Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 grudnia 2017 roku

Sąd Okręgowy w Płocku IV Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący – SSO Wacław Banasik (spr.)

Sędziowie SO Małgorzata Szeromska

SO Małgorzata Michalska

Protokolant st. sekr. sąd. Katarzyna Gątarek

po rozpoznaniu na rozprawie 20 grudnia 2017 r. w P.

sprawy z powództwa (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w B.

przeciwko E. Z.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Żyrardowie z 27 lipca 2017 r.

sygn. akt I C 1181/16

oddala apelację.

IV Ca 662/17

UZASADNIENIE

(...) Spółka Akcyjna z siedzibą w B. wystąpiła z powództwem przeciwko E. Z. o zasądzenie kwoty 17.908,54 złotych wraz z odsetkami umownymi za opóźnienie równymi dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 1 czerwca 2016 roku do dnia zapłaty oraz kosztów procesu wg norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Rejonowy w Żyrardowie wyrokiem z dnia 27 lipca 2017 r. w sprawie I C 1181/16 zasadził od pozwanej E. Z. na rzecz powoda (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w B. kwotę 4.071 zł. z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 czerwca 2016 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 1.256,86 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, umorzył postępowanie w zakresie żądania zapłaty odsetek ponad odsetki ustawowe za opóźnienie i oddalił powództwo w pozostałym zakresie.

Podstawą tego orzeczenia były następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne.

W dniu 20 kwietnia 2016 roku E. Z. zawarła umowę pożyczki gotówkowej z powodem będącym przedsiębiorcą prowadzącym działalność gospodarczą pod firmą (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w B.. Pożyczkodawca udzielił pozwanej pożyczki gotówkowej w wysokości 18.656 zł. Pozwana zobowiązana była ponieść koszt opłaty przygotowawczej w wysokości 1.136 zł oraz koszt ubezpieczenia w wysokości 9.520 zł. Przedmiotowe opłaty zostały potrącone z kwoty udzielonej pożyczki. Środki przeznaczone do wypłaty na rzecz pozwanej wynosiły 8.000 zł. Za udzielenie pożyczki pozwana zobowiązała się zapłacić powodowi wynagrodzenie umowne w kwocie 1.252 zł wynikające z (...) wynoszącej 9,75 % i liczone było od całkowitej kwoty pożyczki tj. 8.000 zł. Zgodnie z postanowieniami umowy oraz treścią deklaracji wekslowej zabezpieczeniem spłaty pożyczki miał być weksel własny in blanco, podpisany przez pozwaną E. Z. w dniu zawarcia umowy pożyczki nr (...). Z uwagi na niepłacenie rat pożyczki przez pozwaną E. Z. zgodnie z ustalonym kalendarzem spłat pożyczki umowa została wypowiedziana. Jednocześnie zgodnie z ustaleniami umowy został wypełniony weksel in blanco poprzez wpisanie kwoty wekslowej w wysokości 17.908,54 złotych oraz terminu zapłaty na dzień 31 maja 2016 roku. Kwota ta obejmowała: 14.727 zł – niespłacony kapitał, 40,95 zł – kwota obliczona na podstawie pkt. 11.2.a) postanowień umowy, 2.945,40 zł – kwota obliczona na podstawie pkt. 11.2.b) umowy, 165 zł – kwota obliczona na podstawie pkt. 11.2.c) umowy, umowne odsetki dzienne obliczone na podstawie pkt. 13.1 postanowień umowy . Na poczet umowy nr (...) pozwana dokonała wpłat na łączną kwotę 5.181 zł.

