Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 25 stycznia 2013 roku powodowie (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ł. oraz (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ł. wnieśli o:

1.  zniesienie, bez wynagrodzenia, służebności gruntowej ustanowionej dla nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta KW nr (...) polegającej na prawie dojazdu do ulicy (...) do działki nr (...) przez nieruchomości obciążone uregulowane obecnie w księgach wieczystych nr (...), pozostawiając jej wykonywanie na działce nr (...) uregulowanej w księdze wieczystej nr (...),

2.  zniesienie, bez wynagrodzenia, służebności gruntowej ustanowionej dla nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta nr KW (...) polegającej na prawie przeprowadzenia instalacji wodnej do działek o nr (...) oraz korzystania z istniejącej sieci kanalizacyjnej przez nieruchomości obciążone uregulowane obecnie w księgach wieczystych nr (...), pozostawiając jej wykonywanie na nieruchomościach stanowiących drogi dojazdowe, uregulowanych w kw nr (...), (...), (...), (...), (...), (...) i oznaczonych jako działki gruntu nr (...).

3.  zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na pozew pozwany (...) Sp. z o.o. wniósł o:

1.  oddalenie powództwa w części dotyczącej zniesienia bez wynagrodzenia służebności ustanowionej dla nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), polegającej na prawie korzystania z istniejącej instalacji kanalizacyjnej,

2.  zasądzenie od strony powodowej na rzecz pozwanej spółki kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

Pozwany (...) Sp. z o.o. nie uznał żądania pozwu, wniósł o jego oddalenie i zwrot kosztów procesu. W toku postępowania doszło do zmiany podmiotowej po stronie pozwanej.
(...) Sp. z o.o. został zwolniony od udziału w sprawie, zaś do do procesu w charakterze pozwanych wstąpili L. W. (1), T. C. (1) i S. M. (1). Pozwani wnieśli o oddalenie powództwa.

Pismami z 15 kwietnia i 18 lipca 2016 roku powodowie zmodyfikowali żądanie pozwu określone w punkcie 2. w ten sposób, że:

1.  cofnęli powództwo w zakresie żądania zniesienia służebności gruntowej ustanowionej dla nieruchomości stanowiącej działkę (...) (należącej do pozwanej spółki (...)) oraz nieruchomości stanowiącej działkę (...) (należącej do pozwanych L. W., T. C. i S. M.) polegającej na prawie korzystania z istniejącej instalacji kanalizacyjnej, z uwagi na potwierdzony przez biegłych praktyczny brak możliwości ustalenia faktycznego przebiegu instalacji kanalizacyjnej,

2.  podtrzymali żądanie zniesienia służebności gruntowej bez wynagrodzenia ustanowionej dla nieruchomości stanowiącej działkę (...) oraz nieruchomości stanowiącej działkę (...) polegającej na prawie przeprowadzenia instalacji wodnej do działek nr (...) przez wskazane nieruchomości obciążone, z pozostawieniem instalacji wodnej do działek (...) przez działkę nr (...) uregulowanej w księdze wieczystej (...).

W piśmie z 22 sierpnia 2016 roku pozwany (...) spółka z o.o.:

1.  wyraził zgodę na cofnięcie pozwu w zakresie żądania zniesienia służebności gruntowej ustanowionej dla nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), objętej (...) – polegającej na prawie korzystania z istniejącej instalacji kanalizacyjnej przez nieruchomości obciążone,

2.  w związku z powyższym w zakresie cofniętej części pozwu pozwany ten wniósł o zasądzenie od strony powodowej na jego rzecz kosztów procesu,

3.  podtrzymał uznanie powództwa w zakresie żądania zniesienia służebności gruntowej ustanowionej dla nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), objętej (...) – polegającej na prawie przeprowadzenia instalacji wodnej przez nieruchomości obciążone, z zastrzeżeniem pozostawienia służebności przeprowadzenia instalacji wodnej do działki nr (...) przez działkę nr (...), objętą księgą (...),

4.  podtrzymał uznanie powództwa w zakresie żądania zniesienia służebności gruntowej ustanowionej dla nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), objętej (...) – polegającej na prawie dojazdu do działki nr (...) przez nieruchomości obciążone, z zastrzeżeniem pozostawienia tej służebności na działce nr (...),

5.  wniósł o zasądzenie od strony powodowej na jego rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego.

Przed zamknięciem rozprawy strony podtrzymały swoje stanowiska.

Wyrokiem z dnia 18 listopada 2016 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi w sprawie o sygnaturze akt III C 81/13 z powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ł., (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ł. i P. W. (1) przeciwko (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ł., L. W. (1), T. C. (1) i S. M. (1) o zniesienie służebności:

1.  zniósł bez wynagrodzenia wpisaną w dziale I-Sp księgi wieczystej (...) pod numerem 1. służebność o treści: „Służebność gruntowa polegająca na prawie dojazdu od ulicy (...) do działki nr (...) przez nieruchomość uregulowaną w księdze wieczystej KW nr (...) na rzecz każdoczesnego użytkownika wieczystego (właściciela) działki (...) uregulowanej w niniejszej księdze wieczystej”,

2.  zniósł bez wynagrodzenia wpisaną w dziale I-Sp księgi wieczystej (...) pod numerem 2. służebność o treści: „K. właścicielowi lub użytkownikowi wieczystemu działki (...) objętej niniejszą księgą przysługuje nieodpłatne prawo przeprowadzenia przez działkę nr (...) objętą księgą wieczystą KW (...) instalacji wodnej oraz korzystania z istniejącej instalacji kanalizacyjnej” – w zakresie korzystania z istniejącej instalacji kanalizacyjnej,

