Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 grudnia 2017 roku

Sąd Okręgowy w Lublinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący Sędzia Sądu Okręgowego Dariusz Iskra (sprawozdawca)

Sędziowie: Sędzia Sądu Okręgowego Joanna Misztal-Konecka

Sędzia Sądu Okręgowego Andrzej Mikołajewski

Protokolant Protokolant Beata Prokop

po rozpoznaniu w dniu 7 grudnia 2017 roku w Lublinie, na rozprawie

sprawy z powództwa L. O. i H. O.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w L.

o zapłatę kwoty 10610,06 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 2 marca 2013 roku do dnia zapłaty

na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Rejonowego Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku z dnia 30 marca 2017 roku, w sprawie I C 1467/13

I. oddala apelację;

II. zasądza od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w L. na rzecz L. O. i H. O. kwoty po 227,60 zł (dwieście dwadzieścia siedem złotych sześćdziesiąt groszy) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

Joanna Misztal-Konecka Dariusz Iskra Andrzej Mikołajewski

Sygn. akt II Ca 644/17

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 3 czerwca 2013 roku, wniesionym do Sądu w dniu 10 czerwca 2013 roku powodowie – L. O. i H. O. wnieśli o zasądzenie od pozwanego – (...) Spółki Akcyjnej w L. na swoją rzecz kwoty 10610,06 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 2 marca 2013 roku do dnia zapłaty z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości powodów położonej w miejscowości W. (...) Gmina P., stanowiących działki gruntu numer (...), o łącznej powierzchni 0,8690 ha, dla której Sąd Rejonowy Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku prowadzi księgę wieczystą numer (...), oraz o zasądzenie od pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Powodowie wskazali, że żądanie dotyczy okresu od dnia 12 maja 2004 roku do dnia wniesienia powództwa.

*

W dniu 27 czerwca 2013 roku Sąd Rejonowy Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, którym uwzględnił powództwo (k. 26).

*

Od nakazu zapłaty z dnia 27 czerwca 2013 roku sprzeciw wniósł pozwany – (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w L., zaskarżając ten nakaz w całości i wnosząc o oddalenie powództwa w całości.

Pozwany podniósł zarzut zasiedzenia służebności przesyłu polegającej na prawie do korzystania z nieruchomości położonej w miejscowości W. II oznaczonej numerami ewidencyjnymi (...) w zakresie związanym z posadowieniem napowietrznej linii elektroenergtycznej średniego napięcia (linii SN 15 kV).

Ponadto pozwany podniósł zarzut braku legitymacji procesowej po stronie pozwanego co do roszczenia powodów o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości za okres do dnia 30 czerwca 2007 roku.

*

W piśmie procesowym wniesionym do Sądu w dniu 23 października 2013 roku powodowie wskazali, że wnoszą o solidarne zasądzenie na ich rzecz kwoty 10610,06 zł tytułem bezumownego korzystania z nieruchomości wskazanych w punkcie 1 pozwu z odsetkami ustawowymi od dnia 2 marca 2013 roku do dnia zapłaty (k. 115-125).

*

Wyrokiem z dnia 30 marca 2017 roku Sąd Rejonowy Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku:

I. zasądził od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w L. solidarnie na rzecz L. O. i H. O. kwotę 3009,45 zł z odsetkami od dnia 2 marca 2013 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku oraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty;

II. oddalił powództwo w pozostałym zakresie;

III. zasądził solidarnie od L. O. i H. O. na rzecz (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w L. kwotę 535,83 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (k. 435).

W uzasadnieniu wyroku Sąd Rejonowy ustalił, że na podstawie umowy przeniesienia własności nieruchomości z dnia 12 maja 2004 roku L. O. i H. O. nabyli do majątku objętego wspólnością ustawową nieruchomość położoną w W. II, gmina P., powiat (...), oznaczoną jako działki gruntu o numerach (...), o łącznej powierzchni 8690 m ², dla której Sąd Rejonowy Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą numer (...). W chwili nabycia tej nieruchomości na działkach (...) znajdowały się już urządzenia elektroenergetyczne – słupy oraz rozciągnięte pomiędzy nimi linie.