E. Z. nie zakwestionowała autentyczności weksla, podniosła natomiast, że suma wpisana na wekslu jest zawyżona. Zgłoszony zarzut, w ocenie Sądu Rejonowego, okazał się trafny i spowodował konieczność poddania ocenie prawnej stosunku podstawowego łączącego strony niniejszego postępowania. W tej sytuacji w okolicznościach sprawy najistotniejsze znaczenie, przesądzające o wzajemnych roszczeniach stron ma umowa pożyczki z dnia 20 kwietnia 2016 r. Strona powodowa występując z powództwem przeciw pozwanemu powoływała się na powyższą umowę i w toku postępowania udowodniła fakt zawarcia takiej umowy oraz wykonanie swego zobowiązania polegającego na przekazaniu kwoty pożyczki 8.000 zł. Reszta to koszty pożyczki i tylko tak należy je traktować, w tym opłaty. W umowie użyto pojęć „kwoty udzielonej pożyczki” określonej tam na 18.656 zł. i „całkowitej kwoty pożyczki” określonej tam na 8.000 zł. Wzajemne sprzeczności pomiędzy tymi pojęciami wprowadzały w błąd pozwaną. Poprawnie użyto terminu całkowitej kwoty kredytu, która w rozumieniu ustawowej definicji tego pojęcia zawartej w art. 5 ust. 7 ustawy z dni 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim oznacza sumę wszystkich środków pieniężnych, które kredytodawca udostępnia konsumentowi na podstawie umowy o kredyt (pożyczki). Oznacza to konieczność udzielenia konsumentowi w momencie zawarcia umowy rzetelnej informacji o wysokości kwoty, jaką będzie mógł dysponować w sposób dowolny po zawarciu umowy. Niedopuszczalnym było jednak podawanie obok w rubryce kwoty 18.656 zł jako kwoty udzielonej pożyczki. Zestawienie obok siebie powyższych wartości wprowadzało w błąd konsumenta co do rzeczywistej wielkości oferowanej mu kwoty pieniężnej. Było nawet nielogiczne, gdyż całkowita kwota pożyczki była wartością mniejszą (niższą) aniżeli kwota pożyczki udzielonej. Do tego ostatniego pojęcia nie mogły zostać wliczane opłaty za udzielenie kredytu (pożyczki), w tym prowizja, odsetki itp. Wszystkie koszty związane z udzieleniem kredytu ponoszone przez konsumenta powinny zostać umieszczone jedynie w całkowitym koszcie kredytu (pożyczki). Z tego punktu widzenia powyższa praktyka powoda wliczania do udzielonej kwoty pożyczki „kredytowanych” kosztów (prowizji, opłat) wprowadza w błąd co do proporcji pomiędzy całkowitym kosztem kredytu a całkowitą kwotą kredytu. W efekcie konsument jest wprowadzany w błąd, a co najmniej ma wątpliwości w zakresie sumy, jaką otrzyma z tytułu zawarcia umowy.

Motywem powoda będącego profesjonalistką w zakresie świadczenia usług finansowych jest osiągniecie wyższego zysku, aniżeli wynikający z pobrania odsetek, nawet tych maksymalnych. Wliczenie wartości opłat do kwoty pożyczki ma stworzyć wrażenie, że powstała w ten sposób suma jest głównym świadczeniem pozwanego i jako takie nie obejmuje je kontrola pod kątem niedozwolonych postanowień umownych w trybie art. 385 ¹ i następne kodeksu cywilnego. Trzeba bowiem przypomnieć, że wskazane przepisy wyłączają spod badania sądu w indywidualnej sprawie postanowienia odnoszące się do głównych świadczeń stron, którym w umowie pożyczki jest zwrot jej przedmiotu. Z przyczyn wskazanych powyżej zabieg powyższy nie odniósł zamierzonego skutku, gdyż za przedmiot pożyczki i główne świadczenie pozwanego można przyjąć jedynie kwotę 8.000 zł. Pozostałe postanowienie, w tym to dotyczące opłaty za ubezpieczenie nie dotyczy głównego świadczenia w rozumieniu powołanego powyżej przepisu i dlatego może być przedmiotem badania określonego w art. 385 ² k.c.

