Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 lipca 2017 r.

Sąd Okręgowy we Włocławku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 13 lipca 2017 r. we Włocławku

na rozprawie

sprawy z powództwa M. B.

przeciwko Skarbowi Państwa – Zakładowi Karnemu we W.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego we Włocławku

z dnia 6 listopada 2015 r., sygnatura akt I C 474/15

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od powoda M. B. na rzecz pozwanego Skarbu Państwa – Zakładu Karnego we W. kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za drugą instancję;

III.  przyznaje adwokatowi G. K. prowadzącemu Kancelarię Adwokacką we W. od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego we Włocławku kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych powiększoną o podatek VAT tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym;

IV.  kosztami sądowymi w postępowaniu apelacyjnym, od uiszczenia których zwolniony był powód, obciąża Skarb Państwa.

SSO Maria Woźniak SSO Mariusz Nazdrowicz SSR (del. do SO) Konrad Mosakowski

I Ca 140/17

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy we Włocławku oddalił powództwo M. B. przeciwko Skarbowi Państwa – Zakładowi Karnemu we W. o zapłatę kwoty 20 000 zł tytułem zadośćuczynienia
w związku z warunkami wykonania kary pozbawienia wolności ( pkt 1 wyroku); zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt 2) i obciążył Skarb Państwa kosztami sądowymi, od uiszczenia których zwolniony był powód. U podstaw tego rozstrzygnięcia legły następujące ustalenia faktyczne i ich ocena prawna :

Powód M. B. przebywał w Zakładzie Karnym we W. od dnia (...) roku do dnia (...)roku. W okresie od (...) roku do (...) roku powód był osadzony w pawilonie (...), Oddział (...) w celi numer (...) o powierzchni 15,00 m ^{( 2)}. Następnie w okresie od (...)roku do dnia (...) roku powód odbywał karę w pawilonie (...), Oddział (...) w celi numer (...)
o powierzchni 15,00 m ^{( 2)}, W okresie od (...)roku do dnia (...)roku powód osadzony został w pawilonie (...), Oddział (...) w celi numer (...) o powierzchni 15,00 m ^{( 2)}.Z kolei w okresie od (...)roku do dnia (...) roku powód osadzony został w pawilonie (...), Oddział (...) w celi numer (...) o powierzchni 12,53 m ^{( 2)}. Następnie w okresie od (...)roku do dnia (...)roku powód osadzony został w pawilonie (...), Oddział (...) w celi numer (...)o powierzchni 14,45 m ^{( 2)}.

W pawilonie (...) do 2010 r. nie było doprowadzonych do cel mieszkalnych ciepłej wody, była tylko zimna woda. Zgodnie z przepisami raz w tygodniu każdy z osadzonych miał prawo do skorzystania z ciepłej kąpieli w łaźni. W celach
w pawilonie (...) była zarówno ciepła jak i zimna woda. W pawilonie tym kącik sanitarny był wydzielony płytą od podłogi pod sufit, były również drzwi, a więc intymność w czasie korzystania z kącika była zapewniona.

W pawilonie (...) kącik był wydzielony z materiałów budowlanych pełnych. W obydwu była wentylacja grawitacyjna.W każdej celi osadzony miał zapewnione łóżko, taboret, stół, jedną dużą szafkę lub dwie mniejsze. W kąciku sanitarnym była półka na przybory sanitarne, szczotka klozetowa, zmiotka wraz z szufelką, wiadro z pokrywką na śmieci oraz miska do prania ręcznego, szafka pod telewizor i wieszak na ubrania. Do dyspozycji osadzonego zgodnie z rozporządzeniem było mydło toaletowe 100g, 1 tubka pasty, jeden krem do golenia, 1 nożyk do golenia, proszek do prania 200g, 1 szczoteczka do zębów na pół roku, 1 rolka papieru toaletowego na miesiąc. Osoby niepalące nie były osadzone z osobami palącymi. Każdy osadzony miał zapewniony dostęp do lekarza, pomocy lekarskiej, w tym do lekarzy specjalistów: laryngologa, stomatologa. Od godziny 22:00 do 6:00 rano obowiązywała cisza nocna podczas której światło było wyłączone. W latach 2007 do 2010 w Zakładzie Karnym było Centrum (...) w którym każdy po przejściu odpowiednich badań i zakwalifikowaniu się mógł podjąć kształcenie.