Sąd Rejonowy ustalił, że nieruchomość oznaczona jako działki gruntu o nr (...) leży po zachodniej stronie drogi krajowej (...). Działka nr (...) leży w terenach użytkowanych rolniczo i ma dostęp do drogi publicznej pośrednio poprzez działkę nr (...). Działka (...) leży pomiędzy terenami użytkowanymi jako siedliska oraz gruntami rolnymi. Bezpośredni dojazd do działki (...) zapewnia droga o nawierzchni asfaltowej. Okoliczny teren uzbrojony jest w media: wodociąg, gazociąg i linie telefoniczną. Od 2004 roku w planie zagospodarowania przestrzennego pas działki nr (...), o „głębokości” 100 m od drogi dojazdowej, był przeznaczony na cele budowlane. Na działce nr (...) znajduje się nowy budynek gospodarczy. Działka nr (...) jest użytkowana rolniczo.

Sąd Rejonowy ustalił, że przez działki o numerach ewidencyjnych (...) przebiegają napowietrzne linie energetyczne średniego napięcia SN-15 kV.

Linia napowietrzna SN-15kV (magistrala) przebiega wzdłuż działek (...) przy granicy z działką (...). Linię na tych działkach podtrzymują słupy nr (...)/ (...) (...), przy czym jedna żerdź słupa nr (...) zlokalizowana jest na działce nr (...). Linia napowietrzna wykonana jest przewodami(...) ^{( )}. Odległość skrajnych przewodów linii dla słupa (...) wynosi 1,8 m, a dla słupów 36/ (...) (...) R. (...) i (...) po 3,6 m.

Dodatkowo działkę numer (...) przecina linia napowietrzna SN-15kV – odgałęzienie do stacji transformatorowej (...), linię podtrzymuje słup nr (...) (...) (...). Linia jest wykonana przewodami (...)35 mm ^{( 2)}, odległość skrajnych przewodów linii wynosi dla słupa (...) (...) (...)– 2,6 m zaś dla słupa 1/ (...) (...) – 2,0 m. Linia napowietrzna jest własnością (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w L..

Przy granicy z działką o numerze (...) zlokalizowany jest słup nr (...) oraz odgałęzienie do stacji transformatorowej W.-Młyn. Słup nr (...) jest własnością (...) Spółki Akcyjnej, natomiast odłącznik na słupie i linia napowietrzna w kierunku stacji transformatorowej W.-Młyn nie wchodzi w skład majątku pozwanej spółki.

Pas zajęty przez linie elektroenergetyczne SN na działkach nr (...) to pole powierzchni wielokąta powstałego poprzez rzut zewnętrznych przewodów linii na grunt, powiększony o powierzchnię zajętą przez słupy elektroenergetyczne. Pas ma powierzchnię 771,5 m ².

Szerokość strefy ochronnej, wyznaczona zgodnie z rozporządzeniem z dnia 6 lutego 2003 roku w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz. U. Nr 47, poz. 401), wynosi dla elektroenergetycznych przebiegających przez działki nr (...) m od granicy pasa zajętego przez linię i ma powierzchnię 1807,4 m ².

Łącznie pas zajętości linii i pas ochronny ma powierzchnię 2578,9 m ². Słupy linii SN na działkach (...) nie są uziemione, ich oględziny nie wymagają wejścia na teren działki, mogą być wykonywane z pewnej odległości przy użyciu lornetki. Przeglądy eksploatacyjne są wykonywane co pięć lat.

Sąd Rejonowy ustalił, że linia napowietrzna SN magistralna oraz odgałęzienie do stacji transformatorowej (...) zostały wybudowane na podstawie decyzji administracyjnej znak: (...) (...) (...) (...), wydanej w dniu 9 lipca 1987 roku przez Urząd Wojewódzki w L.. Linia została wybudowana w oparciu o dokumentację projektową (...) modernizacji układu zasilania w energię elektryczną miejscowości K.” z grudnia 1986 roku. W dniu 15 czerwca 1989 roku inwestycja została zakończona i linia magistralna oraz odgałęzienie do stacji transformatorowej (...) zostały przekazane do eksploatacji. W połowie sierpnia 1989 roku linia została włączona pod napięcie i jest eksploatowana do chwili obecnej.

