Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE

Wnioskodawca M. H. (1), reprezentowany przez pełnomocnika w osobie swojej żony T. H., wniósł o stwierdzenie nabycia spadku po E. H. zmarłym w dniu 03.02.2011 r. w S., ostatnio stale zamieszkałym w S.. Jako uczestników postępowania wskazał H. M., B. G., K. G., R. G. (1), Ż. G., K. G., M. H. (2). We wniosku wskazano, iż spadkodawca sporządzał testament.

Z uwagi na brak możliwości wskazania przez wnioskodawcę aktualnego adresu uczestnika postępowania K. G., syna W. i M., który od kilku lat przebywa w Anglii, wnioskodawca wniósł o wyznaczenie kuratora sądowego dla strony nieznanej z miejsca pobytu.

Zarządzeniem z dnia 29.04.2014 . Sąd Rejonowy w Słupsku ustanowił dla K. G. ostatnio stale zamieszkałego w S. przy ul. (...), którego miejsce pobytu nie jest znane, kuratora procesowego w osobie radcy prawnego E. Z..

Uczestniczka H. M. na rozprawie w dniu 11.09.2013 r . pozostawiła rozstrzygnięcie do uznania sądu /k. 59 akt/

Uczestnik M. H. (2) na rozprawie w dniu 4.03.2015 r. poparł wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym E. H. i złożył zapewnienie spadkowe na okoliczności związane ze stwierdzeniem nabycia spadku po zmarłym E. H. /k. 134-136 akt/

Postanowieniem z dnia 11.08.2017 r. Sąd Rejonowy w Słupsku zwolnił od udziału w sprawie kuratora ustanowionego dla uczestnika K. G. w osobie r. pr. E. Z. wobec stawiennictwa na rozprawie w dniu 11.08.2017 r. uczestnika osobiście, przyznając jednocześnie kuratorowi wynagrodzenie w kwocie 442,80 zł. /k. 466 akt/

Uczestnicy K. G., Ż. S. (poprzednie nazwisko G.), R. G. (1), K. G. nie kwestionowali prawdziwości zapewnienia spadkowego złożonego przez M. H. (2) na rozprawie w dniu 4.03.2015 r. Wskazali, że ani w toku postępowania spadkowego, ani przed nim, nie składali oświadczeń spadkowych i oświadczyli, że nie kwestionują, iż są spadkobiercami ustawowymi /k. 468 akt/.

Sąd ustalił:

Spadkodawca E. H. , ur. (...) w K. zmarł w dniu 3 lutego 2011 roku w S., ostatnio stale zamieszkiwał w S..

dowód: odpis skrócony aktu zgonu E. H. /k. 3 akt I Ns 312/13/.

Spadkodawca w ciągu swojego życia zawarł jeden związek małżeński - z U. H.. Żona spadkodawcy zmarła bezdzietnie przed nim, dnia 5.08.2005 r. Spadkodawca nie zawierał innych związków małżeńskich i zmarł bezdzietnie jako wdowiec.

Rodzice spadkodawcy to H. i M. H. (3). Matka spadkodawcy zmarła 15.03.1994 r., ojciec spadkodawcy zginął na wojnie. Rodzice spadkodawcy zawierali tylko jeden związek małżeński, z tego związku urodziło się czworo dzieci: T. H., spadkodawca E. H., H. M., M. H. (1). T. H. zmarła 23.01.1957 r. jako bezdzietna panna. Po śmierci ojca spadkodawcy, matka spadkodawcy M. H. (3), miała jeszcze czworo pozamałżeńskich dzieci: K. G., J. G., R. G. (2), B. G.. R. G. (2) zmarł bezdzietnie przed spadkodawcą 19.12.2002 r.. J. G. zmarł przed spadkodawcą 27.09.2008 r., pozostawił troje dzieci R. G. (1), K. G. oraz Ż. G.. Ż. G. wyszła za mąż i nosi nazwisko męża S..

dowód: - zapewnienie spadkowe M. H. (2) /k. 135-136/,

- odpisy skrócone aktów stanu cywilnego /złożone w kopercie i opisane na k. 4 i 61 akt/,

- odpis skrócony aktów stanu cywilnego na k. 4, 22-23, 30, 36 akt IX Ns 305/09/,

Żadna z wyżej wymienionych osób nie zrzekała się dziedziczenia po spadkodawcy, nikt nie został uznany za niegodnego dziedziczenia. Żadne oświadczenia spadkowe nie były składane, nikt spadku nie odrzucał. Nie sporządzono przed notariuszem aktu poświadczenia dziedziczenia po spadkodawcy (bezsporne), nadto:

dowód: - zapewnienie spadkowe M. H. (2) /k. 135-136/,

W dniu 27.09.2001 r. E. H. sporządził testament przed notariuszem M. M. (2), w Kancelarii Notarialnej w S., w formie aktu notarialnego, Repertorium A numer (...). W testamencie tym oświadczył, że do całości spadku powołuje swoją żonę U. H., zamieszkałą w S., przy ul. (...).

