Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 października 2017 r.

Sąd Apelacyjny w (...) I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Małgorzata Gulczyńska

Sędziowie: SSA Bogdan Wysocki /spr./

SSA Elżbieta Fijałkowska

Protokolant: (...)

po rozpoznaniu w dniu 12 października 2017 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa I. P. i M. P.

przeciwko Towarzystwu (...) Spółce Akcyjnej

(...)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w (...)

z dnia 16 lutego 2017 r. sygn. akt XII C 1910/16

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanego tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym:

a)  na rzecz powódki I. P. kwotę 2.700 zł,

b)  na rzecz powoda M. P. kwotę 2.700 zł

Elżbieta Fijałkowska Małgorzata Gulczyńska Bogdan Wysocki

Sygn. akt I ACa 535/17

UZASADNIENIE

Powódka I. P. wniosła o zasądzenie od pozwanego Towarzystwa (...) S.A z siedzibą w W. kwoty 120.000 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia (...)r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od pozwanego kosztów procesu.

Powód M. P. wniósł o zasądzenie od pozwanego Towarzystwa (...) S.A z siedzibą w W. kwoty 120.000 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia (...)r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od pozwanego kosztów procesu.

Zarządzeniem z dnia (...)r. połączenie obie sprawy do łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa obojgu powodów i o zasądzenie od powodów kosztów procesu.

Wyrokiem z dnia (...). Sąd Okręgowy w (...) zasądził od pozwanego na rzecz powódki I. P. kwotę 90.000 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia (...)do dnia zapłaty (pkt 1); zasądził od pozwanego na rzecz powoda M. P. kwotę 90.000 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia (...) do dnia zapłaty (pkt 2); oddalił obydwa powództwa w pozostałej części (pkt 3); koszty procesu, w części dotyczącej pozwu I. P., nałożył na powódkę I. P. w 1/4 części i na pozwanego w 3/4 częściach i po ich rozliczeniu zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 8.108,50 zł (pkt 4); koszty procesu, w części dotyczącej pozwu M. P., nałożył na powoda M. P. w 1/4 części i na pozwanego w 3/4 częściach i po ich rozliczeniu zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 8.108,50 zł (pkt 5).

Podstawą rozstrzygnięcia były następujące ustalenia i wnioski.

Powodowie byli rodzicami W. P., która zmarła dnia (...). w wyniku obrażeń, jakich doznała w wypadku drogowym, spowodowanym przez A. P. w dniu (...) Sprawca wypadku, który wraz z W. P. poruszał się motocyklem, zginał na miejscu wypadku. W związku ze śmiercią sprawcy wypadku postanowieniem z dnia (...)r. umorzono prowadzone w sprawie (...)przez Wydział Dochodzeniowo – Śledczy Komendy Miejskiej Policji w P., śledztwo.

