Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 27 września 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Daria Stanek

po rozpoznaniu w dniu 27 września 2017 r. w Gdańsku

na posiedzeniu niejawnym

w sprawie z odwołań E. S. oraz A. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E.

o przeniesienie odpowiedzialności za zobowiązania spółki z tytułu składek

zażalenia A. S.

na postanowienie Sądu Okręgowego w Elblągu – Wydział IV Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 3 sierpnia 2017 r., sygn. akt IV U 366/17

postanawia:

oddalić zażalenie.

SSA Daria Stanek

Sygn. akt III AUz 304/17

UZASADNIENIE

A. S. złożył wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu.
W uzasadnieniu wniosku wskazał, że nie stać go na ustanowienie pełnomocnika we własnym zakresie oraz że nigdy nie uczestniczył w takich sprawach, więc potrzebuje pomocy
w prowadzeniu sprawy. Do wniosku skarżący dołączył oświadczenie o stanie rodzinnym, dochodach i źródłach utrzymania, z którego wynikało, że gospodarstwo domowe prowadzi wraz z żoną i pełnoletnim synem. Nadto, posiada on dwa lokale mieszkalne, których wartość określił na ok. 140 tys. zł oraz 110 tys. zł. Skarżący posiada również uszkodzony samochód
o wartości ok. 10 tys. zł. Z oświadczenia wynikało, że skarżący otrzymuje wynagrodzenie
w kwocie 4.200 zł netto miesięcznie, którego jednak nie pobiera w całości a na jego stałe zobowiązania i wydatki składa się rata kredytu w wysokości 620 zł, czynsz w wysokości 1.100 zł oraz opłata za media ok. 300 zł.

Zarządzeniem z dnia 27 kwietnia 2017 r. Sąd Okręgowy zobowiązał skarżącego
do uzupełnienia wniosku poprzez: złożenie deklaracji podatkowej PIT za 2016 r., złożenie wyciągu z kont bankowych za okres ostatnich 3 miesięcy, złożenie oświadczenia,
czy w związku z posiadaniem dwóch lokali mieszkalnych skarżący wynajmuje któryś z nich, a jeżeli tak, to jakie uzyskuje z tego tytułu dochody oraz jakie są koszty utrzymania każdego
z lokali. Nadto skarżący został zobowiązany do wskazania, czy jego żona uzyskuje dochody, jeżeli tak, to w jakiej wysokości miesięcznie.

W odpowiedzi na zobowiązanie skarżący nadesłał deklarację PIT za 2016r., wyciąg
z konta bankowego o nr (...) oraz wskazał, iż jego żona nie pracuje i nie osiąga żadnych dochodów, zaś skarżący nie wynajmuje żadnego z posiadanych lokali mieszkalnych.

Wobec powzięcia przez Sąd I instancji wątpliwości co do ilości posiadanych przez skarżącego kont bankowych, Sąd zobowiązał skarżącego do przedłożenia wyciągów
ze wszystkich posiadanych przez niego kont bankowych (poza wyciągiem z konta
o nr (...)) za okres ostatnich sześciu miesięcy. W odpowiedzi
na zobowiązanie skarżący nadesłał wyciąg z konta bankowego
o nr (...).

Postanowienie z dnia 3 sierpnia 2017 r. Sąd Okręgowy w Elblągu – Wydział IV Pracy i Ubezpieczeń Społecznych odmówił A. S. ustanowienie pełnomocnika
z urzędu, sygn. akt IV U 366/17.

W uzasadnieniu postanowienia Sąd I instancji wskazał, że zgodnie z art. 96 ust. 1
pkt 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. 2016 r., poz. 623) w związku z art. 36 tejże ustawy, strona wnosząca odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych nie ma obowiązku uiszczania kosztów sądowych za wyjątkiem opłaty od apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Stosownie zaś do art. 117 § 2 k.p.c. osoba fizyczna, niezwolniona przez sąd od kosztów sądowych, może się domagać ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego bez uszczerbku utrzymania koniecznego
dla siebie i rodziny. Sąd uwzględni wniosek, jeżeli udział adwokata lub radcy prawnego
w sprawie uzna za potrzebny (§ 5).

Powyższe unormowania oznaczają, że w sytuacji skarżącego do uwzględnienia wniosku musiałyby zaistnieć łącznie dwie przesłanki, tj. poniesienie kosztów zastępstwa procesowego byłoby połączone z uszczerbkiem w utrzymaniu wnioskodawcy oraz udział pełnomocnika z urzędu musiałby być potrzebny.