  dowód: - testament E. H. w formie aktu notarialnego z 27.09.2001 r., Rep. A nr 10402/2001, otwarty i ogłoszony w sprawie I Ns 312/13 /złożony w kopercie na k. 25 akt I Ns 312/13/

Następnie testamentem z dnia 4.02.2009 r., sporządzonym przed notariuszem M. M. (3), w Kancelarii Notarialnej w S., w formie aktu notarialnego, Repertorium A numer (...) E. H. odwołał wszystkie swoje dotychczasowe testamenty. Nadto w testamencie tym do całości spadku powołał swego bratanka M. H. (2), syna M. i T., PESEL (...), zamieszkałego w S. przy ul. (...) pod numerem 10 m.11, polecając mu jednocześnie urządzenie pogrzebu i postawienie spadkodawcy nagrobka według zwyczajów miejscowych.

  dowód: - odwołanie testamentu i testament E. H. w formie aktu notarialnego z 4.02.2009 r., Rep. A nr 902/2009, otwarty i ogłoszony w sprawie I Ns 312/13 /złożony w kopercie i opisany na k. 11 akt I Ns 312/13/.

W dniu 3.09.2009 r. E. H. przed notariuszem B. P., w Kancelarii Notarialnej w S., w formie aktu notarialnego, Repertorium A numer (...) odwołał swój testament sporządzony w formie aktu notarialnego w dniu 04.02.2009 r. repertorium A numer (...), przed notariuszem w S. M. M. (3).

dowód: - odwołanie testamentu, Rep. A nr 7724 /2009, otwarty i ogłoszony w sprawie I Ns 312/13 / złożony w kopercie na k. 23 akt I Ns 312/13 /

W dniu 12.09.2009 r. E. H. podpisał testament sporządzony pismem ręcznym przez M. H. (2). W testamencie tym do całości spadku po E. H. powołano bratanka M. H. (2).

dowód: - testament sporządzony pismem ręcznym z dnia 12.09.2009 r., otwarty i ogłoszony w sprawie I Ns 312/13 / złożony w kopercie i opisany na k. 11 akt I Ns 312/13 /.

Na rozprawie dnia 27.11.2015r. Sąd postanowił poinformować wnioskodawcę oraz uczestników postępowania, że z uwagi na niezachowanie właściwej formy testament własnoręczny jest nieważny, a w związku z tym – z dniem powzięcia tej wiadomości – otwiera się dla spadkobierców ustawowych termin 6 miesięcy do złożenia oświadczenia spadkowego po E. H.. Żaden z uczestników postępowania nie złożył oświadczenia spadkowego w powyższym terminie (bezsporne).

Sąd zważył:

Na gruncie zgromadzonego w niniejszej sprawie materiału dowodowego oraz ustalonego w oparciu o ten materiał stanu faktycznego w pierwszej kolejności podkreślenia wymagało, iż art. 926 § 1 kc przewiduje dwa tytuły powołania do spadku: przepis ustawy oraz wolę spadkodawcy wyrażoną w testamencie odpowiadającym wymogom formalnym.

Mając na względzie treść art. 926 § 2 kc należało nadto zaznaczyć, że ustawodawca daje pierwszeństwo porządkowi dziedziczenia określonemu przez spadkodawcę w testamencie , dlatego dziedziczenie ustawowe co do całości spadku ma miejsce tylko wtedy, gdy spadkodawca nie sporządził w ogóle testamentu albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą, albo gdy sporządził testament nie powołując spadkobiercy, a treść testamentu ogranicza się do innych rozrządzeń, wreszcie wtedy, gdy spadkodawca wprawdzie sporządził testament, ale okazał się on nieważny lub bezskuteczny.

W niniejszej sprawie bezsporną i niewątpliwą była okoliczność, że spadkodawca pozostawił cztery testamenty, w tym jeden sporządzony pismem ręcznym z dnia 12.09.2009 r. oraz trzy testamenty w formie aktu notarialnego.

Sąd zważył, że stosownie do treści art. 946 odwołanie testamentu może nastąpić bądź w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament, bądź też w ten sposób, że w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność, bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.