3.  zniósł bez wynagrodzenia wpisaną w dziale I-Sp księgi wieczystej (...) pod numerem 2. służebność o treści: „K. właścicielowi lub użytkownikowi wieczystemu działki (...) objętej niniejszą księgą przysługuje nieodpłatne prawo przeprowadzenia przez działkę nr (...) objętą księgą wieczystą KW (...) instalacji wodnej oraz korzystania z istniejącej instalacji kanalizacyjnej” – w zakresie korzystania z istniejącej instalacji kanalizacyjnej,

- z zastrzeżeniem, że pierwotnie opisana w księdze wieczystej KW (...) ( (...)) działka nr (...) uległa podziałowi, a dla jej części założone zostały inne księgi wieczyste, w których wpisano przedmiotową służebność,

4.  umorzył postępowanie co do żądania zniesienia służebności opisanych w punktach 3. i 4. w zakresie prawa przeprowadzenia przez działkę nr (...) objętą księgą wieczystą KW (...) instalacji wodnej,

5.  rozliczenie kosztów procesu pozostawił referendarzowi sądowemu przy przyjęciu, iż strona powodowa wygrała proces w całości.

W uzasadnieniu powyższego wyroku Sąd wskazał, że na skutek omyłek treść wyroku nie odpowiada poczynionym w sprawie ustaleniom, a w konsekwencji nie odzwierciedla rzeczywistego zamiaru Sądu.

Sąd ustalił, że pozwany (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ł. jest użytkownikiem wieczystym zabudowanego gruntu położonego w Ł. przy ul. (...), oznaczonego jako działka nr (...) w obrębie P-29 o powierzchni 0,2257ha oraz właścicielem budynków i urządzeń znajdujących się na tym gruncie, stanowiących odrębną nieruchomość, dla których Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi, XVI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą (...). W dziale I Sp tej księgi wieczystej ujawnione są następujące wpisy dotyczące użytkowania wieczystego i własności budynku stanowiącego odrębną nieruchomość, związane z prawem użytkowania wieczystego nieruchomości:

1.  „Służebność gruntowa polegająca na prawie dojazdu od ulicy (...) do działki nr (...) przez nieruchomość uregulowaną w księdze wieczystej KW nr (...) na rzecz każdoczesnego użytkownika wieczystego (właściciela) działki (...) uregulowanej w niniejszej księdze wieczystej” oraz

1.  „K. właścicielowi lub użytkownikowi wieczystemu działki (...) objętej niniejszą księgą przysługuje nieodpłatne prawo przeprowadzenia przez działkę nr (...) objętą księgą wieczystą KW (...) instalacji wodnej oraz korzystania z istniejącej instalacji kanalizacyjnej.

Pozwani L. W. (1), T. C. (1) i S. M. (1) w udziałach po 1/3 są współużytkownikami wieczystymi zabudowanego gruntu położonego w Ł. przy ul. (...), oznaczonego jako działka nr (...) w obrębie P-29 o powierzchni 0,3909ha oraz współwłaścicielami budynków i urządzeń znajdujących się na tym gruncie, stanowiących odrębną nieruchomość, dla których Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi, XVI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą (...). W dziale I Sp tej księgi wieczystej ujawniony jest następujący wpis dotyczący użytkowania wieczystego i własności budynku stanowiącego odrębną nieruchomość, związane z prawem użytkowania wieczystego nieruchomości:

1.  „K. właścicielowi lub użytkownikowi wieczystemu działki (...) objętej niniejszą księgą przysługuje nieodpłatne prawo przeprowadzenia przez działkę nr (...) objętą księgą wieczystą KW (...) instalacji wodnej oraz korzystania z istniejącej instalacji kanalizacyjnej”.

Nieruchomość obciążona, pierwotnie w całości uregulowana była w księdze wieczystej KW (...) ( (...)), prowadzonej dla nieruchomości położonej w Ł. przy ul. (...). W dziale III księgi wieczystej (...) widnieją następujące wpisy:

1.  „Służebność gruntowa polegająca na prawie dojazdu do ulicy (...) do działki nr (...) przez nieruchomość uregulowaną w niniejszej księdze wieczystej na rzecz każdoczesnego użytkownika wieczystego (właściciela) działki (...) uregulowanej w księdze wieczystej KW. Nr (...),

1.  Ograniczone prawo rzeczowe o treści: „Nieodpłatna służebność gruntowa na rzecz każdoczesnego właściciela lub użytkownika wieczystego działki nr (...) objętej KW (...) i każdoczesnego właściciela lub użytkownika wieczystego działki nr (...) objętej KW (...) polegająca na prawo przeprowadzenia instalacji wodnej do działek o numerach (...) oraz korzystania z istniejącej instalacji kanalizacyjnej, na działce (...)”.

Na skutek kolejnych podziałów geodezyjnych powstawały nowe nieruchomości, dla których zakładano nowe księgi wieczyste. W księgach tych z urzędu przepisywano powyższe obciążenia, wpisane w dziale III księgi wieczystej KW (...) ( (...)).

