Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I C 936/16

Uzasadnienie wyroku z dnia 31 sierpnia 2016 roku

W pozwie z dnia 9 lutego 2016 roku powód miasto Ł., reprezentowane przez pełnomocnika będącego radca prawnym, żądał zasądzenie od pozwanej W. J. kwoty 14.096,14 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz kosztami postępowania, w tym kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu powód podał, że wraz pozwaną W. J. był współwłaścicielem nieruchomości położonej w Ł. przy ul. (...), dla której prowadzona była Księga wieczysta nr (...). Postanowieniem z dnia 2 lutego 2006 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi w sprawie o sygn. IV Ns I 331/96 zniósł współwłasność tej nieruchomości poprzez ustanowienie odrębnej własności lokali na rzecz poszczególnych współwłaścicieli oraz zasądził od pozwanej W. J. na rzecz powoda spłatę w kwocie 24.200 zł, rozkładając ją na 25 rat, pierwsza płatna w kwocie 6.050 zł w terminie 30 dni od uprawomocnienia się postanowienia, a kolejne w kwotach po 765,25 zł miesięcznie do 10. dnia każdego miesiąca, po upływie 60 dni od uprawomocnienia się postanowienia. Apelacja W. J. od tego postanowienia została oddalona przez Sąd Okręgowy w Łodzi postanowieniem z dnia 22 lutego 2007 roku wydanym
w sprawie o sygn. akt III Ca 1898/06. Pozwana spłacała zasądzoną należność w okresie od maja 2007 roku do września 2014 roku w kwotach po 150 zł miesięcznie. W związku z tym toczyło się postępowanie egzekucyjne. Ostatecznie do dnia 16 listopada 2015 roku powód uzyskał zaspokojenie należności w łącznej kwocie 20.552,65 zł. W postanowieniu z dnia 2 lutego 2006 roku nie rozstrzygnięto natomiast o należnych powodowi odsetkach za opóźnienie w zapłacie poszczególnych rat spłaty. Wobec tego powód w niniejszej sprawie wnosił o ich zasądzenie odsetek ustawowych według wymagalności poszczególnych rat określonych w postanowieniu z dnia 2 lutego 2006 roku, uwzględnieniem, że pozwana wpłacała
w okresie od maja 2007 roku do września 2014 roku kwoty po 150 zł miesięcznie, w dniu 19 października 2007 roku wpłaciła kwotę 1.482,99 zł, a w toku postępowania egzekucji wyegzekwowano od niej łącznie kwotę 5.569,66 zł (w dniu 4 maja 2015 roku – 584,37 zł,
w dniu 2 czerwca 2015 roku – 842,71 zł, w dniu 3 lipca 2015 roku – 842,71 zł, w dniu 3 sierpnia 2015 roku – 842,71 zł, w dniu 4 września 2015 roku – 842,71 zł, w dniu 9 października 2015 roku – 796,28 zł, w dniu 3 listopada 2015 roku – 818,17 zł). Pozwana, kierując do powoda wniosek o umorzenie zadłużenia, uznała tym samym jego roszczenie.

(pozew k. 1-3)

Według wyjaśnień składanych na rozprawie powód w postępowaniu o zniesienie współwłasności nie zgłaszał żądania zapłaty odsetek za opóźnienie na wypadek uchybienia terminowi zapłaty poszczególnych rat spłaty, rozłożenie spłaty na raty zostało orzeczone
z urzędu, a powód nie składał wniosku o uzupełnienie postanowienia w części dotyczącej odsetek za opóźnienie.

(protokół rozprawy k. 36-36v)

Pozwana wnosiła o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu według norm przepisanych, nieopłaconych w całości i w części. Pozwana zakwestionowała roszczenie zarówno co do zasady, jak i co do wysokości. Podniosła zarzut przedawnienia roszczenia i podała, że nigdy nie uznała roszczenia w zakresie odsetek. Ponadto powołała się na pogląd przyjęty za podstawę uchwały SN w sprawie o sygn. III CZP 34/71, według którego w przypadku zasądzenia w postanowieniu o zniesieniu współwłasności dopłaty lub spłaty bez odsetek, otrzymujący dopłatę lub spłatę nie może dochodzić odsetek
w drodze odrębnego procesu cywilnego.

