Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 listopada 2017 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący : SSO Barbara Wypchło-Grymek

Protokolant: Dominika Grudzień

po rozpoznaniu w dniu 9 listopada 2017 r. w Krakowie

na rozprawie

sprawy z powództwa J. D.

przeciwko (...) S.A. w W.

o zapłatę

I.  zasądza od strony pozwanej (...) S.A. w W. na rzecz powoda J. D. kwotę 82 960,66 zł (osiemdziesiąt dwa tysiące dziewięćset sześćdziesiąt złotych 66/100) wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 10 listopada 2015 roku do dnia 31 grudnia 2015roku oraz wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 01 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty;

II.  zasądza od strony pozwanej (...) S.A. w W. na rzecz powoda J. D. kwotę 7 762,00 (siedem tysięcy siedemset sześćdziesiąt dwa) złote tytułem zwrotu kosztów procesu;

III.  nakazuje pobrać od strony pozwanej (...) S.A. w W. na rzecz Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Krakowie kwotę 2790,15 zł (dwa tysiące siedemset dziewięćdziesiąt złotych 15/100) tytułem brakującej zaliczki na poczet opinii biegłego sądowego.

Sygn. akt I C 1897/16

UZASADNIENIE

wyroku Sądu Okręgowego z dnia 9 listopada 2017 r.

Powód J. D. – w pozwie skierowanym przeciwko (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniósł o zasądzenie od strony pozwanej na jego rzecz kwoty 82 890,66 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 10 listopada 2015r. do dnia zapłaty. Wniósł również o zasądzenie od strony pozwanej na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Uzasadniając swoje roszczenie powód wskazał, że w dniu 6 lipca 2010 r. strony zawarły umowę (...) z (...) (...) wraz z OWU i załącznikiem nr 1, której potwierdzeniem było wystawienie przez stronę pozwaną polisy nr (...). Podniósł, że przy zawieraniu umowy przedstawiciel strony pozwanej ustnie przedstawił mu warunki umowy, którą ukazywał jako korzystną i przynoszącą stabilne zyski, pomijając negatywne jej aspekty. Nie udzielono powodowi informacji na temat pobieranych przez pozwaną opłat i potrąceń w razie wypowiedzenia lub rozwiązania przez powoda umowy przed końcem okresu na jaki została zawarta. Powód nie otrzymał także przed zawarciem umowy wzorców umownych mających do niej zastosowanie i ogólnych warunków ubezpieczenia.

Powód wskazał, że zgodnie z postanowieniami OWU - § 10 ust.1 i 2 w zw. z § 23 ust. 1, 5 i 6 w zw. z pkt 15 załącznika nr 1 do OWU - w razie rozwiązania przez niego umowy przed ustalonym okresem, strona pozwana miała prawo pobrać 100% środków finansowych wpłaconych przez powoda, jeżeli rozwiązanie umowy miało miejsce w 1 lub 2 roku obowiązywania umowy, a w razie rozwiązania umowy w kolejnych latach odsetek ten ulegał zmniejszeniu. Postanowienia te nie były uzgadniane indywidualnie z powodem. Zatrzymywana kwota była określona jako odsetek kwot zgromadzonych na rachunku powoda, który zwiększał się wobec regularnych wpłat. Łącznie powód wpłacił na rachunek pozwanej składki w wysokości 208 000 zł. Przed rozwiązaniem umowy strona pozwana wypłaciła mu kwotę 25 575,57 zł z wpłaconych środków. Umowa stron została rozwiązana z dniem 20 września 2015 r. Pozwana dokonała wypłaty środków zgromadzonych na rachunku powoda w kwocie 65 128,37 zł, a zatrzymała dla siebie kwotę 82 890,66 zł tj. 56% środków. Dochodzona przez niego w pozwie kwota odpowiada właśnie tej zatrzymanej przez stronę pozwaną.

W ocenie powoda brak jest jakiejkolwiek podstawy prawnej pozwalającej stronie pozwanej na zatrzymanie w/w kwoty w związku z rozwiązaniem łączącej strony umowy ubezpieczenia. Przed zawarciem umowy pozwana nie doręczyła powodowi wzorców umownych mających do niej zastosowanie, a więc nie mogą one wiązać powoda będącego konsumentem. Postanowienia wzorców umownych strony pozwanej, w szczególności pkt 15 załącznika nr 1 do OWU, dotyczące uprawienia do zatrzymania wpłaconych przez powoda środków w rażącej wysokości 56% wpłaconych pieniędzy, są sprzeczne z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa, w szczególności z art. 385 ¹ § 1 k.c. i art. 385 ³ pkt 12, 14, 16 i 17 k.c. stanowiąc niedozwolone postanowienia umowne. Wysokość zatrzymanej przez pozwaną kwoty jest rażąca i pozostaje w oderwaniu od rzeczywistych kosztów i ryzyka pozwanej spółki związanych z zawarciem umowy. Zdaniem powoda takie ukształtowanie stosunku prawnego pomiędzy stronami narusza ich wzajemną równowagę, co jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i godzi w jego interesy ekonomiczne. Strona pozwana nie wyjaśniła w OWU w sposób rzetelny charakteru i funkcji uprawienia do zatrzymania przez nią środków z rachunku powoda, a mechanizm ustalania wysokości pobieranej kwoty jest zawiły i niezrozumiały dla przeciętnego konsumenta i w zasadzie zależy od woli strony pozwanej. Pełni on niejako rolę sankcji ze strony pozwanej za wcześniejsze rozwiązanie umowy, zaś powód miał prawo wykupić polisę i nie zostać obciążony tak rażąco wysokimi kwotami. Strona pozwana nie może traktować zatrzymanych środków jako kosztów prowizyjnych i opłacenia agentów, bowiem są to własne koszty pozwanej związane z prowadzona przez nią działalnością niepozostające w bezpośrednim związku z umową stron, i nie może ona ich przerzucać na drugą stronę stosunku umownego.

