Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Apelacja obwinionego skutkowała uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Procedura w sprawach o wykroczenia jest wprawdzie uproszczona, ale nie oznacza to, że sąd merytoryczny ma w tym względzie całkowitą dowolność.

Z treści art. 8 kpk wynika, że do spraw o wykroczenia mają zastosowanie między innymi zasady: prawdy materialnej i trafnej represji (art. 2 kpk), obiektywizmu (art. 4 kpk ), domniemania niewinności i in dubio pro reo (art. 5 kpk), swobodnej oceny dowodów (art. 7 kpk), samodzielności jurysdykcyjnej (art. 8 kpk), podejmowania przez organy procesowe czynności z urzędu (art. 9 i 13 kpk).

Przechodząc w tym kontekście do rozważań szczegółowych należy podnieść, że przekonanie sądu o wiarygodności innych dowodów i niewiarygodności innych pozostaje pod ochroną prawa procesowego, a więc mieści się w ramach swobodnej oceny dowodów jedynie wtedy, gdy:

a)jest poprzedzone ujawnieniem w toku rozprawy całokształtu okoliczności i to w sposób podyktowany obowiązkiem dochodzenia prawdy;

b)stanowi wynik rozważenia wszystkich okoliczności przemawiających zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego;

c)jest wyczerpująco i logicznie – z uwzględnieniem wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego – argumentowane w uzasadnieniu ( zobacz: OSNKW 7 – 9/1991, poz.41 ).

Podkreślić należy, że udowodnienie zachodzi wówczas, gdy w świetle przeprowadzonych dowodów fakt przeciwny dowodzeniu jest niemożliwy lub wysoce nieprawdopodobny. Wymóg udowodnienia należy odnosić tylko do ustaleń niekorzystnych dla obwinionego, ponieważ on sam korzysta z domniemania niewinności ( art. 5 § 1 kpk w zw. z art. 8 kpw), a nie dające się usunąć wątpliwości tłumaczy się na jego korzyść ( art. 5 § 2 kpk w zw. z art. 8 kpw ).

Organy procesowe w ramach swobodnej oceny dowodów są ustawowo zobligowane do ukształtowania przekonania dopiero na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów ocenianych według zasad prawidłowego rozumowania z pełnym wykorzystaniem dostępnej wiedzy i doświadczenia życiowego (art. 7 kpk w zw. z art. 8 kpw). Kodeks nie narzuca żadnych dyrektyw , które nakazywałyby określone ustosunkowanie się do konkretnych dowodów i nie wprowadza różnic co do wartości poszczególnych dowodów.

Zgodnie z kształtem polskiej procedury, podstawą wszelkich rozstrzygnięć są tylko prawdziwe ustalenia faktyczne (art. 8 kpw w zw. z art. 2 § 2 kpk). Zasada prawdy materialnej jest adresowana do wszelkich organów procesowych. Nie da się jednak zawsze bezwzględnie ustalić przebiegu zdarzenia, lecz niekiedy tylko w takim zakresie, na jaki zezwalają na to zebrane dowody oraz dostępna wiedza i ukształtowane na jej podstawie doświadczenie życiowe. W toku prowadzonych czynności uprawnione organy mają jednak obowiązek wnikliwego zbadania i uwzględnienia wszystkich okoliczności zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść (art. 8 kpw w zw. z art. 4 kpk) obwinionego.

Po przypomnieniu tych uwag ogólnych sąd odwoławczy musi się odnieść do sposobu procedowania sądu I instancji w niniejszej sprawie.

Pokrzywdzona I. K. złożyła w dniu 27 lutego 2017 roku zawiadomienie w KPP w B. o popełnieniu wspólnie przez E. K. i R. S. wykroczenia z art. 51 § 1 kw, polegającego na zakłócaniu jej spokoju. W sprawie tej policja przeprowadziła czynności wyjaśniające (art. 54 § 1 kpw) w celu ustalenia, czy istnieją podstawy do wystąpienia z wnioskiem o ukaranie. Dodać należy, że czynności wyjaśniające w sprawach o wykroczenia przeprowadzane są przez policję z urzędu.

W szczególności w sprawie tej zostało przesłuchanych kilku świadków; w świetle ich zeznań ujawniły odmienne wersje przebiegu inkryminowanego zdarzenia. Dowodami obciążającymi były relacje I. K. i jej dorosłych synów ( T. i J. ); inna grupa osób wskazywała na niemożność popełnienia tego czynu przez E. K. i R. S. ( twierdzenia wymienionych, którzy podnosili, że z synem przebywali wówczas na spotkaniu rodzinnym w Ł., E. O. ); zeznania funkcjonariusz policji R. R. i S. K. nie podważały tej wersji. Nie dokonując rzetelnej weryfikacji dowodowej alibi E. K. i R. S., oskarżyciel publiczny wystąpił w tej sprawie z wnioskiem o ukaranie E. K. ( 23 czerwca 2017 roku) do Sądu Rejonowego w Bełchatowie, który w sprawie II W 474/17 ukarał ją 26 czerwca 2017 roku wyrokiem nakazowym

( prawomocnym – doręczonym na skutek awiza ). Jednocześnie (...) w B. pismem z dnia 20 czerwca 2017 roku poinformowała I. K., iż przeprowadzone czynności wyjaśniające nie dały podstaw do skierowania wniosku o ukaranie przeciwko R. S. z braku dostatecznych danych uzasadniających popełnienie wykroczenia.