Analiza treści wszystkich czterech testamentów spadkodawcy nie pozostawiała wątpliwości co do faktu, że pierwszy ze sporządzonych testamentów tj. testament sporządzony przez E. H. w formie aktu notarialnego w dniu 27.09.2001 r. przed notariuszem M. M. (2), w Kancelarii Notarialnej w S., Repertorium A numer (...) został następnie skutecznie odwołany testamentem z dnia 4.02.2009 r. sporządzonym przez spadkodawcę przed notariuszem M. M. (3), w Kancelarii Notarialnej w S., w formie aktu notarialnego, Repertorium A numer (...). Również drugi ze sporządzonych testamentów został odwołany przez spadkodawcę w dniu 3.09.2009 r. przed notariuszem B. P., w Kancelarii Notarialnej w S., w formie aktu notarialnego, Repertorium A numer (...).

Sąd zważył, iż w sytuacji w której spadkodawca odwołał testament z dnia 4.02.2009 r. odwołujący testament z dnia 27.09.2001 r. nie doszło do przywrócenia skuteczności testamentu pierwotnie odwołanego, tj. testamentu z dnia 27.09.2001 r.

Zgodnie bowiem z prezentowanym w orzecznictwie stanowiskiem skutki prawne odwołania testamentu i odwołania testamentu odwołującego testament następują z chwilą otwarcia spadku, z tym że odwołanie testamentu odwołującego nie przywraca skuteczności testamentu pierwotnie odwołanego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8.01.2002 r. w sprawie o sygn. I CKN 482/00, OSNC 2002/10/129).

Podzielając przytoczone stanowisko trzeba było stwierdzić, iż nie odzyskał skuteczności testament, w którym spadkodawca powołał do dziedziczenia swoją żonę. Niezależnie od powyższego trzeba było zważyć, iż testament z roku 2001r. nie mógł być skutecznym również dlatego, że w dacie śmierci testatora powołana w nim spadkobierczyni już nie żyła, nie mogła być zatem spadkobiercą.

Wobec powyższego nie było spornym w niniejszej sprawie, że żaden ze sporządzonych przez spadkodawcę testamentów w formie aktu notarialnego nie mógł być podstawą dziedziczenia, ponieważ dwa pierwsze zostały w sposób skuteczny odwołane, natomiast ostatni był wyłącznie odwołaniem testamentu i nie zawierał nowych rozrządzeń.

Dla Sądu nie było również wątpliwym, iż czwarty ze sporządzonych testamentów – testament z dnia 12.09.2009 r. sporządzony pismem ręcznym nie mógł stanowić podstawy dziedziczenia po zmarłym E. H..

Zgodnie z treścią art. 949 § 1 k.c. Spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym , podpisze i opatrzy datą. Z przepisu art. 949 § 1 k.c. wynika więc jednoznacznie, iż testament holograficzny winien być sporządzony przez testatora w całości własnoręcznie, nie zaś jedynie opatrzony jego podpisem. Zgodnie z wyrażanymi w piśmiennictwie poglądami konstrukcja testamentu holograficznego opiera się na rygorystycznie traktowanych przesłankach formalnych, które muszą być zachowane pod rygorem nieważności ( ad solemnitatem), a mianowicie do swej ważności wymaga on sporządzenia pismem ręcznym testatora, podpisania oraz – w zasadzie – opatrzenia datą. Naruszenie dwóch pierwszych przesłanek powoduje zawsze nieważność testamentu (por. A. Kidyba, komentarz do art. 949 k.c., System Informacji Prawnej Lex, LEX OMEGA dla Sądów, 47/2015).

Przenosząc powyższe spostrzeżenia na grunt niniejszej sprawy, w szczególności w świetle zapewnienia spadkowego M. H. (2) złożonego na rozprawie w dniu 4.03.2015 r. wskazać należy, że nie było okolicznością sporną, iż testament ręczny z dnia 12.09.2009 r. nie został własnoręcznie sporządzony przez E. H.. E. H. złożył jedynie podpis pod uprzednio sporządzonym przez M. H. (2) oświadczeniem.

Zgodnie z prezentowanym w orzecznictwie Sądu Najwyższego stanowiskiem (por. postanowienie z dnia 13.01.2005r., IV CK 428/04, LEX nr 277875) ze względu na znaczenie aktu sporządzenia testamentu jest on czynnością sformalizowaną i nie zachowanie przepisów o formie testamentu, które mają charakter bezwzględnie obowiązujący, skutkuje jego nieważnością (art. 958 k.c.). Przepisy dotyczące formy testamentu mają na celu zapewnienie autentyczności testamentu, woli testowania, zdolności testowania, ustalenia wzajemnego stosunku kilku testamentów.

