Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 lipca 2017 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Marcin Rak

Protokolant Monika Piasecka

po rozpoznaniu w dniu 26 lipca 2017 r. w Gliwicach

na rozprawie

sprawy z powództwa M. M. (1) i M. M. (2)

przeciwko Gminie G.

o ustalenie

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Rejonowego w Gliwicach

z dnia 13 grudnia 2016 r., sygn. akt II C 3006/15

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powodów solidarnie na rzecz pozwanej 202,50 zł (dwieście dwa złote i pięćdziesiąt groszy) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

SSO Marcin Rak

Sygn. akt III Ca 621/17

UZASADNIENIE

Powodowie domagali się ustalenia nieważności wypowiedzenia im umowy najmu bliżej określonego lokalu, dokonanego przez pozwaną gminę pismem z dnia 16 czerwca 2008 r. Wywodzili, że niezachodziła podana przez pozwaną przyczyna wypowiedzenia, tj. fakt niezamieszkiwania w lokalu przez okres dłuższy niż 12 miesięcy. Według powodów wypowiedzenie najmu było więc nieważne jako sprzeczne z ustawą oraz zasadami współżycia społecznego. Okoliczność, że uprzednio zapadły wyroki orzekające eksmisję powodów z lokalu oraz oddalające powództwo o ustalenie istnienia stosunku najmu nie stanowiła przy tym w ocenie powodów przeszkody w uwzględnieniu powództwa.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów sporu. Zarzuciła, że powodowie nie wykazali przesłanek roszczenia a skuteczność wypowiedzenia w oparciu o kwestionowaną przyczynę została już stwierdzona przez sąd m. In. w sprawach o ustalenie istnienia stosunku najmu (I C 81/09 SR w Gliwicach i III Ca 103/10 SO w Gliwicach) oraz o eksmisję (I C 440/09 SR w Gliwicach).

Wyrokiem z 13 grudnia 2016 roku Sąd Rejonowy oddalił powództwo i obciążył powodów kosztami procesu.

Wyrok ten zapadł po ustaleniu, że prawomocnym wyrokiem zaocznym z dnia 25 sierpnia 2009 r., w sprawie o sygn. akt I C 440/09, Sąd Rejonowy w Gliwicach nakazał powodom (a pozwanym w tamtej sprawie) opuszczenie i opróżnienie lokalu mieszkalnego położonego w G. przy ul. (...) i wydanie tego lokalu powódce Gminie G. w stanie wolnym od osób i rzeczy. Sąd orzekł o braku uprawnienia pozwanych do otrzymania lokalu socjalnego.

Okoliczność tą Sąd Rejonowy ustalił na podstawie akt tamtego postępowania uznając za zbędne prowadzenie postępowania dowodowego w szerszym zakresie.

Uwzględniając poczynione ustalenia Sąd Rejonowy wskazał, że powodowie wywodzili swoje roszczenie z art. 189 k.p.c., zgodnie z którym powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego bądź prawa, gdy ma w tym interes prawny. Wywiódł, że w świetle tego przepisu interes prawny warunkuje skutek tego powództwa i należy do grupy przesłanek merytorycznych. Interes prawny występuje wówczas, gdy istnieje niepewność stanu prawnego lub prawa. Niepewność ta powinna być obiektywna, czyli zachodzić według rozumnej oceny sytuacji, a nie tylko subiektywna, tj. według odczucia powoda. Interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. wstępuje tylko wówczas, gdy zachodzi potrzeba jego ochrony prawnej. Dopiero po wykazaniu interesu prawnego możliwe jest badanie przez sąd dalszych przesłanek prowadzących do wydania wyroku. Pierwsza z wymienionych przesłanek merytorycznych jest przesłanką skuteczności, druga zaś przesłanką zasadności powództwa.