I. K. uzyskała uprawnienia oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego, bowiem złożyła do właściwego sądu wniosek o ukaranie R. S. w przypadku, gdy wniosku takiego nie złożył organ uprawniony do występowania w charakterze oskarżyciela publicznego ( art. 27 § 2 kpw ). Sąd I instancji po wszczęciu postepowania przeciwko R. S. załączył akta sprawy II W 474/17. Sędzia referent zawiadomił o terminie rozprawy obwinionego, oskarżyciela publicznego, wezwał świadków ( I., T. i J. K. ). Na rozprawie w dniu 3 października 2017 roku obwiniony nie stawił się i sąd postanowił na podstawie art. 71 § 4 kpw rozpoznać sprawę zaocznie. Na rozprawie tej przesłuchał stawających I. i T. K. oraz ujawnił bez odczytania na podstawie art. 75 § 3i 4 kpw zeznania J. K.. W dalszej części ujawnił wniosek o ukaranie, protokół przyjęcia ustnego zawiadomienia o przestępstwie oraz „akta tutejszego sądu sygn.. akt II W 474/17”. Na podstawie tak zebranego materiału dowodowego wydał wyrok

„ skazujący” R. S.. W uzasadnieniu tego orzeczenia odniósł się jedynie do przeprowadzonych na rozprawie dowodów obciążających; z drugiej strony stwierdził, iż obwiniony nie stawił się i nie przedstawił swojej wersji zdarzeń, a sąd nie doszukał się okoliczności, które mogłyby podważyć wiarygodność zeznań pokrzywdzonej i jej synów. Odwołał się przy tym do prawomocnego ukarania E. K. za ten czyn.

W sprawie tej nie było czynności wyjaśniających; zostały one przeprowadzone w sprawie II W 474/17; sąd merytoryczny wiedział więc, że materiał dowodowy zawiera wykluczające się wersje. Sąd może procedować, nie dysponując wyjaśnieniami obwinionego. Możliwość prowadzenia w takiej sytuacji rozprawy, w tym przewodu sądowego, wynika wprost z zawartego w przepisie art. 71 § 4 zd. 1 kpw sformułowania: „przeprowadza się rozprawę zaocznie, chociażby nie był on przesłuchany w toku czynności wyjaśniających”.

Po odczytaniu wniosku o ukaranie nastąpiło postępowanie dowodowe, sąd jednak wezwał i przesłuchał jedynie świadków na poparcie obwinienia. Dysponował on wiedzą o dowodach przeciwnych, pomimo to zaniechał ich przeprowadzenia. Sąd po rozpoczęciu przewodu powinien przerwać ( odroczyć ) rozprawę, wezwać obwinionego ponownie na kolejny termin, albo też postanowić o jego zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu, ustalić okoliczności zdarzenia, w tym w oparciu o zeznania funkcjonariuszy policji, przesłuchać świadków alibentów. Nadto w pisemnym uzasadnieniu dal wiarę przeprowadzonym dowodom obciążającym obwinionego, nie analizując nawet ich spójności wewnętrznej i zewnętrznej.

Przepisy Kodeksu w sprawach o wykroczenia mają na celu (art. 2 kpk) ukształtowanie postępowania w taki sposób, aby sprawca wykroczenia został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej. Równocześnie jednak nie może z tego powodu ponosić konsekwencji osoba niewinna, tzn. być uwikłana w tok postępowania w charakterze obwinionego oraz ponieść niesłusznie odpowiedzialności. W praktyce jednak nierzadko „swobodna ocena dowodów”, będąca domeną organu orzekającego, przekształca się w nieistniejącą w polskiej procedurze wykroczeniowej „dowolną ocenę dowodów”, która wprost prowadzi do błędnych rozstrzygnięć sądowych. W toku postępowania organy procesowe mają obowiązek wnikliwego zbadania i uwzględnienia wszystkich okoliczności – zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść (art. 4 kpk)

Organy procesowe prowadzą postępowanie i dokonują czynności z urzędu, chyba że ustawa uzależnia je od wniosku określonej osoby, instytucji lub organu albo od zezwolenia władzy. Strony i inne osoby bezpośrednio zainteresowane mogą składać wnioski o dokonanie również tych czynności, które organ może lub ma obowiązek podejmować z urzędu (art. 9 kpk). Brak inicjatywy dowodowej oskarżycielki przy takim przebiegu rozprawy nie może dziwić, nie zwalniał jednak sądu od ustalenia wszystkich okoliczności sprawy w sposób podyktowany dążeniem do prawdy.