Sąd Rejonowy ustalił, że słup nr (...) linii napowietrznej SN - odgałęzienie w kierunku stacji transformatorowej W.-Młyn został fizycznie wbudowany w linię magistralną zgodnie z protokołem odbioru z dnia 4 maja 1995 roku i od tej daty jest eksploatowany.

Sąd Rejonowy ustalił, że inwestycja polegająca na modernizacji i budowie linii energetycznej średniego napięcia łączącej Główny Punkt Zasilania Ś. z miejscowością B., przebiegająca przez W., została rozpoczęta przez Przedsiębiorstwo Państwowe pod nazwą (...) z siedzibą w R., które zostało utworzone na podstawie Zarządzenia nr (...)/O. Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 22 kwietnia 1985 roku w sprawie utworzenia przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą (...). W skład tego przedsiębiorstwa wchodził między innymi Zakład (...). Następnie na podstawie zarządzenia Ministra Przemysłu z dnia 16 stycznia 1989 roku, numer (...) (...) (...), zostało utworzone przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...) z siedzibą w L.. Mienie w postaci linii energetycznej SN 15 kV zostało przekazane Zakładowi (...) w L., który zakończył realizację przedmiotowej inwestycji. Składnik mienia w postaci linii energetycznej SN 15 kV stanowił wówczas własność państwową powierzoną w zarząd tego przedsiębiorstwa. Następnie na podstawie ustawy art. 2 ust. 1-9 z dnia 29 września 1990 roku o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. Nr 79, poz. 464) przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...) z siedzibą w L. nabyło z mocy samego prawa własność linii napowietrznej SN 15kV. W dniu 12 lipca 1993 roku przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...) zostało przekształcone w (...) Spółkę Akcyjną Skarbu Państwa działającą pod nazwą Zakład (...) Spółka Akcyjna. W dniu 4 stycznia 1999 roku doszło do zmiany firmy Zakładu (...) Spółki Akcyjnej na (...) Spółka Akcyjna.

Sąd Rejonowy ustalił, że na podstawie umowy z dnia 30 czerwca 2007 roku (...) Spółka Akcyjna zbyła (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w L. przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym, w skład którego wchodziły urządzenia przesyłowe. Brzmienie firmy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością uległo zmianie na (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. W 2010 roku spółka ta została przejęta w wyniku połączenia spółek w trybie art. 492 §1 pkt 1 k.s.h. przez (...) Spółkę Akcyjną w L..

Sąd Rejonowy ustalił, że w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego z 2001 roku pas działki numer (...) o głębokości 100 m od drogi dojazdowej miał przeznaczenie budowlane (M4), natomiast pozostały teren tej działki położony był na obszarze terenów rolniczych bez prawa zabudowy. Wartość gruntu budowlanego części działki numer (...) wynosi 56,49 zł, wartość gruntu rolnego działek numer (...) wynosi 4,46 zł za 1 m ².

Sąd Rejonowy ustalił, że średni poziom rocznych stawek czynszowych wynosił dla gruntu rolnego kwotę 4272 zł za 1 ha oraz 2,26 zł za 1 m ² gruntu przeznaczonego pod zabudowę. W zakresie, w jakim na działce numer (...) ustawione są urządzenia energetyczne – słupy, to jest na powierzchni 17,40 m ², nieruchomość ta jest wyłączona spod gospodarczego użytkowania. W pasie eksploatacyjnym wyznaczonym przez linie elektroenergetyczne użytkowanie tej nieruchomości podlega ograniczeniom na obszarze 494 m ².

Sąd wskazał, że wartość czynszu, jaki można by uzyskać w przypadku oddania w dzierżawę nieruchomości zajętej całkowicie oraz we współużytkowanie nieruchomości w zakresie pasa eksploatacyjnego, wynosiłaby rocznie kwotę 37,726 zł, zaś za okres od 12 maja 2004 roku do 10 czerwca 2013 roku, to jest za 3316 dni, kwotę 342,50 zł. Z kolei działka numer (...) jest obciążona przebiegającymi nad jej powierzchnią liniami energetycznymi. Wartość czynszu, jaki można by uzyskać w przypadku oddania tego obszaru do współkorzystania, wynosi 293,76 zł rocznie, zaś za okres od dnia 12 maja 2004 roku do 10 czerwca 2013 roku, to jest za 3316 dni, kwotę 2666,95 zł.