Powód podkreślił, iż pismem z dnia 13 października 2015 r. wezwał stronę pozwaną do dobrowolnego spełnienia żądania wyznaczając jej dodatkowy 7-dniowy termin, jednak wezwanie to (doręczone w dniu 2 listopada 2015 r.) okazało się bezskuteczne. Powód wyjaśnił, że domaga się odsetek od żądanej kwoty od dnia następującego po ostatnim dniu płatności wskazanym w powołanym wezwaniu tj. od dnia 10 listopada 2015 r.

Strona pozwana (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W uzasadnieniu strona pozwana zaprzeczyła, aby pobrała od powoda opłatę likwidacyjną, gdyż postanowienia umowne oraz OWU nie przewidywały pobrania takiej opłaty lub potrącenia, a dotyczyły tzw. Świadczenia Wykupu. W jej ocenie powód nie podał w jaki sposób uznanie przez Sąd za abuzywne postanowień określających wysokość Świadczenia Wykupu wpłynie na wzajemne zobowiązania stron, w tym nie będą zachodziły żadne okoliczności nakazujące pozwanej wypłatę powodowi żądnej kwoty. Zdaniem pozwanej usunięcie z wzorca umownego postanowień dotyczących Świadczenia Wykupu stawiałoby powoda w gorszej sytuacji, bowiem przysługiwałaby mu tylko ochrona ubezpieczeniowa i w razie nie wystąpienia w okresie trwania odpowiedzialności towarzystwa objętego ochroną wypadku ubezpieczeniowego nie przysługiwałoby konsumentowi żadne świadczenie.

Pozwana podała w umowie w jakich okresach przysługuje Świadczenie Wykupu i dokładnie podała sposób wyliczenia tego świadczenia. Jak zwróciła uwagę strona pozwana, powód był informowany o warunkach umowy przed i po jej zawarciu, miał również prawo do odstąpienia od umowy w terminie 30 dni od jej zawarcia, z czego jednak nie skorzystał. Powód w pkt 8 wniosku o zawarcie umowy oświadczył, że zapoznał się z OWU, Regulaminem Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego, Wykazem Ubezpieczeniowych Funduszy Kapitałowych oraz innych Pozycji (...) oferowanych przez stronę pozwaną, a zatem nie może obecnie twierdzić że nie był informowany o wzorcach umownych. Powód jako przedsiębiorca powinien uważnie i ostrożnie zapoznać się z zapisami umowy i OWU, a pomimo istnienia innych produktów finansowych na rynku z uwagi na korzyści jakie mógł uzyskać zdecydował się świadomie na zawarcie umowy z pozwaną.

Kolejno pozwana zakwestionowała możliwość stosowania wpisów do rejestru klauzul niedozwolonych na inne postępowania i podmioty, który dana sprawa nie obejmowała tzw. rozszerzoną prawomocność rejestru po stronie biernej. Podniosła, iż tzw. Świadczenie Wykupu jest postanowieniem określającym główne świadczenia stron i zgodnie k.c. nie może być uznane za klauzulę niedozwoloną, a zostało sformułowane w sposób jednoznaczny. Wysokość Świadczenia Wykupu została ukazana w czytelnej i prostej tabeli, gdzie można było w sposób jednoznaczny ustalić jaka będzie przysługiwała konsumentowi kwota w stosunku do czasu inwestowania i rozwiązania umowy. O tym, że stanowiło ono świadczenie główne świadczy to, że stanowiło jedno z trzech świadczeń umownych – obok Świadczenia Dożycia i Świadczenia z Tytułu Śmierci, jak również fakt, że po jego spełnieniu umowa wygasała.

W ocenie strony pozwanej nie zostały spełnione także pozostałe przesłanki z art. 385 ¹ § 1 k.c.tj. postanowienia dotyczące Świadczenia Wykupu nie kształtowały praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami jednocześnie rażąco naruszając jego interesy.

