazany przez nią w pozwie pozostaje sprzeczna z art. 358 ¹ § 3 k.c. Zmiana wysokości świadczenia powinna bowiem nastąpić po rozważeniu interesów obu, a nie tylko jednej ze stron. Podkreślenia przy tym wymaga utrwalone w doktrynie stanowisko, iż słuszny interes powinien być uwzględniony tylko do granic kolizji z interesem drugiej strony. Pozwany nadmienił, iż przyjęcie żądania powódki do zrewaloryzowania renty w takim wymiarze byłoby krzywdzące dla pozwanego, gdyż doprowadziłoby do uzyskania przez nią wyższej renty, aniżeli faktycznie jej przysługującej. Pozwany wskazał, iż przyjęty przez powódkę sposób rewaloryzacji świadczenia, który opierał się na wskaźniku przeciętnego wynagrodzenia brutto, jest niesłuszny, gdyż stoi w sprzeczności z praktyką orzeczniczą. Podkreślił również, że w momencie zawierania umowy renty nie był pobierany podatek od osób fizycznych, dlatego też do obliczeń wymagane jest przyjęcie wskaźnika wynagrodzenia przeciętnego brutto. Pozwany wskazał, iż jego zdaniem powódce przysługuje renta w wysokości 209 zł – obecnie zatem pozwany Zakład (...) nad wymiar realizuje przedmiotowe świadczenie.

Wyrokiem z dnia 22 kwietnia 2015 roku Sąd Rejonowy Szczecin – Centrum w Szczecinie, oddalił powództwo (I) oraz odstąpił od obciążania powódki kosztami postępowania poniesionymi przez stronę pozwaną (II).

Sąd Rejonowy oparł swoje rozstrzygnięcie na ustalonym w sposób następujący stanie faktycznym:

Powódka E. P. urodziła się w dniu (...). W drugim miesiącu życia powódka przebyła ciężkie zapalenie opon mózgowych skutkujące niedorozwojem umysłowym w stopniu lekkim. Obecnie ma 59 lat, zamieszkuje w Domu Pomocy Społecznej przy ul. (...) w S.. Jest osobą otyłą, a z powodu swojej otyłości ma problemy z poruszaniem.

W dniu 23 lipca 1986 roku ojciec powódki, A. P., zawarł z Państwowym Zakładem (...) umowę ubezpieczenia renty odroczonej potwierdzoną polisą nr (...).811.239 na rzecz córki E. P.. W okresie od 23 lipca 1986 roku do 28 czerwca 1988 roku na rzecz powódki została wykupiona renta w wysokości (...) starych złotych płatna od 7 września 2000 roku.

Od 7 września 2000 roku pozwany ustalił powódce rentę w kwotach po 49 zł miesięcznie.

W dniu 7 września 2000 roku powódka wniosła do Sądu Rejonowego w Szczecinie pozew o zwaloryzowanie powyższej renty do kwot po 1100 zł miesięcznie. Wyrokiem z dnia 28 marca 2002 roku Sąd Rejonowy w Szczecinie w sprawie o sygn., akt II C 890/00, podwyższył powódce E. P. od pozwanego (...) S.A. w W. rentę z umowy ubezpieczenia renty odroczonej nr polisy (...).811.239 z kwoty po 49 zł miesięcznie do kwoty po 350 zł miesięcznie z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat, oddalił powództwo w pozostałym zakresie, i rozstrzygnął o kosztach postępowania. W uzasadnieniu Sąd wskazał, iż dokonując obliczenia przysługującej powódce renty przyjął najkorzystniejszy dla powódki sposób. Wyliczył wysokość renty na kwotę 235 zł, a następnie podwyższył tę kwotę o 50 % mając na uwadze stan zdrowia powódki oraz jej wydatki konieczne.