I tak - w zakresie żądania - nieruchomość obciążona, pierwotnie objęta księgą wieczystą KW (...) ( (...)) obejmuje obecnie następujące działki:

- działki nr (...) w obrębie P-29 o powierzchni łącznej 1,8141ha uregulowane w księdze wieczystej (...),

- działkę nr (...) w obrębie P-29 o powierzchni 0,1701 ha, uregulowaną w księdze wieczystej (...),

- działki nr (...) w obrębie P-29 o powierzchni łącznej 0,6479 ha, uregulowane w księdze wieczystej (...),

- działki nr (...) w obrębie P-29 o powierzchni łącznej 0,5803 ha, uregulowane w księdze wieczystej (...),

- działki nr (...) w obrębie P-29 o powierzchni łącznej 0,7859ha, uregulowane w księdze wieczystej (...),

Powyższe działki pozostają w użytkowaniu wieczystym powoda (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ł.;

- działki nr (...) w obrębie P-29 o powierzchni łącznej 0,7994 ha, uregulowane w księdze wieczystej (...),

- działki nr (...) w obrębie P-29 o powierzchni łącznej 0,3652 ha, uregulowane w księdze wieczystej (...),

- działki nr (...) w obrębie P-29 o powierzchni łącznej 0,8950 ha, uregulowane w księdze wieczystej (...),

Powyższe działki pozostają w użytkowaniu wieczystym powoda (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ł.;

- działkę nr (...) w obrębie P-29 o powierzchni 0,1576 ha, uregulowaną w księdze wieczystej (...),

- działkę nr (...) w obrębie P-29 o powierzchni 0,1548 ha, uregulowaną w księdze wieczystej (...),

- działkę nr (...) w obrębie P-29 o powierzchni 0,1560 ha, uregulowaną w księdze wieczystej (...),

- działkę nr (...) w obrębie P-29 o powierzchni 0,1759 ha, uregulowaną w księdze wieczystej (...),

- działkę nr (...) w obrębie P-29 o powierzchni 0,2497 ha, uregulowaną w księdze wieczystej (...),

- działkę nr (...) w obrębie P-29 o powierzchni 0,4372 ha, uregulowaną w księdze wieczystej (...),

- działkę nr (...) w obrębie P-29 o powierzchni 1,2451 ha, uregulowaną w księdze wieczystej (...),

Powyższe działki pozostają we współużytkowaniu wieczystym powoda (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ł. w 1/2 części i powoda (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ł. w 1/2 części;

- działki nr (...) w obrębie P-29 o powierzchni łącznej 0,6238ha (po ich odłączeniu z księgi wieczystej (...)), uregulowane w księdze wieczystej (...). Działki te pozostają w użytkowaniu wieczystym powoda P. W. (2).

Służebność polegająca na prawie dojazdu do ulicy (...) do działki nr (...) przez nieruchomość uregulowaną w księdze wieczystej (...) na rzecz każdoczesnego użytkownika wieczystego (właściciela) działki (...) uregulowanej w księdze wieczystej KW nr (...) została przepisana przy odłączeniu nieruchomości z księgi wieczystej (...) do nowozałożonych ksiąg wieczystych (...).

Ograniczone prawo rzeczowe o treści: „Nieodpłatna służebność gruntowa na rzecz każdoczesnego właściciela lub użytkownika wieczystego działki nr (...) objętej KW (...) i każdoczesnego właściciela lub użytkownika wieczystego działki nr (...) objętej KW (...) polegająca na prawo przeprowadzenia instalacji wodnej do działek o numerach (...) oraz korzystania z istniejącej instalacji kanalizacyjnej, na działce (...)”, wpisane w księdze wieczystej (...), zostało przepisane przy odłączeniu nieruchomości z księgi wieczystej (...) do nowozałożonych ksiąg wieczystych: (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...) i (...).

Zgodnie z dokumentacją powykonawczą, przechowywaną przez Zakład (...) w Ł. (akta A-6065), posesja przy ul. (...), oznaczona jako działki nr (...), jest podłączona do miejskiego wodociągu w ulicy (...) przyłączem o średnicy 50 mm, zlokalizowanym na działce nr (...), gdzie znajdują się instalacje wodociągowe. Ścieki bytowe i wody opadowe z terenu posesji są odprowadzane do wewnętrznej instalacji posesji przy ul. (...). Najbliższy odpływ do miejskiego kanału ogólnospławnego znajduje się na działce nr (...). Istniejący, powyższy sposób podłączenia do sieci miejskich, jest optymalny dla posesji przy ul. (...), oznaczonej jako działki nr (...). Obecnie przyłącza kanalizacyjne do nieruchomości oznaczonych jako działki nr (...) są podłączone do sieci biegnącej w działce nr (...).

Dostęp do drogi publicznej dla nieruchomości oznaczonych jako działki nr (...) jest zapewniony od ulicy proletariackiej działką nr (...).

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd pierwszej instancji uznał powództwo za zasadne w przeważającej części w świetle art. 295 k.c., który stanowi, że jeżeli służebność gruntowa utraciła dla nieruchomości władnącej wszelkie znaczenie, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zniesienia służebności bez wynagrodzenia, a także art. 290 § 2 in fine k.c., w myśl którego w razie podziału nieruchomości obciążonej służebność utrzymuje się w mocy na częściach utworzonych przez podział; jednakże gdy wykonywanie służebności ogranicza się do jednej lub kilku z nich, właściciele pozostałych części mogą żądać ich zwolnienia od służebności.