W. P. miała w chwili wypadku 19 lat. Mieszkała z rodzicami i dziesięcioletnim bratem w S.. Uczyła się stacjonarnie w trzeciej klasie Technikum Ekonomicznego – pozostał jej jeszcze rok nauki, a po jej zakończeniu zamierzała się dalej uczyć w Wyższej Szkole (...). Po zakończeniu nauki chciała podjąć pracę w bankowości. Uczyła się przeciętnie, ale była samodzielna i nie wymagała pomocy w nauce. Jej wiedza pozwalała jej na udzielanie pomocy w nauce bratu, który wymagał pomocy w nauczaniu matematyki i języka niemieckiego – powodowie nie potrafili udzielić synowi pomocy w tych przedmiotach, a po śmierci córki zmuszeni byli do zapewnienia synowi korepetycji. Strony wraz z dziećmi stanowiły zgodną i kochającą się rodzinę. Letnie wakacje strony z dziećmi spędzały razem nad morzem, korzystając z gościny rodziny powódki. Powodowie z dziećmi utrzymywali też szeroki kontakt ze swoimi rodzinami, choć w ostatnim okresie zmarła córka powodów nawiązała przyjaźń z A. P. i z nim spędzała czas. Córka powodów była osobą przyjazną, nastawiona na pomoc innym ludziom co powodowało, że miała wiele koleżanek. Pamiętała o ważnych dla najbliższych datach – bezpośrednio przez śmiercią sprezentowała powódce na urodziny pakiet (...). Rodzina powodów spędzała ze sobą dużo czasu, spożywała, zwłaszcza w soboty i niedziele, wspólne posiłki. Córka W. pomagała w domu, lubiła gotować i piec. Zajmowała się bratem w czasie, kiedy powodów nie było w domu. Podjęła też dorywcze zatrudnienie, dążąc do tego, aby mieć własne pieniądze i z nich pokrywać część swoich wydatków, przy czym jej zarobki nie były znaczące – pracowała tylko w weekendy, kiedy nie przeszkadzało jej to w nauce. Powodowie bardzo przeżyli tragiczną i przedwczesną śmierć córki. Powódka przez okres miesiąca przebywała na zwolnieniu lekarskim, zaś powód ok. trzech tygodni. Zaistniała sytuacja wykluczała możliwość podjęcia pracy i wykonywania obowiązków zawodowych. Powodowie uznali jednak, że podjęcie pracy pozwoli im odciąć się od myślenia o tym, co się stało, w czasie pobytu w domu. Powodowie nie korzystali ze wsparcia psychologicznego, czy też pomocy psychiatrycznej – takiego wsparcia udzielali im i nadal udzielają im przyjaciele i rodzina. Do chwili obecnej wspominają córkę, pozostają w ich domu przedmioty, należące do córki, odwiedzają bardzo często jej grób i tam dochodzi do ich spotkań z rodzicami sprawcy wypadku. U powodów powstała i utrzymuje się obawa o życie ich syna, strach przed jego przedwczesną śmiercią i na tym tle dochodzi pomiędzy powodami do nieporozumień. Powodowie liczyli też na pomoc ze strony córki w przyszłości, a jej cechy pozwalały im przypuszczać, że zapewni im opiekę na starość. Powodom bardzo brakuje córki na co dzień i nie mogą się z tą sytuacją pogodzić, nadal odczuwają ból i żal po stracie córki, a uczucie to dotychczas się nie zmniejsza, a u powoda się potęguje.

Powodowie udzielili pełnomocnictwa do reprezentowania ich wobec ubezpieczyciela (...) Centrum (...), które w piśmie z dnia (...) zgłosiło szkodę za pośrednictwem pozwanego Ubezpieczeniowemu Funduszowi Gwarancyjnemu w W.. Pozwany pismem z dnia (...) poinformował, że przyznał powodom zadośćuczynienie w kwocie po 10.000 zł, uznając dalej idące żądania zadośćuczynienia za nieuzasadnione, oraz brak podstaw do wypłaty odszkodowań, przewidzianych w przepisie art. 446 § 3 k.c.

Pozwany nie zakwestionował zasady swej odpowiedzialności w sprawie, która wynika z art. 436 § 1 k.c. w zw. z art. 435 § 1 k.c., art.415 k.c. oraz art.805 § 1 k.c. i art. 822 k.c.

Powodowie wskazali, jako podstawę prawną roszczeń o zadośćuczynienie, przepis art. 446 § 4 k.c. który stanowi, że sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Nie budzi w ocenie Sąd żadnych wątpliwości fakt, że powodowie, jako rodzice zmarłej byli jej osobami najbliższymi, oraz fakt, że na skutek tragicznej, nieoczekiwanej i przedwczesnej śmierci córki doznali krzywdy, w rozumieniu tego przepisu. Pozwany nie zakwestionował zasady swej odpowiedzialności w zakresie żądania zadośćuczynienia i przyznał każdemu z powodów zadośćuczynienie w wysokości po 10.000 zł

Sąd uznał, że wypłacone przez pozwanego zadośćuczynienie jest nieodpowiednie i powodom należy się dalsze zadośćuczynienie. W ocenie Sądu śmierć córki była niewątpliwie dotkliwa, zwłaszcza że nastąpiła nagle i nieoczekiwanie, dotykając dziecko, które nie zakończyło jeszcze procesu edukacji i nie wkroczyło w dorosłe życie, a nadto trwale zaburzyła funkcjonowanie rodziny i spowodowała utratę oczekiwań, dotyczących ich przyszłości – uzyskania wsparcia od córki po jej usamodzielnieniu się i pomocy z jej strony w przyszłości. Tragiczna śmierć córki zniweczyła prawie dwudziestoletnie starania powodów – rodziców, wykonane w związku w wychowywaniem i utrzymywaniem zmarłej córki. Trudno jednak pominąć fakt, że cierpienia powodów, choć nadal istnieją, nie wystąpiły w skrajnych nasileniach i nie skutkowały koniecznością korzystania przez powodów z pomocy psychologicznej czy też psychiatrycznej. Powodowie w pewnej części sami poradzili sobie z zaistniałą sytuacją i ułożyli sobie życie, doprowadzili je do funkcjonowania na zasadach, jakie istniały przez śmiercią córki. Powodowie nie wykazali, aby doznana przez nich krzywda wykraczała poza zazwyczaj wiążące się z tak traumatycznym wydarzeniem cierpienia psychiczne.

