Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 9 lutego 2017 r., wydanym w sprawie z wniosku Ł. D. z udziałem I. D., P. B., G. B., S. J., A. P., N. F., E. B., M. B., K. B., D. B., S. B., K. B., A. B., A. O., P. O. i D. P. o dział spadku po A. B. (1), Sąd Rejonowy w Zgierzu stwierdził, że do spadku tego zalicza się gospodarstwo rolne o wartości 538.300,00 zł, w skład którego wchodzi nieruchomość położona w I., składająca się z działek Nr (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta Nr (...) i nieruchomość położona w S., składająca się z działek Nr (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Zgierzu prowadzona jest księga wieczysta Nr (...), następnie dokonał działu tego spadku wraz ze zniesieniem współwłasności w ten sposób, że Ł. D. przyznał na wyłączną własność nieruchomość składającą się z działek Nr (...) o wartości 62.900,00 zł, I. D. przyznał na wyłączną własność nieruchomość w postaci działki Nr (...) o wartości 226.800,00 zł, P. O., A. O. i D. P. przyznał na współwłasność w równych częściach nieruchomość składającą się z działek Nr (...) o wartości 214.100,00 zł, a G. B. przyznał na wyłączną własność nieruchomość w postaci działki Nr (...) o wartości 34.500,00 zł, zasądził tytułem spłaty: od P. O., A. O. i D. P. solidarnie na rzecz Ł. D. kwotę 44.760,00 zł płatną w terminie 3 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami w przypadku uchybienia terminowi płatności, od P. O., A. O. i D. P. solidarnie na rzecz A. P., N. F. i E. B. kwoty po 15.540,00 zł dla każdej z nich płatne w terminie miesiąca od dnia uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami w przypadku uchybienia terminowi płatności, od P. O., A. O. i D. P. solidarnie na rzecz P. B. kwotę 15.540,00 zł płatną do depozytu sądowego Sądu Rejonowego w Zgierzu w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, od I. D. na rzecz G. B. kwotę 11.640,00 zł płatną w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami w przypadku uchybienia terminowi płatności, od I. D. na rzecz P. B. kwotę 92.120,00 zł płatną do depozytu sądowego Sądu Rejonowego w Zgierzu w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami w przypadku uchybienia terminowi płatności i od I. D. na rzecz M. B., K. B., S. B., D. B. i K. B. kwoty po 3.076,00 zł dla każdego z nich płatne w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami w przypadku uchybienia terminowi płatności, zasądził tytułem zwrotu nakładów: od G. B. na rzecz Ł. D. kwotę 200,00 zł płatną w terminie 14 dni od dnia uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami w przypadku uchybienia terminowi płatności, od M. B., K. B., S. B., D. B. i K. B. na rzecz Ł. D. kwoty po 10,00 zł od każdego z nich płatne w terminie 14 dni od dnia uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami w przypadku uchybienia terminowi płatności, od P. B. na rzecz Ł. D. kwotę 348,80 zł płatną w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami w przypadku uchybienia terminowi płatności, od P. O., A. O. i D. P. solidarnie na rzecz Ł. D. kwotę 130,00 zł płatną w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami w przypadku uchybienia terminowi płatności oraz od P. O., A. O. i D. P. solidarnie na rzecz I. D. kwotę 218,00 zł płatną w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami w przypadku uchybienia terminowi płatności, ponadto oddalił wniosek o dział spadku w zakresie, w jakim dotyczył działki Nr (...), a rozstrzygnięcie o kosztach postępowania pozostawił referendarzowi sądowemu, wskazując jako podstawę rozstrzygnięcia art. 520 § 2 k.p.c.

Sąd I instancji ustalił, że A. B. (1) był właścicielem gospodarstwa rolnego, w skład którego wchodzi nieruchomość położona w I., składająca się z działek Nr (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta Nr (...) i nieruchomość położona w S., składająca się z działek Nr (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Zgierzu prowadzona jest księga wieczysta Nr (...); druga z tych nieruchomości obciążona jest hipotekami ustawowymi: w kwocie 6.384,36 zł na rzecz Skarbu Państwa – Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i w kwocie 125,30 zł na rzecz Gminy P.. Spadek po A. B. (1), zmarłym w dniu 9 maja 2008 r., nabyło w równych częściach jego rodzeństwo: Ł. D., I. D., Z. O., P. B. i B. B. (2), także w zakresie wchodzącego w skład spadku gospodarstwa rolnego. Spośród tych spadkobierców P. B. zaginął w 2006 r. i jego miejsce pobytu jest dotąd nieznane, B. B. (2) zmarł w dniu 14 września 2013 r. i spadek po nim nabyły jego dzieci: G. B., S. J., A. P., N. F. i E. B. oraz jego wnuczka A. B. (2) po 1/7 każde z nich i jego wnuki: K. B., M. B., D. B., S. B. i K. B. po 1/35 każde z nich, natomiast Z. O. zmarła w dniu 24 września 2014 r., a spadek po niej nabyli w równych częściach jej mąż P. O. oraz jej dzieci: A. O. i D. P.. Oprócz powyższych nieruchomości w skład spadkowego gospodarstwa wchodzą maszyny rolnicze: śrutownik, rozrzutnik, grabiarka, siewnik, brona ciągnikowa i pług, co do których wniosek o dział spadku został cofnięty; po śmierci A. B. (1) ziemia w gospodarstwie nie jest uprawiana (z wyjątkiem działki Nr (...), którą Ł. D. wykarczowała i dwukrotnie zebrała z niej siano), a siedlisko popadło w ruinę. Wartość rynkowa nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa wynosi według stanu z dnia 9 maja 2008 r. i cen aktualnych 538.300,00 zł. Wnioskodawczyni oraz jej siostry: Z. O. i I. D. spłaciły związane z gospodarstwem zadłużenia podatkowe w łącznej kwocie 1.714,00 zł, z czego Z. O. 169,00 zł, I. D. 467,40 zł, a Ł. D. 1.077,60 zł. A. D. jest ujawniony w ewidencji gruntów także jako (...) Nr (...) w S. bez wskazania tytułu prawnego.

Sąd ustalił dalej, że Ł. D. jako inwalidka jest obecnie na rencie chorobowej; wcześniej brała czynny udział w prowadzeniu gospodarstwa rolnego, ale obecnie jedynie pomaga mężowi w uprawie ziemi i hodowli bydła. I. D. jest emerytką nieposiadającą gospodarstwa rolnego, a po śmierci spadkodawcy wspólnie z Z. O. pobierała od osób trzecich opłaty za przejazd przez należącą do spadkowego gospodarstwa działkę Nr (...), zaś po jej śmierci pobrała taką opłatę jeszcze dwukrotnie, nie dzieląc się otrzymaną należnością z innymi spadkobiercami. Żadne z dzieci I. D. nie ma własnego gospodarstwa rolnego. G. B. jest z zawodu rolnikiem, ale pracuje jako sprzątaczka; choć nie ma własnego gospodarstwa rolnego, to zamieszkuje z konkubentem, który jest właścicielem takiego gospodarstwa. P. O. zatrudniony jest poza rolnictwem, ale wspólnie z żoną prowadzi należące do niej gospodarstwo rolne i posiada sprzęt rolniczy. Uczestnik ten dysponuje gotówką w kwocie 90.000,00 zł, którą może przeznaczyć na spłaty innych spadkobierców, a ponadto ma możliwość sprzedaży dwóch działek budowlanych. Pozostali spadkobiercy nie mają wykształcenia rolniczego i pracują poza rolnictwem.