W dalszej części uzasadnienia Sąd zasygnalizował, że wyrok dotknięty jest błędami.
Po pierwsze wbrew oczywistym ustaleniom i niewątpliwych stanowisk stron, Sąd w punktach 1. 2. i 3. sentencji znosząc służebność „w całości” nie odzwierciedlił w treści wyroku, iż zniesienie to nie dotyczy działki nr (...) w obrębie P-29, dla której prowadzona jest księga wieczysta (...). Po wtóre doszło do niezamierzonej „zamiany” służebności w punktach 2 i 3 oraz 4 sentencji. Oczywistym jest bowiem, że została zniesiona służebność w zakresie prawa przeprowadzenia przez działkę nr (...) instalacji wodnej, zaś postępowanie zostało umorzone w zakresie cofniętym przez stronę powodową, tj. w zakresie korzystania z istniejącej instalacji kanalizacyjnej.

Apelacje od powyższego wyroku Sądu Rejonowego dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi złożyły wszystkie podmioty biorące udział w sprawie.

Pozwani L. W. (1), T. C. (1) i S. M. (1) zaskarżonemu wyrokowi zarzucili:

1.  naruszenie art. 233 k.p.c. poprzez:

a) błędne ustalenie, że zachodzi podstawa do zniesienia bez wynagrodzenia służebności opisanej w punkcie 3. sentencji wyroku w zakresie korzystania z istniejącej instalacji kanalizacyjnej w sytuacji, gdy powód cofnął w tym zakresie pozew i w zakresie rozstrzygnięcia w punkcie 4. sentencji wyroku przez błędne ustalenie zasadności umorzenia postępowania co do zniesienia służebności opisanej w punkcie 3. w zakresie instalacji wodnej,

b) błędne wskazanie w punktach 3. i 4. sentencji wyroku, iż służebności dotyczą przeprowadzenia ich przez działkę nr (...), podczas gdy na dzień dzisiejszy nie ma działki o tym numerze, gdyż zostały z niej wydzielone inne działki, przez co doszło do błędnego oznaczenia numeru księgi wieczystej nieruchomości obciążonej,

c) nierozstrzygnięcie w sentencji wyroku żądania powodów zniesienia służebności dla działki (...) w zakresie korzystania z instalacji wodnej z wyłączeniem obciążenia w dalszym ciągu tą służebnością działki nr (...);

2.  naruszenie art. 295 k.c. poprzez błędne przyjęcie, że służebność gruntowa na rzecz działki (...) straciła dla nieruchomości władnącej wszelkiej znaczenie i w konsekwencji niesłuszne zniesienie bez wynagrodzenia służebności w zakresie korzystania z instalacji wodnej, podczas gdy na działce (...) znajduje się instalacja wodna doprowadzająca wodę do działki (...) i jest uzasadnione w dalszym ciągu obciążenie służebnością w zakresie instalacji wodnej działki nr (...) dla działki (...);

3.  naruszenie art. 98 k.p.c. przez błędne ustalenie, że powód wygrał proces w całości.

Skarżący wnieśli o zmianę wyroku w zaskarżonej części, tj. w punktach 3., 4., i 5. oraz zasądzenie na rzecz pozwanych L. W., T. C. i S. M. kosztów procesu za obie instancje. Ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach procesu za obie instancje.

Pozwany (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł. zaskarżył punkt 1., 2., 4. i 5. wyroku zarzucając mu naruszenie:

1.  art. 321 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie skutkujące:

a) wyrokowaniem co do zniesienia służebności polegającej na prawie korzystania z instalacji kanalizacyjnej, a tym samym orzeczenie co do przedmiotów, które nie były objęte żądaniem pozwu, podczas gdy pozew został w tym zakresie cofnięty,

b) zniesieniem służebności polegającej na prawie dojazdu do ul. (...) do działki nr (...) także przez działkę nr (...), a tym samy orzeczenie ponad żądanie pozwu, podczas gdy powodowie nie wnosili o zniesienie przedmiotowej służebności na działce nr (...);

2.  naruszenie art. 355 § 1 k.p.c. w zw. z art. 203 § 1 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i umorzenie postępowania w zakresie żądania zniesienia służebności polegającej na prawie przeprowadzenia przez działkę nr (...) instalacji wodnej, podczas gdy postępowanie winno zostać umorzone w zakresie żądania zniesienia służebności polegającej na prawie korzystania z istniejącej instalacji kanalizacyjnej wobec cofnięcia przez stronę powodową powództwa w tym zakresie;

3.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie oceny mocy i znaczenia materiału dowodowego bez jego wszechstronnego i wnikliwego rozważania, polegającej na:

a) błędnym przyjęciu, że pozwany nie uznał częściowo powództwa przy pierwszej czynności,

b) ustaleniu, że przed wszczęciem postępowania między B. D. (1) a R. P. prowadzone były rozmowy na temat zniesienia służebności, a w konsekwencji uznanie, że pozwany nie dał powód do wytoczenia sprawy,

c) ustaleniu, że (...) Sp. z o.o. dał powód do wytoczenia sprawy z uwagi na toczące się przed wszczęciem postępowania rozmowy odnośnie służebności, podczas gdy z zeznań świadka B. D. oraz pozwanych wynika, że rozmowy te były prowadzone tylko na temat zrzeczenia się służebności wyjazdowej, a nie odnośnie wszystkich służebności;

