Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 stycznia 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Barbara Orechwa – Zawadzka (spr.)

Sędziowie: SSA Teresa Suchcicka

SA Dorota Elżbieta Zarzecka

Protokolant: Agnieszka Charkiewicz

po rozpoznaniu na rozprawie 29 stycznia 2018 r. w B.

sprawy z odwołania W. O. (1)

przy udziale zainteresowanego G. O. prowadzącego Przedsiębiorstwo Produkcyjno - Handlowe (...)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o ustalenie niepodlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej i o ustalenie podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę

na skutek apelacji W. O. (1)

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 29 grudnia 2016 r. sygn. akt IV U 878/15

I.  zmienia zaskarżony wyrok oraz poprzedzające go decyzje i ustala, że W. O. (1) w okresie od 28 lutego 2014 r. do 30 września 2014 r. podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u płatnika składek G. O. prowadzącego Przedsiębiorstwo Produkcyjno - Handlowe (...) i nie podlega w wyżej wymienionym okresie obowiązkowym ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym oraz wypadkowemu jako osoba współpracująca z G. O. prowadzącym Przedsiębiorstwo Produkcyjno - Handlowe (...),

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. na rzecz W. O. (1) 360 (trzysta sześćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania za obie instancje.

SSA Teresa Suchcicka SSA Barbara Orechwa – Zawadzka SSA Dorota Elżbieta Zarzecka

Sygn. akt III AUa 279/17

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 13 marca 2015r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. stwierdził, że W. O. (1) jako osoba współpracująca z G. O. prowadzącym działalność gospodarczą pod nazwą Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe (...) z siedzibą w L. W., podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu w okresie od 28 lutego 2014r. do 30 września 2014r., z podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i składką na ubezpieczenie zdrowotne, szczegółowo wskazane w decyzji.

Decyzją z dnia 20 maja 2015r. w/w organ renty stwierdził, że W. O. (1) w okresie od 28 lutego do 30 września 2014r. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u płatnika składek G. O., prowadzącego działalność gospodarczą pod nazwą (...) z siedzibą w L. i ustalił podstawę wymiaru składek w w/w okresie w wysokości 0,00 zł.

Sąd Okręgowy w Olsztynie, który rozpoznawał odwołania wniesione przez W. O. (1) od w/w decyzji, wyrokiem z dnia 29 grudnia 2016r. oddalił odwołania. Sąd ustalił, że płatnik składek G. O. prowadzi działalność gospodarczą pod firmą Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe (...) z siedzibą w L. (ul. (...)). Firma zajmuje się produkcją opakować z tworzyw sztucznych. Zatrudnia ok. 40 pracowników, w tym 5-7 pracowników administracyjnych.

Płatnik składek pozostaje w związku małżeńskim z W. O. (1). Płatnik od 2014 r. mieszka w (...), natomiast ubezpieczona zamieszkuje w L. przy ul. (...).

Płatnik składek w okresie od 1 października 2005 r. do 30 listopada 2013 r. zgłosił do ubezpieczeń społecznych żonę W. O. (1), jako osobę współpracującą.

Od dnia 28 lutego 2014 r. płatnik składek zgłosił ubezpieczoną jako pracownika (z kodem tytułu ubezpieczeń (...)) oraz zadeklarował składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne: (...) – 115,00 zł, (...)- (...) – 2 300,00 zł. Ubezpieczona została zatrudniona na stanowisku specjalisty do realizacji zakupów i kontaktów z kontrahentami za wynagrodzeniem w wysokości 2 300,00 zł.

Ubezpieczona zajmuje się w firmie (...) kontaktami z kontrahentami (negocjuje ceny), zamawia towar, sprawdza towar (stany magazynowe) i płatności, reprezentuje firmę w kontaktach z bankami i biurem rachunkowym. Skarżąca ma uprawnienia do wykonywania płatności.

Sąd przywołał art.6 ust.1 pkt. 1 i 5 w zw. z art.8 ust.11 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, stwierdzając, iż za osobę współpracującą z osobami prowadzącymi działalność gospodarczą uważa się m.in. małżonka, jeżeli pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z osobą prowadzącą działalność gospodarczą i współpracuje przy prowadzeniu tej działalności.