Pozwana wskazała, iż w przypadku umowy ubezpieczenia, objętej podstawą faktyczną pozwu, mechanizm obliczania Świadczenia Wykupu ma swoje uzasadnienie w strukturze kosztów poniesionych przez stronę pozwaną w związku z zawarciem tejże umowy. Strona pozwana zaznaczyła w szczególności, iż w przypadku umowy zawartej z powodem poniosła zarówno koszty pośrednika ubezpieczeniowego, jak i inne koszty akwizycji: zarówno bezpośrednie (np. wynagrodzenie pracowników, koszty badań lekarskich, atestów i ekspertyz, koszty włączenia umowy ubezpieczenia do portfela ubezpieczeń), jak i pośrednie (np. koszty reklamy i promocji produktów ubezpieczeniowych). Podała, że koszty samej prowizji za umowę zawartą z powodem wyniosły łącznie 43 555,40 zł, a należy do tego doliczyć także koszty wewnętrzne związane z tzw. wewnętrzną sprzedażą oraz koszty związane z czynnościami zmierzającymi do zawarcia umowy.

Końcowo podniosła, że roszczenie powoda jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, w szczególności zasadą pacta sunt servanda. Powód dąży bowiem do przerzucenia na ubezpieczyciela ryzyka, które podjął przy zawarciu umowy ubezpieczenia i wyboru funduszy inwestycyjnych, w które miała być alokowana jego składka. Ponadto mimo wykonywania przez pozwanego umowy ubezpieczenia zgodnie z dyspozycjami powoda, chce on pozbawić stronę pozwaną prawa do wynagrodzenia za wykonywane czynności i naraża ją na poniesienie bardzo dużej straty finansowej.

Bezsporne w sprawie było, iż:

W dniu 6 lipca 2010 r. powód J. D. zawarł ze stroną pozwaną (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. umowę (...) z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowymi ze Składką Regularną (...). Na potwierdzenie zawarcia umowy strona pozwana wystawiła powodowi polisę nr (...). Miesięczna składka jaką miał płacić powód wynosiła 3 000 zł, a okres zawarcia umowy wynosił 30 lat.

Integralną częścią przedmiotowej umowy były Ogólne Warunku Ubezpieczenia (...) (dalej: OWU) oraz załącznik nr 1 do tych warunków. Jako Świadczenie Wykupu rozumiana była kwota świadczenia z umowy wypłacana przez ubezpieczyciela w przypadkach określonych w OWU, z przyczyn innych niż dożycie przez ubezpieczonego daty dożycia, śmierć ubezpieczonego lub odstąpienie przez niego od umowy. Zgodnie z §10 OWU Umowa ulegała rozwiązaniu m.in. w skutek: 1) odstąpienia od umowy przez ubezpieczającego – z dniem doręczenia do siedziby ubezpieczyciela pisemnego oświadczenia ubezpieczającego o odstąpieniu; 2) rozwiązania umowy przez ubezpieczającego – z dniem doręczenia do siedziby ubezpieczyciela pisemnego oświadczenia ubezpieczającego o rozwiązaniu; 3) niezapłacenia przez ubezpieczającego składki regularnej w przypadku o którym mowa w § 12 ust. 7 pkt 1 z upływem ostatniego dnia 45 dniowego okresu wskazanego w § 12 st. 6. Jak stanowił zaś §10 ust. 2 z zastrzeżeniem ust. 3 w przypadkach o których mowa w ust. 1 pkt 2-3 ubezpieczyli miał dokonać wypłaty kwoty w wysokości Świadczenia Wykupu, zgodnie z zasadami wypłaty Świadczenia Wykupu określonymi w § 23. Jak stanowił § 23 ust. 1 ubezpieczający miał prawo, począwszy od drugiej Rocznicy Polisy, wystąpić o całkowitą wypłatę Świadczenia Wykupu, pod warunkiem, że opłacił wszystkie Składki Regularne w należnej wysokości, wymagane do dnia złożenia wniosku. W § 23 ust. 5 OWU wskazano, iż wysokość Świadczenia Wykupu na dany dzień jest równa Wartości Części W. Rachunku oraz określonego procentu Wartości Części Bazowej Rachunku, wskazanego w ust. 15 Załącznika nr 1 do OWU. Ust. 6 przewidywał, że wysokość określonego procentu Wartości Części Bazowej Rachunku o którym mowa w ust. 5 ustalana była na podstawie Okresu (...) dla danej umowy, aktualnego na dzień jej zawarcia oraz roku oznaczającego: 1. w Okresie Bazowym oraz po jego upływie, jeśli nie zostały opłacone Składki Regularne należne za Okres Bazowy: a) w przypadku gdy nie nastąpiło zawieszenie opłacania Składki Regularnej – Liczbę L. Polisy za które w pełni zostały zapłacone wszystkie Składki Regularne, powiększona o 1, jednak nie wyższą niż Rok Polisy, w którym dokonywana jest całkowita lub częściowa wypłata Świadczenia Wykupu; b) w przypadku, gdy nastąpiło zwiększenie opłacenia Składki Regularnej – Liczbę L. Polisy, za które w pełni zostały zapłacone wszystkie Składki Regularne, powiększoną o 1, jednak nie wyższą niż Rok Polisy poprzedzający Rok Polisy, w którym dokonywana jest całkowita lub częściowa wypłata Świadczenia Wykupu; jeżeli okres zawieszenia nie zaczyna się w rocznicę Polisy, to okresy za które zostały zapłacone Składki Regularne w L. Polisy, w których zawieszenie miało miejsce podlegały sumowaniu; 2. po Okresie Bazowym, pod warunkiem opłacenia Składek Regularnych należnych za Okres Bazowy: a) w przypadku gdy nie nastąpiło zawieszenie opłacenia Składki Regularnej w Okresie Bazowym – Rok Polisy w którym dokonywana jest całkowita lub częściowa wypłata Świadczenia Wykupu, b) w przypadku gdy nastąpiło zawieszenie opłacania Składki Regularnej w Okresie Bazowym – Rok Polisy poprzedzający Rok Polisy, w którym dokonywana jest całkowita lub częściowa wypłata Świadczenia Wykupu.