4.  art. 328 § 2 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie skutkujące:

a) wewnętrzną sprzecznością sentencji wyroku z treścią jego uzasadnienia,

b) niedostatecznym wyjaśnieniem przyczyn przyjęcia, że strona powodowa wygrała proces w całości,

c) niewyjaśnieniem przyczyn niezasądzenia od strony powodowej na rzecz pozwanego kosztów procesu w zakresie częściowego cofnięcia pozwu, mimo złożenia takiego wniosku przez pozwanego,

d) niewskazaniu czy dowodowi z zeznań R. P. odmówiono wiarygodności i mocy dowodowej oraz ewentualnych przyczyn, dla których Sąd odmówił mocy dowodowej tym zeznaniom, podczas gdy z ustaleń poczynionych w uzasadnieniu wynika, że Sąd pominął jego zeznania odnośnie braku rozmów na temat zniesienia służebności;

5.  art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 203 § 3 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że strona powodowa wygrała proces w całości, podczas gdy pozwany (...) Sp. z o.o. w następstwie częściowego cofnięcia pozwu wnosił o przyznanie kosztów postępowania, a cofniecie pozwu w niniejszej sprawie winno być równoznaczne z przegraniem sprawy w zakresie jakim został cofnięty pozew;

6.  art. 100 zd. 1 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że strona powodowa wygrała proces w całości, podczas gdy koszty procesu winny być stosunkowo rozdzielone między stronami z uwagi na cofnięcie części pozwu i złożenie wniosku pozwanego o zasądzenie w tym zakresie kosztów postępowania;

7.  art. 101 zd. 1 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i uznanie,, że strona powodowa wygrała proces w całości, podczas gdy pozwany nie dał powodu do wytoczenia sprawy i uznał powództwo przy pierwszej czynności procesowej, co powinno skutkować zwrotem pozwanemu kosztów procesu mimo uwzględnienia powództwa;

8.  art. 295 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i zniesienie służebności polegającej na prawie dojazdu do ul. (...) do działki nr (...) przez działkę (...), podczas gdy służebność w tym zakresie nie utraciła wszelkiego znaczenia na nieruchomości oznaczonej działką nr (...).

Skarżący w ramach powyższych zarzutów wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku, przejęcie na rachunek Skarbu Państwa opłaty sądowej za apelację i zasądzenie od strony powodowej na rzecz (...) Sp. z o.o. kosztów zastępstwa adwokackiego za postępowanie apelacyjne według norm przepisanych. Ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w części zaskarżonej i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach procesu za obie instancje.

(...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ł. oraz (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ł. zaskarżyli wyrok Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi w zakresie punktu 1., 2., 3. i 4., zarzucając:

1.  naruszenie przepisów postępowania mających niewątpliwy wpływ na treść orzeczenia, a to art. 316 § 1 k.p.c. poprzez wydanie wyroku, którego treść nie odzwierciedla ustalonego przez Sąd stanu rzeczy z chwili zamknięcia rozprawy, co powoduje sprzeczność sentencji orzeczenia końcowego w zakresie jego pkt 1., 2., 3. i 4. z treścią uzasadnienia w ten sposób, że:

a) Sąd w punktach 1., 2., 3. sentencji znosząc służebność w całości nie odzwierciedlił, że zniesienie to nie dotyczy działki drogowej 134/53, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...), a takie było zgodne stanowisko stron procesu,

b) Sąd w punktach 2. i 3. sentencji mylnie pozostawił służebność polegającą na prawie przeprowadzenia instalacji wodnej do działek (...) przez nieruchomości obciążone, a zniósł służebność polegającą na prawie korzystania z istniejącej instalacji kanalizacyjnej, pomimo cofnięcia pozwu przez stronę powodową właśnie w zakresie zniesienia służebności polegającej na prawie korzystania z istniejącej instalacji kanalizacyjnej,

c) Sąd w punkcie 4. wyroku umorzył postępowanie w zakresie prawa przeprowadzenia przez działkę (...) objętą księgą wieczystą KW (...) instalacji wodnej w sytuacji, w której strona powodowa cofnęła roszczenie w zakresie zniesienia służebności polegającej na prawie korzystania z istniejącej instalacji kanalizacyjnej;

2.  naruszenie przepisów postępowania mających wpływ na treść orzeczenia, a to art. 316 § 1 k.p.c. poprzez wydanie wyroku, który nie odzwierciedla żądania strony powodowej z chwili zamknięcia rozprawy, pomimo uznania strony powodowej za wygrywającą proces w całości (z wyłączeniem zakresu części roszczenia cofniętego), a to poprzez orzeczenie, iż Sąd w punkcie 1., 2. i 3. orzeczenia znosi bez wynagrodzenia wpisaną w dziale I – SP służebność gruntować, podając numer księgi wieczystej nieruchomości uprawnionej, z zastrzeżeniem o późniejszych podziałach ksiąg wieczystych, bez odniesienia się do działu III aktualnych ksiąg wieczystych prowadzonych dla nieruchomości obciążonych służebnościami.

Skarżący wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części i zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego powstałych w postępowaniu przez Sądem drugiej instancji.