Pozwem z dnia 17 sierpnia 2011 r. powódka ponownie wystąpiła przeciwko pozwanemu o podwyższenie otrzymywanej renty z dotychczasowej kwoty 350 zł miesięcznie do kwoty 563 zł. Wyrokiem Sądu Rejonowego Szczecin - Centrum w Szczecinie z dnia 9 grudnia 2011 roku w sprawie sygn. akt I C 1275/11, oddalił powództwo E. P. przeciwko (...) S.A. w W. uznając, iż w sprawie nie zostały spełnione pozytywne przesłanki wskazane w art. 358 ¹ § 3 k.c., a zatem nie było podstaw do rewaloryzacji renty odroczonej świadczonej na rzecz powódki przez pozwanego.

Pismem z dnia 31 lipca 2014 roku pełnomocnik powódki wezwał Powszechny Zakład Ubezpieczeń Społecznych Na (...) S.A. w W. do zrewaloryzowania renty odroczonej powódki z kwoty 350 zł do kwoty 654 zł powołując się na istotną zmianę siły nabywczej pieniądza oraz dobrą kondycję finansową pozwanego. W odpowiedzi, pismem z dnia 7 sierpnia 2014 roku pozwany odmówił zrewaloryzowania renty odroczonej powódki wskazując, iż realizuje obowiązek świadczenia renty powódki w orzeczonej przez Sąd kwocie oraz, że świadczenie (...) S.A. w W., zgodnie z założeniami umowy o rentę odroczoną jest wyższe, aniżeli przyjęte w momencie zawierania umowy. Mając na uwadze wszelkie czynniki gospodarcze, powódka winna otrzymywać rentę w kwocie 209 zł.

W okresie 2002 - 2013 roku wskaźniki wzrostu cen, towarów i usług konsumpcyjnych przedstawiały się następująco:

−

2002 – 1,9% w stosunku do 2001

−

2003 – 0,8% w stosunku do 2002

−

2004 – 3,5% w stosunku do 2003

−

2005 – 2,1% w stosunku do 2004

−

2006 – 1,0% w stosunku do 2005

−

2007 – 2,5% w stosunku do 2006

−

2008 – 4,2% w stosunku do 2007

−

2009 – 3,5% w stosunku do 2008

−

2010 – 2,6% w stosunku do 2009

−

2011 – 4,3% w stosunku do 2010

−

2012 – 3,7% w stosunku do 2011

−

2013 – 0,9% w stosunku do 2012

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd I instancji stwierdził, iż powództwo okazało się bezzasadne.

Sąd wskazał, iż w niniejszej sprawie bezspornym było, iż na rzecz powódki została z pozwanym zawarta umowa ubezpieczenia w roku 1986. Niewątpliwym była również sama wysokość umownego świadczenia, wysokości oraz terminu opłacenia składek, warunki umowy oraz wysokości wykupionej renty, a także – co do faktu braku dalszych wpłat składek oraz ustalenia przez pozwanego kwoty renty do wypłaty na 49 zł. Poza sporem pozostawało również wcześniejsze orzecznictwo w sprawie renty odroczonej pomiędzy stronami, a to wyrok Sądu Rejonowego w Szczecinie z dnia 28 marca 2002 roku – którym zrewaloryzowano rentę powódki z kwoty 49 zł do kwoty 350 zł, a także wyrok Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie z dnia 9 grudnia 2011 r. w sprawie I C 1275/11 oddalający powództwo E. P. w sprawie dalszej rewaloryzacji przysługującego powódce świadczenia.

Sąd Rejonowy zwrócił uwagę, iż fakt wcześniejszej sądowej waloryzacji świadczenia umownego, nie wyłączał sam przez się ubiegania się przez powódkę ponownej waloryzacji, w razie zaistnienia ku temu przesłanek ustawowych.

Stwierdził, iż wskazuje na to jednoznacznie orzecznictwo Sądu Najwyższego, który w uchwale z dnia 21 października 1994 roku (III CZP 135/94) wskazał, że zmiana wysokości świadczenia pieniężnego płatnego okresowo (renta odroczona lub natychmiast płatna), dokonana przez sąd na podstawie art. 358 ¹ § 3 k.c., nie wyklucza możliwości ponownej waloryzacji świadczenia w razie późniejszej istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza. Oznacza to jednoznacznie, iż każdorazowa, acz istotna zmiana siły nabywczej pieniądza może stanowić podstawę do rewaloryzacji świadczenia.

