Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 września 2017 r.

Sąd Rejonowy w Gliwicach Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSR Łukasz Zamojski

Protokolant: Anna Klois

po rozpoznaniu w dniu 19 września 2017 roku w Gliwicach

na rozprawie sprawy z powództwa A. G.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanej na rzecz powódki kwotę 36.336,37 zł (trzydzieści sześć tysięcy trzysta trzydzieści sześć złotych 37 /100) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 14 listopada 2016 roku do dnia zapłaty;

2.  zasądza od pozwanej na rzecz powódki kwotę 5.434 zł (pięć tysięcy czterysta trzydzieści cztery złote) tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 3.600 zł (trzy tysiące sześćset złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

SSR Łukasz Zamojski

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 14 listopada 2016 r. A. G. wniosła o zasądzenie od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwoty 36.336,37 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Nadto powódka wniosła o zasądzenie od pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Uzasadniając swoje stanowisko powódka wskazała, że dnia 06 kwietnia 2011 r. zawarła z pozwaną umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...), która została potwierdzona polisą nr (...). Powódka zobowiązała się do uiszczania co miesiąc składki w kwocie 2.500 zł., przy czym od dnia 06 kwietnia 2014 r. na wniosek powódki składka została obniżona do kwoty 1.250 zł. Dnia 08 listopada 2014 r. strony zawały aneks do umowy, potwierdzający te zmiany, częściowo modyfikując dotychczasowe treści OWU. Pismem z dnia 05 października 2015 r. powódka zażądała od pozwanej wypłaty całości zgromadzonych przez nią kosztów. Pismem z dnia 14 października 2015 r. pozwana odmówiła wypłaty zgromadzonych środków. W związku z powyższym, powódka skierowała do pozwanej oświadczenie o wypowiedzeniu umowy, wzywając jednocześnie do wypłaty zgromadzonych środków. Powódka wskazała, że zgromadziła środki na łączną kwotę 113.900,28 zł, natomiast zgodnie z aneksem pozwana winna była zapłacić powódce zgromadzone środki w terminie do 26 stycznia 2016 r. Dopiero dnia 05 maja 2016 r. pozwana wypłaciła powódce jedynie kwotę 80.900,28 zł, pobierając opłatę za wykup w kwocie 33.000 zł. Pozwana nie uznała złożonego przez powódkę oświadczenia o wypowiedzeniu umowy, a wypłaty środków dokonała z uwagi na brak opłacenia składki regularnej w wymaganym terminie. W ocenie powódki takie działanie pozwanej jest nieuzasadnione i bezpodstawne. Powódka wskazała również, że zgodnie z postanowieniami OWU w przypadku rozwiązania przez nią umowy przed ustalonym w umowie okresem, pozwana miała prawo pobrać ze środków zgromadzonych przez powódkę za całkowity wykup wartość polisy 115 % składki pierwszorocznej – w czwartym roku obowiązywania umowy, w piątym i szóstym – 110%, a w kolejnych do 10 lat – 100%. W czasie trwania umowy pozwana pobierała również liczne opłaty, m.in. opłatę manipulacyjną, opłatę administracyjną oraz opłatę za zarządzenie. W ocenie powódki pobierana opłata winna sukcesywnie maleć, wobec rozliczania poniesionych kosztów. Powódka wskazała również, że zapisy umowy oraz OWU nie były przez nią w żaden sposób uzgadniane, a umowa miała charakter umowy adhezyjnej, na której treść nie miała ona żadnego wpływu.

Dnia 30 listopada 2016 r. Sąd, rozpoznając sprawę pod sygn. akt I Nc 2020/16 wydał nakaz zapłaty, w całości uwzględniający żądanie strony powodowej.