W dniu 3 kwietnia 2017 roku interwencję uboczną po stronie powodowej zgłosił (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w B. jako aktualny użytkownik wieczysty obciążonych nieruchomości (pismo procesowe (...) Sp. z o.o. – a k. 598-601).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Wobec złożenia apelacji przez obu powodów i czterech pozwanych zaskarżone zostały wszystkie punkty wyroku Sądu Rejonowego dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi z dnia 18 listopada 2016 roku. W dużej mierze zarzuty wszystkich apelujących były zbieżne, natomiast skarżący zaprezentowali odmienne stanowisko w przedmiocie rozstrzygnięcia o kosztach procesu.
W przeważającej części zarzuty apelujących dotyczące naruszenia prawa procesowego i wynikającej stąd wadliwości wyroku Sądu pierwszej instancji zostały uznane przez Sąd Okręgowy za zasadne. Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że wyrok Sądu Rejonowego należy uchylić w całości z uwagi na nierozpoznanie istoty sprawy i sprawę przekazać do ponownego rozpoznania. W konsekwencji Sąd Okręgowy nie rozważał zarzutów z zakresu prawa materialnego, jak również zarzutów, które koncentrowały się na kosztach procesu, albowiem na tym etapie postępowania byłoby to bezprzedmiotowe.

Na wstępie należy podkreślić, że Sąd Rejonowy w uzasadnieniu wyroku dał wyraz temu, że wydany wyrok jest błędny. Uzasadnienie Sądu dzieli się na dwie zasadnicze części – w pierwszej części sąd przedstawia ustalenia faktyczne oraz rozważania prawne, jakie winny leżeć u podstaw prawidłowego orzeczenia, natomiast w drugiej części odnosi się do orzeczenia, które w sprawie faktycznie zapadło. Można mieć więc wątpliwości czy zrelacjonowane w uzasadnieniu ustalenia faktyczne w rzeczywistości były podstawą wydania wyroku przez Sąd Rejonowy czy też w chwili wyrokowania Sąd oparł się na błędnie ustalonym stanie faktycznym, o czym przekonał się sporządzając pisemne uzasadnienie na wniosek stron. Z pewnością treść wyroku nie koresponduje z ustaleniami faktycznym przedstawionymi przez Sąd Rejonowy w uzasadnieniu, a przecież to przede wszystkim wyrok jest przedmiotem kontroli instancyjnej, zaś jego uzasadnienie służy umożliwieniu Sądowi odwoławczemu dokonania oceny rozumowania Sądu pierwszej instancji.

Przechodząc do zarzutów apelujących, Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności odniesie się do zarzutu naruszenia art. 355 § 1 k.p.c. w zw. z art. 203 § 1 k.p.c. polegającego na tym, że Sąd pierwszej instancji zniósł służebność korzystania z instalacji kanalizacyjnej w stosunku do nieruchomości obciążonych, pomimo że w tym zakresie powództwo zostało skutecznie cofnięte, a umorzył postępowanie w zakresie zniesienia służebności przeprowadzenia instalacji wodnej, podczas gdy żądanie zniesienia tej służebności (z zastrzeżeniem pozostawienia na działce nr (...)) zostało podtrzymane. Stanowisko stron nie było w tym zakresie sporne. Zresztą Sąd Rejonowy w uzasadnieniu wskazał, że takie rozstrzygnięcie było wynikiem omyłki.

Nie ulega zatem wątpliwości, że Sąd Rejonowy naruszył art. 355 § 1 k.p.c., który stanowi, że sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania, jeżeli powód cofnął ze skutkiem prawnym pozew lub jeżeli wydanie wyroku stało się z innych przyczyn zbędne lub niedopuszczalne.
Przepis ten jest powiązany z art. 203 § 1 k.p.c., w myśl którego pozew może być cofnięty bez zezwolenia pozwanego aż do rozpoczęcia rozprawy, a jeżeli z cofnięciem połączone jest zrzeczenie się roszczenia – aż do wydania wyroku.

Z uwagi na to, że Sąd pierwszej instancji umorzył postępowanie w zakresie przeprowadzenia przez działkę nr (...) instalacji wodnej, należy uznać, że nie dokonał merytorycznej oceny roszczenia powodów o zniesienie tej służebności. Nie można zgodzić się ze stanowiskiem Sądu wyrażonym w uzasadnieniu, że wystarczające byłoby dokonanie zamiany służebności w punktach 2. i 3. oraz 4. W ocenie Sądu odwoławczego całokształt wyroku dał asumpt do stwierdzenia, że w tym zakresie żądanie powodów nie zostało w ogóle rozpoznane. Wyrok Sądu pierwszej instancji nie wskazuje bowiem w stosunku do których nieruchomości zniesiona została służebność, a więc jednocześnie nie odzwierciedla tego, że obciążona służebnością w zakresie przeprowadzenia instalacji wodnej miała pozostać działka o nr (...).

Wszyscy apelujący zgodnie wskazywali, że Sąd sformułował orzeczenie w taki sposób jak gdyby Sąd znosił służebności w stosunku do wszystkich nieruchomości obciążonych, to jest wszystkich nieruchomości, które powstały w wyniku podziału działki oznaczonej nr (...), dla której urządzono KW (...) ( (...)), mimo że obciążona służebnościami – prawa dojazdu i prawa przeprowadzenia instalacji wodnej, miała pozostać działka nr (...). Słusznie zwrócił uwagę skarżący (...) Sp. z o.o., że w ten sposób Sąd naruszył art. 321 § 1 k.p.c., który stanowi, że Sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem ani zasądzać ponad żądanie.

Kolejnym bardzo istotnym uchybieniem Sądu Rejonowego jest nieoznaczenie nieruchomości obciążonych służebnościami, które w zaskarżonym wyroku zostały zniesione. Zastrzeżenie Sądu, że pierwotnie opisana w księdze wieczystej KW (...) ( (...)) działka nr (...) uległa podziałowi, a dla jej części założone zostały inne księgi wieczyste, w których wpisano przedmiotową służebność jest wadliwe i wymaga komentarza w odniesieniu do czterech różnych zagadnień.