Sąd Rejonowy wskazał dalej, że interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. z reguły nie zachodzi wtedy, gdy osoba zainteresowana może w innej drodze, np. w procesie o świadczenie, o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego, a nawet w drodze orzeczenia o charakterze deklaratywnym, osiągnąć w pełni ochronę swych praw. Interes prawny w ustaleniu stosunku prawnego mógłby ewentualnie istnieć obok możliwości dochodzenia świadczenia wówczas, gdy ze spornego stosunku wynikają jeszcze dalsze skutki, których dochodzenie powództwem o świadczenie nie jest możliwe lub nie jest aktualne.

Podkreślił też Sąd Rejonowy, że wyrok w procesie o ustalenie wydany na podstawie przepisu art. 189 k.p.c., może mieć wyłącznie charakter deklaratywny, to znaczy może jedynie stwierdzać istniejący już obiektywnie stan praw i stosunków prawnych. W żadnym razie powództwo o ustalenie nie może zmierzać do ukształtowania na nowo stosunków prawnych między stronami procesu.

W kontekście tych założeń Sąd Rejonowy wywiódł, że zgodnie z art. 365 k.p.c. był związany ustaleniami prawomocnego wyroku eksmisyjnego Sądu Rejonowego w Gliwicach, wydanego w sprawie o sygn. akt: I C 440/09, co do tego, że w dacie wyrokowania w tej sprawie powodom nie przysługiwało żadne prawo do spornego lokalu, a to wobec skutecznego wypowiedzenia umowy najmu. Powodowie, na których zgodnie z art.6 k.c. spoczywał ciężar dowodu nie wykazali natomiast, by po wydaniu tego wyroku nastąpiły zdarzenia, które doprowadziły do uznania wypowiedzenia umowy najmu za nieważne.

Dalej wskazał, że powaga rzeczy osądzonej rozciąga się również na motywy wyroku w takich granicach, w jakich stanowią one konieczne uzupełnienie rozstrzygnięcia, niezbędne do określenia jego zakresu. W sytuacji, gdy zachodzi związanie prawomocnym orzeczeniem sądu i ustaleniami faktycznymi, które legły u jego podstaw, niedopuszczalne jest w innej sprawie o innym przedmiocie dokonywanie ustaleń i ocen prawnych sprzecznych z prawomocnie osądzoną sprawą. Rozstrzygnięcie zawarte w prawomocnym orzeczeniu stwarza stan prawny taki, jaki z niego wynika. Sądy rozpoznające między tymi samymi stronami inny spór muszą przyjmować, że dana kwestia prawna kształtuje się tak, jak przyjęto w prawomocnym, wcześniejszym wyroku. Z tych względów okoliczności wskazywane przez powodów, a istniejące przed wydaniem wyroku w sprawie I C 440/09, jako ocenione już w sprawie eksmisyjnej i stanowiące podstawę faktyczną wydanego rozstrzygnięcia, nie podlegały ponownemu rozważaniu ani tym bardziej odmiennej ocenie, niż ta która legła u podstaw wyroku eksmisyjnego.

W konsekwencji w ocenie Sądu Rejonowego za oddaleniem powództwa przemawiał brak interesu prawnego powodów w żądaniu ustalenia prawa. Nie ma bowiem interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie osoba, której prawa zostały stwierdzone w innym postępowaniu.

Dlatego też Sąd Rejonowy oddalił powództwo orzekając o kosztach procesu na zasadzie art. 98 k.p.c.

Apelację od tego wyroku wnieśli powodowie zaskarżając orzeczenie w całości i zarzucając:

- sprzeczność ustaleń Sądu z treścią materiału sprawy poprzez błędne uznanie, że powodowie domagali się ustalenia istnienia stosunku prawnego w postaci umowy najmu gdy wnosili oni o ustalenie faktu prawotwórczego tj. nieważności wypowiedzenia tej umowy;

- naruszenie art. 365 k.p.c. poprzez uznanie, że rozszerzoną prawomocnością materialna wyroku wydanego w sprawie I C 440/09 SR w Gliwicach objęta jest ocena nieważności oświadczenia o wypowiedzeniu umowy najmu;