W sprzeciwie od nakazu zapłaty pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Pozwana przyznała, że zawarła z powódką umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...), której integralną częścią były Ogólne Warunki Ubezpieczenia. Pozwana zaznaczyła, że powódka w żadnym zakresie nie zgłaszała wątpliwości co do treści OWU. Nadto, wskazała, iż powódka w terminie 30 dni od daty podpisania umowy mogła od niej odstąpić, czego nie uczyniła. Pozwana dodała, że dnia 08 listopada 2014 r. został zawarty pomiędzy stronami aneks do umowy. Wprowadzone aneksem zmiany zostały ustalone i zaakceptowane zarówno przez pozwaną jak i powódkę. W ocenie pozwanej zapisy dotyczące zasad rezygnacji z przedmiotowego ubezpieczenia zostały napisane prostym językiem. Wobec doręczenia powódce OWU przed zawarciem umowy, zgodnie z art. 384 k.c. wzorzec umowny jest dla powódki wiążący. Nadto, pozwana podkreśliła, że OWU nie mają na celu penalizacji wcześniejszego rozwiązania umowy przez konsumenta, albowiem uwzględniają one ponoszone przez przedsiębiorcę koszty związane z zawarciem umowy i prowadzeniem działalności gospodarczej. Zgodnie z art. 20 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 11 września 2015 roku o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej w razie rozwiązania umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi ubezpieczyciel może ustalać zasady wykupu polis. Pozwana zaznaczyła również, że zasady ustalania wartości wykupu określone jako pobranie w takiej sytuacji określonej opłaty określają główne świadczenia stron i zostały sformułowane w sposób jednoznaczny - w związku z tym nie mogą one zostać uznane za niedozwolone na podstawie art. 385 ¹ k.c., gdyż wartość wykupu, czyli kwota wypłacana ubezpieczającemu w razie rozwiązania umowy ubezpieczenia stanowi główne świadczenie pozwanego w rozumieniu wskazanego przepisu. Pozwana podniosła również, że powódka nie wykazała, aby postanowienia OWU regulujące zasady ustalania wartości wykupu były sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszały interesy konsumenta. Zaznaczyła także, iż przez czas trwania umowy powódka była objęta ochroną ubezpieczeniową.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 06 kwietnia 2011 roku powódka A. G. zawarła z pozwanym umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) ze składką regularną. Zawarcie umowy zostało udokumentowane polisą numer (...). Integralną część umowy ubezpieczenia stanowiły Ogólne Warunki Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym (...) ze składką regularną. Sumę ubezpieczenia w przypadku śmieci ubezpieczonego stanowiło 105% wartości polisy, a składka, która miała być płatna co miesiąc wynosiła 2.500 zł. W przypadku śmierci wskutek nieszczęśliwego wypadku suma ubezpieczenia również stanowiła 105% wartości polisy, przy czym maksymalna kwota świadczenia z tytułu dodatkowego ubezpieczenia na wypadek śmierci w wyniku nieszczęśliwego wypadku wynosiła 25.000 zł. Powódka zdecydowała, iż 50% składki miało być alokowane w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym o nazwie (...), a 50% składki miało być alokowane w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym o nazwie (...).

/okoliczności bezsporne, a nadto dowód: polisa k. 19, wniosek o zawarcie umowy, k. 86/

Pozwana w trakcie trwania umowy pobierała liczne opłaty. Zgodnie z artykułem XI Ogólnych Warunków Umowy w dniu rozpoczęcia każdego miesiąca polisy pozwana naliczała opłatę administracyjną, opłatę manipulacyjną od każdej wpłaconej składki dodatkowej oraz opłatę za zarządzanie Grupami funduszy.

Procentowa wysokość opłaty za całkowity wykup wartości polisy została określona w Tabeli opłat i limitów załączonej do polisy numer (...) oraz w aneksie do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym (...) ze składką regularną.

