Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 października 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 24 października 2013 r. w Lublinie

sprawy J. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w L.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału
w L.

od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie

z dnia 6 czerwca 2013 r. sygn. akt VIII U 2011/12

zmienia częściowo zaskarżony wyrok w punkcie I w ten sposób, że ustala początkową datę prawa do emerytury na dzień 1 marca 2012 roku.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 9 marca 2012 r Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. odmówił J. S. prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r Nr 1539, poz. 1227 ze zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r Nr 8, poz. 43 ze zm.). ZUS podniósł, że wnioskodawca ukończył 60 lat, ale nie wykazał 25 lat okresów podlegania ubezpieczeniu społecznemu, a jedynie 19 lat 6 miesięcy i 7 dni, a nadto na wymagane 15 lat pracy w szczególnych warunkach udowodnił 11 lat i 18 dni.

W odwołaniu od decyzji wnioskodawca podał, że od 11 lutego 1988 r do 3 stycznia 1991 r i od 7 stycznia 1992 r do 16 sierpnia 193 r stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał szlifierza narzędziowego. Wniósł też o zaliczenie do stażu pracy okresów pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od 17 lutego 1968 r do lipca 1971 r oraz okresu odbywania służby wojskowej.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy w Lublinie wyrokiem z dnia 6 czerwca 2013 r: I. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustalił wnioskodawczy prawo do emerytury od dnia 14 lutego 2012 r; II. stwierdził, że organ emerytalny nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie prawa do emerytury w przepisanym terminie.

Sąd ustalił, że wnioskodawca, urodzony (...), od 17 sierpnia 1993 r jest uprawniony do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową. W dniu 10 lutego 2012 r złożył wniosek o emeryturę, której ZUS odmówił zaskarżoną decyzją. Sąd wskazał, że odwołanie jest zasadne.

Sąd dalej ustalił, że ojciec wnioskodawcy od 30 kwietnia 1960 r był wpisany jako użytkownik gospodarstwa rolnego o powierzchni 1,65 ha, położonego na terenie wsi K. B., po czym od 1975 r na mocy aktu własności ziemi nr (...) stał się właścicielem gospodarstwa rolnego o powierzchni 2,43 ha. Rodzina wnioskodawcy składała się z pięciu osób, to jest rodziców, wnioskodawcy i dwóch jego młodszych braci. Ojciec, poza prowadzeniem gospodarstwa był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) jako ładowacz, matka poza rolnictwem nie pracowała. Wnioskodawca, po ukończeniu szkoły podstawowej, od 1 września 1966 r do dnia 4 maja 1971 r kontynuował naukę w pięcioletnim Technikum Mechanicznym w L. o specjalności obróbka skrawaniem. Przez pierwsze trzy lata nauka odbywała się sześć dni w tygodniu w godzinach od 8.00 do 14.00 i obejmowała także warsztaty. W czwartej klasie uczęszczał do szkoły przez pięć dni w tygodniu w godzinach od 13.00 do 19.00, zaś w maturalnej, klasie nauka rozpoczynała się rano. Dojazd autobusem do szkoły i powrót do domu zajmował około dwie godziny dziennie. Lekcje odrabiał wieczorem, po zakończeniu pracy w gospodarstwie rolnym. W gospodarstwie hodowano: konia, krowy, trzodę chlewną i kury. Uprawiano ziemniaki, buraki cukrowe oraz zboże. Poza podstawowymi narzędziami, konną kopaczką do ziemniaków i konnym siewnikiem, gospodarstwo nie dysponowało zmechanizowanym sprzętem. Większość prac wykonywano ręcznie. Do zadań wnioskodawcy należał codzienny obrządek. Jeśli zajęcia szkolne odbywały się rano, wykonywał obrządek popołudniowy, a w czwartej klasie technikum pracował do południa. Obrządek zajmował do dwóch godzin dziennie i obejmował rozrzucenie słomy, wyrzucenie obornika, podanie paszy i wody zwierzętom. Wnioskodawca pomagał ojcu na co dzień także w przygotowaniu paszy, wspólnie cięli sieczkę i wówczas praca przy sieczkarni zajmowała cały dzień. Przed rozpoczęciem lekcji wykonywał codziennie także drobne prace przynosił węgiel, ziemniaki do parownika. Po powrocie ze szkoły plewił i gracował buraki i ziemniaki, rąbał drewno do parnika. Prace polowe rozpoczynały się co roku w kwietniu. Zgodnie z przyjętym podziałem pracy, prace w gospodarstwie rolnym wykonywane były przez wnioskodawcę i jego ojca. Wiosną ojciec orał pole, po czym wspólnie bronowali, siali, sadzili ziemniaki i buraki cukrowe. Latem wnioskodawca brał udział w żniwach, jesienią z pomocą konnej kopaczki zbierano buraki cukrowe i ziemniaki. W skład gospodarstwa wchodziło także 18 arów łąki, które konną kosiarką koszono dwa razy w roku, po czym ręcznie wnioskodawca z ojcem zbierali siano, układali snopki, przewracali je i zwozili do obory. Jesienią na zmianę z ojcem wnioskodawca orał pola przygotowując je na wiosnę. Prace polowe kończono w październiku. W okresie wzmożonych prac polowych wnioskodawca pracował w gospodarstwie do zmierzchu. Zimą z uwagi na mniejszą ilość pracy, wnioskodawca pracował w gospodarstwie rolnym około czterech godzin dziennie - godzinę rano i około trzech godzin po południu. Wówczas zajmował się popołudniowym obrządkiem, cięciem sieczki, wieczorem przygotowywałem matce zboże i siano, przywożąc je bliżej, wnosząc do obory. Jesienią i zimą z rodzicami młócił zboże młockarnią. W gospodarstwie wnioskodawca pracował do 23 lipca 1971 r. Od następnego dnia podjął zatrudnienie w (...) w L..