Jak wynika z pkt 15 Załącznika nr 1 do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia, przy polisie (...)-letniej wartość o którą pomniejsza się wypłacaną ubezpieczającemu kwotę: w pierwszym i drugim roku obowiązywania umowy ubezpieczenia stanowi 100% wartości polisy utworzonej ze składki regularnej, w trzecim roku trwania umowy ubezpieczenia wynosi ona 80% w/w wartości, w czwartym – 70%, w piątym – 60%.

Na poczet zawartej umowy z dnia 06 lipca 2010 r. powód wpłacił stronie pozwanej łączną kwotę 208 000 zł tytułem składek na ubezpieczenie.

Pismem z dnia 9 października 2015 r. strona pozwana poinformowała powoda, że zgodnie z ogólnymi warunkami ubezpieczenia umowa uległa rozwiązaniu z dniem 20 września 2015 r. wskutek niezapłacenia Składki Regularnej. W związku tym ubezpieczyciel dokonał całkowitej wypłaty Świadczenia Wykupu która wynosiła 65 128,37 zł. (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. przed rozwiązaniem umowy wypłaciła powodowi kwotę 25 575,57 zł, a zatrzymała na rachunku powoda kwotę 82 890,66 zł.

Ponadto Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powoda do zawarcia umowy ubezpieczenia z ubezpieczeniowymi funduszami gwarancyjnymi przekonał Ł. S. reprezentujący spółkę pod firmą (...) Sp. z o.o. w B., która była pośrednikiem ubezpieczeniowym strony pozwanej. Powód był w bliskich relacjach z Ł. S., który uczył jego dzieci gry na pianinie i zajmował się działalnością ubezpieczeniową. Przy przedstawieniu powodowi oferty pozwanej Ł. S. ukazywał korzyści płynące z zawarcia umowy, w szczególności długiego okresu wpłacania składek. Doradca w ogóle nie skupiał się na wyjaśnianiu poszczególnych zapisów umownych, szczególnie tych skomplikowanych i tych, które mogły narazić powoda na zbytnie ryzyko finansowe, w tym nie objaśniał sposobu wyliczenia Świadczeniu Wykupu. Przekonywał, że wystarczy 7-10 lat inwestowania, a w razie rezygnacji z umowy można dogadać się z pozwaną. Umowa miała być inwestycją w przyszłość dzieci powoda, tym bardziej że Ł. S. przekonywał, że sam zawarł takie umowy dla dobra swoich dzieci. Powód chciał osiągnąć zysk przy zawarciu umowy, a posiadał środki finansowe na oszczędzanie i inwestycje bo pracował wówczas jako członek zarządu spółki.

Umowa z dnia 6 lipca 2010 r. została zawarta na podstawie wniosku ubezpieczeniowego powoda, określającego wybrany przez niego wariant ubezpieczenia stanowiącego ofertę zawarcia umowy ubezpieczenia przez stronę pozwaną. W § 8 powód złożył oświadczenie, że przed zawarciem umowy otrzymał i zapoznał się z treścią: Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną M. (...); Regulaminem Ubezpieczeniowych Funduszu Kapitałowych o indeksie (...)-ZM- (...); Wykazem Ubezpieczeniowych Funduszy Kapitałowych oraz innych Pozycji inwestycyjnych oferowanych przez (...) S.A. o indeksie (...), których odbiór potwierdził. Jednakże powód w rzeczywistości nie czytał w/w dokumentów i nie zapoznał się z nimi szczegółowo, w tym ze stanowiącymi integralną część umowy Ogólnymi Warunkami Umowy, opierając się w tym zakresie na wiedzy uzyskanej od agenta, któremu ufał. Powód nie zdecydowałby się na zawarcie umowy ze stroną pozwaną gdyby wiedział, że w razie przedterminowego rozwiązania umowy nie będzie mógł odzyskać znacznej części wpłaconych pieniędzy.

Powód zaprzestał opłacania składek, bowiem inwestował w produkt coraz wyższe kwoty a środki na jego koncie malały, wobec rosnących opłat i kosztów.

dowód: wniosek powoda z dnia 29.06.2010 r. – k. 63-65, zeznania świadka D. D. – k. 138-139, przesłuchanie powoda J. D. – k. 139-141

Powód w piśmie z dnia 13 października 2015 r. wezwał pozwaną do zapłaty kwoty 82 890,67 zł w terminie 7 dni od daty doręczenia pisma wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia rozwiązania umowy ubezpieczenia. Wezwanie zostało doręczone stronie pozwanej w dniu 2 listopada 2015 r.

dowód: wezwanie z dnia 13.10.2015 r. wraz z dowodem doręczenia – k. 26-31v

Poza okolicznościami, które zostały przez strony przyznane (art. 229 k.p.c.) lub też taką ocenę uzasadniał przebieg całego postępowania (art. 230 k.p.c.), istotne dla sprawy fakty Sąd ustalił w oparciu o przedstawione powyżej, nie zakwestionowane przez strony dokumenty urzędowe i prywatne, których autentyczność nie budziła wątpliwości, podobnie jak treść, rozpatrywana w kontekście całokształtu ujawnionych w sprawie okoliczności.