Zgodnie z Tabelą opłat, wysokość opłaty za całkowity wykup wartości polisy była uzależniona od roku polisowego, w którym dochodziło do wypłaty środków utworzonych ze składki regularnej należnej w pierwszych pięciu latach polisy. W przypadku wypłaty środków w pierwszym roku polisowym opłata za wykup wartości polisy wynosiła 98 % środków utworzonych ze składki regularnej należnej w pierwszych pięciu latach polisy, w drugim roku polisowym – 95 % tych środków, w trzecim roku polisowym – 85 % tych środków, w czwartym roku polisowym – 70% tych środków, w piątym roku polisowym – 55 % tych środków, w szóstym roku polisowym – 40 % tych środków, w siódmym roku polisowym – 25 % tych środków, w ósmym roku polisowym – 20 % tych środków, w dziewiątym roku polisowym – 10 % tych środków, w dziesiątym roku polisowym – 5 % tych środków, w jedenastym roku polisowym i w następnych latach – 0%.

Natomiast opłata za całkowity wykup wartości dodatkowej wynosiła 9 zł.

/dowody: tabela opłat k. 19v, Ogólne Warunki Ubezpieczenia, k. 21-55/.

Powódka wobec zmiany swojej sytuacji finansowej w dniu 10 lipca 2014 roku złożyła wniosek o zmianę wysokości składki regularnej z tytułu ubezpieczenia. Pismem z dnia 29 października 2014 r. (...) S.A. poinformowało powódkę o wyrażeniu zgody na zmianę wysokości miesięcznej składki regularnej.

Dnia 08 listopada 2014 r. pomiędzy (...) S.A. a A. G. został zawarty aneks do umowy ubezpieczenia potwierdzonej polisą o numerze (...). Zgodnie z § 2 aneksu, składka ubezpieczeniowa wyniosła 1.250,00 zł miesięcznie. Zgodnie z § 5 aneksu, opłata za całkowity wykup wartości polisy w przypadku wypłaty środków w czwartym roku polisowym wynosiła 115 % środków utworzonych ze składki regularnej należnej w pierwszych pięciu latach polisy, w piątym roku polisowym – 110 % tych środków, w szóstym roku polisowym – 110 % tych środków, w siódmym roku polisowym – 100% tych środków, w ósmym roku polisowym – 100 % tych środków, w dziewiątym roku polisowym – 100 % tych środków, w dziesiątym roku polisowym – 100 % tych środków, w jedenastym roku polisowym i w następnych latach – 0%. Zmianie uległy również zasady dotyczące wykupu polisy.

/dowody: pismo z dnia 29.10.2014 r., k. 56, aneks do umowy k. 57-58/.

Pismem z dnia 05 października 2015 r. A. G. wezwała pozwaną do wypłaty całości wpłaconych składek, a to z uwagi na zastosowanie klauzuli abuzywnej dotyczącej opłaty likwidacyjnej w Ogólnych Warunkach Umowy. Pismem z dnia 14 października 2015 r. pozwana nie zaakceptowała wniosku powódki dotyczącego zwrotu zgromadzonych środków bez uwzględnienia opłaty za całkowity wykup wartości polisy. Pozwana w odpowiedzi wskazała również, że powódka miała możliwość zapoznania się z warunkami umowy ubezpieczenia przed jej zawarciem, a wobec nieodstąpienia od umowy w przewidzianym terminie zgodziła się na zapisy umowy.

Pismem z dnia 30 grudnia 2015 r. A. G. wypowiedziała zawartą z pozwaną umowę ubezpieczenia na życie, potwierdzoną polisą nr (...). Jednocześnie powódka wezwała do wypłaty całości zgromadzonych środków, w terminie 30 dni od doręczenia wezwania.

/ Dodowy: pismo z dnia 05.10.2015 r., k. 9, pismo z dnia 14.10.2015 r., k. 10, pismo z dnia 30.12.2015 r., k. 11-12, pismo z dnia 04.03.2016 r., k. 59/.