W okresie od 25 października 1971 r do 15 października 1973 r wnioskodawca odbywał zasadniczą służbę wojskową. Po jej zakończeniu powrócił do pracy w (...) w L. i był tam zatrudniony do 16 października 1974 r. Od 17 października 1974 r do 10 listopada 1974 r poszukiwał pracy, jednocześnie pracował w gospodarstwie rolnym. Brał udział w zbieraniu płodów rolnych (ziemniaki, buraki cukrowe, warzywa). Z uwagi na dużą ilość opadów uniemożliwiających wjazd kopaczek na pole, zbiór buraków cukrowych odbywał się ręcznie. Od 11 listopada 1974 r rozpoczął pracę w Spółdzielni Pracy (...) w L..

W dniu 11 lutego 1988 r wnioskodawca został zatrudniony na stanowisku szlifierza, w pełnym wymiarze czasu pracy w Spółdzielczym Ośrodku (...) w L. i na tym stanowisku pracował do końca zatrudnienia, do 3 stycznia 1991 r. W dniu 27 grudnia 1989 r korzystał z urlopu bezpłatnego. Spółdzielnia produkowała formy wtryskowe. W zależności od zamówienia ze stali narzędziowej wytwarzano albo wytłoczniki albo wykrojniki. Nadto produkowano różnego rodzaju narzędzia. Wnioskodawca wykonywał tylko czynności szlifierza. Nie był kierowany do wykonywania innych zadań. Pracował za pomocą szlifierki do wałków i szlifierki do płaszczyzn. Do jego zadań należała obróbka szlifierska pomp wtryskowych, a także szlifowanie i ostrzenie narzędzi, cięcie detali.

W dniu 7 stycznia 1992 r wnioskodawca został zatrudniony w (...) Ltd z siedzibą w W. - Zakładzie Produkcyjnym w K., w pełnym wymiarze czasu pracy, na stanowisku szlifierza. Szlifierze wykonywali szlif elementów stalowych, wykonując detale potrzebne do produkcji form wtryskowych do wytwarzania poszczególnych narzędzi. Nie kierowano ich do wykonywania innych prac. Zatrudniano 4-5 szlifierzy, pracami kierował konstruktor, który z dyrektorem decydował o zakresie produkcji. W firmie (...) Ltd wnioskodawca był zatrudniony do 16 sierpnia 1993 r.

Sąd uznał za wiarygodne zeznania wnioskodawcy i świadków obdarzył także wiarą zgromadzone w sprawie dowody nieosobowe w postaci dokumentów.

Sąd wyjaśnił, że prawo do wcześniejszej emerytury dla osób zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, z uwagi na datę urodzenia wnioskodawcy, reguluje art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r Nr 153, poz. 1227, ze zm.) i rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r Nr 8, poz. 43 ze zm.). Prawo do emerytury nabywają ubezpieczeni po osiągnięciu wieku przewidzianego m. in. w art. 32, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy (1 stycznia 1999 r) spełnili enumeratywnie określone przesłanki: - posiadają okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn, - posiadają okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27. Natomiast, w myśl art. 184 ust. 2, emerytura przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu oraz rozwiązał stosunek pracy. Pierwszą ze spornych kwestii w niniejszym postępowaniu była okoliczność spełnienia przez wnioskodawcę warunku 25 lat stażu pracy. Stosownie do art. 10 ust 1 pkt. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r o emeryturach i rentach z FUS, przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również okresy przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, traktując je, z zastrzeżeniem art. 56, jak okresy składkowe.