(protokół rozprawy k. 43-43v)

Za podstawę wyroku Sąd Rejonowy przyjął następuję ustalenia:

Postanowieniem z dnia 2 lutego 2006 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa
w Ł. w II Wydziale Cywilnym w sprawie o sygn. akt IV Ns I 331/96 z wniosku W. J. z udziałem m.in. Gminy Ł. w przedmiocie zniesienia współwłasności nieruchomości położonej w Ł. przy ul. (...), dla której prowadzona była Księga wieczysta nr (...), w pkt I ppkt 4. i 5. przyznał W. J. oraz Gminie Ł. bliżej określone odrębne własności lokali, a w pkt II. zasądził od W. J. na rzecz Gminy Ł. kwotę 24.200 zł tytułem spłaty, rozkładając ją na raty
w ten sposób, że pierwsza rata w kwocie 6.050,00 zł miała być płatna w terminie 30 dni od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, zaś kolejne 24 równe raty miały być płatne w kwotach po 756,25 zł do 10. dnia każdego miesiąca, z tym że pierwsza rata w tej wysokości miała być płatna w terminie 60 dni od dnia uprawomocnienia się orzeczenia.

Apelacja W. J. od tego postanowienia została oddalona postanowieniem Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 22 lutego 2007 roku w sprawie o sygn. akt III Ca 1898/06.

Miasto Ł. w toku postępowania o zniesienie współwłasności nie zgłaszało żądania zapłaty odsetek za opóźnienie na wypadek uchybienia terminowi zapłaty poszczególnych rat spłaty, nie składało apelacji od powyższego postanowienia Sądu Rejonowego dla Łodzi – Widzewa w Łodzi ani wniosku o uzupełnienie tego postanowienia w części dotyczącej odsetek za opóźnienie.

(okoliczności niesporne a ponadto dowody: postanowienia w sprawie IV Ns I 331/96 i III Ca 1898/06 k. 6-10)

Wobec braku zapłaty w terminie poszczególnych rat spłaty określonych tym postanowieniem Miasto Ł. naliczyło W. J. odsetki ustawowe za opóźnienie za okres od dnia 1 sierpnia 2007 roku do dnia 10 marca 2009 roku w łącznej kwocie 14.096,14 zł od należności dotychczas niezapłaconych oraz w kwocie 2.363,21 zł od należności już spłaconych.

(okoliczność niesporna a ponadto dowody: rozliczenie zadłużenia k. 17, kopia zestawienia sald i obrotów k. 14-16, wezwanie k. 11)

Ze względu na swą sytuację materialną i zdrowotną W. J. w piśmie doręczonym Miastu Ł. w dniu 20 kwietnia 2012 roku wniosła o odstąpienie od naliczania odsetek od zadłużenia.

(okoliczność niesporna a ponadto dowody: pismo z dnia 4 kwietnia 2012 roku wraz
z zpo k. 21)

Z kolei w piśmie doręczonym Miastu Ł. w dniu 25 czerwca 2012 roku W. J. zarzuciła, że w odpowiedzi na jej poprzednie pismo zabrakło ustosunkowania się co do możliwości odstąpienia od naliczania odsetek i ponowiła swój wniosek w tym przedmiocie.

(okoliczność niesporna a ponadto dowody: pismo z dnia 22 czerwca 2012 roku wraz
z zpo k. 20)

W kolejnym piśmie doręczonym Miastu Ł. w dniu 24 września 2014 roku W. J. wniosła o umorzenia całości jej zadłużenia.

(okoliczność niesporna a ponadto dowody: pismo z dnia 24 września 2014 roku wraz
z zpo k. 18-19)

W piśmie skierowanym do W. J. w dniu 6 listopada 2014 roku Miasto Ł. odmówiło umorzenia jej zadłużenia, wyznaczyło dodatkowy termin do zapłaty, wskazując, że w razie jego uchybienia skieruje sprawę na drogę postępowania egzekucyjnego.

