Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 stycznia 2017 r.

Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie III Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 18 stycznia 2017 r. w Szczecinie

na rozprawie

sprawy z powództwa A. S.

przeciwko (...) Bank Spółce Akcyjnej we W.

o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym

I.  oddala powództwo;

II.  zasądza od powoda A. S. na rzecz pozwanego (...) Bank Spółki Akcyjnej we W. kwotę 7.217 zł (siedem tysięcy dwieście siedemnaście złotych) tytułem kosztów postępowania;

III.  przyznaje radcy prawnemu M. C. od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie kwotę 8.856 zł (osiem tysięcy osiemset pięćdziesiąt sześć złotych), w tym 23 % podatku od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu.

Sygn. akt III C 935/16

UZASADNIENIE

w postępowaniu zwykłym

Pozwem wniesionym w dniu 16 sierpnia 2016 r. powód A. S. domagał się usunięcia niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w dziale IV księgi wieczystej nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie X Wydział Ksiąg Wieczystych z rzeczywistym stanem prawnym poprzez nakazanie wykreślenia hipoteki umownej kaucyjnej w wysokości 409 584,28 zł oraz hipoteki umownej kaucyjnej w wysokości 184 312,92 zł ustanowionych na rzecz pozwanego (...) Bank Spółki akcyjnej z siedzibą we W..

W uzasadnieniu powód podniósł, iż zawarł z pozwaną spółką dwie umowy kredytowe: umowę kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 9 maja 2006 r. oraz umowę kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 8 lutego 2007 r. Na podstawie powyższych umów, nieruchomość powoda, będąca zabezpieczeniem spłaty kredytu, obciążona została hipotekami umownymi kaucyjnymi w wysokości 409 584,28 zł i 184 312,92 zł. W ocenie powoda zawarte z pozwanym umowy nie zawierają wymaganych przez ustawę z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe warunków ich rozwiązania, co skutkuje ich nieważnością na podstawie art. 58 k.c. w zw. z art. 69 ust. 2 pkt 10 ustawy Prawo bankowe. Powód wskazał także, że powyższe hipoteki ustanowione zostały w rażąco wygórowanej wysokości w stosunku do kwoty udzielonych kredytów, albowiem łączna kwota kredytów wynosi 296 948,60 zł podczas gdy suma hipotek to przeszło 590 000 zł. Według powoda tak rażące nadzabezpieczenie, przekraczające racjonalne potrzeby wierzyciela hipotecznego skutkować powinno nieważnością czynności prawnej na podstawie art. 58 § 2 k.c. albo co najmniej obniżeniem sumy hipoteki. Ponadto strona powodowa zwróciła uwagę na liczne postanowienia powyższych umów, które w jej ocenie skrajnie ograniczają uprawnienia kredytobiorcy przy jednoczesnym uprzywilejowaniu kredytodawcy w sposób wykraczający poza wyznaczoną treścią art. 353 ¹ k.c. zasadę swobody umów i zasad współżycia społecznego.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie na swą rzecz od powoda kosztów postępowania. Pozwany zaprzeczył jakoby zaszły podstawy do uznania nieważności umów kredytowych, a tym samym do wykreślenia hipotek zabezpieczających spłatę wynikających z nich wierzytelności. Odnosząc się do zarzutów strony powodowej pozwany wskazał, iż zarówno warunki dokonywania zmian, jak i rozwiązania przedmiotowych umów zostały w nich określone. I tak w § 3 ust. 3 obu umów przewidziano, że nie wywiązanie się kredytobiorcy w terminie 30 dni od dnia zawarcia umowy z postanowień określonych w § 3 ust. 2 powoduje wygaśnięcie umowy. Z kolei zgodnie z § 6 umów kredytu, powód mógł spłacić kredyt przed terminem, natomiast warunki oraz przesłanki wypowiedzenia umów kredytowych zostały określone w § 10 ust. 2 i 3. Pozwany podniósł także, iż wysokość hipoteki musi uwzględniać całą wierzytelność z tytułu umowy na dzień jej zawarcia, ale również posiadać odpowiedni margines, na wypadek naliczenia odsetek karnych za opóźnienie w zapłacie, do czasu uzyskania tytułu wykonawczego i przeprowadzenia egzekucji z nieruchomości. Pozwany podał, iż łączna wartość zadłużenia powoda w pozwanym banku wynosi obecnie 402 106,62 zł i w dalszym ciągu naliczane są odsetki karne od niespłaconego kapitału. Pozwany zarzucił ponadto powodowi, iż nie udowodnił, że treść albo cel zawartych przez niego z pozwanym umów kredytowych sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie albo zasadom współżycia społecznego, jak również nie wykazał jakoby pozwany bank stosował względem niego niedozwolone postanowienia umowne.

