Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 4 października 2017 r.

Sąd Okręgowy w Toruniu VIII Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 października 2017 r.

sprawy z wniosku Ł. L.

z udziałem M. L., M. W., M. J. i Gminy Miasta T.

o stwierdzenie nabycia spadku po J. S.

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego w Toruniu

z dnia 17 maja 2017 r.

sygn. akt XI Ns 1384/16

p o s t a n a w i a: uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Toruniu, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów postępowania za instancję odwoławczą.

/SSO Hanna Matuszewska/ /SSO Małgorzata Kończal/ /SSO Jadwiga Siedlaczek/

Sygn. akt VIII Ca 485/17

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 17 maja 2017 r. Sąd Rejonowy w Toruniu stwierdził, że spadek po J. S. zmarłym dnia (...)r. w T., mającym ostatnie zwykłe miejsce pobytu w T., na podstawie ustawy nabyła z dobrodziejstwem inwentarza Gmina Miasta T. w całości i ustalił, iż każdy uczestnik postępowania ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie.

W uzasadnieniu postanowienia Sąd Rejonowy wskazał, że wnioskodawca Ł. L. złożył wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po J. S..

Sąd I instancji ustalił, że J. S. zmarł (...)roku w T., w swoim ostatnim miejscu zamieszkania. Spadkodawca zmarł jako kawaler. J. S. nie posiadał dzieci, ani rodzeństwa. Jego rodzice zmarli przed nim. Spadkodawca nie sporządził testamentu.

Sąd Rejonowy zważył, że przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe
nie ujawniło krewnych dziedziczących spadek po J. S.. W związku z tym,
iż – w ocenie Sądu Rejonowego - zapewnienie wnioskodawcy nie spełniało kryteriów,
o jakich mowa w art. 671 k.p.c., Sąd ten zamieścił ogłoszenie o toczącym się postępowaniu.
Na skutek ogłoszenia nie zgłosiły się osoby zainteresowane w sprawie. W związku
z powyższym Sąd Rejonowy, powołując się na brzmienie art. 935 k.c. stwierdził, że wobec braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.

Jako podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania Sąd I instancji wskazał
art. 520 k.p.c.

Apelację od powyższego postanowienia złożył wnioskodawca, zaskarżając je w całości
i zarzucając mu:

1.  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 935 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu przez Sąd I instancji, że spadkobiercą zmarłego J. S. jest Gmina Miasta T.;

2.  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 934 § 1 i 2 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu przez Sąd I instancji, że brak jest krewnych dziedziczących spadek po zmarłym J. S., podczas
gdy do kręgu spadkobierców zmarłego należą wnioskodawca, M. L., M. W. oraz M. J.;

3.  naruszenie prawa procesowego mające wpływ na rozstrzygnięcie sprawy,
tj. art. 671 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu przez Sąd I instancji, iż zapewnienie spadkowe złożone przez wnioskodawcę
w toku postępowania nie spełniało wymaganych kryteriów;

4.  naruszenie prawa procesowego mające wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, tj. art. 677 § 1 k.p.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie polegające na niewskazania przez
Sąd w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku wszystkich spadkobierców J. S..

W związku z zarzutami skarżący wniósł o:

1.  zmianę zaskarżonego postanowienia w całości poprzez stwierdzenie,
że wnioskodawca oraz M. L., M. W. i M. J. nabyli spadek po zmarłym J. S.;

2.  ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sprawy Sądowi I instancji;

3.  zasądzenie na rzecz wnioskodawcy od pozostałych uczestników kosztów postępowania według norm prawem przepisanych za obie instancje.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna, prowadząc do uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania
z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach za instancję odwoławczą.

Na wstępie podkreślić należy, że jak trafnie przyjmuje się w judykaturze, chociaż
w myśl art. 382 k.p.c. postępowanie apelacyjne ma charakter merytoryczny i w tym znaczeniu jest przedłużeniem postępowania przeprowadzonego przed sądem pierwszej instancji,
to w procesie kierować się także należy wymogiem instancyjności. Oznacza to, że sąd drugiej instancji nie może zastępować własnym orzeczeniem orzeczenia sądu pierwszej instancji, gdyż mogłoby to doprowadzać do sytuacji, w których sąd odwoławczy orzekałby jako jedna
i ostateczna instancja (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 23 sierpnia
2013 r., I ACa 339/13, LEX nr 1369221).