Sąd Rejonowy ustalił, że pismem z dnia 25 stycznia 2013 roku L. O. i H. O., działający przez pełnomocnika, wezwali (...) Spółkę Akcyjną do zapłaty wynagrodzenia w wysokości 129780 zł za bezumowne korzystanie przez (...) Spółkę Akcyjną w L. z części działki zajętej przez wzniesione nad nią linie elektroenergetyczne przez okres od dnia 12 maja 2004 roku, stanowiącego dzień nabycia nieruchomości przez obecnych właścicieli, do dnia 12 lutego 2013 roku oraz do ustanowienia miesięcznego wynagrodzenia za korzystanie przez (...) Spółki Akcyjnej z części działek na poziomie 1236 zł miesięcznie.

Pismem z dnia 15 kwietnia 2013 roku (...) Spółka Akcyjna poinformowała, że z uwagi na okres istnienia i eksploatacji przedmiotowej linii elektroenergetycznej przedsiębiorstwu energetycznemu przysługuje prawo służebności przesyłu nabyte przez zasiedzenie, co zwalnia (...) Spółkę Akcyjną z obowiązku zapłaty wynagrodzenia za korzystanie ze służebności przesyłu.

Sąd Rejonowy uznał, że pozwany posiada legitymację procesową dotyczącą roszczeń za cały okres objęty żądaniem pozwu.

Sąd Rejonowy wskazał, że podstawą prawną roszczeń powoda są przepisy art. 224 § 2 k.c. w zw. z art. 225 k.c., które na podstawie odesłania zawartego w art. 352 § 2 k.c. mają zastosowanie również do posiadania służebności wynikającej z ingerencji w cudzą sferę własności dla bieżącego utrzymania urządzeń przesyłowych. Przedsiębiorstwo przesyłowe, które nie legitymuje się uprawnieniem do takiego ingerowania w sferę cudzej własności, korzysta z nieruchomości w złej wierze i zobowiązane jest do świadczenia wynagrodzenia.

Sąd Rejonowy uznał, że brak jest podstaw do przyjęcia, iż Skarb Państwa reprezentowany przez Przedsiębiorstwo Państwowe (...), w ramach którego funkcjonował Zakład (...), uzyskało posiadanie w dobrej wierze. Podstawy takiej nie stanowiła decyzja w sprawie modernizacji urządzeń elektroenergetycznych we wsi K. znak (...).RP. (...) – (...), której treścią było udzielenie pozwolenia na budowę inwestycji, nie zaś wywłaszczenie lub inne ograniczenie prawa własności nieruchomości, przez które miała przebiegać projektowana linia.

Sąd Rejonowy przyjął, że strona pozwana była posiadaczem służebności w złej wierze, gdyż wobec zaprzeczenia tej okoliczności przez powodów, nie wykazała, aby utrzymując urządzenia energetyczne na nieruchomości powódki dysponowała jakimkolwiek do tego cywilnoprawnym tytułem. Przekonania o dobrej wierze strony pozwanej nie można domniemywać w szczególności z faktu ujęcia urządzeń i ich przebiegu w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, ani z faktu legalności samego procesu budowlanego, w wyniku którego linia została wybudowana, gdyż legalność budowy w sensie administracyjnoprawnym nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia cywilnoprawnej kwestii, jaką jest kwestia posiadania nieruchomości w zakresie służebności gruntowej.