Sąd meriti wskazał dalej, że z mocy art. 688 k.p.c. do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o zniesieniu współwłasności, zaś w myśl art. 567 § 3 k.p.c. do podziału majątku wspólnego po ustaniu wspólności małżeńskiej stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku. Ustalając skład spadku, Sąd stwierdził, że należy do niego opisane wyżej gospodarstwo wolne składające się z dwóch nieruchomości i zauważył, że art. 622 k.p.c. nakazuje przy wyborze sposobu dokonania podziału oprzeć się przede wszystkim na zgodnym wniosku uczestników. Odnotowano, że pomiędzy spadkobiercami panował konsens co do przyznania wnioskodawczyni działek Nr (...) w S., natomiast zgody nie było co do ostatecznego przydziału działki Nr (...) stanowiącej pastwisko. Ł. D. argumentowała, że grunt ten mógłby posłużyć wypasowi bydła z należącego do niej gospodarstwa, zwłaszcza że położony jest w pobliżu jej siedliska, natomiast, zdaniem Sądu, okoliczności powoływane przez G. B. nie były wystarczająco przekonywujące, by uwzględnić jej stanowisko – w konsekwencji Sąd przychylił się do żądań wnioskodawczyni. Spór dotyczył także działki Nr (...) w I., gdyż chciały ją otrzymać na własność zarówno I. D., jak i Z. O.; działka ta ma wysoką wartość rynkową, będącą efektem jej atrakcyjnego położenia, przeznaczenia pod zabudowę mieszkaniową i wykorzystywania jej jako dojazdu do położonej dalej żwirowni, za co mogą być pobierane opłaty. Choć początkowo uczestniczki zamierzały podzielić się tym gruntem, to jednak następnie Z. O. zmieniła zamiar, a po jej śmierci jej następcy prawni domagali się przyznania im – oprócz działek Nr (...) – także działki Nr (...). Sąd odnotował, że w przypadku uwzględnienia ich żądania przypadłby im na własność część spadku warta 440.900,00 zł, a więc znacznie przewyższająca wartością ich udział spadkowy, jak również zważył, że A. O. oświadczył, iż spłaci pozostałych spadkobierców w ciągu kilku lat, podczas gdy I. D. zadeklarowała spłatę w bardzo krótkim terminie. Wskazano, że uczestniczka nie daje gwarancji wykorzystania nieruchomości na cele rolnicze – z uwagi na podeszły wiek i nieposiadanie niezbędnego sprzętu rolniczego – ale z drugiej strony wzięto pod uwagę, że należy ona do bliższego kręgu spadkobierców A. B. (1) niż następcy Z. O., a także to, że działką zajmie się jej syn, który deklarował przeznaczenie na spłatę własnych środków pieniężnych. Ostatecznie Sąd zdecydował o przyznaniu działki Nr (...) I. D., uznając, że odmienne rozstrzygnięcie byłoby nieuzasadnionym uprzywilejowaniem P. O., A. O. i D. P.. W pozostałym zakresie nie było pomiędzy spadkobiercami sporu co do sposobu działu spadku.

Dalej Sąd Rejonowy wskazał, że wartość udziału spadkowego wnioskodawczyni wynosi 107.660,00 zł, a skoro otrzymała ona nieruchomości o łącznej wartości 62.900,00 zł, to tym samym należy na jej rzecz zasądzić dopłatę w kwocie 44.760,00 zł od następców prawnych Z. O., którzy winni uiścić tę należność solidarnie w terminie 3 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia; termin ten uznano za właściwy, gdyż A. O. deklarował, że ma wystarczające środki pieniężne i jedynie w przypadku przyznania mu także działki Nr (...) widział konieczność przedłużenia okresu spłat do 3-3,5 roku. Z kolei I. D. otrzymała przedmioty o wartości przekraczającej jej udział spadkowy, wobec czego winna uiścić na rzecz G. B. dopłatę w kwocie 11.640,00 zł – skoro ta po przekazaniu jej udziałów S. J. i A. B. ma prawo do części spadku wynoszącej 46.140,00 zł, natomiast otrzymała nieruchomość o wartości 34.500,00 zł – a ponieważ, zgodnie z deklaracjami uczestniczki, należało przyjąć, że posiada ona środki pieniężne na ten cel, nie było przeszkód, by nakazać jej uiszczenie należności na rzecz G. B. w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia. Ponadto I. D. winna uiścić tytułem dopłaty w celu wyrównania udziałów na rzecz M. B., K. B., S. B., D. B. i K. B. kwoty po 3.076,00 zł, zaś na rzecz P. B. kwotę 92.120,00 zł w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, przy czym Sąd przyjął tak długi termin, gdyż P. B. został uznany za zaginionego, a dochodzenie przez spadkobierców jego praw i tak zostanie odroczone w czasie. Dalej wskazano, że P. O., A. O. i D. P. otrzymali na współwłasność nieruchomość o wartości 214.100,00 zł, a zatem zobowiązani są oni do dopłat na rzecz innych spadkobierców w łącznej kwocie 106.440,00 zł, przy czym kwotę 44.760,00 zł winni zapłacić wnioskodawczyni, kwotę 15.540,00 zł P. B., zaś kwoty po 15.380,00 zł winny przypaść A. P., N. F. i E. B.; Sąd w tym miejscu uzasadnienia zaznaczył, że w sentencji rozstrzygnięcia błędnie zasądził z tego tytułu kwoty po 15.540,00 zł.

W związku ze zgłoszonymi wnioskami o rozliczenie poczynionych na spadek nakładów oraz spłaconych długów spadkowych Sąd I instancji ustalił, że wnioskodawczyni wyłożyła na pokrycie należności podatkowych obciążających spadkowe gospodarstwo więcej niż przypadałoby na jej udział, wobec czego należy jej się od innych współspadkobierców zwrot nadpłaconej kwoty; przy rozliczeniu uwzględniono również koszty pochówku spadkodawcy w kwocie 150,00 zł wyłożone przez I. D.. Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania pozostawiono referendarzowi sądowemu, przyjmując za podstawę art. 520 § 2 k.p.c. wobec faktu, że interesy uczestników były ze sobą sprzeczne i podkreślając też, że zgodne do pewnego etapu postępowania stanowisko Z. O. i I. D. skutkowało zleceniem biegłemu geodecie podziału działki Nr (...), ale ostatecznie opinia ta – w związku z późniejszą modyfikacją wniosków przez uczestniczki – okazała się zbędna dla rozstrzygnięcia sprawy.