Dla pozytywnego rozpoznania wniosku o pełnomocnika z urzędu, konieczne jest ustalenie, że w sprawie zachodzi potrzeba udziału profesjonalnego pełnomocnika. Taka potrzeba, zdaniem Sądu, zachodzi w sytuacji, gdy strona domagająca się ustanowienia pełnomocnika z urzędu nie jest w stanie sama poprowadzić swych spraw przed sądem, jest nieporadna życiowo, ma trudności z samodzielnym podejmowaniem czynności procesowych lub z innych względów (np. zdrowotnych) niezdolna jest do kompetentnego działania
w sprawie. Potrzeba udziału zawodowego pełnomocnika może zachodzić również wówczas, gdy sprawa jest na tyle skomplikowana faktycznie lub prawnie, że tylko pomoc dobrze przygotowanego prawnika może zapewnić stronie należyte jej prowadzenie. Nadto,
jak zważył Sąd, instytucja pełnomocnika z urzędu jest formą pomocy udzielaną przez Skarb Państwa osobom najbiedniejszym, aby w ten sposób pomóc im w sądowym dochodzeniu roszczeń. Dlatego też ustanowienie pełnomocnika z urzędu powinno mieć miejsce tylko
w sytuacjach wyjątkowych, zasługujących na szczególne uwzględnienie, a ubiegający się
o taką pomoc winien w pierwszej kolejności poczynić oszczędności we własnych wydatkach, do granic zabezpieczenia koniecznych kosztów utrzymania siebie i rodziny. Dopiero
gdy powyższe starania strony nie stworzą możliwości ustanowienia przez nią pełnomocnika
we własnym zakresie, strona może się zwrócić o pomoc ze strony państwa. Strona ubiegająca się o przyznanie pomocy prawnej z urzędu musi wykazać zasadność składanego wniosku.

Zdaniem Sądu I instancji, o ile można się zastanowić, czy biorąc pod uwagę przedmiot sporu niniejszej sprawy, faktycznie zachodzi potrzeba wsparcia skarżącego
przez zawodowego pełnomocnika, o tyle wniosek skarżącego o ustanowienie pełnomocnika
z urzędu nie zasługuje na uwzględnienie już z tego tylko względu, iż z oświadczenia majątkowego wnioskodawcy nie wynika, by nie był on w stanie zabezpieczyć środków
na ustanowienie pełnomocnika we własnym zakresie. Co prawda w złożonym oświadczeniu skarżący wskazał, że nie otrzymuje pełnej wysokości wynagrodzenia za pracę, zaś jego żona nie pracuje, niemniej jednak skarżący nie wskazał, jaką w takim razie część wynagrodzenia faktycznie otrzymuje i jakimi środkami dysponuje po opłaceniu wskazanych przez niego
w oświadczeniu zobowiązań. Ponadto, złożone przez niego wyciągi bankowe, w ocenie Sądu, nie obrazują jego rzeczywistej sytuacji finansowej. Jak wynika z wyciągu z rachunku
o nr (...), z konta pobierane są przez bank jedynie opłaty
za prowadzenie rachunku (10 zł miesięcznie) oraz opłaty za wyciągi (6 zł miesięcznie). Analiza operacji na rachunku prowadzi jednak do wniosku, że skarżący posiada również inne konto bankowe o nr (...), z którego co miesiąc pokrywa
ww. wydatki związane z obsługą konta. Właśnie dlatego Sąd powziął wątpliwości
co do faktycznego stanu majątkowego skarżącego i zobowiązał go do przedłożenia wyciągów ze wszystkich posiadanych przez niego kont bankowych. Wykonując zobowiązanie skarżący nadesłał wyciągi bankowe z kolejnego konta o nr (...), z których wynikało, że na rachunku w dniu 1 lutego 2016 r. zostało zarejestrowane zajęcie egzekucyjne (...), jednakże analiza operacji dokonywanych na koncie wykazała jedynie,
iż co miesiąc ze środków znajdujących się na koncie (saldo konta w styczniu 2017 r. wynosiło 251,51 zł) potrącane są przez bank drobne kwoty za prowadzenie rachunku, opłatę za kartę oraz ubezpieczenie karty (w sumie 13,99 zł). Konto nie wykazuje przy tym żadnych wpływów. W świetle powyższego Sąd I instancji nie miał wątpliwości, że skarżący nie ujawnił, pomimo zobowiązania, wszystkich posiadanych przez siebie kont bankowych,
a jedynie te, których analiza mogłaby skutkować korzystnym dla niego rozstrzygnięciem wniosku o ustanowienie pełnomocnika.