Wzgląd na to naruszenie uzasadniał – w ocenie Sądu - konkluzję, że testament z dnia 12.09.2009 r. jest nieważny. W tej sytuacji uzasadnionym było stwierdzenie, że w niniejszej sprawie zastosowanie znajduje art. 926 § 2 k.p.c. i zachodzi dziedziczenie ustawowe co do całości spadku, na podstawie reguł przewidzianych w ustawie Kodeks cywilny – w Księdze czwartej, Tytule drugim, normujących dziedziczenie ustawowe.

Z kolei w myśl art. 931 § 1 k.c. w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Zważywszy, że spadkodawca zmarł jako bezdzietny wdowiec, należało sięgnąć do regulacji art. 932 § 3 k.c., zgodnie z którym w braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych. Wreszcie wobec ustalenia, iż rodzice spadkodawcy nie dożyli otwarcia spadku zastosowanie znalazł § 4 powołanego wyżej przepisu, zgodnie z którym jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego ustalono, iż spadkodawca miał siedmioro rodzeństwa: T. H., H. M., M. H. (1), K. G., J. G., R. G. (2), B. G.. T. H., R. G. (2) oraz J. G. zmarli przed spadkodawcą. T. H. i R. G. (2) zmarli bezdzietnie przed spadkodawcą, natomiast J. G. pozostawił po sobie troje dzieci R. G. (1), K. G. oraz Ż. S. (nazwisko panieńskie G.). Zgodnie z art. 926 § 5 k.c. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy.

Stosując się do tej bezwzględnie obowiązującej regulacji i ustalając, że nie zaszły negatywne przesłanki dziedziczenia, czy to w postaci zrzeczenia się dziedziczenia, czy odrzucenia spadku, czy wreszcie niegodności dziedziczenia, Sąd stwierdził, że spadek po E. H. nabyli: brat M. H. (1) (syn H. i M.), siostra H. M. (córka H. i M.), brat K. G. (syn W. i M.), siostra B. G. (córka W. i M.) po 1/5 części każde z nich oraz bratankowie R. G. (1) (syn J. i E. R.), Ż. S. (córka J. i E. R.), K. G. ( syn J. i E. R.)po 1/15 części każde z nich.

Żadna z wymienionych osób w terminie 6 miesięcy od daty zawiadomienia o nieważności testamentu holograficznego nie złożyła oświadczenia spadkowego, co według przepisu art. 1015 § 2 kc w brzmieniu obowiązującym w dacie otwarcia spadku, było jednoznaczne z przyjęciem spadku wprost.

Mając to wszystko na uwadze orzeczono jak w pkt I sentencji.

Sąd zważył, że zasada orzekania o kosztach w postępowaniu nieprocesowym została wyrażona w art. 520 § 1 kpc. Zgodnie z tą zasadą każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie, co oznacza, że obciążają go koszty tej czynności, której sam dokonał, jak i koszty czynności podjętej (np. przez sąd) w jego interesie. Koszty te nie podlegają wzajemnemu rozliczeniu (zwrotowi).

W ocenie Sądu w sprawie niniejszej nie wystąpiły okoliczności uzasadniające odstąpienie od tej zasady i orzeczenie o kosztach według dyrektyw określonych w art. 520 § 2 lub 3 kpc.

Niewątpliwym było bowiem, że wniosek zasługiwał na uwzględnienie co do zasady, skoro orzeczono o stwierdzeniu nabycia spadku. Jednocześnie trzeba było zważyć, że niniejsze postępowanie musiało toczyć się z udziałem wszystkich osób wchodzących w grę jako spadkobiercy ustawowi, jak i testamentowi. Okoliczność powyższa uzasadniała wniosek, że uczestnicy byli w równym stopniu zainteresowani wynikiem postępowania.

Na podstawie art. 102 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c Sąd postanowił nie obciążać stron nieuiszczonymi wydatkami związanymi z ustanowieniem kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu uczestnika zamieszkałego w Anglii. Zgodnie z powołanym przepisem, w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. W ocenie Sądu niemożność ustalenia adresu uczestnika – mimo wielu starań i prób doręczenia – była przez strony niezawiniona, ustalenia tego przez wiele miesięcy nie zdołał dokonać kurator. Uczestnik natomiast – po powzięciu wiadomości o toczącym się postępowaniu – stawił się na rozprawę. Okoliczności powyższe uzasadniały przyjęcie, iż zachodziła podstawa dla orzeczenia jak w pkt II postanowienia.