(okoliczność niesporna a ponadto dowody: pismo z dnia 6 listopada 2014 roku wraz
z zpo k. 12-13)

Podstawę poczynionych w sprawie ustaleń – niespornych pomiędzy stronami, przyznanych według art. 229 k.p.c. lub uznanych za przyznane w myśl art. 230 k.p.c. – stanowiły przedstawione przez strony dokumenty prywatne oraz ich kopie, które nie były kwestionowane i co do których nie ujawniły się jakiekolwiek okoliczności, dla których należałoby odmówić im wiarygodności.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie z dwóch przyczyn.

Po pierwsze, trafnie pozwana powołała się na prekluzję wynikającą z art. 618 k.p.c.

Według poglądu przyjętego za podstawę uchwały Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 1971 r., III CZP 34/71, OSNC 1972 nr 4 poz. 62, który to pogląd Sąd Rejonowy podziela, w wypadku gdy w postanowieniu o zniesienie współwłasności prawomocnym postanowieniem zasądzono tytułem wyrównania udziału dopłatę pieniężną lub spłatę bez oznaczenia wysokości odsetek, otrzymujący dopłatę lub spłatę nie może dochodzić tych odsetek w drodze odrębnego procesu. Taki wynik wykładni art. 618 k.p.c. w pełni uwzględnia treść art. 212 § 3 k.c., według którego jeżeli ustalone zostały dopłaty lub spłaty, sąd oznaczy termin i sposób ich uiszczenia, wysokość odsetek, a w razie potrzeby także sposób ich zabezpieczenia. Przepis ten wkłada na sąd obowiązek dokonania z urzędu oznaczenia
w postępowaniu działowym terminu i sposobu uiszczenia dopłat lub spłat, przy czym wiąże początkowy termin, od którego przysługują uprawnionemu odsetki, z terminem uiszczenia dopłaty lub spłaty. Z przepisu art. 618 k.p.c. wynika, że w postępowaniu o zniesienie współwłasności chodzi o załatwienie całokształtu stosunków, jakie powstały między współwłaścicielami. Jeżeli więc sąd nie orzekł w tym względzie lub orzekł niewłaściwie, zainteresowani uczestnicy powinni dochodzić swoich praw w tym postępowaniu, wnosząc apelację bądź też składając wniosek o uzupełnienie orzeczenia. Jeżeli uczestnik tego nie uczynił, nie może już po uprawomocnieniu się postanowienia wytoczyć powództwa
o zasądzenie roszczeń nieuwzględnionych w postanowieniu nieprocesowym o zniesienie współwłasności, skoro stoi temu na przeszkodzie przyjęta przez ustawodawcę zasada koncentracji i rozstrzygnięcia w tych postępowaniach wszystkich zachodzących między uczestnikami stosunków, poza nielicznymi, co do których wyraźnie dopuszczono możliwość odesłania uczestników na drogę procesu.

Pogląd ten opiera się na oczywistym założeniu, że skoro art. 212 § 3 k.c. przewiduje nakaz wydania przez sąd określonego rozstrzygnięcia w postępowaniu działowym, w tym także co do odsetek, a ponadto nie występują jakiekolwiek przeszkody, aby w postępowaniu takim uczestnik mógł zgłosić roszczenie o zasądzenie odsetek w razie uchybienia terminowi do uiszczenia dopłaty lub spłaty, to wadliwe pominięcie takiego rozstrzygnięcia
w postanowieniu co do istoty sprawy może być kwestionowane jedynie w drodze środków prawnych przysługujących w ramach tego postępowania, a nie powinno stanowić przedmiotu kolejnego postępowania. Przyjęcie wniosku przeciwnego prowadziłoby bowiem do zniweczenia celu i funkcji art. 618 k.p.c.