Apelację od tego orzeczenia złożyli uczestnicy postępowania P. O., A. O. i D. P., zaskarżając je w części zawierającej rozstrzygnięcie o dokonaniu działu spadku wraz ze zniesieniem współwłasności w zakresie, w jakim na ich współwłasność w równych częściach przyznano nieruchomość składającą się z działek Nr (...), a na własność I. D. działkę Nr (...), jak również co do postanowienia zasądzającego od poszczególnych uczestników działu stosowne kwot tytułem spłaty udziałów i zwrotu nakładów. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucono naruszenie:

⚫

art. 214 § 1 k.c. w związku z art. 1070 k.c. poprzez jego niewłaściwą wykładnię:

○

skutkującą przyznaniem uczestnikom A. O., P. O. i D. P. działek nr (...) bez wskazania, jaki interes społeczno-gospodarczy przemawia za przyznaniem im tych działek, w sytuacji gdy ostatecznie nie zgłaszali oni chęci ich uzyskania w wyniku działu spadku i zniesienia współwłasności, nie przedstawili racjonalnego pomysłu na zagospodarowanie tych działek, jak również nie pracują na stałe na tych działkach oraz bez wskazania, jaki interes społeczno-gospodarczy przemawia za przyznaniem działki nr (...) I. D.;

○

skutkującą przyznaniem I. D. działki nr (...), mimo że nie przedstawiła ona racjonalnego pomysłu na jej zagospodarowanie, nie pracuje na stałe na jej terenie i jest wielce prawdopodobne, że działkę będzie uprawiał jej syn nienależący do kręgu spadkobierców po A. B. (1) oraz w sytuacji, gdy I. D. nie przedstawiła żadnych wiarygodnych informacji co do tego, czy dysponuje środkami na spłatę pozostałych spadkobierców;

⚫

art. 214 § 2 k.c. w związku z art. 1070 k.c. poprzez jego niezastosowanie i przyznanie działki nr (...) I. D. tylko z tego powodu, że należy do kręgu bliższych spadkobierców A. B. (1) niż spadkobiercy Z. O. w sytuacji, gdy przepis ten wskazuje kryteria, jakimi należy się kierować przy wyborze spadkobiercy, na rzecz którego przyznawane jest gospodarstwo rolne, a mianowicie Sąd winien przyznać je tej osobie lub osobom, które dają najlepszą gwarancję jego należytego prowadzenia, co w konsekwencji doprowadziło do przekazania I. D. działki nr (...), mimo że nie dysponuje ona sprzętem, siłą, materiałami i pomysłem na zagospodarowanie działki nr (...), w przeciwieństwie do A. O., D. P. i P. O., którzy przedstawili spójną wizję zagospodarowania owej działki, dysponują sprzętem, siłą, materiałami i pomysłem na zagospodarowanie działki nr (...), w konsekwencji czego działka ta została przyznana spadkobiercy, który nie daje gwarancji najlepszego zagospodarowania i prowadzenia działki;

⚫

art. 216 § 2 i 3 k.c. w związku z art. 1070 k.c. poprzez jego niezastosowanie skutkujące ustaleniem terminu spłaty dla uczestników P. O., A. O. i D. P. na rzecz pozostałych spadkobierców na okres 1 miesiąca od daty uprawomocnienia się orzeczenia z pominięciem nierentowności rolniczej przyznanych działek i analizy sytuacji majątkowej uczestników oraz w sytuacji, w której uczestnicy P. O., A. O. i D. P. wyjaśnili, że środki na spłatę pozostałych spadkobierców pochodziłyby z pożytków uzyskanych z zagospodarowania działki nr (...), chociaż przepis nakazuje przy ustalaniu terminu spłat wzięcie pod uwagę sytuacji osobistej i majątkowej zobowiązanego oraz uprawnionego do spłaty, jak również typu, wielkości i stanu gospodarstwa rolnego będącego przedmiotem zniesienia współwłasności, a także daje podstawę do obniżenia spłat i odroczenia ich w czasie;

⚫

art. 212 § 3 k.c. w związku z art. 1070 k.c. poprzez jego nieprawidłową wykładnię i przyjęcie, że przyznanie uczestnikom P. O., A. O. i D. P. działki nr (...) z odroczonym terminem spłaty pozostałych uczestników będzie ich nieuzasadnionym uprzywilejowaniem, w szczególności nieuzasadnionym uprzywilejowaniem A. O. w sytuacji, w której przepis ten dopuszcza możliwość rozłożenia spłat na raty na okres nie dłuższy niż 10 lat;

⚫

art. 328 § 2 k.p.c., w związku z art. 316 § 1 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c. polegające na zaniechaniu prawidłowego uzasadnienia zaskarżonego postanowienia i niewyjaśnieniu, na jakiej podstawie przyznano A. O., P. O. i D. P. działki nr (...) w sytuacji, gdy ostatecznie nie wnosili oni o przyznanie tych działek, nie przedstawili w toku przesłuchania żadnych informacji co do sposobu ich zagospodarowania i nie pracowali na nich na stałe, oraz bez uzasadnienia, jaki interes społeczno-gospodarczy przemawia za przyznaniem I. D. działki nr (...);

⚫

art. 233 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez dowolną, a nie swobodną, ocenę zgromadzonego materiału dowodowego, w szczególności w postaci wyjaśnień I. D., i wyciągnięcie na ich podstawie wniosku, że działka nr (...) winna przypaść właśnie jej z pominięciem depozycji A. O., P. O. i D. P., którzy przedstawili gwarancję prowadzenia działalności rolniczej na działce nr (...) i jako jedyni mieli spójny plan jej zagospodarowania, co w konsekwencji doprowadziło do przyznania działki nr (...) osobie niedającej gwarancji należytego prowadzania działalności rolniczej oraz poprzez dowolną, a nie swobodną, ocenę możliwości finansowych I. D. oraz A. O., P. O. i D. P. wyrażającą się w przekonaniu, że uczestnicy A. O., P. O. i D. P. mają możliwość dokonania spłaty na rzecz pozostałych spadkobierców w terminie 1 miesiąca od daty uprawomocnienia się orzeczenia w każdym przypadku, podczas gdy z ich wyjaśnień wynika, iż taka możliwość istnieje tylko przy uzyskiwaniu przez ich pożytków z działki nr (...), jak również wyrażająca się w przekonaniu, że I. D. ma możliwość dokonania spłaty pozostałych spadkobierców, mimo że nie przedstawiła na tę okoliczność żadnych dowodów, informacji, a nawet planu co do pobierania pożytków z którejkolwiek działki w wyniku prowadzenia działalności rolniczej.

Po sformułowaniu tych zarzutów skarżący domagali się zmiany zaskarżonego orzeczenia w ten sposób, by została im przyznana na współwłasność w częściach równych nieruchomość oznaczona jako działka Nr (...), a I. D. na wyłączną własność nieruchomość składająca się z działek (...) ze stosownymi spłatami na rzecz pozostałych uczestników w stosunku do posiadanych udziałów w majątku spadkowym z rozłożeniem tych spłat na roczne raty w okresie 3 lat, ewentualnie by I. D. przyznać na wyłączną własność nieruchomość składającą się z działek Nr (...) w równych częściach z odpowiednimi spłatami na rzecz pozostałych uczestników, a także o zasądzenie na ich rzecz kosztów postępowania obliczonych w stosunku do wysokości udziałów innych spadkobierców uczestniczących w dziale. W apelacji zawarto także wniosek o sprostowanie oczywistej omyłki rachunkowej w zaskarżonym orzeczeniu poprzez określenie wysokości dopłat należnych A. P., N. F. i E. B. na kwotę 15.380,00 zł zamiast na kwotę 15.540,00 zł.

W odpowiedzi na apelację uczestniczka postępowania I. D. nie zgodziła się z zarzutami apelacji i przedstawiła własną argumentację w ramach polemiki ze stanowiskiem skarżących. W dalszym piśmie procesowym z dnia 5 września 2017 r. przedstawiła stanowisko co do sposobu dokonania działu spadku zgodne z rozstrzygnięciem zawartym w zaskarżonym orzeczeniu, zaznaczając, że w przypadku przyznania jej działki Nr (...) nie oponuje przeciwko przydzieleniu działek Nr (...) innym uczestnikom.