W oparciu o te ustalenia Sąd I instancji uznał, że powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie. Z okoliczności faktycznych sprawy nie wynika, by doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda, a taka była materialnoprawna podstawa jego roszczenia ( art. 448 kc w zw. z art. 23 i 24 kc). Niezależnie od tego Sąd a quo wskazał na trafność podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia. W rozpatrywanej sprawie wynosił on 3 lata począwszy od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia ( art. 442 ¹ § 1 kc). Skoro M. B. opuścił Zakład Karny we W. (...). to wspomniany termin upłynął 24 lutego 2013r. Pozew został wniesiony 3 czerwca 2014r., a więc już po upływie terminie przedawnienia. Nie dopatrzył się przy tym Sąd meriti okoliczności, które
w świetle przepisu art. 5 kc pozwalałyby na nieuwzględnienie przedawnienia.
O kosztach procesu Sąd rozstrzygnął na podstawie art. 98 § 1 kpc mając na uwadze stawki wynagrodzenia radcy prawnego określone w § 10 pkt 25 obowiązującego w chwili wniesienia pozwu rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych … -( tekst jedn. : Dz. U. 2013.490 ze zm.). „Pozostałymi kosztami od których zwolniony był powód obciążył Skarb Państwa ‘’.

Wyrok ten w osobiście sporządzonej apelacji zaskarżył powód zarzucając przede wszystkim obrazę przepisów postępowania, co doprowadziło do wadliwych ustaleń faktycznych. Oprócz tego wskazał również, że w sprawie zachodzi szczególnie uzasadniony przypadek, w którym „podnosi art. 442 ¹ kc ‘’, bowiem w jego ocenie roszczenia objętego pozwem może dochodzić w ciągu
10 lat po opuszczeniu Zakładu Karnego. Powołując się na powyższe skarżący wniósł o uchylenie kwestionowanego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Na rozprawie apelacyjnej reprezentujący powoda adwokat ( ustanowiony z urzędu) wniósł o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej w postępowaniu apelacyjnym.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów procesu za drugą instancję.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje :

Apelacja wobec braku uzasadnionych podstaw podlegała oddaleniu.

Przed przystąpieniem do omówienia zasadności zarzutów apelacyjnych należy w pierwszej kolejności rozważyć kwestię dopuszczalności wniesienia przedmiotowego środka odwoławczego. Powód w postępowaniu przed Sądem I instancji reprezentowany był przez ustanowionego z urzędu adwokata w osobie S. P.,który zmarł 16 października 2015r., a więc przed ostatnim terminem rozprawy, który miał miejsce 29 października 2015r. (publikację orzeczenia odroczono do 6 listopada 2015r.). Z chwilą śmierci adwokata wygasło jego pełnomocnictwo (odpowiednie zastosowanie znajduje w takiej sytuacji przepis art. 101 § 2 kc ),
a tym samym powód od tego momentu działał w sprawie sam nie korzystając
z pomocy prawnej. Udzielenie pełnomocnictwa może bowiem nastąpić dopiero po ustanowieniu i wyznaczeniu konkretnej osoby pełnomocnika. Istotą stosunku pełnomocnictwa jest osobista więź pomiędzy indywidualnie określonymi podmiotami ( mocodawcy i pełnomocnikiem). Przepisy prawa nie przewidują instytucji pełnomocnika blankietowego, w którym osoba pełnomocnika w chwili powstania tego stosunku nie jest znana mocodawcy. Oświadczenie mocodawcy musi być skierowane do określonej osoby. Procedura powołania pełnomocnika z urzędu jest dwuetapowa. Pierwsza faza obejmuje złożenie przez stronę wniosku o ustanowienie adwokata oraz rozpoznanie go przez Sąd w świetle przesłanek określonych w art. 117 kpc,
a kończy się wydaniem przez Sąd postanowienia w przedmiocie ustanowienia pełnomocnika z urzędu. Kolejny etap rozpoczyna się w przypadku uwzględnienia wniosku od przekazania odpisu postanowienia właściwej radzie adwokackiej i obejmuje wyznaczenie konkretnej osoby w charakterze pełnomocnika strony. Tym samym skutek w postaci powstania pełnomocnictwa z urzędu następuje z chwilą zakończenia ostatniej, wymienionej wyżej fazy.
W sytuacji, gdy strona działająca bez adwokata, która na skutek pozbawienia wolności była nieobecna przy ogłoszeniu wyroku Sąd z urzędu musi w ciągu tygodnia od dnia ogłoszenia wyroku doręczyć odpis sentencji ( art. 327 § 2 kpc). O wystąpieniu takiego obowiązku decydują przy tym okoliczności obiektywne,
a nie np. wiedza Sądu o faktach. Skoro zatem wskutek śmierci swojego adwokata powód działał bez pełnomocnika to obligowało to Sąd do zachowania zgodnie z dyspozycją przywołanego przepisu. Brak stosownej czynności sprawił, że nie doszło do uprawomocnienia się wyroku z 6 listopada 2015r. Doręczenie w trybie art. 327 § 2 kpc jest bowiem koniecznym elementem uzyskanie przez wyrok cechy prawomocności. Reasumując ten watek rozważań – apelacja powoda była dopuszczalna, gdyż nie doszło do uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia.