Biorąc pod uwagę wskazane powyżej okoliczności Sąd uznał, że zadośćuczynienie dla każdego z powodów winno wynosić 80.000 zł, a zatem wobec wypłacenia przez pozwanego każdemu z powodów zadośćuczynienia w kwocie 10.000 zł, pozostaje do zapłaty dalsza kwota 70.000 zł.

Wskazując przepis art. 446 § 3 k.c. powodowie domagali się odszkodowania za znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej w kwocie po 20.000 zł na rzecz każdego z nich. Przepis ten stanowi, że sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie sytuacji życiowej. Definicja pojęcia odszkodowanie wskazywałaby na konieczność orzekania w ramach tego przepisu o następstwach natury majątkowej, wynikających ze śmierci osoby członka rodziny i oceny wyłącznie tego rodzaju następstw. Praktyka orzecznicza wykształciła szerszą definicję pojęcia znaczne pogorszenie sytuacji życiowej i Sąd również taki pogląd reprezentuje. Pojęcie znacznego pogorszenia sytuacji życiowej to nie tylko aspekt materialny aspekt zmienionej sytuacji, ale także szerszy kontekst, uwzględniający przesłanki pozaekonomiczne, określające tę sytuację. Do takich niewątpliwie zaliczyć należy utratę oczekiwania przez osobę poszkodowaną na pomoc i wsparcie zmarłego członka rodziny w sytuacji, kiedy zachodziła by potrzeba udzielenia takiego wsparcia. Znaczne pogorszenie sytuacji życiowej to także utrata wsparcia i pomocy w różnych sytuacjach życiowych, a zwłaszcza w utracie szansy na pomoc w przyszłości, gdy była by ona szczególnie pożądana z uwagi na wiek rodzica osoby zmarłej. Jak wynika z dokonanych ustaleń, powodowie niewątpliwie liczyli na to, że córka wspomoże ich w przyszłości, a zwłaszcza zapewni im opiekę, kiedy z uwagi na wiek, taka opieka będzie im potrzebna. Okoliczność ta uzasadnia żądanie, oparte na wskazanym powyżej przepisie. Sąd uznał, że stosowna kwotą w rozumieniu przepisu art. 446 § 3 k.c. będzie dla każdego z powodów kwota 20.000 zł, która odpowiada dochodzonym w pozwie roszczeniom. Sąd nie podziela zatem poglądu pozwanego, że nie spełniona została przesłanka znacznego pogorszenia sytuacji życiowej powodów.

Powodowie określili w pozwach początkowy termin płatności odsetek od zgłoszonych roszczeń jako dzień 1 stycznia 2016 r. wskazując, przepis art. 481 § 1 k.c. oraz przepis art. 14 ust.1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, w myśl których zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie w ciągu 30 dni, licząc od dnia złożenia zawiadomienia o szkodzie. Powodowie złożyli pismo z dnia (...) zawierające zgłoszenie szkody, jednakże nie wykazali dnia, w którym to zgłoszenie doręczono pozwanemu. W tej sytuacji Sąd przyjął, że wypłata zadośćuczynienia powodom, która nastąpiła w dniu (...)., dokonana została zgodnie wymogami powołanych powyżej przepisów i ustalił, że początkowym terminem płatności odsetek jest dzień(...). Pozwany jest profesjonalistą w dziedzinie działalności ubezpieczeniowej i w sytuacji, kiedy otrzymał zgłoszenie szkody winien zdawać sobie sprawę z zasadności żądań powodów i skutków wypłacenia nieodpowiedniego zadośćuczynienia, w tym obowiązku zapłaty odsetek.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie z art. 100 k.p.c. rozdzielając je stosunkowo.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany, zaskarżyły go w części tj. w pkt 1 co do zasądzenia na rzecz powódki I. P. kwoty 50.000 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia (...) do dnia zapłaty (30.000 zł z tytułu zadośćuczynienia za krzywdę + 20.000 zł z tytułu odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej), a konsekwencji również w pkt 4 dotyczącym kosztów postępowania; w pkt 2 co do zasądzenia na rzecz powoda M. P. kwoty 50.000 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia (...) do dnia zapłaty (30.000 zł z tytułu zadośćuczynienia za krzywdę + 20.000 zł z tytułu odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej), a konsekwencji również w pkt 5 dotyczącym kosztów postępowania. Pozwany zarzucał rozstrzygnięciu:

–

naruszenie art. 446 § 4 k.c. przez błędną jego wykładnię i przyjęcie, że odpowiednim i uzasadnionym rozmiarem krzywdy powodów po śmierci córki w dniu (...) jest zadośćuczynienie w łącznej wysokości po 80.000 zł dla każdego (po 70.000 zł zasądzone + po 10.000 zł zapłacone przez pozwanego w toku likwidacji szkody);

–

naruszenie art. 446 § 3 k.c. przez błędną jego wykładnię i przyjęcie, że u powodów wystąpiło znaczne pogorszenie sytuacji życiowej, które winno być zrekompensowane kwotą po 20.000 zł dla każdego z powodów;

–

sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego materiału dowodowego w sprawie oraz przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, o których mowa w art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przyjęcie, że: zeznania powodów są wystarczającym, miarodajnym i wiarygodnym dowodem na okoliczność ustalenia rozmiaru ich krzywdy po śmierci córki oraz na okoliczność znacznego pogorszenia ich sytuacji życiowej; w sprawie nie zachodziła konieczność posiadania wiedzy specjalnej (np. uzyskania opinii biegłego psychologa lub/i psychiatry) dla oceny stopnia rozstroju zdrowia powodów, przyczyn ewentualnie przedłużonej i powikłanej żałoby, stopnia ewentualnego trwałego/długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, skutków zaniechania leczenia specjalistycznego oraz rokowań na przyszłość, bowiem wystarczy w tym celu wiedza własna Sądu, zasady logiki i doświadczenia życiowego; powodowie doznali szkody majątkowej w związku ze śmiercią córki, w tym co do braku możliwości uzyskania pomocy i wsparcia na przyszłość w razie potrzeby od syna B..

Wskazując na te zarzuty pozwany wniósł o zmianę wyroku w pkt 1 poprzez zasądzenie na rzecz powódki kwoty 40.000 zł (w miejsce kwoty 90.000 zł) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia (...)do dnia zapłaty i oddalenie powództwa w pozostałym zakresie, a w konsekwencji również zmianę dotychczasowego rozstrzygnięcia o kosztach postępowania w pkt 4 wyroku poprzez przyjęcie ich stosunkowego rozdziału i obciążenie nimi powódkę w 2/3, a pozwanego w 1/3; w pkt 2 poprzez zasądzenie na rzecz powoda kwoty 40.000 zł (w miejsce kwoty 90.000 zł) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia (...)do dnia zapłaty i oddalenie powództwa w pozostałym zakresie, a w konsekwencji również zmianę dotychczasowego rozstrzygnięcia o kosztach postępowania w pkt 5 wyroku poprzez przyjęcie ich stosunkowego rozdziału i obciążenie nimi powoda w 2/3, a pozwanego w 1/3; zasądzenie od każdego z powodów na rzecz pozwanego kosztów postępowania w II instancji wg norm przepisanych.

Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji pozwanego w całości oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz każdego z nich kosztów postępowania apelacyjnego w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny, zważył, co następuje:

Apelacja okazała się bezzasadna.

Ustalenia faktyczne sądu I instancji, istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, nie budzą wątpliwości i stąd Sąd Apelacyjny przyjmuje je za podstawę własnego orzeczenia.

Ustalenia te nie są też w istocie zwalczane w apelacji, mimo podniesienia w niej zarzutu naruszenia art. 233 § 1 kpc.

Jego analiza pozwala bowiem na stwierdzenie, że intencją skarżącego nie jest w tym przypadku podważenie któregokolwiek z konkretnych ustaleń faktycznych Sądu Okręgowego, przez skonfrontowanie go z indywidualnie oznaczonym elementem materiału dowodowego, ale raczej próba zakwestionowania przeprowadzonego przez ten sąd procesu subsumcji ustalonego w sprawie stanu faktycznego pod przepisy prawa materialnego, czyli art. 446 § 3 i § 4 kc.