Pismem z dnia 05 października 2016 roku A. G. została poinformowana, że na wskazany przez nią rachunek bankowy została przekazana kwota w wysokości 80.900,28 zł, na którą składa się wartość umorzonych jednostek z umowy głównej w wysokości 113.900,28 zł i opłata za wykup w wysokości 30.000 zł. Pozwana wskazała, że wypłaty dokonano z uwagi na brak opłacenia składki regularnej w wymaganym terminie.

/Dowód: pismo z dnia 05.10.2016 r., k. 92/

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił częściowo w oparciu o okoliczności bezsporne, w pozostałym zakresie opierając się o wymienionej wyżej dowody z dokumentów.

Zarówno treść jak i autentyczność dokumentów zgromadzonych w materiale dowodowym nie były kwestionowane przez żadną ze stron, a i Sąd nie znalazł podstaw, by czynić to z urzędu. W konsekwencji, Sąd przydał dokumentom tym moc dowodów w całości.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Powódka domagała się zasądzenia od pozwanej, jako strony umowy ubezpieczenia, kwoty 36.336,37 zł bezzasadnie zatrzymanej przez pozwaną przy wypłacie środków zgromadzonych na rachunku ubezpieczeniowym powódki.

Okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia były w sprawie bezsporne; w szczególności poza sporem pozostawało, że strony zawarły umowę ubezpieczenia o warunkach wynikających z treści polisy i załączonych do pozwu OWU, następnie dnia 08 listopada 2014 r. został zawarty aneks do umowy, oraz że z świadczenia podlegającego wypłacie na rzecz powódki strona pozwana pobrała opłatę likwidacyjną w kwocie 33.000 zł.

Spór dotyczył zasadniczo tylko kwestii prawnych, a mianowicie tego, czy w okolicznościach sprawy postanowienia OWU, określające uprawnienie strony pozwanej do pobrania opłaty likwidacyjnej w w/w kwocie, były ważne i skuteczne, czy też stanowiły niewiążące dla powódki klauzule niedozwolone.

Zgodnie z treścią art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne) (…). Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie.

W rozpoznawanej sprawie między stronami nie było sporne, że umowa, będąca przedmiotem postępowania została zawarta pomiędzy przedsiębiorcą (stroną pozwaną) a konsumentem (powódką).

Odnosząc się do kolejno stawianych przez pozwaną zarzutów, w pierwszej kolejności w ocenie Sądu nie można na gruncie OWU i umowy ubezpieczenia uznać opłaty likwidacyjnej za główne świadczenie powódki. W realiach niniejszej sprawy głównym świadczeniem powódki była bowiem składka regularna (miesięczna) w wysokości oznaczonej w polisie ubezpieczenia na kwotę 2.500 zł, ostatecznie zmniejszona aneksem do umowy na kwotę 1.250 zł. Przeciwko uznaniu opłaty likwidacyjnej za główne świadczenie umowne przemawia chociażby sam fakt, że naliczana miała być jedynie w wyjątkowym przypadku – a mianowicie w razie przedterminowego rozwiązania czy wygaśnięcia umowy. Była zatem świadczeniem ubocznym, zastrzeżonym na wypadek zakończenia stosunku ubezpieczenia przed uzgodnionym terminem.

Przytoczony powyżej art. 385 ¹ k.c. zawiera klauzule generalne dotyczące sprzeczności z dobrymi obyczajami oraz rażącego naruszenia interesów konsumenta. Pojęcia te mają charakter niedookreślony i oceny, wymagają dokonania ich wykładni w każdej sprawie indywidualnie, z uwzględnieniem celu umowy, charakteru stosunku zobowiązaniowego, jak również zwyczajów i norm przyjętych w konkretnej dziedzinie aktywności gospodarczej (jest to szczególnie istotne w takich dziedzinach, które wytworzyły własne wzorce etyczne postępowania wobec konsumentów – takich jak bankowość, działalność ubezpieczeniowa itp.).