Sąd Rejonowy, odwołując się do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2015 roku, III CZP 76/152, wskazał, że wybudowanie na cudzej nieruchomości urządzeń przesyłowych przez korzystające z nich przedsiębiorstwo po uzyskaniu decyzji wydawanych w procesie budowlanym nie rozstrzyga o możliwości zakwalifikowania posiadania nieruchomości, na której te urządzenia zostały posadowione, jako wykonywanego w dobrej wierze. Pozwolenie na budowę jest aktem niezbędnym do legalnego zrealizowania zamierzeń inwestycyjnych na nieruchomości, ale nie wynika z niego jakikolwiek tytuł prawny do władania cudzą nieruchomością w zakresie jej wykorzystania na cele budowlane i dalszego korzystania ze wzniesionych na niej urządzeń. Tytuł taki musi być uzyskany na podstawie umowy albo stosownego orzeczenia, względnie przez zasiedzenie. Posiadacz, który wie, że dysponuje decyzją wydaną w procesie budowlanym, która nie może wykreować tytułu do cudzej nieruchomości w postaci służebności o treści służebności przesyłu, nie może być uznany za posiadacza służebności w dobrej wierze, a więc takiego, który w sposób usprawiedliwiony, choć błędny, jest przekonany, że jego posiadanie służebności jest legalne. O takim zakwalifikowaniu posiadania służebności mogłyby świadczyć inne okoliczności ustalone w konkretnej sprawie, ale nie samo to, że posiadacz służebności uzyskał decyzję o pozwoleniu na budowę i na jej podstawie wzniósł urządzenia, których legalnemu utrzymywaniu na gruncie ma służyć zasiadywana służebność.

Sąd Rejonowy wskazał, że nie można stwierdzić, iż posadowienie na nieruchomości powodów słupów energetycznych nastąpiło w wykonaniu przepisów ustawy z dnia 28 czerwca 1950 r. o powszechnej elektryfikacji wsi i osiedli (tekst jednolity Dz. U. z 1954, Nr 32, poz. 135 z póź. zm.), która obowiązywała do 5 grudnia 1997 roku. W sprawie nie zostało wykazane to, że wzniesienie słupów elektrycznych dla linii średniego napięcia wiązało się bezpośrednio z doprowadzeniem energii energetycznej. Nie zostało wykazane, aby budowa linii średniego napięcia poprzedzona była zarządzeniem o powszechnej elektryfikacji. W ustawie z dnia 29 kwietnia 1985 roku o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości (Dz. U. z 1985 r., Nr 22, poz. 99 ze zm.) unormowano w art. 70 ust. 1, że przed przystąpieniem do prac należało w drodze negocjacji wyjednać zgodę właściciela grunty na ich przeprowadzenie. Brak takiej zgody otwierał możliwość uzyskania stosownego zezwolenia rejonowego organu administracji ogólnej. Brak zezwolenia naczelnika gminy na lokalizację słupa oraz linii średniego napięcia na nieruchomości poprzednika powoda skutkował uznaniem, że przedsiębiorstwo energetyczne korzystało z tej nieruchomości w sposób odpowiadający służebności gruntowej w złej wierze.

W ocenie Sądu Rejonowego, nie upłynął dotychczas termin niezbędny do nabycia tego prawa w drodze zasiedzenia, z uwagi na termin rozpoczęcia posiadania odpowiadającego posiadaniu służebności przez poprzednika pozwanej. Nastąpić to może w 2019 roku.

Sąd wskazał, że powodowie żądali wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z ich nieruchomości o powierzchni 934,4 m ². Jak wynika z opinii biegłego P. K., pas zajęty przez linie elektroenergetyczne wynosi 771,5 m ². Linia napowietrzna (...), przebiegająca przy północnej granicy działki numer (...), nie jest w majątku (...) Spółki Akcyjnej i w tym zakresie pozwana nie posiadała legitymacji biernej o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości.

Sąd uznał, że roczne wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości oznaczonej jako działka gruntu numer (...) wynosi 37,72 zł, zaś roszczenie za okres objęty żądaniem 342,50 zł (= 1178,95 x 0,032 x 9,0787).