- naruszenie art. 366 k.p.c. poprzez uznanie, że powaga rzeczy osądzonej prawomocnego wyroku zaocznego wydanego w sprawie I C 440/09 SR w Gliwicach ograniczające się do sentencji orzeczenia występuje wówczas gdy powodowie dochodzą ustalenia nieważności oświadczenia o wypowiedzeniu umowy najmu, a nie ustalenia istnienia stosunku najmu;

- naruszenie art. 189 k.p.c. poprzez uznanie, że niedopuszczalne jest żądanie ustalenia faktu prawotwórczego w postaci stwierdzenia nieważności oświadczenia o wypowiedzeniu umowy najmu oraz przez jego zakwalifikowanie jako żądania ustalenia nieistnienia stosunku najmu spornego lokalu.

Formułując te zarzuty domagali się zmiany zaskarżonego wyroku i uwzględniani żądania pozwu w całości względnie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Przedmiotowa sprawa rozstrzygana była w postępowaniu uproszczonym. Konsekwencją tego była możliwość zastosowania regulacji art. 505 ¹³§2 zgodnie z którą, jeżeli sąd drugiej instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego, uzasadnienie wyroku powinno zawierać jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. W świetle tej regulacji zbędnym jest zatem szczegółowe odnoszenie się do wszystkich zarzutów apelacji.

Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił okoliczności faktyczne w zakresie niezbędnym dla rozstrzygnięcia. W sprawie nie budziło wątpliwości, że podstawą utraty przez powodów prawa do lokalu było opisane w pozwie wypowiedzenie umowy najmu, które nastąpiło wobec twierdzeń wynajmującego o niezamieszkiwaniu powodów w lokalu położonym przy ul. (...) w G. przez okres dłuższy niż 12 miesięcy. Podstawą prawną wypowiedzenia był art. 11 ust 3 pkt 1 ustawy z 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2005 r., Nr 31, poz. 266 ze zm). Na tej podstawie faktycznej pozwana (a powódka w sprawie o eksmisję) oparła żądanie opróżnienia i wydania przez powodów (a pozwanych w sprawie o eksmisję) opisanego lokalu.

Skoro powództwo o eksmisję zostało uwzględnione, to uznać należało, że w wyroku nakazującym wydanie lokalu, wydanym w sprawie I C 440/09 Sądu Rejonowego w Gliwicach, sąd ten przesądził definitywną utratę tytułu prawnego do lokalu wobec skuteczności i ważności wypowiedzenia umowy najmu na spornej między stronami podstawie. Zważywszy na treść art. 365 k.p.c. i art. 366 k.p.c. orzeczenie eksmisyjne stanowiło prejudykat, a okoliczności faktyczne stanowiące podstawę wydania tego prejudykatu nie podlegały ponownej ocenie w innym postępowaniu i to bez względu na trafność dokonanej uprzednio oceny.