Sąd podniósł, że z dokumentów oraz z zeznań wnioskodawcy, potwierdzonych zeznaniami świadków wynika, iż od (...) (od ukończenia 16 roku) do 23 lipca 1971 r (dzień przed rozpoczęciem zatrudnienia) - 3 lata 5 miesięcy i 9 dni, a także w okresie od 17 października 1974 r do 10 listopada 1974 r (24 dni), a zatem łącznie 3 lata 6 miesięcy i 3 dni, skarżący pracował stale w gospodarstwie rolnym ojca. Gospodarstwo rodziców skarżącej miało powierzchnię około 1,65 ha. W okresach pracy w gospodarstwie wnioskodawca nigdzie nie był zatrudniony. Nie miał żadnego innego źródła utrzymania. Jak wynika z zeznań jego i świadków, pracował i mieszkał stale z rodzicami w ich gospodarstwie. Ustalony na podstawie wymienionych dowodów dobowy wymiar czynności obciążających wnioskodawcę, zaangażowanie ojca w pracę poza rolnictwem, wiek braci, bezwzględnie świadczą, że wnioskodawca, nawet mimo kontynuowania nauki i dojazdów do szkoły, cały swój pozostały czas poświęcał zajęciom w gospodarstwie tak, aby prawidłowo funkcjonowało. Uprawnia to do przyjęcia, że w obu spornych okresach prace w gospodarstwie rolnym, wykonywał z pewnością w wymiarze powyżej czterech godzin dziennie (vide wyroki Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 1997 r, II UKN 96/96, OSNAPiUS 1997/23/473; z dnia 7 listopada 1997 r, II UKN 318/97, OSNAPiUS 1998/16/491; z dnia 13 listopada 1998 r, II UKN 299/98, OSNAPiUS 1999/24/799; z dnia 9 listopada 1999 r, II UKN 190/99, OSNAPiUS 2001/4/122).

W ocenie Sądu, staż ubezpieczeniowy wnioskodawcy należy uzupełnić o okres odbywania zasadniczej służby wojskowej, tj. o okres od 25 października 1971 r do 15 października 1973 r, łącznie rok 11 miesięcy i 22 dni.

Ogólny staż ubezpieczeniowy wnioskodawcy wynosi zatem: okres uznany prze ZUS 19 lat 6 miesięcy 6 dni (po odliczeniu jednego dnia urlopu bezpłatnego), okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców 3 lata 6 miesięcy i 3 dni i okres zasadniczej służby wojskowej rok 1 miesięcy i 22 dni - łącznie 25 lat i 1 dzień.

Dokonując oceny okresów pracy w szczególnych warunkach Sąd wskazał, że wykaz A prac wykonywanych w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego, stanowiący załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r, wymienia w Dziale III „W hutnictwie i przemyśle metalowym” pod poz. 78 „szlifowanie lub ostrzenie wyrobów i narzędzi metalowych oraz polerowanie mechaniczne”. Natomiast w uchwale nr 80 Zarządu Centralnego Związku (...) z 30 czerwca 1983 r w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w jednostkach organizacyjnych spółdzielczości pracy (Biuletyn CZSP z 1983 r Nr 15-16, poz. 54) w Dziale III, poz. 78, pkt 1 figuruje stanowisko szlifierza. Stanowisko to figuruje również w Zarządzeniu Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z 30 marca 1985 r w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu hutnictwa i przemysłu maszynowego (Dz. Urz. MHiPM 1 1985 r, Nr 1-3, poz. 1) w wykazie A w dziale VIII, poz. 78, pkt 6. Wprawdzie w tym punkcie figuruje stanowisko „szlifierz, krajacz metali tarczą ścierną”, jednak zdaniem Sądu są to dwa odrębne stanowiska „szlifierz” i „krajacz metali tarczą ścierną”, na co wskazuje oddzielenie ich za pomocą przecinka.

W oparciu o analizę dowodów Sąd uznał, że w okresach od 11 lutego 1988 r do dnia 3 stycznia 1991 r (z wyłączeniem urlopu bezpłatnego) i od 7 stycznia 1992 r do 16 sierpnia 1993 r, łącznie przez 4 lata 6 miesięcy i 5 dni wykonywał prace w szczególnych warunkach na stanowisku szlifierza. Okres ten po zsumowaniu z okresem uznanym przez ZUS łącznie stanowi 15 lat 6 miesięcy 23 dni pracy w szczególnych warunkach. Wnioskodawca spełnił więc przesłanki emerytury.

Sąd Okręgowy, kierując się powyższymi wskazaniami, zmienił zaskarżoną decyzję, ustalając wnioskodawcy prawo do emerytury od (...) to jest od ukończenia 60 lat.