Sąd I instancji zauważył, iż podstawową przesłanką zastosowania przepisu art 358 ¹ § 3 k.c. jest istotna zmiana siły nabywczej pieniądza. Sąd powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2000 roku (IV CKN 13/00) wskazał, iż nie każda zmiana siły nabywczej jest zmianą istotną, a tylko taka może stanowić przesłankę do skutecznego zastosowania przedmiotowego przepisu. Zaznaczył, iż zmiana siły nabywczej pieniądza w pewnych granicach jest normalnym zjawiskiem gospodarki rynkowej i mieści się w granicach ryzyka kontraktowego. Dopiero w sytuacjach wyjątkowych, gdy procesy inflacyjne przybierają na sile, pojawia się konieczność odstąpienia od zasady nominalizmu i dokonania waloryzacji świadczenia. Sąd Rejonowy dodał, iż wprawdzie w 1995 roku inflacja, obiektywnie rzecz biorąc, była jeszcze dość wysoka, ale ulegała systematycznemu obniżeniu. Trudno jednakże przyjąć, że w całym okresie miarodajnym dla oceny zasadności powództwa miała miejsce „istotna”, w rozumieniu art. 358 ¹ § 3 k.c., zmiana siły nabywczej pieniądza.

Sąd I instancji zwrócił uwagę, iż powódka próbując wykazać zasadniczą przesłankę swego żądania, a mianowicie istotność zmiany siły nabywczej pieniądza, przedłożyła ogólnie dostępne zbiory wykresów Głównego Urzędu Statystycznego, z których wynika, iż suma wskaźników za lata 2002-2013, (przy założeniu, że w kolejnych latach wskaźniki kształtowały się: 2002 – 1,9% w stosunku do 2001, 2003 – 0,8% w stosunku do 2002, 2004 – 3,5% w stosunku do 2003, 2005 – 2,1% w stosunku do 2004, 2006 – 1,0% w stosunku do 2005, 2007 – 2,5% w stosunku do 2006, 2008 – 4,2% w stosunku do 2007, 2009 – 3,5% w stosunku do 2008, 2010 – 2,6% w stosunku do 2009, 2011 – 4,3% w stosunku do 2010, 2012 – 3,7% w stosunku do 2011, 2013 – 0,9% w stosunku do 2012) wynosi 31 %.

Zdaniem Sądu Rejonowego podkreślenia wymaga jednak fakt, iż średnio rocznie wzrost cen towarów i usług kształtował się poziomie mniejszym niż 3 %. Jest to o tyle istotne, że wpisuje się w przywołany wyżej normalny charakter zjawisk ekonomicznych. Inflacja zatem utrzymywała się w spornym okresie na niskim poziomie, co determinuje konstatację o braku istotności zmiany siły nabywczej pieniądza. Sąd zaznaczył, iż nawet pozornie wysoka inflacja nie stanowi przesłanki dla „istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza”. Sąd I instancji podniósł, iż Sąd Najwyższy wskazał, że w roku 1995 faktycznie, inflacja pozostawała na wysokim poziomie, jednakże nie mogła ona spełnić przesłanki bycia istotną. Skoro zatem tak ocenić należało procesy inflacyjne w drugiej połowie lat 90-tych, to tym bardzie taką ocenę należy wystawić tym procesom w XXI wieku. Sąd nadmienił przy tym, iż w roku 1995 inflacja osiągnęła wskaźnik na poziomie 27,8 %. Zauważył też, iż w ostatnich latach, zmiana siły nabywczej pieniądza przybiera zgoła inny kierunek i w każdym miesiącu 2015 roku notowało się deflację – a zatem spadek cen towarów i usług.