Pełnomocnik powoda w piśmie złożonym podczas rozprawy domagał się zasądzenia kosztów pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu, oświadczając, że w żadnej części nie zostały uiszczone.

W toku postępowania strony nie modyfikowały swych stanowisk.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powód A. S. w dniu 9 maja 2006 r. zawarł z pozwanym (...) Bank Spółką akcyjną z siedzibą we W. umowę kredytu hipotecznego nr (...), na podstawie której bank udzielił powodowi kredytu w kwocie 204 792,14 zł na okres 336 miesięcy. W dniu 8 lutego 2007 r. powód zawarł z pozwanym umowę kredytu hipotecznego nr (...), na podstawie której pozwany bank udzielił powodowi kredytu w kwocie 92 156,46 zł na okres 324 miesięcy. Zgodnie z § 11 obu umów celem zabezpieczenia wierzytelności banku z tytułu udzielonych kredytów, ustanowiono hipoteki kaucyjne na nieruchomości będącej własnością powoda A. S. położonej w S. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie X Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...). Suma hipoteki ustanowionej dla zabezpieczenia roszczeń z umowy nr (...) wyniosła 409 584,28 zł, natomiast suma hipoteki ustanowionej dla zabezpieczenia roszczeń z umowy nr (...) wyniosła 184 312,92 zł.

Dowody:

- odpis z księgi wieczystej k. 7-15

- umowy kredytu k. 16-26

- tabela opłat i prowizji k. 27

- wniosek kredytowy k. 58-59, 63-65

- ocena wniosku o kredyt hipoteczny k. 60-61, 67-68

- decyzja k. 62, 69

- oświadczenie k. 66

- harmonogram spłat k. 75

- formularz informacyjny k. 76-77

- wniosek o wpis k. 97-101, 104-111, 112, 115-118, 121

- oświadczenia k. 102-103, 113, 114, 119, 120

- dokumenty w aktach księgi wieczystej nr (...)

W dniu 20 lipca 2011 r. strony podpisały aneksy do umów kredytu hipotecznego nr (...) i (...), na podstawie których pozwany, na wniosek powoda, dokonał refinansowania zobowiązania powoda wynikającego z powyższych umów w związku z pojawieniem się zaległości w spłacie rat kredytu.

Dowody:

- aneksy z dnia 20 lipca 2011 r. k. 70-72

Pismami z dnia 10 lipca 2012 r. pozwany wezwał powoda A. S. do zapłaty wymagalnych należności z tytułu zawartych między stronami umów kredytu hipotecznego. Wobec braku spłaty zobowiązania w wyznaczonym terminie pozwany pismami z dnia 9 sierpnia 2012 r. wypowiedział powodowi umowy kredytu hipotecznego nr (...) i (...). W dniu 28 września 2012 r. pozwany wystosował do powoda przedsądowe wezwanie do zapłaty wszelkich wymagalnych kwot wynikających z wypowiedzianych umów kredytu, które na dzień sporządzenia tego pisma wynosiły: z tytułu umowy (...) – 89 342,69 zł i z tytułu umowy (...) – 195 749,27 zł.

Dowody:

- wezwania do zapłaty k. 73-74, 82-83

- wypowiedzenie umowy k. 78-79, 80-81

- zestawienia spłat k. 93-96

Na podstawie oświadczeń powoda zawartych § 11 ust. 4 umów kredytu, (...) Bank Spółka akcyjna z siedzibą we W. wystawił bankowe tytuły egzekucyjne (...) (...) oraz (...) (...), którym postanowieniami z dnia 23 maja 2013 r. wydanymi w sprawach IX Co 3278/13 i IX Co 3279/13 Sąd Rejonowy Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie IX Wydział Egzekucyjny nadał klauzulę wykonalności. Na podstawie powyższych tytułów wykonawczych pozwany wszczął postępowanie egzekucyjne przez T. S. – Komornikiem Sądowym przy Sądzie Rejonowym Szczecin – Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie.

Dowody:

- bankowy tytuł egzekucyjny k. 84-85, 89-90

- postanowienia k. 86-88

- wniosek egzekucyjny k. 91-92

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Podstawę prawną żądania pozwu stanowił przepis art. 10 ust.1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz.U. z 1982 Nr 19, poz. 147 ze zm.), zgodnie z którym w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności.

Powód domagał się usunięcia niezgodności pomiędzy stanem prawnym ujawnionym w dziale IV księgi wieczystej prowadzonej dla należącej do niego nieruchomości przy ul. (...) w S. a rzeczywistym stanem prawnym poprzez nakazanie wykreślenia dwóch hipotek ustanowionych na rzecz pozwanego z tytułu zabezpieczenia roszczeń pozwanego wynikających z umów kredytowych zawartych przez strony w dniach 9 maja 2006 r. i 8 lutego 2007 r., stojąc na stanowisku, iż umowy te dotknięte są nieważnością, a także – zawierają niedozwolone klauzule umowne.