Opisana w stanie faktycznym umowa zawarta przez strony polegała na tym, że powód jako dający pożyczkę zobowiązał się przenieść na własność pozwanej jako biorącejpożyczkę określoną ilość pieniędzy, a biorąca zobowiązała się zwrócić tę samą ilość pieniędzy (art. 720 § 1 k.c.). Umowa ta została przez powoda zawarta w zakresie jego działalności gospodarczej z pozwaną jako konsumentem, a zatem ocena wzajemnych praw i obowiązków jej stron musi zostać dokonana nie tylko w oparciu o tekst umowy, ale i przepisy ustawy z dni 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim (t.j. Dz. U. z 2014 roku, poz. 1497 ze zm.). Zgodnie bowiem z art. 3 ust. 1 i ust. 2 pkt. 1 wskazanej ustawy przez umowę o kredyt konsumencki rozumie się między innymi umowę pożyczki w wysokości nie większej niż 255.550 zł. Pozwana zawierając umowę pożyczki działał jako konsument, a ochrona tej grupy uczestników obrotu cywilnego jako słabszej strony stosunków zobowiązaniowych znalazła swoje odzwierciedlenie nie tylko w przepisach ustawowych, ale i w art. 76 Konstytucji RP, zgodnie z którym władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi . Powód w niniejszej sprawie nie wykazał, że postanowienia umowy dotyczące opłat były indywidualnie negocjowane z pozwaną. Powód nie przedstawił żadnych dowodów na okoliczność tego, że indywidualnie uzgadniała z pozwaną warunki umowy pożyczki. Co więcej sporządzenie umowy na papierze firmowym powoda, wskazuje na to, że w odniesieniu do zastrzeżonych w umowie należności za czynności pożyczkodawcy postanowienia umowy nie były z pozwaną jako konsumentem indywidualnie uzgadniane. Wskazać przy tym należy, że ocena zasadności powództwa w świetle przepisów prawa materialnego jest uprawnieniem i jednocześnie obowiązkiem sądu niezależnie od poniesionych w tym zakresie zarzutów.

Sama możliwość ubezpieczenia umowy jest dozwolona i została przewidziana w umowie o kredycie konsumenckim. W ocenie Sądu I instancji zrozumiałym i uzasadnionym jest konieczność zabezpieczenia przez powodową spółkę swoich interesów na wypadek śmierci ubezpieczonego, całkowitej trwałej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji pożyczkobiorcy w wyniku nieszczęśliwego wypadku lub choroby. Ubezpieczenie umowy pożyczki na warunkach wynikających z niniejszej sprawy jest jednak przerzucaniem ryzyka, ciężaru i kosztów prowadzenia działalności przez powodową spółkę na pozwaną. Należy zwrócić uwagę w rozpoznawanej sprawie na dysproporcję między kwotą wypłaconej przez powodową spółką pożyczki, a wysokością składki ubezpieczeniowej, którą pozwana została obciążona. Tak wysoka składka stanowi de facto przerzucenie na klientów powódki ryzyka niespłacenia pożyczki, gdyż składka ta jest niemalże na tej samej wysokości, co wpłacona na konto strony pozwanej kwota. Powód niewątpliwie udziela pożyczek, co do których ryzyko braku spłaty jest duże. Nie może jednak tym ryzykiem w całości obciążać pożyczkobiorców. Obciążanie tych osób kosztami składki ubezpieczeniowej w wysokości zbliżonej do wypłaconej im kwoty jest działaniem nieuczciwym, nierzetelnym i sprzecznym z dobrymi obyczajami. Skoro zapisy umowy w tej części stanowią niedozwoloną klauzulę umowną, nie są dla strony pozwanej wiążące. W ocenie Sądu I instancji niedozwolonymi klauzulami umownymi są zapisy umowy, zawarte w pkt. 11.2 a-c. W myśl pkt. 11.2.a. umowy powodowa spółka zastrzegła sobie prawo naliczenia dla całej kwoty pożyczki maksymalnej wysokości odsetek umownych na poziomie czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego NBP w przypadku wypowiedzenia umowy. Postanowienie pkt. 11.2.b oraz 11.2.c umowy przewidują natomiast uprawnienie powodowej spółki do żądania od strony pozwanej zapłaty kwoty w wysokości do 20% z pozostałej do zapłaty pożyczki tytułem poniesionych kosztów windykacji, oraz możliwość domagania się kwot, wymienionych w tabeli w umowie, związanych z pisemnymi informacjami, monitami, przesyłaniem korespondencji, itp. Odnośnie kosztów windykacji, którymi powód obciążył stronę pozwaną, to powodowa spółka nie próbowała nawet wykazać kosztów windykacji, które zostały faktycznie poniesione w rozpoznawanej sprawie. Ponadto przyjęcie kosztów windykacji na tym poziomie jest niczym innym, jak tylko dodatkową sankcją finansową dla strony pozwanej z tytułu zaprzestania spłacania pożyczki. Zwłaszcza, że opłaty, które należą się powódce z tytułu różnego rodzaju wezwań i monitów są także czynnościami windykacyjnymi. Jest to więc zastrzeżenie sobie przez powoda możliwości domagania się opłat za te same czynności, tylko inaczej nazwane.