Wobec powyższego Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, iż roszczenie powódki jest niezasadne, gdyż nie została spełniona podstawowa przesłanka stawiana przez przepis będący podstawą żądania powódki tj. art. 358 ¹ § 3 k.c. i wbrew twierdzeniom powódki, w latach 2002-2013 nie nastąpiła istotna zmiana siły nabywczej pieniądza.

Według Sądu, o ile trudna sytuacja materialna i zdrowotna powódki jest poza sporem, o tyle sytuacja ta sama przez się nie może stanowić o podwyższeniu renty w oparciu o wskazaną wyżej podstawę prawną. Zasadniczą przesłanką waloryzacji sądowej świadczeń umownych są bowiem nadzwyczajne sytuacje w gospodarce, skutkujące nie jakąkolwiek zmianą siły nabywczej pieniądza, a zmianą istotną.

W powyższym kontekście, Sąd I instancji uznał za nieistotne zeznania A. P. na okoliczność stanu zdrowia powódki, jej sytuacji materialnej oraz potrzeb finansowych. Wskazał, iż dowód ten miałby znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jedynie w sytuacji dojścia do przekonania o zaistnieniu podstaw do waloryzacji świadczenia, w ramach oglądu na sytuację stron postępowania. Istotnym byłoby wówczas ustalenie wysokości renty, a zatem ww. czynniki miałby znaczenie dla sprawy. Sąd nie uwzględnił zatem zeznań świadka A. P., uznając jednocześnie za wiarygodne dokumenty złożone w sprawie, tym bardziej, że ich wiarygodność nie była kwestionowana przez strony.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Rejonowy uznał powództwo za nieuzasadnione i w całości je oddalił.

O kosztach postępowania Sąd orzekł w oparciu o przepis art 102 k.p.c., wskazując, iż jego zdaniem, sytuacja życiowa, zdrowotna oraz materialna powódki, a nader wszystko charakter przedmiotowej sprawy uzasadniają rozstrzygnięcie o kosztach procesu w myśl art. 102 k.p.c. Nadmienił, iż w tym aspekcie uwzględniono również okoliczności, które legły u podstaw całkowitego zwolnienia powódki od kosztów sądowych.

Apelację od powyższego wyroku wywiodła powódka i zaskarżając wyrok w całości, wniosła o jego zmianę i uwzględnienie powództwa w całości, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, ewentualnie o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów postępowania za I i II instancję.

Skarżąca zarzuciła Sądowi pierwszej instancji obrazę przepisów prawa procesowego, tj.:

−

art. 386 § 4 k.p.c., wskutek nierozpoznania istoty sprawy, gdyż ustalenie Sądu, że nie wystąpiła w latach 2002-2013 istotna zmiana siły nabywczej pieniądza przy braku przeprowadzenia zawnioskowanych przez powódkę dowodów z różnych mierników stopnia inflacji i powołaniu się w uzasadnieniu wyroku wyłącznie na „wskaźnik inflacji cen towarów i usług konsumpcyjnych” w latach 2000-2013, gdy Sąd orzekając w 2002 roku zastosował zupełnie inny miernik „przeciętnej pensji” nie jest rozpoznaniem istoty sprawy, a ponadto niezastosowanie do orzecznictwa Sądu Najwyższego wskazującego na konieczność stosowania różnych mierników w ocenie spadku siły nabywczej pieniądza,

−

art. 328 § 2 k.p.c. przez brak wskazania w uzasadnieniu wyroku, z jakich powodów Sąd I Instancji nie uwzględnił innych mierników niż miernik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych, dodatkowo zważywszy, że Sąd waloryzując rentę w 2002 roku zastosował miernik przeciętnej pensji przy braku również wskazania, z jakich powodów pominął zawnioskowane przez powódkę dowody oraz oddalił wniosek o zobowiązanie pozwanej do przedłożenia danych zysku z aktualnego bilansu (...) oraz dlaczego nie uznał, że w latach 2002-2014 miał miejsce długotrwały proces inflacyjny, co miało istotny wpływ na treść wyroku i uniemożliwia jego prawidłową kontrolę,