Odnosząc się kolejno do zarzutów podniesionych przez powoda w pozwie wskazać należy, iż zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 1998 r. Prawo bankowe (Dz.U. z 1997 Nr 140, poz. 939 ze zm.), przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Stosownie zaś do ust. 2 tego artykułu, umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: 1) strony umowy; 2) kwotę i walutę kredytu; 3) cel, na który kredyt został udzielony; 4) zasady i termin spłaty kredytu; 4a) w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż waluta polska, szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu, jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo spłaty kredytu; 5) wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany; 6) sposób zabezpieczenia spłaty kredytu; 7) zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu; 8) terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych; 9) wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje; 10) warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Umowy kredytu, zawarte przez strony zawierają wszystkie ww. elementy, zarówno essentialia negotii, ujęte w ust. 1, jak i elementy dodatkowe, ujęte w ust. 2 cyt. przepisu. W szczególności w § 10 ust. 2 lit. a) tych umów przewidziano warunki ich wypowiedzenia przez pozwanego, które są zbieżne z określonymi w art. 75 ustawy Prawo bankowe, zaś w § 3 ust. 3 – przesłanki wygaśnięcia umowy, w przypadku niespełnienia przez powoda warunków określonych w § 3 ust. 2. Jak słusznie podniósł pozwany, powód miał wpływ na obowiązywanie umowy po jej podpisaniu, a przed uruchomieniem kredytów – wystarczające było nieprzedstawienie w terminie 30 dni dokumentów wskazanych w § 3 ust. 2 umowy, co skutkowałoby ich wygaśnięciem.

Niezależnie od tego wskazać trzeba, że zgodnie z art. 56 k.c. czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów. Skoro w umowach kredytu nie zawarto zapisów dotyczących uprawnień powoda do ich wypowiedzenia, w tym zakresie znajdował zastosowanie art. 75 a ust. 2 ustawy Prawa bankowe, zgodnie z którym w przypadku gdy strony ustaliły termin spłaty kredytu dłuższy niż rok, kredytobiorca może wypowiedzieć umowę z zachowaniem terminu trzymiesięcznego. Argumenty powoda odnoszące się do braku zastrzeżenia w umowach po jego stronie uprawnienia do rozwiązania umowy były zatem bezzasadne.

Odnosząc się do zarzutu ustanowienia hipotek w rażąco wygórowanej – w stosunku do kwot udzielonych kredytów – wysokości, wskazać należy, iż zgodnie z art. 68 ust. 1 i 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, hipoteka zabezpiecza wierzytelność pieniężną, w tym również wierzytelność przyszłą, przy czym hipoteka zabezpiecza wierzytelność do oznaczonej sumy pieniężnej. Jeżeli zabezpieczenie hipoteczne jest nadmierne, właściciel obciążonej nieruchomości może żądać zmniejszenia sumy hipoteki.

Przepis art. 68 ust. 2 zd. 2 tej ustawy ma charakter lex specialis w stosunku do art. 58 § 2 k.c. , zatem powód nie może powoływać się na nieważność czynności prawnej na tej podstawie, lecz na mocy tego przepisu może wytoczyć powództwo przeciwko wierzycielowi o ukształtowanie stosunku prawnego przez zmniejszenie sumy hipoteki, przy czym na nim spoczywa ciężar dowodu istnienia stanu nadmiernego zabezpieczenia, zgodnie z art. 6 k.c. (por. Ustawa o księgach wieczystych i hipotece oraz przepisy związane. Komentarz; Izabela Heropolitańska, dr Agnieszka Drewicz- Tułowiecka, Katarzyna Hryćków – Mycka, Paweł Kuglarz; wyd. z 2017 r.; Legalis). W ocenie Sądu skoro ustawodawca przewidział w tym zakresie odrębne roszczenie i tryb jego dochodzenia, nie jest dopuszczalne domaganie się zmniejszenia sumy hipoteki w postępowaniu zainicjowanym na gruncie art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Niezależnie od powyższego wskazać należy, iż o nadmierności zabezpieczenia można mówić wówczas, gdy suma hipoteczna przewyższa pozostałą do spłacenia kwotę należności głównej oraz zabezpieczonych hipoteką roszczeń o świadczenia uboczne. Wysokość świadczeń ubocznych w przypadku zobowiązań kredytowych nie jest znana w chwili ustanowienia hipoteki, jest bowiem zależna od okresu kredytowania, a także od tego, czy zobowiązanie będzie spłacane w terminie. Zabezpieczenie hipoteczne może nie być nadmierne, pomimo że suma hipoteki nawet dwukrotnie będzie przewyższać pozostałą do spłacenia kwotę należności głównej oraz zabezpieczonych hipoteką roszczeń o świadczenia uboczne. Dla określenia, czy suma hipoteki, która obciąża daną nieruchomość nie jest nadmierna w rozumieniu art. 68 ust. 2 zdanie 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece konieczna jest ocena sytuacji finansowej dłużnika nie tylko w zakresie relacji hipoteki zabezpieczającej spłatę danego kredytu do możliwości spłaty tylko tego kredytu przez kredytobiorcę, ale także odniesienia do jego sytuacji finansowej w ogólności. Zdolność kredytobiorcy do spłaty pozostałych kredytów wpływa bowiem na ocenę możliwości spłaty przez niego tego z kredytów, który jest zabezpieczony hipoteką (por. wyr. Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 11 stycznia 2013 r., sygn. akt V ACA 614/12, Legalis).