Podstawowym elementem przyjętych w obrocie gospodarczym dobrych obyczajów jest zasada lojalności, uczciwości i szacunku wobec kontrahenta; sprzeczne z dobrymi obyczajami będą więc takie działania, które zmierzają do niedoinformowania, dezinformacji, wykorzystania naiwności lub niewiedzy klienta, wprowadzenia go w błąd co do realnych obciążeń i ryzyk związanych z umową oraz co do tego, jakie świadczenia na swoją rzecz zastrzegł przedsiębiorca. Jeśli chodzi o pojęcie „interesu konsumenta”, to obejmuje ono elementy ekonomiczne (przede wszystkim związane z zachowaniem ekwiwalentności świadczeń oraz proporcjonalności obciążeń nałożonych na konsumenta do realnych kosztów związanych z umową i wartości świadczeń uzyskanych przez konsumenta), ale również pozaekonomiczne, takie jak pewność obrotu, zaufanie, czas poświęcony na realizację swoich uprawnień, przekonanie o rzetelnym potraktowaniu przez drugą stronę umowy. Ustawodawca wymaga, by naruszenie interesów konsumenta przez klauzulę abuzywną nastąpiło w stopniu „rażącym”, a zatem musi być to naruszenie znaczne, polegające na drastycznym odejściu od zasad uczciwego obrotu, lojalności, szacunku dla drugiej strony umowy. Działanie wbrew „dobrym obyczajom” w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 13.09.2012 r., VI ACa 461/12).

Należy podkreślić, że choć treść art. 385 ¹ § 1 k.c. odwołuje się do „postanowień umowy”, jednakże dotyczy również postanowień wzorców umowy, które wprawdzie nie stanowią elementu umowy w ścisłym znaczeniu, ale kształtują, obok niej, treść stosunku zobowiązaniowego, stanowią zatem w większości przypadków integralną część umowy. Jest to o tyle istotne, że różnorodne wzorce (w tym ogólne warunki umów, regulaminy) są to stosowane przez przedsiębiorców unormowania, opracowane przed zawarciem umowy i wprowadzane do stosunku prawnego przez jedną ze stron w ten sposób, że druga strona (adherent) nie ma wpływu na ich treść. Są one zwykle opracowywane w oderwaniu od konkretnego stosunku umownego i w sposób jednolity określają one treść przyszłych umów, nierzadko w sposób bardzo rozbudowany i szczegółowy. Są one powszechne w takich dziedzinach działalności gospodarczej jak między innymi działalność ubezpieczeniowa.

Nie był zasadny argument pozwanej, jakoby treść umowy, a w szczególności aneksu podpisanego z powódką była z nią indywidualnie uzgadniana. Z okoliczności sprawy wynika coś zgoła odmiennego niż sugeruje pozwana. Mianowicie zgodnie z wnioskiem powódki, pozwana uwzględniając trudną sytuację powódki, obniżyła co prawda w aneksie z dnia 08 listopad 2014 r. wysokość miesięcznej składki regularnej do kwoty 1.250 zł miesięcznie, jednakże pozostałe warunki umowy zmienione w aneksie, w tym dotyczące wykupu polisy bądź wysokości opłat za całkowity bądź częściowy wykup polisy nie zostały między stronami wynegocjowane, a tylko przy okazji narzucone jednostronnie przez pozwaną. W ocenie Sądu za postanowienia uzgodnione indywidualnie należy uważać tylko te, na których treść konsument miał rzeczywisty wpływ, np. były uzgadniane w trakcie negocjacji, albo też zostały przyjęte przez przedsiębiorcę wskutek propozycji konsumenta. Co więcej, zgodnie z ogólną zasadą wyrażoną w art. 6 k.c. fakt, że konkretne postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, powinna udowodnić strona, która się na to powołuje (por. Cz. Żuławska, Komentarz do art. 385 ¹ k.c., Lex).