−

art. 278 § 1 k.p.c. wskutek pominięcia dowodu z opinii biegłego specjalisty z zakresu statystyki, gdyż ustalenie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza wymaga umiejętności porównywania znaczenia i wartości różnych mierników statystycznych oraz wiedzy ekonomicznej, a wiedza na którą Sąd powołuje się jako notoryjną jest niepełna i dlatego samodzielnie nie może być podstawą wyrokowania,

−

art. 217 § 1 k.p.c. wskutek pominięcia dowodu z bilansu (...) z 2002 r. i 2015 r. przy braku jakiegokolwiek uzasadnienia zważywszy, że zupełnie inna była sytuacja finansowa (...) S.A. w latach 90. i na początku XXI wieku, kiedy pozwana potrzebowała ochrony państwa wykazując straty, a inna jest sytuacja finansowa (...) S.A. po 13 latach, gdy z uwagi na nadwyżki finansowe (...) sponsoruje liczne, lukratywne imprezy, która to okoliczność winna być wzięta pod uwagę przez Sąd przy rozważeniu interesów stron zgodnie z zasadami współżycia społecznego (art. 3581 § 3 k.c.),

−

art. 233 k.p.c. wskutek nierozważenia całości materiału dowodowego w sprawie, a w szczególności dowodów z poszczególnych dokumentów znajdujących się w aktach II C 890/00 Sądu Rejonowego w Szczecinie, II Wydział Cywilny i aktach I C 1275/11 SR Szczecin-P. i Zachód oraz z umowy stron w postaci treści polisy nr (...), z której wynika zmniejszenie ryzyka kontraktowego poprzez zagwarantowanie corocznej rewaloryzacji renty odroczonej po jej przyznaniu, przy nieprawidłowym zbiorczym zaliczeniu w poczet materiału dowodowego sprawy dokumentów znajdujących się w tych aktach wbrew wyraźnemu stanowisku Sądu Najwyższego, iż nie przeprowadza się dowodu z akt, a z poszczególnych dokumentów znajdujących się w aktach, które winny być wymienione wraz ze wskazaniem kart, co wskazuje na brak ich rozważenia i wpłynęło na treść wyroku.

Ponadto apelująca wniosła o:

−

dopuszczenie dowodu z opinii biegłego specjalisty od statystyki i ustalania stopnia inflacji w skali kraju na okoliczność czy nastąpiło od 2002 r. istotne obniżenie siły nabywczej pieniądza, albowiem wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych publikowany przez GUS przyjęty przez Sąd, nie jest wystarczający dla obiektywnego ustalenia czy nastąpiła istotna zmiana siły nabywczej pieniądza na dzień orzekania (22 kwietnia 2015 r.) w stosunku do roku 2002 (28 marca 2002 r.) oraz w celu ustalenia porównywalnej siły nabywczej renty odroczonej z 23 lipca 1986 r. (dnia nabycia) do siły nabywczej renty odroczonej w dniu 28 marca 2002 r. oraz w dniu 22 kwietnia 2015 r., co wymaga wiedzy ekonomicznej; o dopuszczenie dowodu z książeczki rentowej renty odroczonej polisy nr (...) z dnia 23 lipca 1986 r. wraz z klauzulą specjalną ubezpieczenia renty odroczonej według taryfy XII (k. 58) na okoliczność, iż gdyby nie rewaloryzacja renty z powodu hiperinflacji, to stosownie do punktu 2. klauzuli specjalnej kwota rat rent miesięcznych w okresie jej wypłaty wzrastałaby corocznie o 10,5%, a stosownie do decyzji Ministra Finansów z dnia 30 sierpnia 1982 r. nr (...)-71/82 wskazanej w polisie corocznie zostałaby podwyższona renta (raty renty) „o 24,5% i świadczenie pośmiertne o 10,5% przez czas nieokreślony”, co automatycznie miało niwelować zwykłą inflację,