Przechodząc do oceny trafności apelacji nie sposób uznać ją za zasadną.
Sąd Rejonowy we Włocławku dokonał generalnie – z jednym wyjątkiem,
o którym za chwilę będzie mowa – prawidłowych ustaleń faktycznych, korespondujących z przeprowadzonymi w sprawie dowodami. Wspomniany wyjątek dotyczy początku pobytu powoda w Zakładzie Karnym we W.
i daty jego opuszczenia. Z załączonych do apelacji informacji o pobytach
i orzeczeniach (k. 197) wynika, że M. B. przebywał w tym zakładzie od (...). do (...). i takiego też ustalenia dokonał Sąd odwoławczy. Od razu w tym miejscu trzeba zaznaczyć, że ta drobna
w istocie korekta w odniesieniu do ustaleń Sądu a quo w niczym nie mogła wpłynąć na dokonaną przez ten Sąd ocenę prawną zasadności roszczenia.
W tych warunkach ustalenia Sądu meriti Sąd Okręgowy - przy uwzględnieniu dokonanej zmiany – przyjął jako własne czyniąc je podstawą orzekania
w postępowaniu apelacyjnym.

Odwołując się do treści przepisu art. 442 ¹ § 1 kc skarżący w istocie zarzucił naruszenie prawa materialnego poprzez jego niewłaściwe zastosowanie wskutek przyjęcia, że roszczenie uległo przedawnieniu, którego termin wynosił 3 lata. Zarzut ten był całkowicie chybiony. Trudno doprawdy przyjąć, by osoba przebywająca wiele lat w więzieniu nie wiedziała kto jak nie Zakład Karny odpowiada za krzywdę w związku z nieodpowiednimi w jej ocenie warunkami osadzenia jak również, by nie znała rozmiaru tej krzywdy. Słusznie zatem Sąd Rejonowy przyjął, że przedawnienie rozpoczęło bieg z chwilą opuszczenia przez powoda Zakładu Karnego, gdyż najpóźniej od tej chwili znana mu była osoba zobowiązana do naprawienia szkody i sam fakt jej wyrządzenia. Niewątpliwie więc w chwili wytoczenia powództwa ( w czerwcu 2014r.) roszczenie apelującego od ponad roku było już przedawnione. Na marginesie można
w tym miejscu zauważyć, że skuteczne podniesienie zarzutu przedawnienia jest wystarczające do oddalenia powództwa bez potrzeby ustalenia, czy zachodzące inne wzmianki materialnoprawne uzasadniające jego uwzględnienie ( np. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z 15 lutego 2006r. III CZP 84/05 opubl. OSNC 2006/7-8/114, uzasadnienia wyroków tego Sądu z 11 sierpnia 2010r. I CSK 653/09 nie publ., LEX nr 741 022 i z 17 listopada 2010r. I CSK 757/10 nie publ., LEX nr 688 661).