Reasumując, Sąd uznał, że postanowienia zawarte w aneksie z dnia 08 listopada 2014 r., dotyczące m.in. wykupu polisy, nie zostały indywidualnie uzgodnione z powódką, co więcej powyższy fakt nie został w żaden sposób przez pozwanego wykazany.

W wyroku z dnia 18 grudnia 2013 r. Sąd Najwyższy podkreślił, że „postanowienie umowy ubezpieczeniowej, które nakłada na konsumenta obowiązek poniesienia - w razie wypowiedzenia umowy przed upływem 10 lat - opłaty likwidacyjnej pochłaniającej wszystkie środki zgromadzone na jego rachunku podstawowym, jeśli wypowiedzenie umowy następuje w ciągu dwóch pierwszych lat trwania umowy oraz znaczną ich część w następnych latach i to bez względu na wysokość uiszczanej przez konsumenta składki (której minimalna wysokość wynosi 12.000 złotych rocznie) oraz bez względu na wartość zgromadzonych na rachunku środków stanowi niedozwoloną klauzulę umowną. Należy podzielić pogląd, że przejęcie przez ubezpieczyciela całości lub znacznej części tych środków w oderwaniu od rozmiaru uiszczonych przez ubezpieczającego składek rażąco narusza interes konsumenta, a nadto jest wyrazem nierówności stron tego stosunku zobowiązaniowego, kształtując prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami”. W uzasadnieniu w/w orzeczenia Sąd Najwyższy argumentował, że w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k. c. „rażące naruszenie interesów konsumenta” oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym, natomiast „działanie wbrew dobrym obyczajom” w zakresie kształtowania treści takiego stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku. Obie wskazane w tym przepisie, formuły prawne służą do oceny tego, czy standardowe klauzule umowne zawarte we wzorcu umownym przekraczają zakreślone przez ustawodawcę granice rzetelności kontraktowej twórcy wzorca w zakresie kształtowania praw i obowiązków (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2005 r., I CK 832/04). Powyższą argumentację w pełni podziela i przyjmuje jak swoją Sąd Rejonowy rozpoznający niniejszą sprawę.

W niniejszej sprawie stanowiło okoliczność bezsporną, że integralną częścią umowy zawartej przez strony postępowania były Ogólne Warunki Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym (...) ze składką regularną. Postanowienia OWU nakładały na konsumenta (powódkę) obowiązek uregulowania opłaty likwidacyjnej w przypadku wykupu części bądź całości środków zgromadzonych na rachunku ubezpieczeniowym w wysokości określonej w tabeli, przy uwzględnieniu roku polisowego, w którym dochodziło do wypłaty.