Ponadto ustalenia te zostały poczynione na podstawie zeznań świadka D. D. i przesłuchania powoda J. D. które były rzeczowe, konkretne i spójne i nie ujawniły się żadne okoliczności pozwalające na zakwestionowanie wiarygodności tych twierdzeń. Sąd uznał za wiarygodne, że powód zawarł umowę będąc przekonanym o korzystności umowy, a nie zostały mu ukazane przez Ł. S. zagrożenia płynące z umowy, bowiem zgodnie z doświadczeniem życiowym w taki sposób zwykle działają agenci ubezpieczeniowi. Ponadto powód przyznał, że działał w zaufaniu do pośrednika i nie analizował samodzielnie przedstawianych mu dokumentów, ale podpisał oświadczenie o zapoznaniu się z nimi w tym m.in. OWU. Zasady doświadczenia życiowego wskazują, że takie ogólne warunki umów są zwykle doręczane konsumentom, którzy często się z nimi nie zapoznają lub zapoznają pobieżnie.

Odnośnie dokumentów w postaci zestawienia kosztów obsługi umowy powoda jakie miała ponieść strona pozwana, jak również opinii głównej i uzupełniających biegłego sądowego aktuariusza dr W. F. Sąd ostatecznie uznał dowody te za irrelewantne dla rozstrzygnięcia sprawy. Należy zwrócić uwagę, iż sam fakt ponoszenia kosztów przez stronę pozwaną jest oczywisty, zaś prawidłowość ich wyliczenia przy uwzględnieniu techniki aktuarialnej i jej metod nie miał znaczenia dla wyniku postępowaniem, bowiem istotą sporu była dopuszczalność ustalenia wysokości Świadczenia Wykupu w sposób, w jaki dokonała tego strona pozwana w Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia i ustalenia czy postanowienia te miały charakter abuzywny. Potwierdzają one jedynie tezę, iż strona pozwana starała się przerzucił wysokie koszty przez nią ponoszone na kontrahenta.

Sąd zważył, co następuje:

Powód J. D. – w pozwie skierowanym przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W. – domagał się zasądzenia od strony pozwanej na jego rzecz kwoty 82 890,66 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 10 listopada 2015 r. oraz kosztami postępowania.

Uzasadniając swoje roszczenie powód podnosił, że strona pozwana zatrzymała wyżej wymienioną kwotę bezpodstawnie w oparciu o sprzeczne z powszechnie obowiązującym prawem (w szczególności przepisami art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 385 ³ pkt 12, 14, 16 i 17 k.c.) postanowieniami umowy ubezpieczenia. W odpowiedzi na pozew strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z §1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (art. 385 ¹ § 2 k.c.). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (§ 4). Na podstawie art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

Analiza wyżej przytoczonych przepisów prowadzi do wniosku, że postanowienie umowy może zostać uznane za niedozwolone postanowienie umowne, wtedy gdy spełnione będą cztery warunki: umowa będzie zawarta z konsumentem, postanowienie umowy nie zostanie uzgodnione indywidualnie, postanowienie ukształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami rażąco naruszając jego interesy, postanowienie nie będzie dotyczyć głównych świadczeń stron określonych w sposób jednoznaczny. Wobec powyższego Sąd rozważył, czy umowę ubezpieczenia zawartą przez powoda można zakwalifikować, jako umowę zawartą z konsumentem. Zgodnie z art. 22 ¹ k.c., za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Z poczynionych w poczynionych w sprawie ustaleń faktycznych wynika, iż powód J. D. zawarł przedmiotową umowę ze stroną pozwaną we własnym imieniu, jako osoba fizyczna poprzez pośrednika ubezpieczeniowego – (...) Sp. z o.o. w B.. W związku z powyższym Sąd uznał, iż zawierając przedmiotową umowę ze stroną pozwaną występował on w charakterze konsumenta.