Odnosząc się do opłaty przygotowawczej Sąd Rejonowy stwierdził, że z zasad doświadczenia życiowego wynika, iż dla firmy udzielającej profesjonalnie pożyczek osobom fizycznym, koszt przygotowania umowy oraz sprawdzenia zdolności kredytowej kredytobiorcy nie będą wynosiły aż 1.136 złotych. Dlatego też, Sąd uznał, iż wysokość tej opłaty jest wygórowana, tym samym narusza w sposób rażący interesy konsumenta.

W świetle powyższych uwag powód z tytułu zwrotu pożyczki powinien otrzymać od pozwanej: 8.000 zł. jako zwrot kapitału.. Do tej należności podlega doliczeniu należność z tytułu wynagrodzenia umownego w wysokości 1.252 zł. Tymczasem pozwana uiściła na poczet umowy łączną kwotę 5.181 zł. Zasądzeniu na rzecz powoda podlega więc kwota stanowiąca różnicę między kwota należną powodowi z tytułu umowy a sumą już spłaconą przez pozwaną (9.252 zł – 5.181 zł) Tym samym uzasadnione stało się zasądzenie na rzecz powoda (...) SA w B. kwoty 4.071 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie naliczanymi od dnia 1 czerwca 2016 r. do dnia zapłaty. W pozostałym zakresie, Sąd Rejonowy powództwo oddalił, o czym orzekł w pkt. 2 wyroku.

W piśmie procesowym z dnia 21 listopada 2016 r. powód ograniczył pierwotne żądanie zapłaty dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie od kwoty głównej do odsetek ustawowych za opóźnienie. Oświadczenie powoda zostało uznane za częściowe cofnięcie pozwu. Według art. 203 § 1 k.p.c. pozew może być cofnięty bez zezwolenia pozwanego aż do rozpoczęcia rozprawy, a jeżeli z cofnięciem połączone jest zrzeczenie się roszczenia - aż do wydania wyroku. Ponieważ oświadczenie to zostało złożone przed rozpoczęciem rozprawy nie wymagało zgody strony pozwanej zaś okoliczności sprawy nie wskazywały, aby czynność ta była sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierzała do obejścia prawa (art. 203 k.p.c). W konsekwencji w zakresie żądania przez stronę powodową należnych odsetek od kwoty głównej w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie postępowanie podlegało w tym zakresie umorzeniu na podstawie art. 355 § 1 k.p.c.

Ostatecznie powództwo zostało uwzględnione w 22 %, a zatem taką część kosztów procesu powinna ponieść pozwana. Suma kosztów procesu poniesionych przez powoda (opłata od pozwu, opłata skarbowa od pełnomocnictwa i wynagrodzenie pełnomocnika ustalone w oparciu § 2 pkt. 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych) wynosiła 5713 zł. Oznacza to, że pozwaną obciąża zwrot kosztów procesu w kwocie 1.256,86 zł (22 % z kwoty 5.713 zł), o czym Sąd Rejonowy orzekł w pkt. 4 wyroku.