W przypadku działki numer (...) roczna kwota wynosi 293,76 zł, zaś roszczenie za okres objęty żądaniem 2666,95 zł (= 7344 x 0,040 x 9,0787). Łącznie zasądzeniu podlegała więc kwota 3 009,45 zł

Jako podstawę prawną zasądzenia odsetek za opóźnienie Sąd wskazał przepis art. 481 § 1 k.c., wyjaśniając, że powodowie dołączyli do pozwu skierowane do pozwanego wezwanie do zapłaty z dnia 25 stycznia 2013 roku, doręczone w dniu 15 lutego 2013 roku. W dacie wskazanej w pozwie jako początek okresu żądania zapłaty odsetek pozwany pozostawał w zwłoce ze spełnieniem świadczenia.

Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia o kosztach procesu Sąd Rejonowy wskazał przepis art. 98 § 1 k.p.c.

*

Od wyroku z dnia 30 marca 2017 roku apelację wniósł pozwany, reprezentowany przez pełnomocnika, zaskarżając wyrok w części obejmującej rozstrzygnięcia zawarte w punktach I i III.

Jeżeli chodzi o zarzuty apelacji, to pozwany wskazał, że:

1) „podnosi zarzut naruszenia przez Sąd I instancji prawa materialnego w postaci art. 7 Kodeksu cywilnego (kc) i art. 234 kpc, poprzez ich niezastosowanie i w konsekwencji przyjęcie złej wiary posiadacza służebności (uzyskania posiadania tego prawa w złej wierze), pomimo wiążącego Sąd I instancji domniemania prawnego dobrej wiary, które nie zostało przez powodów obalone, a dopiero obalenie w tym zakresie domniemania prawnego warunkowało możliwość przyjęcia złej wiary posiadacza służebności (uzyskania posiadania tego prawa w złej wierze); powyższe doprowadziło do uznania przez Sąd I instancji powództwa w części (punkt I wyroku) i zasądzenia solidarnie od powodów na rzecz pozwanego jedynie części kosztów procesu (punkt III wyroku)”,

2. „podnosi zarzut naruszenia przez Sąd I instancji prawa materialnego w postaci art. 6 kc w zw. z art. 7 kc, poprzez błędne zastosowanie art. 6 kc i niezastosowanie art. 7 kc, a w konsekwencji przyjęcie, że to na pozwanym spoczywał obowiązek wykazania dobrej wiary posiadacza służebności (uzyskania posiadania tego prawa w dobrej wierze), podczas, gdy to po stronie powodów leżał obowiązek obalenia domniemania prawnego dobrej wiary; powyższe doprowadziło do uznania przez Sąd I instancji powództwa w części (punkt I wyroku) i zasądzenia solidarnie od powodów na rzecz pozwanego jedynie części kosztów procesu (punkt III wyroku)”3.

Pozwany wniósł o zmianę wyroku w punktach I i III, poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie solidarnie od powodów na rzecz pozwanego kosztów procesu za pierwszą instancję według norm przepisanych.

Pozwany wniósł także o zasądzenie solidarnie od powodów na rzecz pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa radcy prawnego, według norm przepisanych (k. 458-460v).

÷

W odpowiedzi na apelację powodowie, reprezentowani przez pełnomocnika, wnieśli o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych (k. 478-480).

÷

Na rozprawie apelacyjnej pełnomocnik powodów wnosił o oddalenie apelacji (k. 494v).

*

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja pozwanego jest bezzasadna i w związku z tym podlega oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Sąd Rejonowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych oraz prawidłowej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego. Ponowne szczegółowe przytaczanie tych ustaleń oraz rozważań w zakresie oceny dowodów jest zbędne.

Nie są uzasadnione zarzuty apelacji.

Zarzuty te dotyczą w istocie jednego zagadnienia, a mianowicie dobrej albo złej wiary poprzednika prawnego obecnego pozwanego przy uzyskaniu posiadania służebności.

Przepis art. 352 k.c. stanowi, że:

§ 1. Kto faktycznie korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności, jest posiadaczem służebności.

§ 2. Do posiadania służebności stosuje się odpowiednio przepisy o posiadaniu rzeczy.

Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił, że Skarb Państwa rozpoczął w złej wierze korzystanie w zakresie odpowiadającym treści służebności z nieruchomości, której w chwili obecnej właścicielami są powodowie, a więc uzyskał posiadanie służebności w złej wierze.

W rozpoznawanej sprawie nie doszło do naruszenia przepisów wskazanych w treści zarzutów apelacyjnych.