Pismami z dnia 11 i 27 lipca 2017 r. skarżący uzupełnili braki formalne apelacji poprzez doprecyzowanie jej wniosków w zakresie kwot dopłat, jakich zasądzenia się domagają, wskazując w szczególności, że – na wypadek, gdyby im przyznano działkę Nr (...), a I. D. działki Nr (...) – żądają, by:

⚫

od I. D. na rzecz Ł. D. zasądzono kwotę 44.760,00 zł płatną w terminie 3 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku nieuiszczenia należności w terminie;

⚫

od I. D. na rzecz A. P.. N. F. i E. B. zasądzono kwoty po 15.380,00 zł dla każdej z nich płatne w terminie miesiąca od dnia uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku nieuiszczenia należności w terminie;

⚫

od I. D. na rzecz P. B. zasądzono kwotę 15.540,00 zł płatną w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do depozytu sądowego Sądu Rejonowego w Zgierzu;

⚫

od P. O., A. O. i D. P. zasądzono solidarnie na rzecz G. B. kwotę 11.640,00 zł płatną w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku nieuiszczenia należności w terminie;

⚫

od P. O., A. O. i D. P. zasądzono solidarnie na rzecz P. B. kwotę 92.120,00 zł płatną w terminie 3 lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku nieuiszczenia należności w terminie;

⚫

od P. O., A. O. i D. P. zasądzono solidarnie na rzecz M. B., K. B., D. B., S. B. i K. B. kwoty po 3.076,00 zł dla każdego z nich płatne w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku nieuiszczenia należności w terminie,

ewentualnie – w przypadku, gdyby I. D. przyznano działki Nr (...) – aby zasądzono od niej:

⚫

na rzecz Ł. D. kwotę 44.760,00 zł płatną w terminie 3 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku nieuiszczenia należności w terminie;

⚫

na rzecz A. P.. N. F. i E. B. kwoty po 15.380,00 zł dla każdej z nich płatne w terminie miesiąca od dnia uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku nieuiszczenia należności w terminie;

⚫

na rzecz P. B. kwotę 107.660,00 zł płatną w terminie 3 lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do depozytu sądowego Sądu Rejonowego w Zgierzu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku nieuiszczenia należności w terminie;;

⚫

na rzecz G. B. kwotę 11.640,00 zł płatną w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku nieuiszczenia należności w terminie;

⚫

na rzecz P. O., A. O. i D. P. solidarnie kwotę 107.660,00 zł płatną w terminie 3 lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku nieuiszczenia należności w terminie;

⚫

na rzecz M. B., K. B., D. B., S. B. i K. B. kwoty po 3.076,00 zł dla każdego z nich płatne w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku nieuiszczenia należności w terminie.

Ponadto w piśmie procesowym z dnia 27 lipca 2017 r. autorzy apelacji cofnęli zaskarżenie w zakresie odnoszącym się do rozstrzygnięć Sądu I instancji zasądzających od poszczególnych uczestników działu stosowne kwoty tytułem zwrotu nakładów, które zawarte były w punktach 9-13 zaskarżonego postanowienia.

Na rozprawie w dniu 25 października 2017 r. przed Sądem Okręgowym w Łodzi wnioskodawczyni i uczestniczka postępowania G. B. żądały oddalenia apelacji i zasądzenia na ich rzecz od skarżących zwrotu kosztów postępowania. Spośród kuratorów nieznanego z miejsca pobytu uczestnika postępowania P. B. J. D. także wnosiła o oddalenie apelacji i zasądzenie na jej rzecz od skarżących zwrotu kosztów postępowania, natomiast A. B. (3) pozostawiła apelację do uznania Sądu w zakresie wniosków o przydzielenie działki Nr (...), jednak domagała się, by dopłaty uiszczone były w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zarzuty podniesione w apelacji nie mogą zostać uznane za zasadne.

Oceniając w pierwszej kolejności zawarte tam zastrzeżenia odnoszące się do naruszenia przepisów proceduralnych, nie można podzielić stanowiska skarżących, że w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia brak jest wymienionych w art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. jego niezbędnych elementów w postaci podstawy faktycznej i prawnej rozstrzygnięcia dotyczącego sposobu podziału spadku w zakresie działek Nr (...). O uchybieniu temu przepisowi można mówić jedynie wówczas, gdyby uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia nie zawierało danych pozwalających na kontrolę tego orzeczenia, a tymczasem Sąd I instancji ustalił fakty, które w jego ocenie należy uznać za istotne dla rozstrzygnięcia przedmiotowej kwestii, wskazał przepisy prawa materialnego mające zastosowanie do działu spadku i przedstawił rozumowanie będące efektem zastosowania tych unormowań do stanu faktycznego sprawy. Przyznać można, że zaprezentowana w uzasadnieniu argumentacja jest raczej ogólnikowa, a analiza zagadnień decydujących o określonym sposobie działu spadku została przeprowadzona bez bezpośrednich odniesień do kryteriów wynikających z art. 1070 k.c. w związku z art. 213-214 k.c. w związku z art. 215 k.c., jednak proces wnioskowania, który doprowadził Sąd do określonych konkluzji, jest wystarczająco czytelny. Oczywiście, ewentualne błędy merytoryczne i prawne uzasadnienia mogą być przedmiotem zaskarżenia, ale jedynie w ramach zastrzeżeń odnoszących się do naruszenia określonych przepisów prawa materialnego lub przepisów postępowania dotyczących rozpoznawanego sporu, a nie poprzez zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c., który wymaga wykazania, że kwestionowane uzasadnienie nie zawiera wszystkich elementów określonych w tym przepisie, oraz wskazania wpływu zarzucanych wadliwości na wynik sprawy.

Jeśli natomiast chodzi o zarzut dokonania nieprawidłowej oceny materiału dowodowego na gruncie dyrektyw zawartych w art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c., to wskazać należy, że skuteczne przekonanie Sądu odwoławczego przez skarżących o jego trafności wymaga przede wszystkim wskazania, jakie okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia sprawy zostały przez Sąd meriti ustalone niezgodnie ze stanem rzeczywistym, a także tego, jaki wpływ uchybienie to miało na wynik sprawy. Autorzy apelacji powołują się na niewłaściwą jakoby ocenę dowodu z przesłuchania I. D., jednak nie wskazują jakichkolwiek faktów, które miałyby wskutek tego zostać błędnie ustalone, natomiast w odniesieniu do dowodu z przesłuchania samych skarżących sformułowany zarzut jest o tyle niezrozumiały, że podnoszą oni, iż Sąd zaniechał ustalenia, że A. O. posiada wiedzę z zakresu rolnictwa i sprzęt rolniczy, podczas gdy w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia Sąd wyraźnie stwierdził na podstawie przeprowadzonych dowodów, iż uczestnik od lat prowadzi wraz z żoną gospodarstwo rolne, gdzie wykorzystuje maszyny rolnicze. W ocenie Sądu II instancji treść przedmiotowego zarzutu świadczy o tym, że autorzy apelacji kwestionują w istocie nie ustalenia faktyczne w powyższym zakresie, ale ocenę okoliczności sprawy stwierdzonych w toku postępowania dowodowego w kontekście zastosowania przepisów materialnoprawnych decydujących o wyborze przez Sąd określonego sposobu dokonania działu spadku – jest to w istocie zarzut naruszenia prawa materialnego poprzez jego niewłaściwe zastosowanie skutkujący przyznaniem działki Nr (...) na rzecz I. D., choć w ocenie skarżących właściwe zastosowanie unormowań Kodeksu cywilnego do okoliczności sprawy powinno doprowadzić do wydania odmiennego rozstrzygnięcia. Podobne zastrzeżenia można mieć także do zarzutu niewłaściwej oceny stanu majątkowego skarżących – także i w tym wypadku nie wskazali oni, który z faktów powołanych w uzasadnieniu postanowienia wywiedziony został przez Sąd meriti ze zgromadzonego materiału w sposób naruszający zasady oceny dowodów sformułowane w art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c., ale zamiast tego w ramach podnoszonych zastrzeżeń podjęli polemikę ze stanowiskiem Sądu co do prawidłowości zastosowania w sprawie art. 1070 k.c. w związku z art. 212 § 3 k.c., wywodząc, że ich sytuacja materialna uzasadnia w rzeczywistości wyznaczenie dłuższego terminu na uiszczenie zasądzonych od nich dopłat.