Następnie należało rozważyć kwestię indywidualnego uzgodnienia spornych postanowień. W tym kontekście wskazać należy, iż stanowiące integralną część przedmiotowej umowy tzw. Ogólne Warunki Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną (...) wraz z Załącznikiem nr 1, stanowią wzorzec umowny zawierający wzór praw i obowiązków stron opracowany przed zawarciem umowy i wprowadzony do stosunku prawnego przez jedną ze stron (tj. stronę pozwaną) w ten sposób, że druga strona (tj. adherent) nie ma wpływu na ich treść – wzorzec ten jest stosowany przez stronę pozwaną przy zawieraniu nieoznaczonej ilości umów. Z samej tylko nazwy tego dokumentu - „Ogólne Warunki Ubezpieczenia” wynika, że postanowienia, które dokument ten zawiera nie były uzgadniane z każdym kolejnym konsumentem oddzielnie. Za uznaniem, że OWU były indywidualnie uzgadniane z powodem, z całą pewnością nie przemawiały argumenty strony pozwanej dotyczące tego, że powód przed zawarciem umowy zapoznał się z nimi, skoro złożył podpis na wniosku o zawarcie umowy ubezpieczenia – powyższa okoliczność świadczy bowiem jedynie o tym, że powód mógł zapoznać się z treścią kwestionowanych postanowień, natomiast nie wskazuje, by miał on możliwość modyfikacji warunków umownych. Podkreślić bowiem należy, iż możliwość zapoznania się z umową (w tym wypadku z wzorcem umowy) nie przesądza o możliwości negocjowania jej postanowień - to samo dotyczy umożliwienia konsumentowi odstąpienia od umowy, jak i uświadomienia mu treści jej postanowień. Z powyższych względów należało uznać, że postanowienia dotyczące wysokości tzw. Świadczenia Wykupu, czyli opłaty od wykupu nie były postanowieniami uzgodnionymi indywidualnie, tak zresztą jak i inne zapisy OWU.

Kolejną przesłanką stwierdzenia abuzywności postanowień Ogólnych Warunków Ubezpieczenia dotyczących kwestii naliczania i pobierania opłaty od wykupu było rozważenie, czy postanowienia te nie dotyczą głównych świadczeń stron określonych w sposób jednoznaczny. W doktrynie prawniczej wskazuje się, że pojęcie „główne świadczenia stron” należy interpretować raczej wąsko, w nawiązaniu do pojęcia elementów umowy przedmiotowo istotnych (essentialia negotii). Wobec tego świadczenia główne stron umowy ubezpieczenia należało oceniać w oparciu o art. 805 § 1 i § 2 pkt 2 k.c. w związku z art. 829 § 1 pkt 1 k.c. Świadczeniem głównym powoda była zapłata składki ubezpieczeniowej, zaś świadczeniem głównym strony pozwanej była wypłata określonych sum pieniężnych w razie zajścia wypadku przewidzianego w umowie. Potwierdzeniem takiego uregulowania wzajemnych obowiązków i praw stron jest także treść OWU. Pozostałe obowiązki stron, w tym obowiązek powoda do uiszczenia na rzecz strony pozwanej Świadczenia Wykupu nie stanowią świadczeń głównych w rozumieniu powołanych wyżej przepisów, a więc stwierdzenie ich abuzywności jest możliwe. Przyjęcie bowiem odmiennego poglądu prowadziłoby do nieuzasadnionej konstatacji, iż celem umowy ubezpieczenia z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi byłoby to, aby konsument mógł ją rozwiązać przed terminem i skorzystać ze świadczenia wykupu – takie podejście jest w sposób oczywisty nieracjonalne, gdyż konsument w momencie zawierania umowy na czas określony nie ma na celu jej wcześniejszego rozwiązania, a taki zamiar pojawia się dopiero w późniejszym etapie wykonania umowy, np. w momencie gdy zgromadzony kapitał nie przynosi zysku, a bieżące opłaty pobierane przez ubezpieczyciela powodują dodatkowe straty. Jedynie na marginesie wskazać należy, iż dla prawidłowej interpretacji czym jest świadczenie główne niezbędne jest analiza postanowienia umowy, która go definiuje, ale również charakter, ogólna systematyka, całość postanowień danej umowy jak również kontekst prawny i faktyczny – dlatego podkreślić trzeba, iż oparcie się jedynie na postanowieniach umownych skonstruowanych przez ubezpieczyciela, który to arbitralnie przesądza w umowie, co jest świadczeniem głównym, powoduje, iż każdy przedsiębiorca może wyłączyć dowolne postanowienia umowne z kontroli abuzywności, tylko z tego powodu, że sam zdefiniował je jako świadczenie główne.

Dalsze rozważania Sądu dotyczyły stwierdzenia czy postanowienia OWU odnoszące się do określenia Świadczenia Wykupu i ustalenia jego wysokości w sposób określony w pkt 15 Załącznika nr 1 do OWU, kształtowały prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz czy na skutek owej sprzeczności doszło do rażącego naruszenia interesów konsumenta. W tym kontekście wskazać trzeba, iż brak jest ustawowej definicji pojęcia dobrych obyczajów. W doktrynie prawniczej przyjmuje się, że są to normy moralne i zwyczajowe stosowane w działalności gospodarczej. Mówiąc o dobrych obyczajach podkreśla się przede wszystkim zasadę lojalności oraz szeroko rozumiany szacunek pomiędzy stronami stosunku prawnego. Za sprzeczne z dobrymi obyczajami uważa się takie działania, które zmierzają do niedoinformowania, dezinformacji, wykorzystania naiwności lub niewiedzy drugiej strony. Działanie wbrew „dobrym obyczajom” w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 13 września 2012 r., VI ACa 461/12, LEX nr 1223500). Z kolei termin „interesy konsumenta” rozumiany jest szeroko (na co wskazuje dodatkowo forma liczby mnogiej), nie tylko jako interes ekonomiczny, ale również przy uwzględnieniu aspektu zdrowia konsumenta i jego bliskich oraz dyskomfortu konsumenta, spowodowanego takimi czynnikami, jak strata czasu, dezorganizacja życia, niewygoda, nierzetelne traktowanie, przykrości czy naruszenie prywatności. W przepisie mowa jest o rażącym naruszeniu interesów konsumenta - rażące będą wszystkie te wypadki, w których dojdzie do szczególnie odczuwalnego odbiegania od zasad uczciwego wyważenia praw i obowiązków stron.