Ocena, czy osoba „pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym” zależy od okoliczności konkretnego przypadku, przy czym sam fakt wspólnego zamieszkiwania nie może mieć decydującego znaczenia. Cechami charakterystycznymi dla prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego może być udział i wzajemna ścisła współpraca w załatwianiu codziennych spraw związanych z prowadzeniem domu, niezarobkowanie i pozostawanie w związku z tym na całkowitym lub częściowym utrzymaniu osoby, z którą się gospodarstwo domowe prowadzi, a wszystko to dodatkowo uzupełnione cechami stałości, które tego typu sytuację charakteryzują (vide: uzasadnienie wyroku SN z 2 lutego 1996 r., II URN 56/95, OSNP 1996/16/240).

Sąd wskazał, iż konstytutywnymi cechami pojęcia „współpraca przy działalności gospodarczej”, o której mowa w art. 8 ust. 11 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych są występujące łącznie:

a) istotny ciężar gatunkowy działań współpracownika, które nie mogą mieć charakteru wtórnego,

b) bezpośredni związek z przedmiotem działalności gospodarczej,

c) stabilność i zorganizowanie oraz

d) znaczący czas i częstotliwość podejmowanych robót (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 stycznia 2009 r., II UK 134/08, OSNP 2010/13-14/170).

Sąd stwierdził, iż zgromadzony w sprawie materiał dowodowy sprzeciwia się uznaniu, iż wnioskodawczyni rzeczywiście była zatrudniona w ramach stosunku pracy. W sprawie zostały bowiem jedynie wykazane formalne warunki zawarcia umowy o pracę (pisemna umowa o pracę, sporządzenie zakresu obowiązków, zgłoszenie do systemu ubezpieczeń). Nie zostało zaś w żaden sposób wykazane, że istniały realne warunki i potrzeba zatrudnienia osoby bliskiej pracodawcy, jak też, że miało miejsce rzeczywiste realizowanie stosunku pracy. Płatnik składek G. O. w ramach prowadzonej działalności gospodarczej do tej pory zatrudniał pracowników, a sprawy związane z obsługą tej działalności powierzył tak wnioskodawczyni - zgłoszonej do sytemu ubezpieczeń jako osoba współpracująca – jak innym pracownikom administracyjnym, przykładowo B. B.. W tej sytuacji racjonalność zatrudnienia w dniu 28 lutego 2015 r. swojej żony może budzić wątpliwości. Wskazać trzeba, że wnioskodawczyni nie wykazała, aby jej obowiązki od 28 lutego 2015 r. uległy zmianie. Na szczególną uwagę zasługuje także okoliczność, iż do obowiązków wnioskodawczyni nadal należały tak strategiczne czynności jak uzgadnianie cen z kontrahentami, składanie zamówień, nadzór nad stanem magazynowym, czy też wykonywanie opłat, kontakty z bankami oraz opłacanie składek ZUS. Wprawdzie przepisy prawa nie zabraniają zatrudniania osób bliskich, jednakże powstanie pracowniczego tytułu ubezpieczeń jest możliwe tylko wówczas, gdy dochodzi do wykonywania obowiązków w sposób charakterystyczny dla stosunku pracy, zaś w przypadku wnioskodawczyni ta przesłanka nie została spełniona. Podane przez wnioskodawczynię oraz świadków okoliczności mające świadczyć o realizacji przez nią umowy o pracę są nacechowane licznymi sprzecznościami, brak jest im także konsekwencji, logiki i spójności. Nie wynika z nich w żaden sposób, aby doszło do spełnienia wyżej przedstawionych cech stosunku pracy. Skarżąca podawała inne godziny pracy, niż świadek B. B., świadek A. O. zeznał, że wnioskodawczyni „pomaga” i „pełni funkcję pracownika”. Zdaniem Sądu brak było podstaw do przyjęcia, iż zainteresowana pracowała w stałych godzinach pracy, co jest charakterystyczne dla stosunku pracy. Uzasadnione jest zaś ustalenie, iż odwołująca miała autonomię w zakresie ustalania czasu wykonywania poszczególnych zadań i nie była w żaden sposób rozliczana z czasu pracy. Nie miała z góry narzuconych godzin pracy i nie musiała pracować przez określoną liczbę godzin. Z materiału dowodowego nie wynika także, w jaki sposób była rozliczana z wykonanych obowiązków przez płatnika. Sąd uznał, iż zainteresowana powinna zostać objęta ubezpieczeniem społecznym z tytułu współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Bez wątpienia zainteresowana była zaangażowana w prowadzoną przez męża działalność. Zajmowała się sprawami finansowymi, zamawiała towar, kontrolowała stan magazynowy, pilnowała zobowiązań, należności, opłacała faktury, rozmawiała z kontrahentami. Dzięki temu zainteresowany miał zapewnioną stałą pomoc przy prowadzeniu działalności gospodarczej i mógł koncentrować się na własnych zadaniach. Wkład zainteresowanej był z pewnością istotny.