Na wstępie należy wskazać, że przepis art. 234 k.p.c. nie jest przepisem prawa materialnego, jak podnosi pozwany w apelacji, ale przepisem prawa procesowego. Powołany przepis stanowi, że domniemania ustanowione przez prawo (domniemania prawne) wiążą sąd; mogą być jednak obalone, ilekroć ustawa tego nie wyłącza.

Przepis art. 234 k.p.c. reguluje jedną z możliwych podstaw dokonywania ustaleń faktycznych w sądowym postępowaniu cywilnym, inną niż dowody. W tym zakresie przepis art. 234 k.p.c. jest przepisem szczególnym w stosunku do przepisu art. 227 k.p.c., a którego wynika, że co do zasady sąd dokonuje ustaleń faktycznych na podstawie dowodów.

Z przepisów art. 172 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 292 k.c. wynika, że okres nieprzerwanego posiadania służebności gruntowej, wymagany do nabycia tej służebności przez zasiedzenie, uzależniony jest od tego czy posiadacz uzyskał posiadanie służebności w dobrej wierze, czy też w złej wierze.

Z przepisów art. 172 § 1 k.c. w zw. z art. 292 k.c. wynika, że domniemywa się, że posiadacz służebności uzyskał to posiadanie w dobrej wierze. Wynika to z zawartego w końcowej części przepisu art. 172 § 1 k.c. zwrotu „chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze”. Podstawę domniemania, o którym mowa, stanowi posiadanie nieruchomości w zakresie treści służebności nieprzerwanie od lat dwudziestu. Wnioskiem domniemania wynikającym z tej podstawy jest uzyskanie w dobrej wierze posiadania służebności.

Wskazane wyżej domniemanie jest zgodne z ogólnym domniemaniem dobrej wiary wynikającym z przepisu art. 7 k.c., który stanowi, że jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary.

Domniemania wynikające z przepisów art. 172 § 1 k.c. w zw. z art. 292 k.c. oraz z przepisu art. 7 k.c. mogą być obalone, gdyż ustawa nie wyłącza możliwości ich obalenia.

Możliwość obalenia domniemania oznacza, że w postępowaniu sądowym mogą być przedstawiane dowody celem wykazania, że w rzeczywistości nie istnieją okoliczności faktyczne, na które wskazuje podstawa domniemania. Ciężar dowodu nieistnienia okoliczności faktycznych, na które wskazuje podstawa domniemania, czyli nieistnienia okoliczności stanowiących wniosek (następnik) domniemania, spoczywa na tym, przeciwko komu domniemanie jest skierowane.

Zniweczenie skutków prawnych domniemania prawnego może również nastąpić przez wykazanie w postępowaniu sądowym, że nie zachodzi podstawa domniemania, w więc nie zachodzą takie okoliczności faktyczne, w którymi przepis prawa łączy skutek w postaci przyjęcia, że zachodzą wskazane w tym przepisie okoliczności faktyczne.

W rozpoznawanej sprawie ciężar udowodnienia faktu, że poprzednik prawny pozwanego uzyskał posiadanie służebności w złej wierze, spoczywał na powodach.

Powodowie przytoczyli takie okoliczności faktyczne, które wskazują, że rozpoczęcie korzystania przez Skarb Państwa w zakresie treści służebności z nieruchomości, których w chwili obecnej powodowie są właścicielami, nastąpiło w złej wierze, i przedstawili na te okoliczności wiarygodne dowody. Okoliczności te i dowody na ich potwierdzenie wskazał Sąd pierwszej instancji, ustalając, że wybudowanie urządzeń przesyłowych na przedmiotowej nieruchomości i rozpoczęcie korzystania z nich nastąpiło jedynie na podstawie decyzji o pozwoleniu na budowę, a więc na podstawie aktu o charakterze administracyjnoprawnym, nie pozwalającym na przyjęcie, że posiadacz służebności ma błędne, chociaż usprawiedliwione w okolicznościach sprawy przekonanie, że przysługuje mu cywilnoprawne uprawnienie do korzystania z cudzej nieruchomości na zasadzie służebności gruntowej.