W kontekście powyższego wskazać należy, iż suma kredytów udzielonych powodowi to 296.948,60 zł, a suma hipotek to 593.897,20 zł, co oznacza, że są one równe dwukrotności kapitału kredytów, bez uwzględnienia świadczeń ubocznych. Jak wskazał pozwany, a czego powód nie kwestionował, zadłużenie powoda z obu umów kredytowych na dzień sporządzenia odpowiedzi na pozew wynosiło 402.106,62 zł, przy czym w dalszym ciągu biegły odsetki od niespłaconego kapitału wg stopy karnej wynoszącej wówczas 10% rocznie. Jak wynika z wpisów dokonanych w dziale III księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości powoda postępowania egzekucyjne, które prowadzone są w celu wyegzekwowania należności wynikających z kwestionowanych przez powoda umów są w toku, co oznacza, że dotychczas pozwany nie uzyskał pełnego zaspokojenia, przy czym powód posiada zadłużenia nie tylko z tych umów. Nie sposób uznać, że zabezpieczenia kredytu rażą nadmierną wysokością, skoro zobowiązanie powoda w dalszym ciągu ulega zwiększeniu o odsetki karne.

Powód zarzucił także, że przy zawarciu umów kredytu doszło do naruszenia zasady swobody umów wyznaczonej treścią art. 353 ¹ k.c. i zasad współżycia społecznego. Zgodnie z art. 353 ¹ k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Naruszenie zasady określonej w tym przepisie doprowadzić może do uznania umowy za nieważną - stosownie bowiem do art.58 § 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Z kolei z § 2 tego artykułu wynika, że nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jednocześnie zaś wskazać należy, że w świetle § 3 tego artykułu, jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Powód kwestionował w tym kontekście zapisy § 7 umów kredytu oraz pkt 15,17, 18, 19 i 20 tabeli opłat i prowizji, odnoszące się do opłat pobieranych za czynności związane z umową, § 10 ust. 4 obu umów dotyczącego doręczeń korespondencji i § 10 ust. 2 lit. d ) co do przesłanki wypowiedzenia umowy w przypadku pogorszenia się zdolności kredytowej kredytobiorcy. Jednocześnie powód wskazywał, że zapisy te stanowią niedozwolone postanowienia umowne. Wskazać w tym miejscu należy, iż stosownie do art. 385 ¹§1 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Zgodnie z § 2 tego artykułu jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie.

Nawet gdyby uznać kwestionowane przez powoda postanowienia za nieważne, to zgodnie z art. 58 § 3 k.c. strony związane byłyby umową w pozostałym zakresie – postanowienia te nie stanowią bowiem essentialia negotii analizowanych umów i nie sposób przyjąć, że bez tych postanowień strony umów tych by nie zawarły. Również uznanie ich za klauzule abuzywne, zgodnie z art. 385 ¹ § 2 k.c. powodowałoby brak związania stron tylko tymi postanowieniami – powód i pozwany nadal związani byliby umowami kredytu, dla zabezpieczenia których ustanowiono hipoteki.

Zważywszy te okoliczności brak było podstaw do uznania, iż przedmiotowe umowy kredytu dotknięte były sankcją nieważności, a tym samym podstawa ustanowienia spornych hipotek wpisanych w dziale IV księgi wieczystej prowadzonej dla nieruchomości powoda nie istniała. W konsekwencji Sąd nie znalazł podstaw do uwzględnienia powództwa, o czym orzekł w punkcie I wyroku.

Z uwagi na to, iż powód przegrał niniejszy proces, na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w punkcie II wyroku zasądzono od niego na rzecz pozwanego poniesione przezeń koszty postępowania w postaci opłaty skarbowej od pełnomocnictwa (17 zł) i wynagrodzenia pełnomocnika pozwanego będącego adwokatem (7.200 zł), ustalone na podstawie § 5 pkt 8 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r., poz. 1800).