Wbrew poglądowi apelującego nie było konieczności prowadzenia w sprawie dowodu z opinii biegłego z dziedziny psychologii i/lub psychiatrii, w celu ustalenia rozmiarów krzywdy doznanej przez powodów, tym bardziej, że żadna ze stron o przeprowadzenie takiego dowodu nie wnosiła.

Przede wszystkim z zeznań powodów wynika, że przebieg żałoby w ich przypadku przebiegał w sposób dość typowy, w tym sensie, że nie wymagali oni specjalistycznego leczenia psychiatrycznego bądź pomocy psychologicznej.

Nie ma zatem przesłanek do przyjęcia, że, na skutek śmierci dziecka, doznali oni trwałego rozstroju zdrowia psychicznego.

Wreszcie, indywidualne, nietypowe przeżywanie traumy, związanej ze śmiercią najbliższej osoby, wynikające wyłącznie z właściwych dla danego uprawnionego cech osobowościowych (konstrukcji psychicznej) nie mogłoby mieć, co do zasady, istotnego znaczenia dla ustalenia rozmiarów krzywdy i wysokości stosownego zadośćuczynienia, o jakim mowa w art. 446 § 4 kc.

Trudno byłoby bowiem np. zakładać, że mniejszej krzywdy z tytułu śmierci osoby bliskiej doznają osoby, które, z uwagi na indywidualne właściwości swojego organizmu, potrafiły szybciej pogodzić się z tego rodzaju stratą i wrócić do normalnego funkcjonowania.

Należy tu odwołać się do przeciętnych, typowych reakcji i przeżyć osób znajdujących się w podobnej sytuacji.

Nie do przyjęcia natomiast są wywody środka zaskarżenia, próbujące zdyskwalifikować moc dowodową zeznań powodów w zakresie ich cierpień psychicznych związanych z tragicznym wypadkiem.

To powodowie bowiem, co jest oczywiste, a nie osoby postronne, mogli w sposób najbardziej wiarygodny przedstawić swoje przeżycia i sposób funkcjonowania po śmierci dziecka.

Z kolei nie ma też ani skodyfikowanych, ani enumeratywnie w inny sposób sklasyfikowanych kryteriów pozwalających w sposób obiektywny ustalić wysokość zadośćuczynienia z tytułu śmierci osoby bliskiej.

Niezbędne jest jednak podjęcie próby znalezienia w tym zakresie pewnych w miarę zobiektywizowanych kryteriów, pozwalających na różnicowanie przyznawanych poszczególnym uprawnionym świadczeń.

Należy niewątpliwie do nich stopień bliskości związku łączącego uprawnioną osobę ze zmarłym oraz sytuacja psychiczna i emocjonalna, w jakiej osoba ta znalazła się po śmierci bezpośrednio pokrzywdzonego.

W orzecznictwie przyjmuje się też, że świadczenie z tytułu zadośćuczynienia z jednej strony musi przedstawiać sobą istotną wartość ekonomiczną i stanowić realną kompensatę majątkową doznanej krzywdy, a z drugiej strony powinno pozostawać w rozsądnej relacji do aktualnego poziomu życia społeczeństwa (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2014r. w spr. IV CSK 112/14, LEX nr 1604651).

Mając na uwadze wymienione wyżej kryteria, na pełną aprobatę zasługuje stanowisko sądu I instancji, zgodnie z którym każdemu z powodów z tytułu krzywdy doznanej wskutek śmierci córki należało się zadośćuczynienie w wysokości 80.000 zł.

W żadnym wypadku świadczeń w tych rozmiarach nie można uznać za rażąco wygórowane, co dopiero mogłoby skutkować stosowną interwencją ze strony sądu odwoławczego (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 2000 r. w sprawie II CKN 651/98, LEX nr 51063).

Nie może ulegać wątpliwości, że nagła śmierć dziecka, znajdującego się dopiero u progu dorosłości, należy do jednych z najbardziej dramatycznych i traumatycznych przeżyć dla każdego rodzica.

Zmarła tragicznie córka powodów była przy tym członkiem zżytej ze sobą, kochającej się rodziny, łączyły ją bardzo dobre, bliskie relacje zarówno z rodzicami, jak i młodszym bratem.