Sąd stwierdził, że ZUS nie ponosi odpowiedzialności z art. 118 ust. 1a powołanej ustawy. Wnioskodawca nie przedłożył z wnioskiem prawidłowych świadectw wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Dopiero w toku postępowania przesłuchano świadków i wnioskodawcę na okoliczność jego pracy, których analiza pozwoliła na ustalenie, że wnioskodawca wykonywał pracę w szczególnych warunkach przez ponad 15 lat. Dowodami tymi nie dysponował organ rentowy, a zatem nie mógł dokonać prawidłowej oceny zasadności roszczenia wnioskodawcy o ustalenie prawa do emerytury w warunkach szczególnych.

Mając powyższe na uwadze w oparciu o powołane wyżej przepisy oraz na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 kpc Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji.

Apelację od tego wyroku wniósł Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L., zaskarżając wyrok częściowo, co do daty początkowej prawa do emerytury i zarzucając naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 184 ust. 2 oraz niezastosowanie art. 100 ust. l ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r Nr 153, poz. 1227), poprzez przyznanie prawa do emerytury w dacie pozostawania wnioskodawcy w stosunku pracy.

Apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i ustalenie, że wnioskodawca ma prawo do emerytury od 1 marca 2012 r.

Skarżący podał, że nie kwestionuje ustaleń Sądu co do ustalonego okresu ubezpieczenia i okresu pracy w warunkach szczególnych oraz przyznania prawa do świadczenia. Nie zgadza się jednak z datą, od której Sąd to prawo ustalił.

Skarżący powołał się na art. 100 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zgodnie z którym prawo do świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa.

ZUS podniósł, że warunki niezbędne do nabycia prawa do emerytury określone zostały w art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Przedmiotowa emerytura przysługuje ubezpieczonemu urodzonemu po dniu 31 grudnia 1948 r, jeżeli osiągnął wiek emerytalny - w przypadku wnioskodawcy określony w art. 32 w związku z § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), a wynoszący 60 lat, nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego, rozwiązał stosunek pracy w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem, w dniu wejścia w życie ustawy emerytalnej, tj. 1 stycznia 1999 r, udowodnił co najmniej 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Wszystkie warunki zostały przez wnioskodawcę spełnione wraz z rozwiązaniem stosunku pracy w dniu 29 lutego 2012 r - zgodnie wydrukiem z B-6, z indywidualnego konta ubezpieczenia - karta 34 tom IV akt rentowych; jak i z zaświadczenia płatnika składek (...) Spółki z o.o. w L. z dnia 29 stycznia 2013 r - karta 1 tom V akt rentowych, zatem dopiero od następnego dnia po rozwiązaniu stosunku pracy, może być ustalone prawo do emerytury.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelacja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jest zasadna.

Wnioskodawca ubiegał się o emeryturę, której przesłanki wymienione są w art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r Nr 153, poz. 1227 ze zm.).

Przepis ten w dacie złożenia wniosku przez ubezpieczonego - i do 31 grudnia 2012 r - stanowił, że ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli: 1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz 2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (ust. 1). Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem (ust. 2).

Rozwiązanie stosunku pracy było do dnia 31 grudnia 2012 r jedną z przesłanek prawa do emerytury, dlatego prawo do świadczenia, do daty zmiany przepisu i wykreślenia obowiązku rozwiązania stosunku pracy, powstawało dopiero po spełnieniu również tego warunku.

Zgodnie bowiem z art. 100 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach, prawo do świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa. Stosownie do art. 129 ust. 1 tej ustawy, świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu.

W aktach ZUS znajduje się zaświadczenie wydane przez (...) Spółkę z o.o. w L. w dniu 29 stycznia 2013 r, z którego wynika, że wnioskodawca pracował tam do dnia 29 lutego 2013 r. Wyciąg z konta ubezpieczeniowego wnioskodawcy wskazuje, że podlegał on ubezpieczeniom społecznym do tej daty.

Pozostałe przesłanki nabycia prawa do emerytury spełnione zostały przez wnioskodawcę wcześniej, z dniem ukończenia przez niego 60 lat, zaś wniosek o emeryturę złożony został 10 lutego 2012 r. Prawo do emerytury powstało zatem od 1 marca 2012 r, z dniem spełnienia ostatniego warunku, to jest rozwiązania stosunku pracy, i dopiero od tej daty świadczenie może być wypłacane.

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 kpc uwzględnił w całości apelację Zakładu, zmienił zaskarżony wyrok częściowo, w zakresie daty, od której przysługuje wnioskodawcy prawo do emerytury, ustalając tę datę na dzień 1 marca 2012 r.