Oddzielne zamieszkiwanie małżonków w okolicznościach tej sprawy nie może przemawiać za nie prowadzeniem przez nich wspólnego gospodarstwa domowego. Przede wszystkim z zeznań ich syna wynika, iż płatnik nadal świadczy pomoc finansową skarżącej utrzymując mieszkanie. Strony nie przedstawiły też przekonujących argumentów świadczących o zerwaniu między nimi więzi gospodarczej. Podkreślić przy tym trzeba, że dla istnienia takiej więzi wspólne zamieszkiwanie nie ma decydującego znaczenia. Jak już wyżej wskazano cechami charakterystycznymi dla prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego może być udział w załatwianiu codziennych spraw związanych z utrzymaniem domu, pozostawanie w związku z tym na całkowitym lub częściowym utrzymaniu osoby, z którą się gospodarstwo domowe prowadzi.

Wnioskodawczyni pomagała mężowi w prowadzeniu działalności gospodarczej. Była zaangażowana w sprawy finansowe prowadzonej przez niego firmy, z której dochód nadal stanowił źródło utrzymania całej rodziny. Małżonkowie ze sobą współpracowali, wspólnie załatwiali bieżące sprawy związane z działalnością gospodarczą, a jak pokazuje postępowanie dowodowe także z utrzymaniem rodziny. Uzasadnia to przyjęcie, iż skarżąca powinna podlegać ubezpieczeniu społecznemu, jako osoba współpracująca przy prowadzeniu działalności gospodarczej.

Mając to wszystko na uwadze, Sąd oddalił odwołania (art.477 ¹⁴§1kpc).

Apelację od powyższego wyroku złożyła W. O. (1), zarzucając

1.  naruszenie prawa materialnego art.8 ust.11 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych przez błędną jego wykładnię przez przyjęcia, że pojęcie „współpraca” jest tożsama z „pracą”, a ponadto pominięcie okoliczności, iż małżonkowie O. nie prowadzą wspólnego gospodarstwa domowego,

2.  naruszenie zasad postępowania, co miało wpływ na treść rozstrzygnięcia w sprawie – art.233§1kpc, polegające na dowolnej, sprzecznej z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego,

3.  sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zgromadzonego materiału dowodowego – poprzez przyjęcie, iż odwołująca nie podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u płatnika składek: Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe (...) G. O. – podczas gdy okoliczności faktyczne i przedstawione przez odwołującą dowody przeczą powyższym ustaleniom, w szczególności z uwagi na okoliczność, iż W. O. (1) nie spełnia kryteriów określonych dla osób współpracujących na mocy art.8 ust.1 i 2 w zw. z ust.11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, a mianowicie nie pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym i nie współpracuje przy prowadzeniu działalności z płatnikiem składek – G. O..

Wskazując na powyższe skarżąca wnosiła o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku i zmianę obu zaskarżonych decyzji i ustalenie, że W. O. (1) podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u płatnika składek – G. O. prowadzącego Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe (...), od dnia 28 lutego 2014r. do dnia 30 września 2014r. i nie podlega w w/w okresie obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu współpracy przy prowadzeniu powyższej działalności,

2.  zasądzenie od organu rentowego kosztów procesu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja W. O. (1) jest uzasadniona.