Ostatecznie stwierdzić trzeba, że zarzut z punktu 2. b. apelacji rzeczywiście odnosi do problematyki oceny dowodów i poczynionych w toku postępowania ustaleń faktycznych jedynie w tej części, w której skarżący kwestionują ustalenia Sądu Rejonowego dotyczące aktualnej sytuacji majątkowej I. D., podnosząc, że uczestniczka nie wykazała jej jakimikolwiek dowodami, wobec czego Sąd w istocie nie miał podstaw faktycznych do wyprowadzenia uzasadnionej konkluzji, że stan jej finansów pozwoli jej – w przypadku przyznania działki Nr (...) – na uiszczenie spłat w celu wyrównania udziałów na rzecz pozostałych spadkobierców. Autorzy apelacji nie dostrzegają jednak, że dowodzeniu podlegają jedynie fakty sporne pomiędzy uczestnikami, gdy tymczasem przytoczone przez I. D. i jej pełnomocnika okoliczności, mogące mieć wpływ na stanowisko Sądu co do możliwości dokonywania przez nią ewentualnych spłat, nie stały się w toku sprawy przedmiotem sporu. Odnotować trzeba, że na terminie poprzedzającym zamknięcie rozprawy przed Sądem I instancji Irena D. odwołała się do możności skorzystania z pomocy finansowej swego syna przy dokonywaniu spłat, a R. D. – występujący w sprawie w roli pełnomocnika matki – potwierdził słowa uczestniczki, deklarując taką pomoc, i opisał Sądowi swoje zasoby środków majątkowych, które zamierza na ten cel przeznaczyć, w postaci posiadanej kwoty 100.000,00 zł w gotówce oraz nieruchomości o wartości dalszych kilkudziesięciu tysięcy złotych, które może spieniężyć, gdyby zaszła taka potrzeba. Opisywanym przez I. D. i jej pełnomocnika faktom nikt nie zaprzeczył (w tym także skarżący), a w zgromadzonym materiale brak przesłanek, które mogłyby podać w wątpliwość prawdziwość tych deklaracji, wobec czego Sąd Rejonowy nie popełnił błędu, uznając na gruncie art. 230 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. powyższe okoliczności za zgodne z rzeczywistością bez konieczności przeprowadzania postępowania dowodowego w tym zakresie.

Przechodząc do oceny trafności zarzutów apelacyjnych odnoszących się do naruszenia prawa materialnego przy rozstrzyganiu o sposobie działu spadku, zaznaczyć trzeba, że kwestie te w przypadku, gdy przedmiotem działu jest spadkowe gospodarstwo rolne, reguluje art. 1035 k.c. w związku z art. 211-212 k.c. oraz art. 1070 k.c. w związku z art. 213-218 k.c. Z art. 1035 k.c. w związku z art. 211 k.c. i z art. 1070 k.c. w związku z art. 213 § 1 k.c. wynika, że preferowanym przez ustawodawcę sposobem dokonania działu jest podział fizyczny gospodarstwa na części o wartościach odpowiadających wartościom udziałom spadkowych poszczególnych spadkobierców, a inne warianty należy rozważać wówczas, gdyby podział był sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy – w szczególności z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej – albo o ile pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości. Ponieważ żadna z tych negatywnych przesłanek nie zachodzi na gruncie sprawy niniejszej, decyzję Sądu meriti o podziale fizycznym gospodarstwa należy ocenić jako co do zasady trafną. Z art. 1070 k.c. w związku z art. 215 k.c. wynika jednak, że zagadnienie zgodności podziału z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej nie pozostanie bez znaczenia w sytuacji, gdy gospodarstwo rolne może być podzielone, lecz liczba wydzielonych części jest mniejsza od liczby współwłaścicieli. Skoro przepis ten nakazuje odpowiednie stosowanie art. 213 i 214 k.c., oznacza to, że części dla poszczególnych spadkobierców mają zostać wydzielone w ten sposób, by podział taki nie naruszał zasad prawidłowej gospodarki rolnej, a przyznanie ich poszczególnym spadkobiercom powinno nastąpić z uwzględnieniem zasad przewidzianych w tych przepisach. Wynika stąd, że w pierwszej kolejności Sąd winien kierować się zgodną wolą uczestników działu – i tak też postąpił w rozpoznawanej sprawie w odniesieniu do działek Nr (...) przydzielonych na rzecz wnioskodawczyni oraz działki Nr (...) przyznanej G. B.. Jeśli natomiast co do przydziału poszczególnych części dzielonego gospodarstwa zachodzi spór, trzeba przy podejmowaniu decyzji w tej materii kierować się kryteriami określonymi w art. 1070 k.c. w związku z art. 215 k.c. i w związku z art. 214 k.c. Przede wszystkim Sąd winien ustalić, czy którykolwiek z uczestników aspirujących do przyznania mu określonej części gospodarstwa prowadzi tam produkcję lub choćby tam pracuje, gdyż ustawodawca preferuje uwzględnienie stanowiska procesowego właśnie osób należących do tych kategorii i zezwala – o ile Sąd stwierdzi zaistnienie powyższych przesłanek – na odstąpienie od tej zasady jedynie wówczas, gdyby interes społeczno-gospodarczy przemawiał za wyborem innego spadkobiercy. Bezsporne jest, że z okoliczności ustalonych w toku niniejszego postępowania nie wynika, by którykolwiek z uczestników działu prowadził gospodarstwo rolne na działkach Nr (...), ani nawet tam obecnie pracował. Na wypadek zaistnienia takiej sytuacji art. 1070 k.c. w związku z art. 215 k.c. i w związku z art. 214 § 2 k.c. stwierdza, że wówczas Sąd winien rozstrzygnąć spór dotyczący podziału gospodarstwa rolnego w taki sposób, by poszczególne jego części przyznać tym spośród spadkobierców, którzy dają najlepszą gwarancję ich należytego prowadzenia.