W orzecznictwie i piśmiennictwie wskazuje się, że powagą rzeczy osądzonej objęta jest nie tylko sentencja ale i ustalenia faktyczne w takim zakresie, w jakim indywidualizują sentencję jako rozstrzygnięcie o przedmiocie sporu i w jakim określają one istotę danego stosunku prawnego. Nie budzi tu wątpliwości, że mocą wiążącą objęte jest to, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia. Moc wiążącą uzyskuje rozstrzygnięcie o żądaniu w powiązaniu z jego podstawą faktyczną i w kolejnym postępowaniu sąd ma obowiązek przyjąć, że istotna z punktu widzenia zasadności żądania kwestia kształtowała się tak, jak to zostało ustalone w prawomocnym wyroku. Konsekwencją jest niedopuszczalność ponownej oceny prawnej co do okoliczności objętych prawomocnym rozstrzygnięciem. związanie innych sądów orzekających w sprawach, w których wyroki zapadły później polega na niedopuszczalności kwestionowania ustaleń stanowiących przedmiot rozstrzygnięcia, nawet gdyby te ustalenia mogły by być uznane za niewłaściwe. Regulacja art. 365§1 k.p.c. chroni ważną dla zachowania powagi wymiaru sprawiedliwości, a przede wszystkim bezpieczeństwa obrotu zasadę związania orzekających w sprawach sądów pomiędzy tymi samymi stronami prawomocnym wcześniejszym orzeczeniem. W tych samych, nie zmienionych okolicznościach brak jest zatem możliwości dokonywania odmiennej oceny prawnej przez sąd tych samych faktów (por. wyroki Sądu Najwyższego z 20 listopada 2014 roku, V CSK 6/14 i z 23 stycznia 2015 roku, V CSK 192/14 oraz powołane tam orzecznictwo, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 15 października 2015 roku, I ACa 125/15, a także E. Marszałkowska – K. w Komentarzu do Kodeksu postępowania cywilnego, Wydawnictwo (...), Wydanie 18, teza 7 do art. 366 i powołane tam orzecznictwo).

W sprawie I C 440/09 Sądu Rejonowego ustalone zostało, że tytuł prawny powodów do wskazanego w pozwie lokalu wygasł wobec prawidłowego (tj. skutecznego i ważnego) wypowiedzenia umowy najmu dokonanego na podstawie art. 11 ust 3 pkt 1 cytowanej ustawy o ochronie lokatorów, tj. wobec niezamieszkiwania powodów w lokalu przez okres dłuższy niż 12 miesięcy. Wobec tego, właśnie z uwagi na regulację art. 365 i 366 k.p.c., brak było podstaw do podważania tej okoliczności w obecnie rozpoznawanej sprawie. Ewentualna odmienna ocena ważności i skuteczności kwestionowanego wypowiedzenia była niedopuszczalna, gdyż mogła doprowadzić do występowania w obrocie sprzecznych orzeczeń dotyczących tego samego stanu faktycznego i tych samych okoliczności prawnych między tymi samymi stronami.

Co się natomiast tyczy interesu prawnego, to trafnie wskazał Sąd Rejonowy, że o jego występowaniu może być mowa gdy istnieje niepewność stanu prawnego. Niepewności takiej nie było gdyż w innym postępowaniu prawomocnie przesądzone zostało o wygaśnięciu najmu wobec skutecznego i ważnego wypowiedzenia umowy. Okoliczność, że powodowie zaniechali należytej obrony w sprawie o eksmisję nie mogła być przy tym uzasadnioną podstawą spóźnionego kwestionowania w obecnie toczącym się postępowaniu zasadności dokonanego przez powódkę wypowiedzenia.

Chybionym był przy tym zarzut apelacji jakoby Sąd Rejonowy orzekał o innym żądaniu, niż określone w pozwie przez powodów. Uzasadnienie zaskarżonego rozstrzygnięcia nie daje podstaw do formułowania takiego wniosku. Co więcej wskazano w nim wprost (na 3 stronie), że powodowie wnieśli pozew ustalenie nieważności wypowiedzenia umowy najmu. Ta więc kwestia była przedmiotem oceny.

W konsekwencji rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego było prawidłowe, co skutkować musiało oddaleniem apelacji jako bezzasadnej, na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. obciążając nimi powodów jako stronę przegrywającą. Zasądzona na rzecz pozwanej należność obejmowała wynagrodzenie pełnomocnika w wysokości 75% stawki minimalnej, ustalonej od wskazanej w apelacji i niezakwestionowanej wartości przedmiotu zaskarżenia, na podstawie §2 pkt 2 w zw. z §10 ust 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1804 ze zm.) w brzmieniu obowiązującym w dacie wniesienia apelacji, przy uwzględnieniu, że pozwaną w postępowaniu odwoławczym reprezentował nowy pełnomocnik.

SSO Marcin Rak