Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 kwietnia 2017 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie V Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący:	SSO Joanna Machoń
Sędziowie:	SO Magdalena Majewska (spr.) SR (del) Dorota Walczyk
Protokolant:	sekr. sądowy Olga Michalec – Skwara

po rozpoznaniu w dniu 13 kwietnia 2017 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa A. R. i K. R.

przeciwko (...) z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy - Mokotowa w Warszawie

z dnia 20 maja 2016 r., sygn. akt I C 639/15

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że powództwo oddala i zasądza od A. R. i K. R. – solidarnie na rzecz (...) z siedzibą w W. kwotę 2 434 (dwa tysiące czterysta trzydzieści cztery) złote tytułem zwrotu kosztów postępowania;

2.  zasądza od A. R. i K. R. – solidarnie na rzecz (...) z siedzibą w W. kwotę 1 695 (jeden tysiąc sześćset dziewięćdziesiąt pięć) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania w instancji odwoławczej.

Sygn. akt V Ca 1964/16

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 2 marca 2015 r., sprecyzowanym pismem z 20 maja 2015 r., A. R. i K. R. wnieśli o zasądzenie od (...) Towarzystwa (...) S.A. z siedzibą w W.:

a.  na rzecz A. R. - kwoty 7.920 zł wraz z odsetkami ustawowymi:

- od kwoty 990 zł od dnia 6 września 2012 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 990 zł od dnia 20 listopada 2012 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 990 zł od dnia 23 listopada 2012 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 990 zł od dnia 20 grudnia 2012 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 990 zł od dnia 15 stycznia 2013 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 990 zł od dnia 21 lutego 2013 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 990 zł od dnia 5 kwietnia 2013 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 990 zł od dnia 28 maja 2013 r. do dnia zapłaty;

b.  na rzecz powoda K. R. - kwoty 7.920 zł wraz z odsetkami ustawowymi:

- od kwoty 990 zł od dnia 6 września 2012 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 990 zł od dnia 20 listopada 2012 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 990 zł od dnia 23 listopada 2012 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 990 zł od dnia 20 grudnia 2012 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 990 zł od dnia 15 stycznia 2013 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 990 zł od dnia 21 lutego 2013 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 990 zł od dnia 5 kwietnia 2013 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 990 zł od dnia 28 maja 2013 r. do dnia zapłaty.

Nadto powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego na rzecz każdego z powodów zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie na jego rzecz od powodów kosztów procesu według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 20 maja 2016 roku Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie zasądził od pozwanego na rzecz powódki A. R. kwotę 4.950 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 3 lutego 2015 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku oraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty; od pozwanego na rzecz powoda K. R. kwotę 4.950 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 3 lutego 2015 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku oraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty; oddalił powództwo w pozostałej części; orzekł o kosztach postępowania.

Rozstrzygnięcie powyższe zapadło w oparciu o następujące ustalenia poczynione przez Sąd Rejonowy:

Na wniosek konsumentki M. S. (1) z dnia 11 sierpnia 2012 r., pomiędzy nią, a (...) S.A. z siedzibą w W. została zawarta umowa ubezpieczenia na życie, potwierdzona polisą (...) (...) o nr (...) z dnia 31 sierpnia 2012 r. Powyższa umowa ubezpieczenia została zawarta na podstawie Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym (...) o oznaczeniu (...)

Pismem z dnia 9 listopada 2012 r. A. R. wniosła do (...) wniosek o wyrażenie zgody na przeniesienie praw i przejście obowiązków umowy ubezpieczenia o nr polisy (...), na co pozwane (...) wyraziło zgodę. Wobec powyższego powódka, jako konsument, zawarła z pozwanym w dniu 3 grudnia 2012 r. aneks nr 1 do polisy o nr (...) oraz w dniu 4 marca 2013 r. aneks nr (...) do polisy o nr (...).

W umowie nr (...) strony określiły miesięczną częstotliwość opłacania składki, wysokość składki regularnej w kwocie 1.000 zł w pierwszym roku polisowym oraz termin jej zapłaty do 5-go dnia każdego miesiąca. Rocznica polisy określona została na dzień 5 września każdego roku polisowego. Ochrona ubezpieczeniowa rozpoczęła się z dniem 5 września 2012 r. Przed zawarciem umowy powódce A. R. doręczony został tekst OWU, który nie był z nią indywidualnie uzgadniany.