Po pierwsze, Sąd nie uczynił zadość zasadzie aktualności orzeczenia sądowego, wyrażonej w art. 316 § 1 zd. 1 k.p.c., zgodnie z którym po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy. Ze stanu faktycznego ustalonego w sprawie wynika, że niewątpliwie w chwili wyrokowania nieruchomość, dla której urządzono księgę wieczystą nr (...) ( (...)) nie istniała w takim kształcie jak w chwili obciążenia jej służebnościami, ponieważ uległa podziałowi. Sąd zaniechał wskazania w wyroku nieruchomości obciążonych służebnościami w chwili zamknięcia rozprawy, przez co wyrok nie odnosił się do aktualnego stanu prawnego nieruchomości.

Po drugie, takie zbiorcze wskazanie, że zniesienie poszczególnych służebności dotyczy działek powstałych wskutek podziału działki nr (...) jest tym bardziej nieuprawnione, że Sąd Rejonowy w uzasadnieniu wskazał, iż po podziale nieruchomości służebność gruntowa polegająca na prawie dojazdu od ulicy (...) do działki nr (...) obciążała trzy nieruchomości, natomiast służebność gruntowa polegająca na prawie przeprowadzenia instalacji wodnej do działek o numerach (...) oraz korzystania z istniejącej instalacji kanalizacyjnej obciążała piętnaście nieruchomości. Zatem w przypadku różnych służebności, różne byłyby desygnaty jednego, ogólnego zastrzeżenia Sądu Rejonowego. Co więcej, jak już wcześniej wspomniano, zniesienie służebności nie miało dotyczyć wszystkich nieruchomości powstałych wskutek podziału działki o nr (...), ponieważ służebnością przeprowadzenia instalacji wodnej, służebnością korzystania z instalacji kanalizacyjnej oraz służebnością prawa dojazdu wciąż miała pozostać obciążona nieruchomość nr 134/53, która również powstała wskutek podziału działki nr (...).

Po trzecie, wymaga podkreślenia, że orzeczenie sądu znoszące służebność gruntową jako zmieniające istniejący stosunek prawny ma charakter orzeczenia konstytutywnego. W związku z tym za podstawowy wymóg stawiany tego rodzaju orzeczeniu należy uznać konkretne, precyzyjne oznaczenie nieruchomości, których stan prawny ulega zmianie, w tym wskazanie istniejących numerów ksiąg wieczystych. Trzeba mieć na względzie, że nowy stan prawny powstały wskutek zniesienia służebności podlega ujawnieniu w księdze wieczystej poprzez wykreślenie wzmianki o istnieniu służebności. Tymczasem wyrok Sądu Rejonowego z uwagi na jego nieuprawnioną skrótowość co do oznaczenia nieruchomości obciążonych nie mógłby stać się podstawą dokonania odpowiednich wpisów w księgach wieczystych. Za uzasadnione należało uznać zastrzeżenia apelujących powodów, że jak wynika z § 44 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie teleinformatycznym z dnia 15 lutego 2016 roku (Dz.U. 2016 poz. 312), wpisów treści praw, roszczeń i ograniczeń w rozporządzaniu nieruchomością, a zatem m.in. dotyczących służebności, dokonuje się w dziale III księgi wieczystej nieruchomości obciążonej, zatem wskazanie w wyroku, że służebność została wpisana w dziale I księgi wieczystej nieruchomości uprawnionej jest niewystarczające i uniemożliwia wykreślenie wpisów w księgach wieczystych nieruchomości obciążonych.

Po czwarte, na podstawie tak sformułowanego wyroku nie można stwierdzić czy Sąd pierwszej instancji zbadał stan prawny każdej z obciążonych nieruchomości, jak również czy zaistniały przesłanki do zniesienia służebności bez wynagrodzenia w stosunku do każdej z tych nieruchomości.

Na uwzględnienie zasługiwał również zarzut (...) Sp. z o.o. naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 328 § 2 k.p.c. Zgodnie z powołanym przepisem uzasadnienie powinno ono zawierać postawę faktyczną rozstrzygnięcia, a mianowicie ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.
W przedmiotowej sprawie uzasadnienie Sądu pierwszej instancji, w szczególności ustalony tam stan faktyczny, nie było adekwatne do wyroku, jaki rzeczywiście zapadł, lecz odnosiło się do wyroku jaki powinien był zapaść w ocenie Sądu dokonanej post factum. Znamienne jest sformułowanie Sądu Rejonowego na 20. stronie uzasadnienia - „W tym miejscu odnieść się należy do treści wydanego przez Sąd wyroku”. Wynika z tego, że wcześniejsze rozważania tego wyroku nie dotyczą. W tej sytuacji nie jest jasne, czy w chwili wyrokowania ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd korespondowały z rozstrzygnięciami zawartymi w wyroku czy też już wtedy ustalenia faktyczne Sądu były takie, jak relacjonuje to Sąd w uzasadnieniu, natomiast przez pomyłkę sporządzono nieodpowiadający im wyrok. W konsekwencji Sąd Okręgowy nie jest w stanie dokonać oceny wywodu, który doprowadził Sąd pierwszej instancji do wydania orzeczenia. Należy więc stwierdzić, że uzasadnienie Sądu nie poddaje się kontroli instancyjnej.