−

o dopuszczenie dowodów ze wskaźnika GUS przeciętnego wynagrodzenia w latach 2002- 2013 (k. 24) oraz załączonych do apelacji wskaźników wynagrodzenia minimalnego i przeciętnego w latach 2002-2014 na okoliczność istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza, albowiem rewaloryzacja renty w 2000 roku była oparta na wskaźniku wysokości zmiany przeciętnej pensji w chwili orzekania w stosunku do dnia nabycia polisy przez ubezpieczoną renty odroczonej jako najkorzystniejszego miernika i jako najkorzystniejszy miernik dla ubezpieczonej winien być zastosowany również w tej sprawie,

−

o zażądanie przez Sąd Orzekający dokumentu w postaci sprawozdania finansowego (...) S.A. za 2013 i 2014 rok od Sądu Rejonowego dla M. St. Warszawy w W., XII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego i dopuszczenie dowodu z tego dokumentu na okoliczność bardzo dobrej sytuacji finansowej pozwanej.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o oddalenie apelacji w całości oraz zasądzenie od powódki na swoją rzecz kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Ponadto pozwany wywiódł zażalenie na postanowienie w przedmiocie rozstrzygnięcia o kosztach procesu, zawarte w puncie II. zaskarżonego wyroku i zaskarżając je w całości, wniósł o jego zmianę poprzez zasądzenie od powódki na swoją rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 1200 zł, a także o zasądzenie od powódki na swoją rzecz kosztów postępowania zażaleniowego.

Skarżący zarzucił postanowieniu naruszenie przepisów prawa procesowego mające istotny wpływ na rozstrzygnięcie, poprzez niezastosowanie art. 98 k.p.c., dotyczącego zwrotu kosztów zgodnie z zasadą, iż strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się częściowo zasadna.

Powódka, po ostatecznym sprecyzowaniu w postępowaniu apelacyjnym żądania pozwu wniosła o zasądzenie na swoją rzecz od pozwanego zwaloryzowanej renty odroczonej w kwocie 645 zł miesięcznie, począwszy od dnia 1 sierpnia 2014 roku, z ustawowymi odsetkami za opóźnienie.

Podstawą prawną tak określonego powództwa jest art. 358 § 3 k.c., który głosi, że w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.

Podstawą przesłanką sądowej waloryzacji świadczenia jest istotna zmiana siły nabywczej pieniądza.

Wzrost wskaźników cen towarów i usług w latach 2002 – 2014 o 31,9 % oznacza de facto spadek siły nabywczej pieniądza o taki sam odsetek i musi być, w szczególności w okolicznościach sprawy, kwalifikowany jako istotny, w rozumieniu ww. art.

Należy w tym przedmiocie wziąć pod uwagę, że wobec uprzedniego dokonania w 2002 roku waloryzacji sądowej przedmiotowej renty odroczonej należnej powódce, która wykluczyła cykliczne waloryzowanie tego świadczenia, w oparciu o mechanizmy przewidziane umową stron (por: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2011 roku, II CSK 343/10), nie sposób uznać, że powyższa skala spadku siły nabywczej pieniądza, mieściła się w granicach ryzyka kontraktowego ponoszonego przez powódkę. Gdyby przyjąć pogląd przeciwny dalszy spadek siły nabywczej pieniądza, w skali kilku procent rocznie, nawet gdyby skutkował łącznie spadkiem siły nabywczej pieniądza w dłuższym okresie o 100 %, nie stanowiłby nigdy podstawy do waloryzacji świadczenia, co jest nie do zaakceptowania.