W myśl art. 386 § 4 k.p.c., pomijając przypadki określone w art. 386 § 1 i 2 k.p.c., wyrok sądu pierwszej instancji może być uchylony, a sprawa przekazana do ponownego rozpoznania tylko wówczas, gdy sąd ten nie rozpoznał istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Na tle wykładni tego przepisu w judykaturze podkreśla się, że kwestia rozpoznania istoty sprawy wymaga kazuistycznego podejścia i każdorazowo podlega ocenie sądu drugiej instancji.

Zarówno w piśmiennictwie, jak i judykaturze za utrwalony należy uznać pogląd,
że nie w każdej sytuacji nierozpoznania istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji bądź konieczności powtórzenia postępowania dowodowego w całości uzasadnione jest uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania. Przy podjęciu takiej decyzji procesowej sąd drugiej instancji powinien jednak kierować się obowiązkiem zapewnienia stronie dwuinstancyjnego postępowania.
Jeśli rozpoznanie istoty sprawy wiąże się z koniecznością prowadzenia postępowania
w znacznej części tak, że można uznać, że rzeczywiste rozpoznanie sprawy ograniczyło
się do jednej instancji - wyrok sądu pierwszej instancji powinien być uchylony, a sprawa przekazana temu sądowi do ponownego rozpoznania.

W rozpoznawanej sprawie wnioskodawca Ł. L., wskazał spadkobierców
po zmarłym J. S. – M. W., M. J., M. L. oraz siebie, podnosząc, że zarówno
on, jak i pozostali spadkobiercy są kuzynostwem zmarłego. Na potwierdzenie twierdzeń wniosku, przedstawił wyszczególnione w nim skrócone odpisy aktów urodzenia i zgonów.

Sąd Rejonowy na rozprawie w dniu 3 sierpnia 2016 r. odebrał od wnioskodawcy zapewnienie spadkowe w trybie art. 671 k.p.c., uznał jednak, że nie spełniało ono wymogów określonych w powołanym przepisie. W konsekwencji dokonał ogłoszenia, o którym mowa
w art. 672 k.p.c. jednak czynność ta nie doprowadziła do odnalezienia innych spadkobierców zmarłego. Następnie Sąd Rejonowy uznał, iż wobec braku dalszych zainteresowanych
w sprawie, zgodnie z treścią art. 935 k.c., spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego – w tym przypadku Gminie Miasta T..

Mając na uwadze powyższe, stwierdzić należy, że zaskarżone rozstrzygnięcie oparło się na ustaleniu, zgodnie z którym spadkodawca nie pozostawił po sobie spadkobierców.
Sąd Rejonowy nie odniósł się jednak w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia,
do twierdzeń wniosku, zgodnie z którymi możliwym jest ustalenie kręgu spadkobierców
po zmarłym J. S.. W szczególności Sąd ten nie wyjaśnił dlaczego uznał, iż osoby wskazane we wniosku nie są spadkobiercami zmarłego. Nie uzasadnił także dlaczego złożone przez wnioskodawcę zapewnienie spadkowe nie spełniało wymogów określonych w art. 671 k.p.c.

Wskazać należy w tym miejscu, że w uzasadnieniu orzeczenia, Sąd powinien wytłumaczyć motywy rozstrzygnięcia, tak by w wyższej instancji mogła zostać oceniona jego prawidłowość. Braki w uzasadnieniu uniemożliwiające odczytanie motywów rozstrzygnięcia są natomiast wystarczającym powodem uchylenia werdyktu i przekazania sprawy
do ponownego rozpatrzenia (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2007 r.,
V CSK 115/07, M. Praw. z 2007 r., nr 17, poz. 930).