Generalnie Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne Sądu I instancji, z wyjątkiem stwierdzenia, iż brak jest podstaw do ustalenia, iż W. i G. O. nie prowadzą wspólnego gospodarstwa domowego. Wbrew odmiennemu stanowisku Sądu I instancji, już na etapie postępowania w trakcie kontroli ZUS, oboje małżonkowie zgodnie twierdzili, iż od 2014r. nie mieszkają razem i nie pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym. W swojej „Odpowiedzi - zastrzeżeniach do przeprowadzonej kontroli”, złożonej w dniu 3 marca 2015r., W. O. (1) oświadczyła, że mieszka z dziećmi w L., ul. (...). Starszy syn studiuje i mieszka w akademiku w Ł., a młodszy wrócił po kilku miesiącach pracy w Niemczech, do Polski. Nie mieszka z nimi G. O., i nie pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym, małżonkowie nie mają wspólnego budżetu ani nie załatwiają razem codziennych spraw życiowych. Wnioskodawczyni choruje w związku z sytuacją rodzinną, w domu dochodziło do przemocy psychicznej, emocjonalnej i ekonomicznej, mąż podnosił głos zwracając się do niej przy współpracownikach, czuła się upokarzana. Mąż utrudniał jej korzystanie z własnego majątku. W protokole przesłuchania W. O. przez pracownika ZUS znajduje się zdanie, iż wnioskodawczyni obecnie nie mieszka z mężem, pracuje w 8-godzinym czasie pracy, chce mieć swoje wynagrodzenie i nie być zależną od męża.

Sąd Apelacyjny dostrzegając potrzebę uzupełnienia postępowania dowodowego przesłuchał W. O. (1) i G. O. w charakterze strony. Z ich zeznań wynika, iż nie mieszkają razem od 2013r., nie prowadzą wspólnego gospodarstwa, zainteresowany nie ponosi kosztów związanych z utrzymaniem mieszkania żony, żona nie podejmuje samodzielnie żadnych decyzji dotyczących spraw firmy.

W ocenie Sądu Apelacyjnego uzasadniony okazał się zarzut apelacji dotyczący wadliwej oceny materiału dowodowego przez Sąd I instancji. Zgromadzone dowody wskazują na to, iż W. O. (1) i G. O. nie mieszkają razem, nie prowadzą wspólnego gospodarstwa, nie załatwiają wspólnie spraw dotyczących życia codziennego. Strony pozostają w konflikcie na tle spraw osobistych, i w tej sytuacji nie sposób jest uznać wnioskodawczyni za osobę współpracującą z mężem, bowiem nie jest spełniony jeden z warunków przewidzianych w art.8 ust.11 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, od których zależy uznanie małżonki za osobę współpracującą z mężem przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Okoliczność powyższa czyni zasadnym zarzut apelacji dotyczący naruszenia prawa materialnego – art.8 ust.11 ustawy o sus.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok oraz dwie poprzedzające go decyzje, uwzględniając w ten sposób apelację w całości (art.386§1kpc).

O kosztach postępowania za I i II instancję Sąd rozstrzygnął na podstawie art.102kpc, przyjmując na gruncie niniejszej sprawy zastosowanie wyrażonej w tym przepisie zasady słuszności, i zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. tylko część kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje, według stawki minimalnej w sprawach o świadczenia z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego.

Sąd miał świadomość, że wysokość wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika w sprawach o ustalenie podlegania ubezpieczeniom społecznym, powinna być ustalona w oparciu o stawki uzależnione od wartości przedmiotu sporu. Jednakże ostatnie zmiany legislacyjne dotyczące tej kwestii wskazują na to, iż ustawodawca dostrzegł, że stosowanie stawek uzależnionych od wartości przedmiotu sporu prowadzi do nadmiernego obciążenia stron sprawy ubezpieczeniowej tymi kosztami i dokonał z dniem 13 października 2017r. zmiany rozporządzeń dotyczących wynagrodzenia adwokatów i radców prawnych w sprawach dotyczących podlegania ubezpieczeniom społecznym, nakazując stosować stawki minimalne obowiązujące w sprawach o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego (tekst jedn. DZ.U. z 2017r. poz.1799). Akceptując powyższy kierunek zmian, Sąd Apelacyjny zasądził na rzecz W. O. (1) kwotę 360 zł, na którą składają się: 60 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego za I instancję, 60 zł opłaty apelacji i 240 zł tytułem wynagrodzenia pełnomocnika za II instancję.

SSA Teresa Suchcicka SSA Barbara Orechwa – Zawadzka SSA Dorota Elżbieta Zarzecka