Cedent M. S. (1) opłaciła trzy składki regularne z tytułu umowy o nr (...) w wysokości po 1.000 zł każda z nich w dniach: 31 sierpnia 2012 r., 15 listopada 2012 r. i 20 listopada 2012 r. Z kolei cesjonariusz A. R. opłaciła pięć składek regularnych z tytułu umowy o nr (...) w wysokości po 1.000 zł każda z nich w dniach: 17 grudnia 2012 r., 10 stycznia 2013 r., 18 lutego 2013 r., 29 marca 2013 r. i 23 maja 2013 r.

Na wniosek konsumenta M. S. (2) z dnia 10 sierpnia 2012 r., pomiędzy nim, a (...) została zawarta umowa ubezpieczenia na życie, potwierdzona polisą (...) (...) o nr (...) z dnia 31 sierpnia 2012 r. Powyższa umowa ubezpieczenia została zawarta na podstawie Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym (...) o oznaczeniu (...)

Pismem z dnia 9 listopada 2012 r. K. R. wniósł do (...) wniosek o wyrażenie zgody na przeniesienie praw i przejście obowiązków umowy ubezpieczenia o nr polisy (...), na co pozwane (...) wyraziło zgodę. Wobec powyższego powód, jako konsument, zawarł z pozwanym w dniu 3 grudnia 2012 r. aneks nr 1 do polisy o nr (...) oraz w dniu 4 marca 2013 r. aneks nr (...) do polisy o nr (...).

W umowie o nr (...) strony określiły miesięczną częstotliwość opłacania składki, wysokość składki regularnej w kwocie 1.000 zł w pierwszym roku polisowym oraz termin jej zapłaty do 5-go dnia każdego miesiąca. Rocznica polisy określona została na dzień 5 września każdego roku polisowego. Ochrona ubezpieczeniowa rozpoczęła się z dniem 5 września 2012 r. Przed zawarciem umowy powodowi K. R. doręczony został tekst OWU, który nie był z nim indywidualnie uzgadniany.

Cedent M. S. (2) opłacił trzy składki regularne z tytułu umowy o nr (...) w wysokości po 1.000 zł każda z nich w dniach: 31 sierpnia 2012 r., 15 listopada 2012 r. i 20 listopada 2012 r. Z kolei cesjonariusz K. R. opłacił pięć składek regularnych z tytułu umowy o nr (...) w wysokości po 1.000 zł każda z nich w dniach: 17 grudnia 2012 r., 10 stycznia 2013 r., 18 lutego 2013 r., 29 marca 2013 r. i 23 maja 2013 r.

Zgodnie postanowieniami OWU, umowy ubezpieczenia na życie o oznaczeniu (...) i (...) miały na celu ubezpieczenie życia oraz długoterminowe oszczędzanie pieniędzy, co najmniej przez okres odpowiadający pierwszemu okresowi inwestycji (§ 4 OWU). Zakres ubezpieczenia, gdy (...) ponosił odpowiedzialność zgodnie z OWU, obejmował takie zdarzenia jak śmierć ubezpieczanego oraz dożycie przez ubezpieczanego stu lat (§ 8 OWU). Warunkiem zawarcia przedmiotowej umowy ubezpieczenia był zaakceptowany przez (...) wniosek klienta (§ 1 OWU).

(...) został uprawniony do pobrania m.in. opłaty za dystrybucję i za wystawienie polisy (§ 39 i § 46 OWU). (...) został upoważniony do pobierania następujących opłat, oprócz opłaty za dystrybucję i za wystawienie polisy (w wysokości szczegółowo podanej w polisie ubezpieczeniowej): opłaty obsługowej, opłaty transakcyjnej, opłaty za likwidację polisy, opłaty za ryzyko.