Stwierdzić trzeba – jak już napomykano wyżej – że nie wszystkie argumenty powołane przez Sąd Rejonowy na uzasadnienie decyzji podjętej w tym przedmiocie można przyporządkować do kryterium zawartego w powołanym przepisie – i w tym zakresie można przyznać częściową słuszność zarzutom apelacyjnym. Rzeczywiście, nie jest jasne, z jakich przyczyn Sąd uznał, że okolicznością istotną dla stwierdzenia, kto z uczestników daje lepszą gwarancję prowadzenia gospodarstwa rolnego na poszczególnych działkach, jest przynależność do kręgu bliższych bądź dalszych spadkobierców A. B. (1) i trafnie zwracają uwagę skarżący, że brak jest w przepisach prawa uzasadnionych podstaw, by takie stanowisko podzielić. Analizując jednak inne zarzuty apelacyjne dotyczące tej problematyki, stwierdzić należy, że nie uzasadniają one postulowanego skorygowania zaskarżonego rozstrzygnięcia. Autorzy apelacji starają się przekonać Sąd odwoławczy, że dają – w przeciwieństwie do I. D. – należytą gwarancję zagospodarowania działki Nr (...), a to dlatego, że, odmiennie niż ona, przedstawili racjonalną koncepcję i spójną wizję w tym zakresie, zaś oprócz pomysłu dysponują także przydatnymi w tym celu sprzętem, siłą i materiałami. Problem jednak w tym, że ani z samej apelacji, ani też ze stanowisk przedstawionych przez skarżących – czy to w pismach procesowych, czy to na rozprawach – nie wynika jasno, na czym miałaby polegać owa interesująca koncepcja prowadzenia gospodarstwa na przedmiotowej działce i w czym przejawiałaby się jej przewaga nad sposobem zagospodarowania proponowanym przez I. D.. Na rozprawie w dniu 26 stycznia 2017 r. A. O. zadeklarował po prostu, że choć nie ma wykształcenia rolniczego, to jednak prowadzi wraz z żoną niewielkie gospodarstwo rolne w granicach miasta A. (w odległości ok. 15 km od spadkowej nieruchomości) oraz że chciałby też zrekultywować i uprawiać działkę Nr (...) z wykorzystaniem posiadanego sprzętu rolniczego i z pomocą rodziny, stopniowo budując tam garaże dla przechowywania maszyn i inwestując środki otrzymywane z dopłat unijnych, bądź z innych źródeł; w apelacji skarżący powtórzyli, że ich pomysł na uzyskiwanie pożytków cywilnych z nieruchomości opiera się m.in. na złożeniu wniosku o uzyskanie dopłat z Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Doprawdy trudno Sądowi w opisie tej koncepcji odnaleźć znaczące przewagi – jeśli chodzi o gwarancję należytego prowadzenia gospodarstwa na działce Nr (...) – nad planami deklarowanymi przez I. D., która oświadczyła, że zamierza ze względu na wiek i upadek sił zezwolić na prowadzenie na spornej nieruchomości produkcji rolnej swojemu synowi, który posiada niezbędne siły i będzie korzystał z jej wiedzy fachowej nabytej w ciągu wielu lat pracy w rolnictwie, a także zainwestuje w produkcję posiadane zasoby finansowe. W ocenie Sądu nie ma tu istotnego znaczenia podnoszony w apelacji fakt, że bezspornie ewentualnym prowadzeniem gospodarstwa nie będzie zajmować się osobiście I. D., skoro ustawowym kryterium jest gwarancja należytego prowadzenia, która może być w określonych okolicznościach zapewniona właśnie przez zezwolenie na prowadzenie na gruncie produkcji rolnej innym osobom. Podkreśla się w orzecznictwie, że na gruncie art. 1070 k.c. w związku z art. 215 k.c. i w związku z art. 214 § 2 k.c., chodzi o wybór współspadkobiercy, który zna się na rolnictwie i zapewni prowadzenie w sposób efektywny gospodarstwa rolnego zgodnie z jego rolnym przeznaczeniem, a Sąd rozstrzygający sprawę powinien wziąć pod uwagę konieczność zachowania odpowiedniej struktury agrarnej gospodarstwa rolnego, poprawy jego efektywności i wyników ekonomicznych, co pozostaje w ścisłym związku z potrzebą uwzględnienia interesów bytowych wszystkich współwłaścicieli gospodarstwa rolnego (tak np. w uzasadnieniu postanowienia SN z dnia 20 lutego 2003 r., II CKN 1138/00, niepubl.). Ostatecznie Sąd II instancji, biorąc pod uwagę opisany w ten sposób zakres przesłanek, jest zdania, że w ustalonych okolicznościach sprawy nie można przesądzić, by którykolwiek z będących w sporze uczestników lepiej od innych spełniał kryterium z art. 1070 k.c. w związku z art. 215 k.c. i w związku z art. 214 § 2 k.c., a tym samym spór ten nie może zostać jednoznacznie rozstrzygnięty na gruncie tego przepisu. Dla porządku dodać trzeba, że nie doszło w niniejszej sprawie także do zgłoszenia zgodnego wniosku o sprzedaż licytacyjną działki Nr (...), ani też – oczywiście – nie zaistniała sytuacja, w której żaden ze współspadkobierców nie chciałby otrzymać jej na własność, a zatem nie było podstaw do zarządzenia jej sprzedaży licytacyjnej (art. 1070 k.c. w związku z art. 215 k.c. i w związku z art. 214 § 3 i 4 k.c.).

Zdaniem Sądu odwoławczego, w sytuacji, gdy kryteria zawarte art. 1070 k.c. w związku z art. 215 k.c. i w związku z art. 214 k.c. nie pozwoliły na rozstrzygnięcie sporu co do przyznania w ramach działu spadku jednej z części spadkowego gospodarstwa rolnego, celowe jest odwołanie się do zasad ogólnych działu spadku poprzez jego podział fizyczny i do okoliczności, które w ramach tych zasad winno się uwzględniać. Za okoliczności tego rodzaju należy uznać korelację – w granicach możliwych do przyjęcia w stanie faktycznym sprawy – wartości otrzymywanych przez uczestników działu części spadku z wartością przysługujących im udziałów spadkowych z uwzględnieniem możliwości finansowych poszczególnych spadkobierców pozwalających im na uiszczenie niezbędnych dopłat na rzecz innych uczestników, jak wymaga tego art. 1035 k.c. w związku z art. 212 § 2 k.c. Bez wątpienia, nie może to być kryterium przemawiające na korzyść określonego współspadkobiercy w sytuacji, gdy za przyznaniem gospodarstwa rolnego lub jego części przemawiają przesłanki opisane w art. 1070 k.c. w związku z art. 214 § 1 i 2 k.c., a zdolności współwłaściciela gospodarstwa rolnego do szybkiej spłaty udziałów innych współwłaścicieli nie można utożsamiać z interesem społeczno-gospodarczym, który przemawiałby za przyznaniem mu gospodarstwa (tak np. w postanowieniu SN z dnia 26 lipca 2012 r., II CSK 738/11, niepubl.). Treść art. 1070 k.c. w związku z art. 216 § 2 k.c. wskazuje na to, iż ustawodawca uznał uprawnienia spadkobiercy, który daje najlepszą gwarancję prowadzenia gospodarstwa i za którym przemawia interes społeczno-gospodarczy, za na tyle istotne, że zdecydował się na rozstrzygnięcie ewentualnego ich konfliktu z prawami innych spadkobierców do otrzymania spłaty w wysokości odpowiadającej wartości ich udziału na korzyść spadkobiercy otrzymującego w ramach działu gospodarstwo poprzez umożliwienie mu obniżenia spłaty zgodnie ze wskazanymi w tym przepisie kryteriami. Jednakże w sytuacji, gdy – jak w rozpoznawanej sprawie – przesłanki z art. 1070 k.c. w związku z art. 214 § 1 i 2 k.c. nie przemawiają za określonym sposobem rozdzielenia działek Nr (...) pomiędzy poszczególnych uczestników i tym samym żadnego z nich nie preferują, w ocenie Sądu odwoławczego istotnym kryterium mającym wpływ na podjętą w tym zakresie decyzję staje się także właśnie owa zdolność danego spadkobiercy do zagwarantowania realnego otrzymania należnych dopłat przez innych uczestników, a w konsekwencji celowe jest dążenie do takiego podziału, w wyniku którego spadkobiercy otrzymają części spadku możliwie odpowiadające wartości ich udziałów, a w każdym bądź razie takie, w przypadku których wysokość dopłaty, do jakiej uiszczenia będzie zobowiązana dana osoba, mieścić się będzie w jej możliwościach finansowych, a tym samym nie zostaną naruszone słuszne interesy osób uprawnionych do otrzymania dopłat. Z uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia wynika, że to akurat kryterium wziął pod uwagę Sąd I instancji i że doprowadziło go ono ostatecznie do trafnych konkluzji.