Trafnie Sąd Rejonowy odwołał się w omawianym zakresie do stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego w uchwale z dnia 20 listopada 2015 roku, III CZP 76/154. W uzasadnieniu uchwały Sąd Najwyższy wskazał między innymi, że przyjęte rozumienie dobrej wiary w związku z wykonywaniem posiadania prowadzącego do zasiedzenia, w tym i służebności o treści służebności przesyłu, oznacza, że za osobę zasiadującą tę służebność w dobrej wierze można by uznać jedynie tego, kto z cudzej nieruchomości korzysta nie w zakresie treści dowolnego prawa, ale wyłącznie w zakresie treści służebności o treści służebności przesyłu, a w danych okolicznościach jego błędne przekonanie o przysługiwaniu mu uprawnień mieszczących się w zakresie tej służebności jest usprawiedliwione. Wytworzenie się błędnego ale w danych okolicznościach usprawiedliwionego przekonania o powstaniu na rzecz przedsiębiorcy korzystającego z urządzeń przesyłowych posadowionych na cudzym gruncie służebności o treści służebności przesyłu musiałoby mieć oparcie w zdarzeniach, których zaistnienie mogło wywołać takie przekonanie.

W rozpoznawanej sprawie, wobec udowodnienia przez powodów swoich twierdzeń, obowiązek wskazania5, że jednak miała miejsce inna lub jeszcze inna podstawa faktyczna objęcia przedmiotowych nieruchomości w korzystanie w zakresie treści służebności, a w każdym razie taka, która usprawiedliwiałaby przyjęcie dobrej wiary w momencie rozpoczęcia korzystania z nieruchomości, oraz obowiązek6 przedstawienia dowodów na potwierdzenie twierdzeń w tym zakresie (art. 232 zd. 1 k.c.) spoczywał na pozwanym. Pozwany takich twierdzeń nie przytoczył i nie przedstawił dowodów na ich potwierdzenie. Gdyby nawet jednak takie okoliczności faktyczne pozwany przytoczył, to i tak ciężar udowodnienia tych okoliczności7 spoczywałby według ogólnej zasady na pozwanym (art. 6 k.c.). W razie bowiem obalenia domniemania prawnego, a więc udowodnienia przez osobę, przeciwko której działa to domniemanie, że nie zachodzą okoliczności faktyczne stanowiące wniosek (następnik) domniemania, ciężar dowodu okoliczności przeciwnych spoczywa według ogólnej zasady na tym, kto na takie okoliczności powołuje się.

Mając na uwadze powyższe rozważania, należało oddalić apelację, jako bezzasadną.

*

Na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. Sąd Okręgowy zasądził od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w L. na rzecz L. O. i H. O. kwoty po 227,60 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

W związku z tym, że apelacja pozwanego została oddalona w całości, pozwany jest stroną przegrywającą sprawę w całości w postępowaniu odwoławczym. Pozwany powinien zatem zwrócić powodom poniesione przez nich w postępowaniu odwoławczym koszty. Koszty te obejmują:

a) opłatę pocztową za przesłanie pełnomocnikowi pozwanego przesyłki poleconej zawierającej odpis odpowiedzi na apelację – 5,20 zł (k. 435),

b) wynagrodzenie pełnomocnika procesowego – 450 zł, ustalone na podstawie § 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1804 ze zm.).

*

Z tych wszystkich względów i na podstawie powołanych wyżej przepisów Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.

Andrzej Mikołajewski Dariusz Iskra Joanna Misztal-Konecka

1 W tym miejscu znajduje się w uzasadnieniu wyroku Sądu Rejonowego oczywista omyłka – chodzi o działkę numer (...), a nie działkę numer (...).

2 OSN C 2016, z. 12, poz. 138.

3 Przytoczono dosłowne brzmienie zarzutów apelacyjnych.

4 OSN C 2016, z. 12, poz. 138.

5 Przytoczenia twierdzeń co do okoliczności faktycznych.

6 Ciężar dowodu w znaczeniu formalnym, czyli formalny obowiązek dowodzenia.

7 Ciężar dowodu w znaczeniu materialnym.