Opłatę za dystrybucję i za wystawienie Polisy ustalano jako sumę części kwotowej wskazanej w załączniku do OWU (260 zł) będącej wynagrodzeniem (...) za wystawienie polisy oraz części procentowej ustalonej jako iloczyn wskaźnika wskazanego w załączniku do OWU (99%) i składki regularnej bądź sumy składek regularnych należnych za pierwszy rok polisowy tytułem poniesionych przez (...) kosztów pośrednictwa ubezpieczeniowego przypadającego na umowę. Zgodnie z treścią OWU część procentowa opłaty za dystrybucję i za wystawienie polisy była pobierana od każdej zapłaconej składki regularnej należnej za pierwszy rok polisowy. Pobieranie części procentowej opłaty następowało przed zapisaniem jej w postaci jednostek uczestnictwa (...). Część kwotowa opłaty za dystrybucję i za wystawienie polisy była pobierana tylko w razie: dokonania przez klienta wypłaty całkowitej - pobieranie tej części opłaty następowało w dacie realizacji wypłaty całkowitej; wygaśnięcia umowy z powodu jej wypowiedzenia albo upływu okresu prolongaty - pobieranie tej części opłaty następowało w dacie wygaśnięcia umowy; wypłaty świadczenia ubezpieczeniowego w warunkach ograniczenia przez (...) świadczonej ochrony ubezpieczeniowej (okoliczności szczegółowo podane w OWU) - pobranie tej części opłaty następowało w dacie wypłaty świadczenia ubezpieczeniowego. Zgodnie z § 13 OWU w rocznicę polisy kończącej pierwszy okres inwestycji Towarzystwo wypłacało premię, zapisując ją na subkoncie składek regularnych w formie: 1) jednostek uczestnictwa (...) jeżeli kontrahent inwestował w ramach otwartej platformy inwestycyjnej albo 2) jednostek uczestnictwa (...) Portfelowych - jeżeli kontrahent inwestował w ramach zarządzanej platformy inwestycyjnej proporcjonalnie do wartości ich udziału w wartości subkonta składek regularnych. Premia wypłacana była pod warunkiem, że umowa w dniu wypłaty pozostawała w mocy i nie znajdowała się w okresie prolongaty. Jeżeli umowa znajdowała się w okresie prolongaty, wówczas premię wypłacano po uzupełnieniu przez klienta zaległych składek regularnych. Premia była przyznawana w kwocie równej pobranej przez (...) części procentowej opłaty za dystrybucję i wystawienie polisy. Zgodnie z § 65 pkt 17 OWU okres prolongaty wynosił 60 dni i rozpoczynał się od dnia następnego po dniu, w którym powinna zostać zapłacona składka regularna obowiązujący wyłącznie w okresie obowiązkowego opłacania składek regularnych, tj. pierwszym okresie inwestycji.

Ww. umowy wygasły z dniem 5 lipca 2013 r. na skutek nieopłacenia przez powodów kolejnych wymagalnych składek regularnych. W związku z tym pozwana dokonała umorzenia środków zgromadzonych na rachunkach powodów. Od umorzonych środków zgromadzonych na rachunku powódki A. R. pozwana pobrała opłatę za likwidację polisy w wysokości 82,22 zł oraz opłatę za dystrybucję i wystawienie polisy w wysokości 7.920 zł, a od umorzonych środków zgromadzonych na rachunku powoda K. R. pozwana pobrała opłatę za likwidację polisy w wysokości 82,43 zł oraz opłatę za dystrybucję i wystawienie polisy w wysokości 7.920 zł.

A. R. pismem datowanym na dzień 23 stycznia 2015 r. wezwała pozwanego do zwrotu całej pobranej opłaty za dystrybucję i wystawienie polisy w kwocie 7.920 zł w terminie siedmiu dni od daty doręczenia wezwania. Wezwanie doręczone zostało pozwanemu bezpośrednio w dniu 26 stycznia 2015 r. Również powód K. R. pismem datowanym na dzień 23 stycznia 2015 r. wezwał pozwanego do zwrotu całej pobranej opłaty za dystrybucję i wystawienie polisy w kwocie 7.920 zł w terminie siedmiu dni od daty doręczenia wezwania. Wezwanie doręczone zostało pozwanemu bezpośrednio w dniu 26 stycznia 2015 r.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, iż powództwo zasługiwało na uwzględnienie w przeważającej części.