Brak było zatem podstaw do przyjęcia za podstawę rozstrzygnięcia w sprawie niniejszej poglądu odmiennego, wyrażonego w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2003 r., III CZP 80/03, OSNC 2005, nr 2, poz. 20), według którego brak rozstrzygnięcia w prawomocnym postanowieniu o dziale spadku o wysokości i terminie uiszczenia odsetek od zasądzonej spłaty nie uzasadnia zarzutu powagi rzeczy osądzonej
w procesie o zapłatę odsetek za opóźnienie w dokonaniu spłaty. Stanowisko to poddane zostało trafne krytyce przez przedstawicieli doktryny (por. A. Stempniak, Glosa do uchwały SN z dnia 27 listopada 2003 r., III CZP 80/03, PS 2007/7-8/189-197). Nie uwzględnia także
w pełni akcesoryjności roszczenia o zapłatę odsetek.

W okolicznościach sprawy niniejszej skoro powód w toku postępowania o zniesienie współwłasności w sprawie o sygn. akt IV Ns I 331/96 nie zgłaszał żądania zapłaty odsetek za opóźnienie na wypadek uchybienia terminowi zapłaty poszczególnych rat spłaty, a następnie nie składał apelacji od postanowienia sądu pierwszej instancji co do istoty sprawy – niezawierającego rozstrzygnięcia w części dotyczącej odsetek za opóźnienie, pomimo precyzyjnego ustalenia terminów spłat – ani nie składał wniosku o uzupełnienie tego postanowienia w tym zakresie, nie może obecnie dochodzić roszczenia o zapłatę odsetek za opóźnienie w uiszczeniu spłaty w odrębnym procesie cywilnym.

Po drugie, trafny okazał się podniesiony przez pozwaną zarzut przedawnienia roszczenia o zapłatę odsetek ustawowych za opóźnieni objętego pozwem w sprawie niniejszej. Powód dochodził bowiem odsetek za opóźnienie w uiszczeniu spłaty naliczonych za okres od dnia 1 sierpnia 2007 roku do dnia 10 marca 2009 roku w łącznej kwocie 14.096,14 zł.

Roszczenie o zapłatę odsetek za opóźnienie jest roszczeniem o świadczenie okresowe (por. uzasadnienie uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2005 roku, III CZP 42/04, OSNC 2005 nr 9 poz. 149), a według art. 118 k.c. termin przedawnienia dla roszczeń o świadczenia okresowe wynosi trzy lata.

Okres trzyletni, licząc od dnia 10 marca 2009 roku, upłynął z dniem 10 marca 2012 roku, a pozew w sprawie niniejszej został wniesiony dopiero z dniem 9 lutego 2016 roku.

Na podstawie art. 117 § 2 k.c. po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba, że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia.

W okolicznościach sprawy niniejszej brak było podstaw do przyjęcia, że pozwana po upływie terminu przedawnienia zrzekła się korzystania z zarzutu przedawnienia według art. 117 § 2 k.c. Kierowane do powoda przez pozwaną pisma, w których pozwana wnosiła
o odstąpienie od naliczania odsetek oraz o umorzenie zadłużenia nie zawierają tego rodzaju oświadczeń, które mogłyby kwalifikować się jako zrzeczenie się zarzutu przedawnienia.

Brak było także podstaw do przyjęcia, aby bieg terminu przedawnienia, który upłynął z dniem 10 marca 2012 roku, miał być przerwany ze względu na uznanie roszczenia przez pozwaną według art. 123 § 1 pkt 2 k.c. Wspomniane pisma pozwanej, zawierające wnioski
o odstąpienie od naliczania odsetek oraz o umorzenie zostały doręczone powodowi odpowiednio w dniach 20 kwietnia 2012 roku, 25 czerwca 2012 roku i 24 września 2014 roku, a więc po upływie terminu przedawnienia. Poza tym nie zawierają tego rodzaju oświadczeń, które pozwalałyby na ich zakwalifikowanie jako uznanie roszczenia.

Podstawę orzeczenia w przedmiocie kosztów procesu stanowił art. 98 § 1 i 3 w zw.
z art. 99 k.p.c. oraz § 8 pkt 5 w zw. z § 6 w zw. z § 4 ust. 1, 2 i 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. poz. 1805).

Z tych względów Sąd Rejonowy orzekł, jak w sentencji.