Apelację od tego wyroku, w części oddalającej powództwo, złożył powód (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w B.. Zarzucił on Sądowi Rejonowemu naruszenie prawa materialnego – art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c., art. 353 ¹ k.c., art. 385 ² k.c. i wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda dodatkowo kwoty 1.136 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 czerwca 2016 r. do dnia zapłaty i kosztów procesu za obie instancje, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sadowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna. Sąd Rejonowy prawidłowo przeprowadził postępowanie dowodowe i na jego podstawie dokonał ustaleń faktycznych, które zasługują na pełną akceptację, dlatego Sąd Okręgowy przyjmuje je za własne.

Sąd Rejonowy odwołał się do faktu, iż umowa między stronami została zawarta w oparciu o przepisy ustawy o kredycie konsumenckim z dnia 12 maja 2011 r. (Dz.U. z 2011 r. Nr 126, poz. 715), a pozwana zobowiązała się zwrócić pożyczkę wraz z całkowitym kosztem pożyczki, na które składa się również opłata przygotowawcza. W literaturze przedmiotu trafnie zwraca się uwagę na niebezpieczeństwo ukrywania pod nazwą opłaty przygotowawczej, manipulacyjnej, operacyjnej czy też pod inna nazwą innych kosztów, składających się na całkowity koszt kredytu (pożyczki), z czym wiązałoby się utrudnienie konsumentowi możliwości skorzystania z prawa odstąpienia, w związku z tym należy przyjąć, że opłatą jaką pożyczkodawca może pobierać jest wyłącznie taka opłata, która służy pokryciu kosztów rozpatrzenia wniosku kredytowego (o pożyczkę) oraz przygotowania i zawarcia umowy kredytowej (pożyczki). Koszty te ze względów technicznych mogą mieć charakter zryczałtowany lub obliczony według czytelnych kryteriów, kredytodawca (pożyczkodawca) jednak musi liczyć się z koniecznością uzasadnienia wysokości pobieranej opłaty. Określenie bowiem danej opłaty, która ukrywa w sobie inne koszty niż koszty rozpatrzenia wniosku oraz przygotowania i zawarcia umowy, innym mianem, może być uznane za sprzeczne z powołanym przez Sąd Rejonowy przepisem art. 385 ¹ § 1 k.c.

O ile zgodzić się można z twierdzeniami apelacji, iż zastrzeżenie w umowie możliwości obciążenia pożyczkobiorcy kosztami przygotowania umowy nie stanowi samo w sobie działania sprzecznego z dobrymi obyczajami, o tyle brak wykazania podstaw do ustalenia opłaty przygotowawczej w określonej wysokości, powoduje niemożność uznania przez sąd braku naruszenia interesu konsumenta. Pozwana zakwestionowała wysokość opłat okołopożyczkowych, a zatem i wysokość opłaty przygotowawczej. Tymczasem powód nie wykazał, jakie poniósł rzeczywiste koszty związane z obsługą umowy zawartej z pozwaną. Nie zaprezentował również sposobu i podstaw kalkulacji zryczałtowanej opłaty przygotowawczej. W tej sytuacji Sąd Rejonowy uznał, że iż wysokość tej opłaty jest wygórowana, tym samym narusza w sposób rażący interesy konsumenta. Zdaniem Sądu Okręgowego, taki wniosek jest zbyt daleko idący, jednakże i tak apelacja nie zasługuje na uwzględnienie, a to z uwagi na nieudowodnienie przez stronę powodową wysokości usprawiedliwionego żądania, w objętym apelacją zakresie. Powód nie wykazał bowiem skutecznie w jakiej wysokości poniósł koszty przygotowania umowy, ewentualnie w jaki sposób wyliczono wysokość zryczałtowanej opłaty przygotowawczej. Ciężar dowodu w tym zakresie, zgodnie z ogólnymi regułami dowodowymi, określonymi w art. 6 k.c. spoczywał na powodzie.

Oznacza to, iż rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego jest prawidłowe, a apelacja powoda jako bezzasadna została przez Sąd Okręgowy oddalona na podstawie art. 385 k.p.c.

Wacław Banasik

Małgorzata Szeromska Małgorzata Michalska

ZARZĄDZENIE

(...)

(...)