Ponadto Sąd Okręgowy zauważył, że gospodarstwo domowe skarżący prowadzi również z obecnie 25-letnim synem, a więc z osobą będącą w wieku produkcyjnym, która
w tej sytuacji winna partycypować w kosztach utrzymania gospodarstwa domowego.
Nie można również zapominać, że oceniając sytuację osoby starającej się o udzielenie pomocy w formie ustanowienia pełnomocnika z urzędu, decydujące znaczenie ma nie tylko wyłącznie wysokość osiąganych przez taką osobę zarobków (lub też ich brak) oraz potrzeby rodziny, lecz również stan majątkowy wnioskodawcy. Skarżący posiada zaś dwa lokale mieszkalne i w związku z tym ponosi koszty utrzymania obu mieszkań. Jak przy tym wskazał, nie wynajmuje on żadnego z mieszkań, co pozwoliłoby na odciążenie skarżącego
w ponoszeniu kosztów utrzymania jednego z nich, a nawet na uzyskanie przynajmniej niewielkiego dodatkowego dochodu. Sąd podkreślił, że skarżący, preferencyjnie traktując powyższe zobowiązania związane z utrzymaniem drugiego mieszkania, których w tej sytuacji nie sposób uznać za koszty niezbędne dla utrzymania jego i rodziny, nie może skutecznie podnosić, że nie jest w stanie bez uszczerbku dla siebie i rodziny ponieść kosztów związanych z ustanowieniem pełnomocnika we własnym zakresie.

W świetle powyższego należało uznać, że odpadła co najmniej jedna z dwóch koniecznych przesłanek dla pozytywnego rozpoznania wniosku skarżącego. Dlatego też Sąd Okręgowy orzekł, jak w sentencji postanowienia, stosownie do art. 117 § 2 i 5 k.p.c.
a contrario.

Zażalenie na postanowienie wywiódł ubezpieczony , podnosząc, że ma bardzo ciężką sytuację finansową i nie stać go na adwokata lub radcę prawnego. Ubezpieczony oświadczył, że nie posiada więcej kont bankowych. Posiada dwa lokale mieszkalne, z których jeden zajmuje syn z rodziną, lokal ten jest obciąży hipoteką.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie wnioskodawcy nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 117 § 1 k.p.c. strona zwolniona przez sąd od kosztów sądowych
w całości lub części może domagać się ustanowienia adwokata lub radcy prawnego. Przepis art. 117 § 2 k.p.c. stanowi natomiast, że osoba fizyczna, niezwolniona przez sąd od kosztów sądowych, może się domagać ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Nadto, Sąd uwzględni wniosek, jeżeli udział adwokata lub radcy prawnego w sprawie uzna
za potrzebny (art. 117 § 5 k.p.c.). Powyższe, jak trafnie wskazał Sąd Okręgowy, oznacza konieczność oceny całokształtu okoliczności danej sprawy tj. zarówno sytuacji majątkowej
i rodzinnej strony ubiegającej się o przyznanie pełnomocnika, jak i obiektywnej potrzeby zastępowania strony w postępowaniu przez pełnomocnika.

Dla właściwego zastosowania instytucji przyznania pełnomocnika z urzędu istotne znaczenia ma prawidłowa interpretacja pojęcia „utrzymania koniecznego”, które rozumieć należy jako zapewnienie przynajmniej minimalnych środków do życia wnioskodawcy i jego rodziny. O uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny można mówić w sytuacji, gdy chodzi o uszczerbek godzący w podstawowe potrzeby życiowe strony i jej rodziny, innymi słowy, chodzi o zachwianie sytuacji materialnej i bytowej strony w taki sposób, iż nie jest ona w stanie zapewnić sobie minimum warunków socjalnych i zaspokoić fundamentalnych potrzeb życiowych. Przez wydatki utrzymania koniecznego należy przy tym rozumieć wydatki na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych, takie jak żywność, mieszkanie, odzież i niezbędne opłaty. Jeżeli zaś strona posiada majątek, który nie jest jej niezbędny oraz czyni wydatki o charakterze zbytkownym, to nie ma powodów,
dla których Skarb Państwa, a więc ogół podatników, miałby ponosić koszty jej prywatnego postępowania sądowego. Udzielenie stronie prawa pomocy w postępowaniu sądowym jest formą jej dofinansowania z budżetu państwa i przez to sprowadzać się powinno
do przypadków, w których zdobycie środków na sfinansowanie jej udziału w postępowaniu sądowym, w tym wypadku – poniesienie kosztów zastępstwa procesowego przez adwokata lub radcę prawnego – jest rzeczywiście obiektywnie niemożliwe. Strona wnioskująca
o przyznanie jej pełnomocnika z urzędu powinna zatem w sposób rzetelny i wiarygodny wykazać, że udział pełnomocnika w postępowaniu jest potrzebny oraz, co na gruncie niniejszej sprawy ma pierwszoplanowe znaczenia, że nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego bez uszczerbku utrzymania koniecznego
dla siebie i rodziny.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, że Sąd Okręgowy dokonał trafnej oceny sytuacji rodzinno – majątkowej wnioskodawcy poprzez dokładną analizę oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania, a rozstrzygnięcie Sądu I instancji zawarte w zaskarżonym postanowieniu jest prawidłowe.