Określenie „zaliczenie” do materiału dowodowego - używane jest w praktyce sądowej w znaczeniu potocznym - jako swego rodzaju skrót myślowy. Na gruncie procedury w sprawach o rozumieć je należy w znaczeniu, jakie nadają mu przepisy art. 75 – 76 kpw, a więc jako „ujawnienie” danego dowodu z dokumentu przez jego odczytanie w toku rozprawy, bądź „uznanie go za ujawniony” bez odczytywania przy spełnieniu zawartych w nich przesłanek. Już w tym kontekście - sposobu ujawnienia - oczywistym jest, że chodzić może tylko i wyłącznie o konkretnie nazwane i wskazane, poszczególne dokumenty z akt sprawy, a nie o zbiór wszelkich dokumentów, protokołów i innych składników akt sprawy określonych zbiorczo i ogólnie przez nadaną aktom sygnaturę. Sąd I instancji nieprawidłowo ujawnił więc akta sprawy II W 474/17; co więcej nie wykorzystał ich dla pogłębienia materiału dowodowego, a do zawartych w nich dowodów podważających wydany wyrok w żaden sposób nie odniósł się.

Sąd karny rozstrzyga samodzielnie zagadnienia faktyczne i prawne oraz nie jest związany rozstrzygnięciem innego sądu lub organu, przy czym prawomocne rozstrzygnięcia sądu kształtujące prawo lub stosunek prawny są jednak wiążące (art. 8 kpk ). Fakt. iż E. K. została ukarana za przedmiotowe zdarzenie, nie jest okolicznością, która przesądzałby winę R. S., bowiem w tym zakresie sąd był zobowiązany dokonać własnych ustaleń i analiz. Słuszny jest zatem pogląd wyrażony w wyr. SA w Łodzi z 29.7.1992 r. (II AKR 138/92, OSP 1993, Nr 3, poz. 65, L. ), że: „w ocenie wiarygodności dwóch różnych wersji świadka dotyczących tych samych okoliczności sąd rozpoznający sprawę nie jest pozbawiony możliwości przyjęcia za prawdziwą tej wersji, którą inny sąd i w innej sprawie, prawomocnym wyrokiem, uznał za fałszywe zeznanie .…”.

Przewód sądowy na rozprawie głównej razi niepełnością. Dopiero uzupełnione postępowanie dowodowe pozwoli na weryfikację przeprowadzonych w sprawie dowodów osobowych.

Konsekwencją zasady prawdy ( art. 2 § 2 kpk w zw. z art. 8 kpw ) jest wymóg, aby ustalenia faktyczne, w oparciu o które następuje orzekanie, były udowodnione, tylko wówczas można przyjąć, że są one prawdziwe, czyli zgodne z rzeczywistością. Zobowiązuje ona organy procesowe do dołożenia – niezależnie od woli stron – maksymalnych starań i wyczerpania wszelkich dostępnych środków poznania prawdy.

Organy procesowe w ramach swobodnej oceny dowodów są ustawowo zobligowane do ukształtowania przekonania dopiero na podstawie wszystkich przeprowadzonych dowodów ocenianych według zasad prawidłowego rozumowania z pełnym wykorzystaniem dostępnej wiedzy i doświadczenia życiowego (art. 7 kpk ). Kodeks nie narzuca żadnych dyrektyw , które nakazywałyby określone ustosunkowanie się do konkretnych dowodów i nie wprowadza różnic co do wartości poszczególnych dowodów. Jednakże zdaje się, iż dotychczasowe procedowanie opierało się na swoistym domniemaniu prawdziwości zeznań pokrzywdzonej i jej synów, co spowodowało brak ich rzetelnej weryfikacji.

Zasada prawdy materialnej jest adresowana do wszelkich organów procesowych. Nie da się jednak zawsze bezwzględnie ustalić przebiegu zdarzenia, lecz niekiedy tylko w takim zakresie, na jaki zezwalają na to zebrane dowody oraz dostępna wiedza i ukształtowane na jej podstawie doświadczenie życiowe. W toku prowadzonych czynności uprawnione organy mają jednak obowiązek wnikliwego zbadania i uwzględnienia wszystkich okoliczności zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego ( art. 4 kpk). Wyrok musi być wynikiem analizy całokształtu ujawnionych okoliczności, a więc i tych które go podważają. Pominięcie istotnych dla sprawy okoliczności, mogących mieć wpływ na rozstrzygnięcie w kwestii winy, stanowi oczywistą obrazę przepisu art. 410 kpk w zw. z art. 82 § 1 kpw. Zaniechanie przeprowadzenia i wnikliwej analizy dostępnych dowodów jest naruszeniem przepisów postępowania, mającym wpływ na treść orzeczenia.