Rozmiary krzywdy po stronie powodów należy ocenić w tej sytuacji jako znaczne i w pełni uzasadniające wysokość przyznanych im świadczeń, które nie odbiegają od analogicznych świadczeń przyznawanych przez sądy w podobnych stanach faktycznych.

Nie do zaakceptowania jest przy tym, z przyczyn, o których była już mowa wyżej, argumentacja apelującego, że w istotny sposób na taką ocenę mogłaby wpływać okoliczność, że powodom po śmierci córki udało się wrócić do w miarę normalnego funkcjonowania i że nie doznali z tej przyczyny trwałych ujemnych skutków na zdrowiu.

Nie naruszył także sąd I instancji przepisu art. 446 § 3 kc, przyznając powodom odszkodowanie z tytułu znacznego pogorszenia się ich sytuacji życiowej.

Świadczenie to winno zmierzać do kompensowania szkód o charakterze majątkowym, innych niż mogące przybrać postać wyrażoną wprost w pieniądzu.

Ten aspekt wymienionego roszczenia został właśnie uwzględniony przy ferowaniu zaskarżonego orzeczenia.

Z punktu widzenia hipotezy art. 446 § 3 kc istotne są nie tylko utracone dochody zmarłej osoby najbliższej, jej koszty utrzymania i inne tego typu wskaźniki.

Nie bez znaczenia jest też pozbawienie możliwości korzystania przez najbliższych z faktycznego wsparcia zmarłego, również w przyszłości, w tym wykonywania przez niego różnego rodzaju świadczeń niepieniężnych na rzecz rodziny.

Świadczenia te, jakkolwiek trudno wyliczalne, mają niewątpliwie swój wymiar majątkowy, bowiem zwalniają uprawnionych z konieczności pokrywania ich kosztów. Chodzi tu np. o wykonywanie różnych prac, w tym fizycznych, na rzecz rodziny, opiekę, pomoc w nauce itp.

Nie ulega wątpliwości, że zmarła już bezpośrednio przed śmiercią w pewien sposób, w tym w aspekcie majątkowym, przyczyniała się do zaspokojenia potrzeb rodziny. Polegało to na pomocy w nauce młodszemu bratu, która to pomoc po wypadku musiała zostać zrekompensowana przez powodów płatnymi korepetycjami.

Przede wszystkim jednak powodowie utracili możliwość skorzystania ze wsparcia, w tym szczególnie osobistego, córki w przyszłości, w czasie, gdy będą już zaawansowani wiekowo, co zwykle pociąga za sobą konieczność pomocy ze strony innych osób w sprawach życia codziennego, transportu, leczenia itp.

Z naturalnych przyczyn, pomijając już obowiązek prawny, wynikający z przepisu art. 87 k.r. i op., najbardziej predystynowane do udzielania takiej pomocy rodzicom są ich dzieci.

Okoliczność, iż powodowie posiadają jeszcze syna, na którego pomoc w przyszłości też mają prawo liczyć, nie jest bez znaczenia, natomiast rzutować może jedynie na wysokość należnego im odszkodowania.

W związku z tym wymaga podkreślenia, że omawiane świadczenia przyznane zostały uprawnionym w umiarkowanej wysokości, adekwatnej do wskazanych wyżej okoliczności sprawy.

Z tych przyczyn na podstawie art. 385 kpc oraz powołanych wyżej przepisów prawa materialnego Sąd Apelacyjny orzekł jak w punkcie 1 sentencji wyroku.

O należnych powodom kosztach zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym orzeczono (punkt 2 wyroku) na podstawie przepisów art. 98 § 1 i 3 kpc oraz art. 99 kpc w zw. z art. 391 § 1 kpc, przy uwzględnieniu treści § 10 ust. 1 pkt 2) w zw. z § 2 pkt. 5 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. 2015.1804 ze zm.).

Dodać przy tym należy, że nie było podstaw do uwzględnienia wniosku powodów o przyznanie im zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w wysokości 100% stawki minimalnej.

Nie doszło bowiem do sytuacji, w której w postępowaniu apelacyjnym sprawę prowadził inny radca prawny, niż występujący przed sądem I instancji.

Brak jest w szczególności przesłanek do uznania, że wygasło pełnomocnictwo udzielone przez powodów w postępowaniu przed Sądem Okręgowym radcom prawnym D. G., K. J., J. P., J. S. oraz M. K..

Bogdan Wysocki Małgorzata Gulczyńska Elżbieta Fijałkowska