W toku postępowania skarżący zadeklarowali bowiem, że dysponują kwotą 90.000,00 zł w gotówce, natomiast ewentualne dopłaty przewyższające tę kwotę mogliby uzyskać dopiero po zagospodarowaniu otrzymanej w wyniku działu nieruchomości i zaoszczędzeniu stosownych sum z osiąganych z niej pożytków naturalnych i cywilnych; twierdzenia te powtarzają również w uzasadnieniu złożonej apelacji, wywodząc, że dopłaty winny zostać rozłożone w czasie, gdyż następowałyby stopniowo w miarę uzyskiwania dopłat z Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz osiągania pożytków z przyznanej nieruchomości. Trudno nie zgodzić się z Sądem meriti, dla którego taka deklaracja ewidentnie przemawiała przeciwko uwzględnieniu stanowiska spadkobierców Z. O. w pełnej rozciągłości, a więc poprzez przyznanie im wszystkich spornych działek – w takim bowiem wypadku ich wartość przekraczałaby wartość ich udziału o 330.240,00 zł, co w zasadzie wykluczałoby uiszczenie dopłaty w tej wysokości w rozsądnym terminie, zważywszy plany zobowiązanych co do sposobu pozyskiwania niezbędnych na ten cel środków. Oczywiste stało się więc, że – biorąc pod uwagę sytuację i możliwości finansowe pozostających w sporze uczestników – działki Nr (...) muszą zostać pomiędzy nich rozdzielone w ten sposób, by zrównoważyć wysokość należnych od nich dopłat i dostosować je do realnych szans wywiązania się z powstałych na tej drodze obowiązków względem innych uczestników w rozsądnym czasie. Wydaje się, że do tego wniosku doszedł także Sąd Rejonowy, choć wyraził tę myśl niezbyt zręcznie w słowach: „(…) Przyznanie na rzecz I. D. spłaty, z terminem jej odroczenia, w miejsce nieruchomości, byłoby nieuzasadnionym uprzywilejowaniem uczestników P. O., A. O. i D. P., w szczególności A. O. (…)”, a na niezręczność tę trafnie zwracają uwagę skarżący w swojej apelacji. Analizując jednak merytoryczną treść podniesionego w ten sposób zarzutu, wskazać należy, że choć art. 1035 k.c. w związku z art. 212 § 3 k.c. rzeczywiście zezwala na rozłożenie dopłat na raty na okres nawet 10 lat, to zgodzić się trzeba jednocześnie, iż zasadą powinno być jednak niezwłoczne wywiązywanie się uczestników działu z obowiązku uiszczania spłat czy dopłat, wobec czego – jak już podkreślano – Sąd ma obowiązek dążyć do dokonania takiego podziału, który by to umożliwiał, zaś za zastosowaniem podziału wymuszającego konieczność zastosowania powołanego przepisu muszą przemawiać szczególnie uzasadnione przesłanki, które nie zachodzą na gruncie niniejszej sprawy. Po przesądzeniu o trafności stanowiska w przedmiocie potrzeby rozdzielenia działek Nr (...) pomiędzy pozostających w sporze uczestników, przyznać należy też rację Sądowi I instancji odnośnie sposobu zastosowanego podziału. Trafnie podkreślono, że z niezakwestionowanych twierdzeń I. D. i jej syna wynika, że jest ona w stanie uiścić należne dopłaty w zasadzie niezwłocznie, podczas gdy skarżący podnosili (i co więcej, nadal czynią to w apelacji), iż zgromadzenie przez nich sum w tym celu niezbędnych nie odbędzie się aż tak bezproblemowo; zestawienie ze sobą tych stanowisk uzasadnia – przy dokonywaniu wyboru pomiędzy częściami gospodarstwa o zbliżonych do siebie wartościach, tj. z jednej strony działkami Nr (...) (łącznie 214.100,00 zł), a z drugiej działką Nr (...) (226.800,00 zł) – przydzielenie P. O., A. O. i D. P. części o mniejszej wartości, co będzie wiązało się z koniecznością uiszczenia niższej spłaty, a więc będzie rozwiązaniem bardziej racjonalnym, biorąc pod uwagę okoliczności sprawy. Nie można przy tym zgodzić się z zawartym w apelacji zarzutem, że rozwiązanie takie pozostaje w sprzeczności z art. 1070 k.c. w związku z art. 214 § 1 k.c., ponieważ – jak już podniesiono wyżej – kryterium interesu społeczno-gospodarczego okazało się na gruncie rozpoznawanej sprawy niezbyt przydatne dla rozstrzygnięcia sporu uczestników, a konstatację tę zastosować można także w odniesieniu do decyzji o przyznaniu działek Nr (...), co spowodowało w rezultacie, że rozstrzygnięcie w tym zakresie – jak to starano się powyżej uzasadnić – nie opierało się ostatecznie na powołanym przez apelujących unormowaniu. Nie są też zgodne z prawdą twierdzenia autorów apelacji, że oponowali oni w toku postępowania przeciwko przydzieleniu im tych działek, zważywszy, że na terminie poprzedzającym zamknięcie rozprawy domagali się przyznania im w ramach działu nie tylko części gospodarstwa, o którą ubiegała się również I. D., ale także działek Nr (...) i nigdy nie wyartykułowali jakiegokolwiek sprzeciwu wobec tego, by przeszły one w wyniku działu spadku na ich współwłasność.