Uważna lektura motywów zaskarżonego wyroku w konfrontacji ze zgromadzonym materiałem dowodowym prowadzi do wniosku, iż dokonane w tej sprawie ustalenia faktyczne oparte zostały na wybiórczej i jednostronnej ocenie dowodów. Słusznie autor apelacji powołał się na braki dowodowe w tej sprawie.

Art. 106 a kpw umożliwia na rozprawie w postępowaniu odwoławczym jedynie na uzupełnienie przewodu sądowego. Z redakcji tej wynika, że ciężar prowadzenia postępowania dowodowego spoczywa na sądzie pierwszej instancji i to ten sąd jest zobowiązany do przeprowadzenia wszystkich dowodów niezbędnych do rozstrzygnięcia sprawy. Sąd odwoławczy ma możliwość jedynie uzupełnienia dowodów przeprowadzonych w toku pierwszoinstancyjnego przewodu sądowego, a to oznacza, że nie powinien zastępować sądu pierwszej instancji w dowodowym wyjaśnianiu sprawy. Normatywną granicę zakresu dopuszczalności przeprowadzania dowodów przez sąd odwoławczy wyznacza recypowany przepis art. 437 § 2 zd. 2 kpk w zw. z art. 109 § 2 kpk, gdyż limituje on wypadki, w których jest możliwe uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. W odniesieniu do kwestii zakresu przeprowadzanych dowodów uchylenie wyroku może w myśl tego przepisu nastąpić wyłącznie wtedy, gdy jest konieczne przeprowadzenie na nowo przewodu w całości. Przyjąć należy, że ponowienie przewodu w całości jest konieczne nie tylko w sytuacji, gdy sąd pierwszej instancji przeprowadził w sposób wadliwy, niedopuszczalny lub nieprawidłowy wszystkie dowody, bądź nie przeprowadził ich wcale, ale również gdy nieprawidłowe przeprowadzenie większości dowodów w sądzie pierwszej instancji spowoduje niemożność poddania ocenie tych prawidłowo przeprowadzonych. Takie cechy miałoby postępowanie, w którym przeprowadzono by jedynie poszczególne dowody w sposób prawidłowy, tak że nie można by było dokonać ich oceny w kontekście jakichkolwiek innych prawidłowo przeprowadzonych dowodów (art. 7 kpk w zw. z art. 8 kpk). Postępowanie dowodowe, w wyniku którego nie można dokonać ustaleń, gdyż każdy z dowodów musi być oceniany w całkowitym wzajemnym oderwaniu od siebie, powinno być powtórzone w całości. Zachodzi wówczas konieczność uchylenia wyroku, którą tłumaczyć trzeba tym, że postępowanie dowodowe w ogóle nie spełniło swego celu w postaci zgromadzenia materiału niezbędnego do dokonania ustaleń faktycznych. W tej sytuacji sąd drugiej instancji musiałby w postępowaniu apelacyjnym przeprowadzić wszystkie dowody ścisłe niezbędne do merytorycznego orzeczenia co do zasadniczego przedmiotu procesu; stan taki należałoby uznać za powodujący konieczność ponowienia przewodu sądowego w pierwszej instancji. W konkluzji, prawidłowe przeprowadzenie choć jednego dowodu przez sąd pierwszej instancji nie powinno stanowić przeszkody do uznania, że zachodzi konieczność ponowienia postępowania dowodowego w całości przez tenże sąd. Jeżeli w ustawie jest mowa o konieczności przeprowadzenia na nowo przewodu przez sąd pierwszej instancji w całości, to tę niemożność należy oceniać w kontekście całego materiału dowodowego sprawy, nie zaś jego części, nawet znacznej (por. P. Rogoziński, Zakres postępowania dowodowego, s. 310–313; KPW red. Sakowicz 218, wyd. 3, Legalis ).

Taka sytuacja zachodzi w niniejszej sprawie; postępowanie dowodowe nie spełniło zakładanej funkcji w postaci zgromadzenia materiału niezbędnego do dokonania ustaleń faktycznych i oceny dowodów. Nieprzeprowadzenie większości dowodów w sądzie I instancji spowoduje niemożność poddania ocenie tych przeprowadzonych. Zachodzi więc konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku, gdyż braki dowodowe powodują niemożność ustalenia stanu faktycznego i oceny dowodów już przeprowadzonych.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy sąd I instancji przeprowadzi postępowania dowodowe uwzględniając powyższe uwagi, rozważy wnioski i argumenty środka odwoławczego.

Z tych względów sąd okręgowy orzekł, jak w sentencji.