Przypomnieć można, że Sąd I instancji decyzję o odmowie przyznania A. S. pełnomocnika motywował brakiem dostatecznego wykazania przez wnioskodawcę swojej rzeczywistej sytuacji majątkowej – wnioskodawca nie wskazał, jaką część wynagrodzenia faktycznie otrzymuje i jakimi środkami dysponuje po opłaceniu wskazanych przez niego w oświadczeniu zobowiązań. Ponadto, Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że złożone przez wnioskodawcę wyciągi bankowe nie odzwierciedlają jego rzeczywistej sytuacji finansowej. Analiza wyciągu z rachunku o nr (...) wskazuje bowiem, że skarżący posiada również inne konto bankowe
o nr (...), z którego co miesiąc pokrywa wydatki związane
z obsługą konta o nr (...). Skarżący nadesłał wyciągi bankowe
z kolejnego konta o nr (...), z których wynika jednak, że konto nie wykazuje żadnych wpływów. Sąd Okręgowy stwierdził również, że gospodarstwo domowe skarżący prowadzi z 25-letnim synem, a więc z osobą będącą w wieku produkcyjnym, która powinna partycypować w kosztach utrzymania gospodarstwa domowego. Co więcej, skarżący posiada dwa lokale mieszkalne i w związku z tym ponosi koszty utrzymania obu mieszkań, przy czym nie wynajmuje żadnego z nich, co pozwoliłoby na uzyskanie dodatkowego dochodu.

W wywiedzionym zażaleniu wnioskodawca nie ustosunkował się do żadnej
z powyższych kwestii. Oświadczył, że nie posiada innych rachunków bankowych
niż wskazane w postępowaniu, co stoi w jawnej sprzeczności z okolicznością, iż – jak wynika z wyciągów bankowych - posiada konto bankowe o nr (...),
z którego co miesiąc pokrywa wydatki związane z obsługą konta
o nr (...). Wnioskodawca nie ujawnił wyciągów z konta bankowego o nr (...), przy czym można zasadnie przypuszczać, że, skoro pozostałe dwa rachunki bankowe nie odnotowują wpływów, wpływy te mają miejsce właśnie na przedmiotowy rachunek. A. S. nie ujawnił również, a nawet nie oświadczył się w kwestii, jaką część wynagrodzenia w rzeczywistości otrzymuje. Oczywiste jest przy tym, że przy wskazanych w oświadczeniu majątkowym wydatkach, które z pewnością nie wyczerpują listy wydatków ubezpieczonego, nie obejmują bowiem kwot koniecznych do przeznaczenia na codzienne wydatki na wyżywienie, chemię gospodarczą ubrania, rachunki za telefon itp., oraz z uwzględnieniem faktu, iż żona wnioskodawcy nie pracuje, ubezpieczony musi dysponować bądź oszczędnościami, bądź przychodami pozwalającymi na pokrycie tychże wydatków. Takowych jednak A. S. nie wskazuje, ograniczając się do stwierdzenia o otrzymywania wynagrodzenia w szczątkowej wysokości.

W tym stanie rzeczy także i Sąd odwoławczy nie ma wątpliwości, że A. S. nie wykazał, aby nie był w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata
lub radcy prawnego bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. Zaoferowane przez wnioskodawcę dowody, jak wykazano powyżej, nie odzwierciedlają bowiem jego rzeczywistej sytuacji majątkowej.

Sąd Apelacyjny na zakończenie zwraca uwagę, że uciążliwości związane z kosztami postępowania sądowego niewątpliwie stanowią istotne obciążenie dla budżetu domowego, powodujące obniżenie dotychczasowego poziomu życia, niemniej jednak stanowią ciężar,
na który strona świadomie się decyduje i do którego poniesienia winna się również odpowiednio przygotować. Samo obniżenie dotychczasowego standardu życia nie jest równoznaczne z niemożnością poniesienia kosztów bez uszczerbku utrzymania koniecznego.

W tym stanie rzeczy, uznając zażalenie wnioskodawca za niezasadne, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. postanowił, jak w sentencji.

SSA Daria Stanek