Dodatkowo w praktyce sądowej spadek siły nabywczej pieniądza powszechnie kwalifikowany był w oparciu o zmianę wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

W okolicznościach sprawy bardziej właściwym, ze względu na to, że waloryzacja dotyczy renty przeznaczonej dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy, jaką jest powódka, jest badanie istotności zmiany siły nabywczej pieniądza w kontekście zmiany wysokości najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Świadczenie takie w okresie od 1 czerwca 2002 roku do dnia 28 lutego 2003 roku wynosiło 532,91 zł miesięcznie, obecnie natomiast kształtuje się na poziomie 882,56 zł (Dz. U. z 2015 r. poz. 748 ze zm.). Wysokość najniższej renty wzrosła zatem o około 60 %, co stanowi kolejny argument przemawiający za przyjęciem zaistnienia istotnego spadku siły nabywczej pieniądza.

Biorąc zatem pod uwagę, że w 2002 roku zwaloryzowane sądownie świadczenie stanowiło około 66 % takiej najniższej renty (350 zł : 533 zł = 0,66), taki sam procent obecnej najniższej renty wynosiłby kwotę 583 zł (883 x 66 % = 583 zł).

Brak jest jednakże w okolicznościach sprawy podstaw do takiego mechanicznego waloryzowania świadczenia, a także obciążania strony pozwanej całością skutków zmiany siły nabywczej pieniądza.

Nie uzasadnia tego także sytuacja życiowa powódki, która otrzymuje świadczenie z ubezpieczenia społecznego w postaci najniższej renty, która w 2014 roku wynosiła 844,45 zł brutto, z czego 548,89 zł jest przekazywane na poczet kosztów jej pobytu w (...), a do wypłaty na rzecz powódki pozostaje kwota 179,56 zł. Powódka otrzymuje też świadczenie rodzinne w kwocie 153,09 zł i dodatek opiekuńczy 110 zł. Co istotne powódka ma zapewnione zaspokojenie swych potrzeb mieszkaniowych oraz bytowych i w dużej mierze także zdrowotnych.

Mimo, przeto orzeczenia o całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji, upośledzenia i choroby psychicznej - schizofrenii – powódka nie posiada bardzo znacznych potrzeb finansowych, co nie wynika także z zeznań świadka – jej ojca – A. P.. Podał on, że potrzebuje ona środków na zakup leków 320 zł, na dokupowanie jedzenia i wreszcie środki higieny.

Powódka może także, choćby w ograniczonym i mniejszym niż poprzednio zakresie liczyć na pomoc swoich rodziców, uzyskujących stałe dochody - w postaci emerytur.

Podkreślenia wymaga, że waloryzacji świadczenia nie sprzeciwia się wzgląd na uzasadnione interesy pozwanego, który, co jest wiadomo Sądowi z urzędu, jest największym przedsiębiorcą ubezpieczeniowym w Polsce, o dobrej i stabilnej kondycji finansowej.

W tym miejscu zauważenia wymaga, że skarżąca bezzasadnie zarzuciła Sądowi pierwszej instancji pominięcie wnioskowanych przez nią w pozwie dowodów z opinii biegłego oraz dokumentu sprawozdania finansowego pozwanego. Wnioski dowodowe w tych zakresach zostały oddalone przez Sąd Rejonowy postanowieniem wydanym na rozprawie w dniu 20 kwietnia 2015 roku. Obecny na rozprawie pełnomocnik powódki nie zgłosiła w tym przedmiocie zastrzeżenia do protokołu w trybie art. 162 k.p.c., co pozbawia powódkę prawa do powoływania się na tak rozumiane uchybienie Sądu pierwszej instancji w dalszym toku postępowania, w tym także w apelacji. W tej ostatniej powódka nie tylko nie uprawdopodobniła, ale nawet nie powołała się na okoliczność braku winy w niezgłoszeniu owego zastrzeżenia do protokołu.

Sąd Okręgowy, jako spóźniony w rozumieniu art. 381 k.p.c., pominął dowód z dokumentu dołączonego do apelacji.

Mając na uwadze wszystko powyższe Sąd Okręgowy uznał, że w chwili wyrokowania, zaistniały już podstawy do dokonania waloryzacji przedmiotowego świadczenia, której uzasadniony poziom zamykał się kwotą 100 zł.