Nie sposób uwzględnić także zarzutu skarżących odnoszącego się do kwestii nieposłużenia się przez Sąd meriti art. 1070 k.c. w związku z art. 216 § 2 i 3 k.c. Sąd odwoławczy przedstawił już wcześniej argumentację prowadzącą do wniosku, że powołane unormowanie w ogóle nie powinno znaleźć zastosowania na gruncie sprawy niniejszej, gdyż ratio legis tego przepisu polega na ochronie uprawnienia do otrzymania gospodarstwa rolnego lub jego części przez tego uczestnika działu, który spełnia kryteria przewidziane w art. 1070 k.c. w związku z art. 214 § 1 i 2 k.c. Nie ulega wątpliwości, że w pewnych okolicznościach osoba taka mogłaby mieć problemy z uiszczeniem należnych spłat czy dopłat w pełnej wysokości, co nie tylko mogłoby skłonić Sąd orzekający do uznania wbrew treści tego przepisu, że względy racjonalne przemawiają raczej przeciwko przyznaniu gospodarstwa osobie, która z takich zobowiązań nie jest się w stanie wywiązać, ale ponadto – nawet gdyby ostatecznie zastosowano się do jednoznacznych dyrektyw z art. 214 § 1 i 2 k.c. – przyszły właściciel gospodarstwa rolnego mógłby nie podołać nałożonemu na niego ciężarowi finansowego, o ile by jego zakresu Sąd nie miarkował z uwzględnieniem wskazań zawartych w art. 216 § 2 k.c. Jasne jest, że wprowadzając to unormowanie do porządku prawnego, ustawodawca przedłożył priorytetową potrzebę przyznania gospodarstwa temu spadkobiercy, który – spełniając kryteria z art. 214 § 1 i 2 k.c. – zapewni jego funkcjonowanie i ochronę jego zdolności produkcyjnych, ponad prawo innych uczestników działu do otrzymania pełnego ekwiwalentu przysługujących im udziałów spadkowych. Skoro jednak w rozpoznawanej sprawie żaden z pozostających w sporze uczestników tego rodzaju przesłanek nie spełnia, potrzeba zachowania opisanych preferencji już nie zachodzi, a ewentualne obniżenie dopłat naruszyłoby bez uzasadnionego powodu słuszne interesy innych spadkobierców. Wskazać trzeba ponadto, że ostatecznie zapadłe rozstrzygnięcie nie doprowadziło w okolicznościach sprawy niniejszej do sytuacji, w której apelujący uczestnicy mieliby problemy z wywiązaniem się z obowiązków wynikających z treści sentencji zaskarżonego postanowienia, skoro dysponują kwotą 90.000,00 zł w gotówce. Wskazać należy bowiem, że – wbrew brzmieniu postawionego zarzutu – skarżący w terminie miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia mają obowiązek uiścić jedynie ok. 45.000,00 zł, a zatem kwotę równą połowie posiadanych zasobów, natomiast kolejną podobną kwotę – na którą mogą bez przeszkód przeznaczyć drugą połowę oszczędności – winni zapłacić w ciągu następnych dwóch miesięcy. Dalsza należność, która łącznie z sumami uiszczonymi wcześniej, przekracza już posiadane przez nich rezerwy pieniężne, to kwota 15.540,00 zł, płatna w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia; zważywszy, że chodzi o relatywnie niewygórowaną sumę, trudno przychylić się do stanowiska, iż taka kwota nie może zostać uzyskana w przeciągu roku w wyniku rzetelnych starań trojga uczestników. W ocenie Sądu II instancji wydaje się, że możliwe byłoby jej zaoszczędzenie z bieżących ich dochodów – jeśli nie w całości, to w części – z ewentualnym zaczerpnięciem brakującej sumy z innych źródeł, jak choćby w drodze sfinansowania jej zaciągniętą pożyczką czy kredytem. Reasumując, uznać należy rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego co do wyznaczonych skarżącym terminów uiszczenia należnych spłat za w pełni prawidłowe na gruncie art. 1035 k.c. w związku z art. 212 § 3 k.c., jak również przyjąć trzeba, że art. 1070 k.c. w związku z art. 216 § 2 i 3 k.c. nie dawał uzasadnionych podstaw do obniżenia tych spłat.

Konieczne jest natomiast stwierdzenie, że w związku z objęciem zakresem zaskarżenia orzeczenia zasądzającego spłaty od apelujących skorygowaniu podlega wysokość należności przyznanych od nich w punkcie 4 postanowienia uczestnikom postępowania A. P., N. F. i E. B., choć rozstrzygnięcia tego nie dotyczyły zawarte w środku odwoławczym zarzuty, a jedynie wniosek o dokonanie sprostowania. Wbrew zawartemu w apelacji stanowisku jej autorów, uchybienie, jakie popełnił w tym zakresie Sąd I instancji (do czego zresztą przyznał się wprost w uzasadnieniu orzeczenia), nie jest możliwe do skorygowania w trybie przewidzianym w art. 350 § 3 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c., gdyż byłoby to równoznaczne z pozaprawną ingerencją w treść rozstrzygnięcia merytorycznego o żądaniach poddanych pod osąd w sprawie niniejszej. Bezsporne jest w orzecznictwie, że oczywisty błąd rachunkowy w wyroku może wynikać z zestawienia jego uzasadnienia z sentencją wyroku, a sprzeczność między sentencją a uzasadnieniem wyroku nie zachodzi wówczas, gdyby jej sprostowanie polegało jedynie na poprawieniu oczywistego błędu rachunkowego i dokonano go wyłącznie na podstawie niezmienionych ustaleń zawartych w uzasadnieniu wyroku, gdyż w takiej sytuacji nie zasądza się w ten sposób nowego roszczenia, lecz jedynie prostuje oczywiście omyłkowe oznaczenie roszczenia już zasądzonego (tak np. w postanowieniu SN z dnia 30 sierpnia 1972 r., I PZ 40/72, OSNC Nr 5 z 1973 r., poz. 87). Innymi słowy mówiąc, w uzasadnieniu orzeczenia winien zostać przedstawiony zastosowany przez Sąd algorytm, którego analiza może doprowadzić do wniosku o jego prawidłowości i zgodności z prawem, co z kolei pozwoli stwierdzić, że niezgodność jest konsekwencją wyłącznie błędu rachunkowego. W rozpoznawanej jednak sprawie Sąd meriti nie wyjaśnił, w jaki sposób wyliczył wysokość należności przypadających od skarżących na rzecz A. P., N. F. i E. B., wobec czego nie da się z całą pewnością stwierdzić, czy nieprawidłowość była skutkiem zwykłej omyłki czy też konsekwencją błędnego toku rozumowania – bo choć prawidłowo określono w uzasadnieniu orzeczenia dane przydatne do dokonania niezbędnego wyliczenia, to jednak sam sposób jego dokonania pozostawiono domyślności czytelnika. Wskazać więc trzeba, że skoro wartość spadku po A. B. (1) wynosi 538.300,00 zł, zaś Sąd trafnie uznał, że w wyniku dziedziczenia po nim, a w dalszej kolejności także po jednym z bezpośrednich spadkodawców B. B. (2), wskazanym uczestnikom przypada po 1/35 części spadku, oznacza to, że wartość udziału każdego z nich równa jest 15.380,00 zł (538.300,00 zł x 1/35 = 15.380,00 zł). Jeśli zatem spłat odpowiadających tej kwocie nie otrzymali oni od I. D., od której zasądzono należności odpowiadające różnicy pomiędzy wartością przyznanej jej działki i przysługującego jej udziału spadkowego i przeznaczono je na cele spłaty innych spadkobierców, to sumy przypadające w ramach działu A. P., N. F. i E. B. powinni w całości uiścić na ich rzecz skarżący, którzy również otrzymali część spadku o wartości przewyższającej ich udział. Z powyższego wynika, że rozstrzygnięcie Sądu I instancji w tym przedmiocie, zawarte w punkcie 4 wydanego orzeczenia, należy skorygować w ramach zakresu zaskarżenia tylko poprzez obniżenie wysokości zasądzonych spłat z błędnie określonych kwot po 15.540,00 zł do kwot prawidłowych w wysokości po 15.380,00 zł; podstawą prawnoprocesową takiego rozstrzygnięcia jest art. 386 § 1 k.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. W części obejmującej pozostały określony w apelacji zakres zaskarżenia złożony środek odwoławczy okazał się niezasadny, co starano się obszernie wyjaśnić powyżej i co uzasadnia jego oddalenie na podstawie art. 385 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c., mając na uwadze to, że pozostający w sporze uczestnicy postępowania ostatecznie w podobnym stopniu zainteresowani byli w wyniku sprawy, a ich interesy – choć w pewnym zakresie sprzeczne ze sobą – nie uzasadniały odstępstwa od reguły przewidzianej w tym przepisie, zważywszy, że dokonanie działu spadku zgodne było z interesami wszystkich spadkobierców, a wydanie końcowego orzeczenia w równej mierze im zadośćuczyniło.