Biorąc pod uwagę powyższe rozważania oraz ustalony stan faktyczny, Sąd doszedł do przekonania, że postanowienia OWU odnoszące się do określenia Świadczenia Wykupu i ustalenia jego wysokości w sposób określony w tabeli z pkt 15 Załącznika nr 1 do OWU ukształtowały prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. W ocenie Sądu, sposób uregulowania wskazanego Świadczenia Wykupu będącego de facto opłatą za wykup w spornej umowie wskazuje, że strona pozwana jako przedsiębiorca w całością przerzucała swoje ryzyko na powoda, drastycznie zawyżając wysokość tej opłaty w przypadku wcześniejszego rozwiązania umowy. Zauważyć należy, że zgodnie z OWU potrącane przez stronę pozwaną środki z tytułu opłaty za wykup (Świadczenia Wykupu) związanej z rozwiązaniem umowy miały być przeznaczone na poczet nie tylko kosztów związanych z dystrybucją i zawarciem umowy, ale również kosztów związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą, które są pozbawione takiego charakteru, a które strona pozwana również zamierzała pokryć z pobieranych w czasie trwania umów opłat. Zdaniem Sądu, kreuje to sytuację rażącej nierównowagi stron, co uznać należy za niedopuszczalne i sprzeczne z dobrymi obyczajami. Jak słusznie zwrócił uwagę powód, koszty takie jak reklama, prowizje pośredników, wynagrodzenia pracowników, koszty wystawienia polis i włączenia umowy ubezpieczenia do portfela ubezpieczeń itp. nie wykazują takiej dynamiki jak kwota, która jest zatrzymywana przez stronę pozwaną. W ocenie Sądu zapisy OWU uniemożliwiały przeciętnemu konsumentowi ustalenie rzeczywistej wysokości kosztów, jakie będą pokrywane z wpłacanych przez niego składek. Zgodzić się należy z twierdzeniem, iż w istocie koszty jakie obciążały powoda z tytułu umowy zawartej ze stroną pozwaną zostały w sposób zawoalowany ustalone ryczałtowo, w oderwaniu od rzeczywistych kosztów ponoszonych w związku z prowadzeniem działalności ubezpieczeniowej, jako procent wartości środków zgromadzonych na rachunku ubezpieczającego (z treści OWU nie wynika, aby istniał związek pomiędzy ustaleniem procentu wartości części bazowej rachunku, a kosztami które strona pozwana poniosła w związku z zawarciem umowy). Nie sposób również nie zauważyć, że w szczególności sposób określania prowizji dla pośrednika ubezpieczeniowego jest ustalany pomiędzy ubezpieczycielem, a tymże pośrednikiem (w tym wypadku (...) Sp. z o.o. w B.) – zatem ustalenia te są dokonane z pominięciem ubezpieczonego, który nie ma żadnego wpływu na jej wysokość, a co więcej ubezpieczony nie posiada nawet wiedzy o istnieniu jakiejkolwiek prowizji.

Reasumując, wskazać po pierwsze należy, iż mechanizm ustalenia opłaty związanej z wcześniejszym rozwiązaniem umowy ubezpieczenia, określonej w umowie jako Świadczenie Wykupu, nie został powodowi wystarczająco wyjaśniony, skoro jego odniesienie następowało tylko do określonego procentu składki na ubezpieczenie i okresu obowiązywania umowy; po drugie, mechanizm ten nie realizował obowiązku ubezpieczyciela do określenia lub zawarcia w umowie ubezpieczenia zasad ustalania wysokości kosztów oraz wszelkich innych obciążeń potrącanych ze składek ubezpieczeniowych lub z ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego, jeżeli są związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, jak wynikał z art. 13 ust. 4 pkt 5 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej w zakresie ubezpieczeń na życie, która obowiązywała w chwili zawarcia umowy – zasady ustalania wysokości kosztów nie zostały określone ani w Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia, ani w umowie; po trzecie, sposób określenia kosztów poprzez odniesienie się jedynie do procentowej wartości rynkowej funduszu bez wskazania sposobu ustalania ich wysokości pozostawało w całkowitym oderwaniu od faktycznie poniesionych kosztów związanych z umową. Takie ukształtowanie obowiązku nałożonego na konsumenta jest nie do pogodzenia z dobrymi obyczajami zakładającymi lojalność przedsiębiorcy wobec konsumenta oraz z zasada konstruowania jasnych i przejrzystych postanowień umownych, bez zatajania jakichkolwiek okoliczności mających wpływ na prawną i ekonomiczną sytuację konsumenta w razie zawarcia umowy. Podnieść należy, iż nie jest generalnie wykluczona możliwość pobierania przez stronę pozwaną opłat od konsumentów za świadczenie im usług, jednakże opłaty te nie mogą być „ukrywane” w opłacie związane z rozwiązaniem umowy i wykupem. Strona pozwana potrącając tę opłatę z wartości polisy, nie może obciążać powoda kosztami prowadzenia działalności gospodarczej, niepozostającymi w bezpośrednim związku z rozwiązaniem umowy. Podkreślenia wymaga okoliczność, iż koszty zawarcia umowy nie mogą stanowić dodatkowej usługi, za którą powód byłby zobowiązany do uiszczenia tak wygórowanej opłaty. Co więcej, powód nie miał obowiązku uiszczania tak rozumianej składki przez cały okres trwania umowy ubezpieczeniowej, skoro zgodnie z art. 830 § 1 k.c. mógł ją wypowiedzieć w każdym momencie – powyższa okoliczność potwierdza jedynie, iż opłata ta stanowi ograniczenie ustawowej prerogatywy ubezpieczającego.