Dodać trzeba, że jeżeli w ocenie Sądu I instancji istniały wątpliwości, co do twierdzeń wnioskodawcy, mając na względzie art. 670 k.p.c., z którego wynika obowiązek sądu ustalenia z urzędu osoby (lub osób) wchodzących w krąg spadkobierców, powinien on podjąć dalsze działania celem ich zweryfikowania, a nie ograniczać się do ogłoszenia w trybie
art. 672 k.p.c. Zaznaczyć należy, że sąd spadku, mając na względzie powołany art. 670 k.p.c., może nałożyć na wnioskodawcę lub uczestnika określone obowiązki dowodowe oraz egzekwować ich wykonanie, jeżeli uzyskane w toku postępowania informacje
nie są wystarczające dla ustalenia kręgu spadkobierców. Zdaniem Sądu Okręgowego, zwłaszcza w sytuacji, gdy okoliczności sprawy wskazują, że z mocy art. 935 k.c. dziedziczyć może gmina ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego, sąd spadku zobowiązany jest przeprowadzić szczególnie wnikliwe postępowanie dowodowe, celem ustalenia kręgu ewentualnych spadkobierców. W tym celu może nakładać na uczestnika obowiązki dowodowe, o których mowa wyżej lub samemu przeprowadzać dowody z urzędu, zwłaszcza poprzez skierowanie stosownych zapytań, do odpowiednich instytucji.

Zaznaczyć należy jednak, iż jak słusznie podniesiono w treści apelacji, ustawą
o zmianie ustawy – Kodeks cywilny z dnia 2 kwietnia 2009 r. (Dz. U. nr 79, poz. 662) ustawodawca dokonał nowelizacji przepisu art. 934 k.c., który stanowi obecnie, że w braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy; dziedziczą oni w częściach równych (§ 1).
Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału spadku między zstępnych spadkodawcy (§ 2). W braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych (§ 3).

Z powyższego wynika, że w sytuacji, gdy spadkodawca nie posiadał dzieci, małżonka, ani rodzeństwa, zaś jego rodzice zmarli przed nim, krąg spadkobierców obejmuje również dziadków spadkodawcy, a gdyby nie dożyli oni otwarcia spadku – także
ich zstępnych. Oznacza to, że w świetle twierdzeń wniosku, możliwe jest ustalenie kręgu spadkobierców po zmarłym J. S.. Stwierdzenie, że w sprawie brak jest spadkobierców, a w konsekwencji, że całość spadku przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, byłoby uzasadnione dopiero wówczas, gdyby twierdzenia skarżącego nie znalazły potwierdzenia w ustaleniach faktycznych sprawy.
Sąd Rejonowy nie przeprowadził jednak postępowania dowodowego w tym kierunku, pomijając w zupełności przedłożone przez wnioskodawcę dokumenty w postaci skróconych odpisów aktów zgonu i urodzenia, mających wykazać krąg spadkobierców po zmarłym.

Mając na uwadze powyższe, w świetle podniesionych zarówno we wniosku,
jak i w apelacji twierdzeń, stwierdzić należy, że w sprawie istnieje potrzeba przeprowadzenia postępowania dowodowego w zasadniczej dla rozstrzygnięcia sprawy części, celem ustalenia kręgu spadkobierców po zmarłym J. S. lub ewentualnego wykluczenia z niego osób wskazanych przez wnioskodawcę.

Sąd Rejonowy powinien zatem przy ponownym rozpoznaniu sprawy zawiadomić potencjalnych spadkobierców o toczącym się postępowaniu, odebrać zapewnienia spadkowe, przeprowadzić wszystkie niezbędne dla postępowania spadkowego czynności, a następnie,
po dokonaniu oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, dokonać ustaleń faktycznych i na ich podstawie, uwzględniając przepisy prawa spadkowego, ustalić krąg spadkobierców po zmarłym i szczegółowo uzasadnić swoje rozstrzygnięcie, z powołaniem zastosowanych przepisów prawa.

W konsekwencji Sąd Okręgowy uchylił zaskarżone postanowienie, przekazując sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu (art. 386 § 4 k.p.c.
w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.) i pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego (art. 108 § 2 k.p.c.).

/SSO Hanna Matuszewska/ /SSO Małgorzata Kończal/ /SSO Jadwiga Siedlaczek/