Sąd uznał za chybioną przedstawioną przez pozwaną argumentację. Pozwana nie przedstawiła żadnych dowodów na okoliczność, że cedenci i cesjonariusze działali w zmowie na szkodę pozwanej. Zdaniem Sądu Rejonowego, nietrafne były też zarzuty pozwanego, jakoby skutki ewentualnie sprzecznego z zasadami współżycia społecznego działania M. i M. S. (2) przeniosły się poprzez umowę cesji na powodów. Co więcej, Sąd Rejonowy podkreślił, że wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego, podobnie jak wykonywanie innych zawodów, które wymagają pogłębionej wiedzy ekonomicznej lub prawniczej nie oznacza, że osoba wykonująca dany zawód, będąca konsumentem, nie może powoływać się na użycie przez przedsiębiorcę wobec niej klauzuli abuzywnej. Posiadanie przez konsumenta specjalistycznej wiedzy w danej dziedzinie nie znosi bowiem skutku zastosowania wobec takiej osoby przez przedsiębiorcą niedozwolonego postanowienia umownego.

W ocenie Sądu Rejonowego, nie ulegało wątpliwości, że powodowie zawierając umowy ubezpieczenia na życie z pozwanym Towarzystwem występowali w roli konsumentów.

Poza sporem – jak wskazał następnie Sąd Rejonowy - była kwalifikacja ogólnych warunków ubezpieczenia jako wzorzec umowny stosowany w umowach z konsumentami, nie powstały na skutek negocjacji pomiędzy stronami.

Jak wskazał następnie Sąd Rejonowy zawarte pomiędzy stronami umowy były umowami mieszanymi z elementami klasycznego modelu umowy ubezpieczenia na życie i postanowieniami charakterystycznymi dla umów, których celem jest inwestowanie kapitału. Przewidziana umową ochrona ubezpieczeniowa ma jednak – jak ocenił Sąd Rejonowy - z uwagi na sumę ubezpieczenia charakter symboliczny, tak więc dominuje w niej aspekt kapitałowy uzasadniający pogląd, że cel umowy zakłada istnienie długotrwałego stabilnego stosunku prawnego łączącego strony w celu zgromadzenia jak najwyższego kapitału i wygenerowania możliwie najlepszego efektu ekonomicznego dla ubezpieczającego, co zapewnia także ubezpieczycielowi określone korzyści. Sąd Rejonowy stwierdził zatem, że ubezpieczyciel pozostaje zainteresowany jak najdłuższym uiszczaniem przez ubezpieczającego składek w celu ich dalszego inwestowania.

Opłata za dystrybucję pobierana była w chwili wpłaty składki w pierwszym roku obowiązywania umowy i miała na celu pokrycie wydatków poczynionych przez ubezpieczyciela na pośrednictwo przy zawarciu tej umowy, o czym informowały OWU w § 39 ust. 1 pkt 2. Argumentacja pozwanego zmierzała do wykazania, że każde świadczenie konsumenta o charakterze opłaty, w tym także zmierzające do rekompensaty wydatków określonego rodzaju, jest głównym świadczeniem ze strony konsumenta.

Jak ocenił Sąd Rejonowy funkcja opłaty dystrybucyjnej odrywa ją od ekonomicznego celu składki ubezpieczeniowej, pozwala ją natomiast zaszeregować do świadczeń typowo ubocznych, powstających w określonych warunkach, nietworzących istoty umowy ubezpieczenia.

Sąd Rejonowy ocenił, iż postanowienie umowne zastrzegające pobranie w okresie pierwszej rocznicy istnienia polisy opłaty w wysokości 99% środków zgromadzonych na rachunku stanowi niedozwolone zastrzeżenie umowne.

W ocenie Sądu Rejonowego, pobieranie tak wysokich, w żaden sposób nieuzasadnionych i nie pozostających w związku z zasadą ekwiwalentności opłat, narusza rażąco interesy konsumenta (w tym przede wszystkim interes ekonomiczny) i stanowi o abuzywnym charakterze kwestionowanego postanowienia. Tezę tę uzasadniała również okoliczność, iż w czasie trwania umów pozwany pobierał od powodów liczne opłaty: za obsługę, za zarządzanie, za ryzyko, transakcyjną i wreszcie opłatę za likwidację polisy. Już sama ilość ww. opłat – jak ocenił Sąd Rejonowy - wskazuje na stopień obciążenia wpłacanych środków świadczeniami na rzecz pozwanego. Powyższa okoliczność wskazuje, że powstałe stosunki zobowiązaniowe zostały ukształtowane w sposób nierównorzędny i rażąco niekorzystny dla konsumentów, zaś postanowienie przewidujące tak wysokie opłaty za dystrybucję i za wystawienie polisy rażąco naruszyło interesy konsumentów.