Zauważyć należy, iż w czasie trwania umowy, strona pozwana była uprawniona do pobierania od powoda różnych opłat związanych z umową, w tym administracyjnych, związanych z ryzykiem ubezpieczeniowym czy zarządzaniem aktywami ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego – zatem pozwana otrzymywała wynagrodzenie za szereg swoich działań, nie było więc podstaw, by obciążać powoda kosztami działalności strony pozwanej także poprzez pobieranie od niego wygórowanego Świadczenia Wykupu. W ocenie Sądu zamiarem strony pozwanej było zagwarantowanie, że niezależnie od czasu trwania umowy klient skompensuje wszelkie koszty jej działalności, także te, które nie wynikają bezpośrednio z wykonywania samej umowy i które wynikały z procedur marketingowych oraz akwizycyjnych związanych z pozyskaniem klienta.

Mając na uwadze wskazane okoliczności Sąd stwierdził, na podstawie art. 385 ¹ k.c., że kwestionowane przez powoda postanowienia OWU dotyczące tzw. Świadczenia Wykupu miały charakter niedozwolonych klauzul umownych. Wobec powyższego należało uznać, że pobranie przez pozwaną świadczenia związanego z rozwiązaniem umowy nie miało umocowania w umowie łączącej strony. Kwota tego świadczenia powinna być w całości wypłacona powodowi, bowiem ani OWU, ani ogólne przepisy o zobowiązaniach nie dawały podstaw do przyjęcia, że w miejsce zakwestionowanego postanowienia wchodzą inne postanowienia, kształtujące wysokość opłaty za wykup wartości polisy. Bezsporne w sprawie było, iż na dzień rozwiązania umowy ubezpieczenia z powodem wartość podstawowa polisy i wpłaconych przez powoda składek wynosiła 208 000 zł, zaś przed rozwiązaniem umowy pozwana wypłaciła powodowi kwotę 25 575,57 zł, gdzie strata J. D. wynosiła 34 405,40 zł, zaś w związku z rozwiązaniem tejże umowy strona pozwana wypłaciła powodowi kwotę Świadczenia Wykupu w wysokości 65 128,37 zł, zatrzymując kwotę 82 890,66 zł.

W tej sytuacji zasadne było zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powoda żądanej kwoty 82 890,66 zł z tytułu bezpodstawnie potrąconego przez stronę pozwaną Świadczenia Wykupu, o czym orzeczono w punkcie I. sentencji wyroku. Jednocześnie Sąd zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda odsetki ustawowe liczone od dnia 10 listopada 2015 r. (tj. od dnia następnego po upływie 7-mio dniowego terminu płatności wyznaczonego stronie pozwanej w wezwaniu do zapłaty z dnia 13.10.2015 r. odebranego przez pozwaną w dniu 02.11.2015 r.) do dnia 31 grudnia 2015 r. oraz – w związku z nowelizacją art. 481 k.c. – odsetki ustawowe za opóźnienie liczone od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty.

W punkcie II. sentencji wyroku Sąd – na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. - zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, uznając stronę pozwaną za przegrywającą sprawę zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 7 762,00 zł, na którą to kwotę złożyły się: kwota 4 145,00 zł z tytułu zwrotu uiszczonej przez powoda opłaty sądowej od pozwu, kwota 3 600,00 zł z tytułu wynagrodzenia pełnomocnika procesowego (na mocy obowiązującego w dacie wniesienia pozwu § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu ( Dz. U. z 2013 r., poz. 490 t.j.) oraz kwota 17,00 zł z tytułu opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Rozstrzygnięcie zawarte w punkcie III. sentencji wyroku Sąd oparł na zas. art. 113 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w związku z art. 98 k.p.c. nakazując pobranie od strony pozwanej na rzecz Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Krakowie kwoty 2 790,15 zł tytułem brakującej zaliczki na poczet opinii biegłego sądowego (wpłacona zaliczka wyniosła 700,00 zł, zaś łączne koszty opinii biegłego stanowiły kwotę 3 490,15 zł).