W ocenie Sądu Okręgowego komentarza wymaga także ta okoliczność, że zarówno pozwani, jak i powodowie w apelacjach wskazali P. W. (1) jako powoda w sprawie, a pełnomocnik powodów oświadczył, że składa apelację również w jego imieniu. Wezwani do wyjaśnień apelujący poinformowali Sąd, że wymienienie P. W. (1) w apelacjach wynikało z faktu, iż widnieje on w komparycji wyroku Sądu Rejonowego jako powód. Z kolei Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi w zarządzeniu z 11 maja 2017 roku stwierdził brak podstaw do sprostowania wyroku w trybie art. 350 k.p.c. poprzez wykreślenie w komparycji jako powoda P. W. (1), wskazując jednocześnie, że powód został tam umieszczony przez pomyłkę. Sąd Rejonowy podniósł, że P. W. (1) nie wstąpił skutecznie do procesu w miejsce zbywcy rzeczy objętej sporem z uwagi na sprzeciw pozwanego, ale w ocenie Sądu wyrok dotyczy jego osoby. Zdaniem Sądu Okręgowego, stanowisko Sądu Rejonowego jest nielogiczne. Określony podmiot może wstąpić do procesu wyłącznie w trybie przewidzianym przez kodeks postępowania cywilnego, w innym wypadku nie powinien pojawiać się w komparycji wyroku jako powód albo pozwany. Dlatego też niezrozumiałe jest stanowisko Sądu, który odmawia sprostowania wyroku poprzez usunięcie z komparycji podmiotu, który nie wstąpił do procesu, argumentując to tym, że wyrok dotyczy jego osoby. Ponadto trzeba zauważyć, że w tym zakresie Sąd Rejonowy dokonał nieprawidłowego ustalenia faktycznego stwierdzając w uzasadnieniu, że do sprawy po stronie powodowej wstąpił P. W. (1). Jak bowiem wynika z akt sprawy, w toku postępowania Sąd pierwszej instancji w trybie art. 192 pkt 3 k.p.c. zwrócił się do pozwanych o określenie czy wyrażają zgodę na wstąpienie do udziału w sprawie w charakterze powoda P. W. (1) w miejsce (...) Sp. z o.o., zaś pozwani w piśmie z 4 października 2016 roku nie wyrazili na to zgody.

Sąd Okręgowy podkreśla, że wymienione błędy proceduralne popełnione przez Sąd Rejonowy wywołały przekonanie, że istota sprawy nie została rozpoznana.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego podnosi się, że do nierozpoznania istoty sprawy, o którym mowa w art. 386 § 4 k.p.c. dochodzi wtedy, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy sąd ten zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie. Sytuacja taka ma miejsce również wówczas, gdy sąd nie odnosi się do przedmiotu sprawy (postanowienie Sądu Najwyższego z 13 kwietnia 2017 roku sygn. akt I PZ 4/17, Legalis nr 1629605, postanowienie Sądu Najwyższego z 17 maja 2017 roku sygn. akt V CZ 37/17, Legalis nr 1657981).

W niniejszej sprawie tego rodzaju rozstrzygnięcie było uzasadnione przede wszystkim dlatego, że wyrok Sądu Rejonowego dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi był nieadekwatny do żądań powodów i stanowisk procesowych pozwanych, niejasny, nie zawierał oznaczenia obciążonych nieruchomości, co do których służebności zniesiono, a także nie korespondował z treścią uzasadnienia, przez co nie można w sposób nie budzący wątpliwości stwierdzić, jakich ustaleń faktycznych dokonał Sąd Rejonowy i ocenić toku jego rozumowania.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy, uwzględniając powyżej poczynione rozważania oraz treść rozstrzygnięcia Sądu Odwoławczego, przy zachowaniu wymogów przepisów kodeksu postępowania cywilnego i przepisów prawa materialnego, dokona ponownej oceny zgromadzonego w toku postępowania materiału procesowego znajdującego się już w aktach sprawy. W razie konieczności uzupełnienia materiału dowodowego, Sąd Rejonowy udzieli stronom stosownego terminu do zgłoszenia wniosków dowodowych, bacząc przy tym by wszelkie dowody przeprowadzone zostały zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego. Po dokonaniu powyższego, Sąd Rejonowy ponownie rozważy zasadność powództwa oraz rozstrzygnie w przedmiocie kosztów procesu, w tym kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd pierwszej instancji rozpoznając sprawę ponownie, winien ustalić ilość oraz treść służebności obciążających poszczególne nieruchomości. Przy czym podkreślić należy, że nieruchomości te należy konkretnie oznaczyć, także w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie. Dopiero dokonanie tych ustaleń pozwoli rozważyć jakie służebności podlegały zniesieniu i w stosunku do których nieruchomości, a także odnieść się do żądania zniesienia owych służebności bez wynagrodzenia. Rolą sądu będzie również właściwe ustosunkowanie się do zdarzeń procesowych i stanowisk stron, tak by sprawa została rozpoznana w granicach powództwa, a postępowanie zostało umorzone w tej części, w której powództwo zostało skutecznie cofnięte. Z pewnością uwagi będzie wymagało wyjaśnienie jakie podmioty i w jakim charakterze biorą udział w postępowaniu. Sąd drugiej instancji zwraca uwagę na fakt, że (...) Sp. z o.o. z siedzibą w B. zgłosił interwencję uboczną po stronie powodowej.

Z tych wszystkich względów Sąd Okręgowy, na podstawie art. 386 § 4 k.p.c., uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi, a także rozstrzygnięcia o kosztach postępowania odwoławczego (art. 108 § 2 k.p.c.).