Konkludując, Sąd Rejonowy stwierdził, że pozwany pobrał od powodów kwoty po 4.950 zł w oparciu postanowienia wzorca umownego Ogólnych Warunków Ubezpieczenia (§ 39 i § 46 OWU), które wyczerpują znamiona klauzul abuzywnych, o których mowa w art. 385 ¹ § 1 k.c. Wnioski powyższe determinowały z kolei konieczność eliminacji wskazanego postanowienia umów ubezpieczenia ze stosunku prawnego, tj. uznanie go za bezskuteczne ex lege.

Sąd uwzględnił przy tym roszczenia powodów jedynie w zakresie kwot po 4.950 zł, albowiem tylko w takiej wysokości zostały pobrane od powodów opłaty za dystrybucję i za wystawienie polisy. Sąd Rejonowy miał przy tym na względzie, że powodowie weszli w prawa i obowiązki pierwotnych uprawnionych z umów, natomiast pozwem dochodzone jest roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, które nie jest roszczeniem wynikającym z umowy. Każde trzy z ośmiu opłaconych składek (przed cesją) zostały opłacone przez pierwotnych posiadaczy polis, a zatem w tym zakresie powodowie nie są legitymowani do wystąpienia o zwrot roszczenia, którego nie nabyli.

W niniejszej sprawie strona powodowa dołączyła do pozwu wezwania do zapłaty w terminie 7 dni od dnia otrzymania pisma, które zostały doręczone stronie pozwanej w dniu 26 stycznia 2015 r. Termin ten upłynął w dniu 2 lutego 2015 r., stąd też Sąd Rejonwy zasądził odsetki poczynając od dnia następnego od tej daty, a więc 3 lutego 2015 r., żądanie zaś odsetek w pozostałym zakresie podlegało oddaleniu.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 100 zdanie 1 k.p.c., uznając, że wobec częściowego tylko uwzględnienia roszczenia powodów, zasadnym jest ich stosunkowe rozdzielenie między stronami.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wywiodła strona pozwana i zaskarżając je w części tj. zakresie objętym punktami 1., 2., 4. i 5., zarzuciła Sądowi Rejonowemu naruszenie:

1.  art. 217 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie przy czynieniu ustaleń faktycznych dowodów z zestawień prowizyjnych, rachunków, potwierdzeń przelewu i oświadczeń pracowników Pozwanego pomimo tego, że przy przeprowadzeniu swobodnej, nie zaś dowolnej oceny ww. dowodów Sąd musiałby dojść do wniosku, iż wynika z nich rzeczywista suma kosztów akwizycji umów zawartych przez Powodów; Sąd prawidłowo ustalił, że zgodnie z OWU konsument zobowiązał się uiścić procentową część opłaty za dystrybucję (dalej jako „Opłata dystrybucyjna"), „tytułem poniesionych przez (...) kosztów pośrednictwa przypadających na umowę",

2.  art. 385 ¹ § 1 zd. 1 k.c., poprzez wadliwą wykładnię ustawowego wyrażenia „główne świadczenie" i bezwzględne utożsamienie tego pojęcia z essentialia negotii umów nazwanych przewidzianych Kodeksem cywilnym, podczas gdy w rzeczywistości termin ten odnosi się do umówionych, głównych z ekonomicznego punktu widzenia praw i obowiązków stron (ma zatem charakter empiryczny i niekoniecznie wiele wspólnego z doktrynalnymi essentialia negotii teoretycznych typów umów);

3.  art. 65 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 13 ust. 4 pkt 2 i pkt 5 ustawy o działalności ubezpieczeniowej, poprzez przeprowadzenie wadliwej wykładki oświadczeń woli zawartych w § 46 OWU w zw. z § 39 ust. 1 pkt 2 OWU w zw. z ust. 6 Załącznika do OWU, skutkującej pominięciem okoliczności, iż zobowiązanie do zapłaty kwotowo określonej opłaty, tytułem pokrycia ściśle określonego kosztu ubezpieczyciela, stanowi wynagrodzenie ubezpieczyciela — a więc świadczenie główne i w konsekwencji przeprowadzenie kontroli pod kątem abuzywności postanowienia statuującego główne świadczenie ubezpieczającego na rzecz ubezpieczyciela;