Apelujący zasugerował także, że zaistniał szczególny przypadek, uzasadniający uznanie zarzutu przedawnienia za sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Zarzucił więc obrazę prawa materialnego – art. 5 kc wskutek jego niezastosowania. Także jednak i ten zarzut okazał się chybiony. Wspomniana możliwość została przyjęta w orzecznictwie ( np. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1993r., III CZP 8/93, OSNCP 1993, nr 9 poz. 153
i z dnia 11 października 1996r., III CZP 76/96, OSNC 1997, nr 2, poz.16 oraz uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 1996r., II PZP 3/96, OSNAPUS 1997, Nr 14, poz.249), nie jest też kwestionowana
w doktrynie. Nie ma wątpliwości, że zagadnienie to pozostaje aktualne także
w odniesieniu do roszczeń wynikających z deliktu ( tak np. Sąd Najwyższy
w wyroku z 7 lutego 2007r. III CSK 201/06 nie publ., LEX nr 457 729).
W orzecznictwie zarysowały się pewne tendencje w odniesieniu do nieuwzględnienia zarzutu przedawnienia z uwagi na nadużycie prawa (art. 5 kc). Ich zbiorcze zestawienie przedstawił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 6 maja 2010r. II CSK 536/09 nie publ., LEX nr 585 765). W takich sytuacjach należy brać pod uwagę konieczność zachowania powściągliwości i rygoryzmu
w odniesieniu do możliwości nieuwzględnienia zarzutu przedawnienia roszczenia wierzyciela ( to wierzyciel musi wykazać, że podniesienie zarzutu narusza w danym przypadku zasady współżycia społecznego), wszystkie okoliczności sprawy występujące po stronie dłużnika i wierzyciela (w tym to, że bezczynność wierzyciela powinna być usprawiedliwiona wyjątkowymi przyczynami) oraz charakter uszczerbku poszkodowanego i charakter dochodzonego roszczenia.

W rozpatrywanej sprawie powód w żaden sposób nie wykazał okoliczności przemawiających za zastosowaniem przepisu art. 5 kc ograniczając się do konstatacji, że zachodzi tutaj wspomniany szczególny przypadek uzasadniony ogólnym niewłaściwym zachowaniem pozwanego. Już choćby z tej przyczyny nie można podzielić jego twierdzeń. Można w tych warunkach jedynie całkowicie ubocznie nadmienić, że roszczenia związane nieodpowiednimi warunkami odbywania kary pozbawienia wolności różnią się swoim charakterem od tych opartych np. na uszkodzeniu ciała lub wywołaniu rozstroju zdrowia czynem niedozwolonym sprawcy szkody ( wypadki komunikacyjne, zabójstwa, pobicia, błędy lekarskie) choćby dlatego, że ich przyczyny nie mają z reguły nic wspólnego ze świadomym naruszeniem prawa przez pokrzywdzonych. Również charakterów uszczerbków (odczuwanie określonych dolegliwości wobec bólu i kalectwa) nie sposób porównywać. Niezależnie więc od braku innych okoliczności także sam charakter przedmiotowego roszczenia nie uzasadniał przyjęcia sprzeczności zgłoszonego zarzutu przedawnienia z przepisem art. 5 kc.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy we Włocławku na podstawie art. 385 kpc oddalił apelację.O kosztach procesu za drugą instancję orzeczono na podstawie art. 98 § 1 kpc. Pozwanemu wygrywającemu sprawę w całości w postępowaniu apelacyjnym należał się zwrot wszystkich poniesionych w nim kosztów, sprowadzających się do wynagrodzenia reprezentującego do radcy prawnego ( 120 zł - § 8 ust.1 pkt 26 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych – Dz. U. 2015.1804 ze zm.). Reprezentującemu powoda w postępowaniu odwoławczym adwokatowi Sąd Okręgowy przyznał wynagrodzenie z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982r. „Prawo o adwokaturze’’ ( tekst jedn. : Dz. U. 2016.1999 ze zm.) mając na względzie stawki określone w obowiązującym w chwili wniesienia apelacji rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu ( Dz. U. 2015.1801) – Q 14 ust.1 pkt 25 w zw. z § 16 ust. 1 pkt 1 w/w rozporządzenie.

SSO Maria Woźniak SSO Mariusz Nazdrowicz SSR (del. do SO) Konrad Mosakowski