Podkreślenia wymaga, że na przeszkodzie powyższemu nie mogła stać okoliczność oddalenia w sprawie I C 1275/11, poprzednio wytoczonego przez powódkę powództwa o waloryzację przedmiotowej renty odroczonej. Przedmiotem oceny Sądu w niniejszej sprawie nie było w szczególności zaistnienie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza tylko w okresie od uprawomocnienia się wyroku w powyższej sprawie, ale w całym okresie od ostatniej waloryzacji tego świadczenia, to jest od roku 2002.

Podsumowując Sąd Okręgowy, uwzględniając częściowo powództwo i apelację zasądził od pozwanego (...) Zakładu (...) na (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powódki E. P. rentę w kwocie 450 zł, płatną w terminie do dnia 15 każdego miesiąca począwszy od marca 2016 roku z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w razie opóźnienia w płatności i oddalił powództwo w pozostałej części.

Orzeczenie o odsetkach za opóźnienie zapadło na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. oraz art. 455 k.c., gdzie termin wymagalności rat renty został określony w sposób wynikający z przedmiotowej polisy ubezpieczeniowej, to jest do dnia 15 każdego miesiąca z góry.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., orzekł jak w punkcie 1. sentencji wyroku.

Orzeczenie o kosztach sądowych w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji zapadło na podstawie art. 113 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, gdzie zaistniały podstawy do obciążenia pozwanego w zakresie, w jakim przegrał on sprawę nieuiszczonymi kosztami sądowymi, w postaci opłaty od pozwu, od której powódka była zwolniona. Jednocześnie Sąd Okręgowy uznał, że sytuacja życiowa powódki stanowi szczególną okoliczność, uzasadniającą odstąpienie od obciążania powódki pozostałymi kosztami sądowymi.

W pozostałej części apelacja została oddalona, jako bezzasadna, o czym Sąd Okręgowy orzekł w punkcie 2. sentencji wyroku, na podstawie art. 385 k.p.c.

W następnej kolejności należało przystąpić do rozważań w przedmiocie zasadności zażalenia pozwanego.

Podlegało ono oddaleniu, jako bezzasadne.

Sąd Rejonowy trafnie uznał, że w sprawie zachodzi szczególny wypadek, uzasadniający zastosowanie wobec powódki dobrodziejstwa odstąpienia od obciążania jej kosztami procesu, na podstawie art. 102 k.p.c. Przemawia za tym po pierwsze jej trudna sytuacja materialna – która uzasadniała zwolnienie jej od kosztów sądowych, ale także ogólna sytuacja życiowa, gdzie powódka jest osobą upośledzoną, chorą i niezdolną do samodzielnej egzystencji.

Orzeczenie takie jest tym bardziej uzasadnione jeśli się weźmie pod uwagę, że powództwo zostało ostatecznie w około 30 % uwzględnione.

W tym stanie rzeczy, na podstawie art. 385 k.p.c., w zw. z art. 397 § 2 k.p.c., orzeczono jak w punkcie 3. Sentencji wyroku.

Konsekwencją oddalenia zażalenia była konieczność uznania pozwanego za przegrywającego postępowanie zażaleniowe i zasądzenia od niego na rzecz powódki całości poniesionych przez nią kosztów tego postępowania, w postaci wynagrodzenia jej pełnomocnika.

Dlatego też Sąd Okręgowy, na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. oraz art. 98 § 1 i 3 k.p.c., orzekł jak w punkcie 5. sentencji wyroku.

Z identycznych, jak to miało miejsce w odniesieniu do postępowania przed Sądem pierwszej instancji względów, Sąd Okręgowy orzekł o kosztach postępowania apelacyjnego i nieuiszczonych w tym postępowaniu kosztach sądowych.

Orzeczenia w tych przedmiotach, zawarte w punktach 4. i 6. sentencji wyroku, zapadły na podstawie odpowiednio: art. 108 § 1 k.p.c., w zw. z art. 102 k.p.c. i art. 113 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

SSO Sławomir Krajewski SSO Robert Bury SSR del. Bartłomiej Romanowski