4.  art. 65 § 1 i § 2 k.c. poprzez wadliwą wykładnię § 46 ust. 1 pkt 2 OWU w zw. z § 39 ust. pkt 2 OWU, poprzez niesłuszne określenie Opłaty dystrybucyjnej m.in. jako: (i) swoistej sankcji za rezygnację z dalszego kontynuowania umowy, nie powiązanej realnie z kosztami i nie mającej charakteru odszkodowawczego, (ii) instytucji zbliżonej do odstępnego oraz bezpodstawne przyjęcie, że (ii) konsument w momencie zawarcia umowy nie zna kosztów związanych z zawarciem przez siebie umowy , pomimo tego, że Opłata dystrybucyjna była już dnia złożenia wniosków o zawarcie umów określona na konkretną niezmienną kwotę — 11.880,00 zł; Opłata dystrybucyjna była pobierana tytułem zwrotu kosztów pośrednictwa ubezpieczeniowego (co wprost wskazano w OWU), a więc Opłata dystrybucyjna była ściśle określoną kwotą wpłacaną na rzecz ubezpieczyciela z tytułu pokrycia ściśle określonego i wskazanego konsumentowi kosztu po jego stronie i co za tym idzie, charakterystyka powołana przez Sąd na str. 8-11 uzasadnienia wyroku nie przystaje w ogóle do postanowień Umowy;

5.  art. 385 ¹ § 1 zd. 1 k.c, poprzez niesłuszne przyjęcie, że w ramach umowy zakładającej określony 11 letni minimalny okres wpłacania składek i oczekiwania na osiągnięcie zysku; wpłatę przez konsumenta określonej minimalnej łącznej sumy składek - 153.816,00 zł, umówiona z góry opłata w wysokości 11.880,00 zł (< 8 % inwestycji), mająca stanowić zwrot kosztów wynagrodzenia agenta (co przewidziano wprost w treści umowy), jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, który wziął na siebie takie zobowiązanie;

6.  art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. art. 20 Konstytucji RP, poprzez niesłuszne przyjęcie, że sama wysokość umówionej opłaty — w oderwaniu jej od określonej minimalnej łącznej sumy składek — może przesądzać o abuzywności jakiegokolwiek postanowienia umownego ją przewidującego, w dobie gospodarki rynkowej;

7.  art. 5 k.c. w zw. z art. 513 § 1 k.c, poprzez niesłuszne uznanie, że Pozwany nie ma prawa powoływać się na oczywiste uchybienia zasadom współżycia społecznego przez poprzedników prawnych Powoda (poprzednich ubezpieczających, którzy byli odpowiednio żoną i synem - Z. S., który pośredniczył przy zawarciu obydwu przedmiotowych umów)

Z ostrożności procesowej, ewentualnie strona pozwana zarzuciła także naruszenie art. 100 zd. 1 k.p.c, poprzez nieporównanie całej wartości dochodzonych żądań do żądań uwzględnionych.

Strona pozwana wniosła o zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez oddalenie powództw w całości, oraz zasądzenie od Powodów na rzecz Pozwanego kosztów procesu za I instancję wg norm prawem przepisanych; zasądzenie od Powodów na rzecz Pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie odwoławczej. Pozwana wniosła także o uwzględnienie przy wyrokowaniu (stosownie do normy art. 233 § 1 k.p.c.) całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w tym w szczególności pominiętych przez Sąd I instancji dowodów na okoliczność kosztów poniesionych przez Pozwanego i w szczególności tego, że Opłata dystrybucyjna zawsze równa się poniesionym kosztom prowizji agencyjnej.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja strony pozwanej okazała się uzasadniona, jakkolwiek z nieco innych względów niż wskazane w jej treści.

W pierwszej kolejności zaznaczyć należy, że Sąd Okręgowy zasadniczo akceptuje ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy, uznając je za należycie osadzone w zgromadzonym materiale dowodowym. Jednocześnie jednak Sąd odwoławczy odmiennie niż Sąd I instancji ocenia niniejszą sprawę w zakresie oceny tych dowodów oraz rozważań prawnych odnoszących się do kwestii abuzywności łączącej strony umowy.

Nie budzi wątpliwości Sądu Okręgowego, że na dzień dzisiejszy istnieje w miarę ugruntowane orzecznictwo w zakresie oceny zapisów umowy tzw. polisolokaty co do opłaty likwidacyjnej. Stanowisko to potwierdza, że umowy zawierają klauzule abuzywne, co skutkuje uznaniem, że ubezpieczyciel bezprawnie dokonuje potrąceń ze środków zdeponowanych na rachunkach ubezpieczonych. Niemniej jednak w realiach niniejszej sprawy doszło do sytuacji wyjątkowej, gdzie stronami umów były osoby wykonujące zawód agenta, które następnie przeniosły na osoby trzecie prawa i obowiązki wynikające z tych umów.

Stosownie do treści art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej teść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umowa obejmującą postanowienia będące przedmiotem oceny. Zatem jeżeli powodowe domagają się uznania postanowień umów za niedozwolone powinni wykazać, iż na dzień zawarcia umów z pozwanym Towarzystwem przez M. S. (3) i M. S. (2), spełnione zostały przesłanki z art. 385 ¹ § 1 k.c. uzasadniające uznanie zakwestionowanych postanowień umownych za niedozwolone.

W ocenie Sądu Okręgowego powyższe w żadnym stopniu nie zostało wykazane przez stronę powodową. Materiał dowodowy zgromadzony w aktach przedmiotowej sprawy daje podstawy do przyjęcia, iż w okolicznościach niniejszej sprawy nie możemy mówić o rażącym naruszeniu interesów konsumentów. Jak wcześniej już wspomniano osoby, które pierwotnie zawierały umowy z ubezpieczycielem wykonywały zawód agenta i brały udział w stosownych szkoleniach. Doświadczenie życiowe każe zatem przypuszczać ze powinni mieć w tym zakresie wiedzę o treści zawieranej umowy oraz znać treść OWU. Od osób posiadających wiedzę w materii ubezpieczeniowej można wymagać zdecydowanie większej staranności w zawieraniu umowy niż od typowego konsumenta.

Jakkolwiek przepis art. 22 ¹ k.c. nie definiuje pojęcia konsumentów typowych i konsumentów nietypowych, niemniej jednak, niezależnie od tego w tej sprawie na uwadze mieć należy przesłanki abuzywności zawarte w art. 385 ¹ i dalszych przepisach k.c. Jedną z tych przesłanek jest rażące naruszenie interesów klienta. Takie rażące naruszenie przepisów wynika w sprawach dotyczących polisolokat z niedoinformowania klienta co do warunków rozwiązania umowy, natomiast w niniejszej sprawie trudno agentom, którzy sami sprzedawali tego typu polisy, zarzucać niewiedzę czy nieświadomość wynikającą z winy pozwanego. Agent ubezpieczyciela musi posiadać wiedzę na temat oferowanych produktów, w przeciwnym razie nie mógłby nim być. Nie budzi więc wątpliwości, że w przypadku poprzedników prawnych powodów świadomość co do tego na jakich warunkach zawierali umowę była zdecydowanie większa niż u typowego konsumenta. Sąd Okręgowy oczywiście nie zaprzecza, że osoby zawierające umowy występowały w roli konsumentów, nie zmienia to jednak faktu, że nie możemy mówić w tym przypadku o wprowadzeniu w błąd i wykorzystaniu niewiedzy klienta, bowiem stoi to w sprzeczności z podejmowaną przez nich działalnością zawodową.

Wszystko to powoduje, że w tej sprawie wiedza poprzedników prawnych powodów skutkowała brakiem spełnienia przesłanki „rażącego naruszenia interesów” konsumenta, co w konsekwencji powoduje, że zapisy umowy wiązały strony w całości.

Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie pozostawały okoliczności czy spełnione zostały przesłanki z art. 385 ¹ § 1 k.c. w chwili zawierania umowy przez powodów, bowiem ewentualne roszczenia mogą oni skierować do swoich poprzedników prawnych.

Z tych też względów Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, iż zakwestionowane postanowienia umowne nie stanowią niedozwolonych klauzul umownych, co implikowało konieczność zmiany wyroku, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. O kosztach postępowania za pierwszą i drugą instancję rozstrzygnięto na podstawie art. 98 k.p.c.