Powódka nie miała możliwości dokonania jakiejkolwiek zmiany w umowie. Została natomiast poinformowana, że polisa zagwarantuje zysk, a można z niej zrezygnować w każdej chwili. Bez wątpliwości postanowienia te stanowią postanowienia nieuzgodnione indywidualnie z konsumentem. W rzeczywistości rozwiązanie umowy przed upływem 10 lat jej trwania skutkuje utratą przez konsumenta istotnej środków wpłaconych na rzecz towarzystwa ubezpieczeń. W pierwszych latach rozwiązanie umowy powoduje utratę kolejno 98% środków utworzonych ze składki regularnej należnej w pierwszych pięciu latach polisy, w drugim roku polisowym – 95 % tych środków, w trzecim roku polisowym – 85 % tych środków, w czwartym roku – 70 % tych środków, w piątym roku - 55% tych środków, w szóstym roku - 40% tych środków, w siódmym roku - 25% tych środków, w ósmym roku – 20 % tych środków, w dziewiątym roku – 10% tych środków a w dziesiątym roku – 5% tych środków. Przy czym charakter opłat likwidacyjnych, funkcja oraz mechanizm ustalania nie zostały w ogólnych warunkach umowy wyjaśnione. W związku z powyższym można przyjąć, że jest to swoistego rodzaju kara za rozwiązanie umowy w pierwszych latach jej trwania, która nie znajduje jednak żadnego uzasadnienia, a przynajmniej pozwana, biorąc pod uwagę całokształt okoliczności rozpoznawanej sprawy, takiego racjonalnego powodu nie przedstawiła. W pierwszych latach trwania umowy ubezpieczenia pozwana pobiera bowiem wiele dodatkowych opłat, które winny rekompensować koszty jej działalności, a w żaden sposób nie wykazała, że istnieją przyczyny, dla których uzasadnionym byłoby obciążenie konsumenta dodatkową, tak wysoką opłatą, w przypadku rozwiązania umowy w pierwszych latach jej trwania. Nie wykazano, aby opłata likwidacyjna służyła pokryciu znacznych kosztów ponoszonych przez ubezpieczyciela w związku z zawarciem umowy, w tym kosztów prowizji pośrednika. Brak jest również podobnej opłaty na rzecz konsumenta, gdyby umowa została rozwiązana z przyczyn leżących po stronie pozwanego, co mogłoby wskazywać na równe traktowanie obu stron tej umowy. Co więcej, wygląda na to, że opłata za wykup mogłaby zostać pobrana przez pozwaną również w przypadku, gdyby umowa uległa rozwiązaniu z winy pozwanej. W ocenie Sądu pozwana nie wykazała racjonalnego i dającego się zaakceptować powiązania kosztów i ryzyka ubezpieczyciela z wysokością opłaty likwidacyjnej uregulowanej w Tabeli opłat i limitów, a w związku z tym przejęcie przez ubezpieczyciela całości lub znacznej części zgromadzonych środków w oderwaniu od rozmiaru uiszczonych przez ubezpieczającego składek rażąco narusza interes konsumenta, a ponadto jest wyrazem nierówności stron tego stosunku zobowiązaniowego, gdyż kształtuje prawa i obowiązku konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami.

Ubocznie ponad powyższą argumentacją należy zwrócić uwagę na to, że według treści art. 385 ³ pkt 17 k.c., w razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności nakładają na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego.

Na marginesie Sąd wskazuje, że chybiona okazała się również argumentacja strony pozwanej, jakoby opłata likwidacyjna powinna pokrywać poniesione przez nią już wcześniej koszty akwizycji (prowizję agenta). Pomijając już fakt, że z OWU ani innych dokumentów związanych z zawarciem umowy w ogóle nie wynika, aby opłata likwidacyjna miała na celu skompensowanie stronie pozwanej wszystkich kosztów związanych z umową, a nie tylko kosztów likwidacji polisy, wskazać należy, że koszty związane z działalnością marketingową i aktywnym poszukiwaniem klientów nie są kosztami ponoszonymi bezpośrednio w związku z daną konkretną umową i nie mogą być traktowane jako konieczny ekwiwalentny składnik świadczeń ubezpieczonego. Są to ogólne koszty działalności strony pozwanej, objęte jej ryzykiem gospodarczym. „Odzyskanie” ich od klientów następuje poprzez pobieranie od nich określonych świadczeń o charakterze marży, wynagrodzenia, prowizji czy opłat za zarządzanie (czyli, upraszczając, jest uwzględniana w „cenie” oferowanego produktu), nie zaś za pomocą swoistych „kar” czy „odszkodowań” za rozwiązanie umowy.

Stosowane przez pozwaną zasady wypłaty świadczeń w razie całkowitego i częściowego wykupu wartości polisy prowadzą do obciążania konsumentów kosztami innymi niż koszty bezpośrednio związane z kosztami udzielenia ochrony ubezpieczeniowej lub kosztami bezpośrednio związanymi z rozwiązaniem umowy. W ocenie Sądu takie działanie jest działaniem sprzecznym z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy klientów pozwanej.

Dla tła rozpoznawanej sprawy istotne jest również to, że postanowieniem Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów – Delegatura w Ł. z dnia 31 grudnia 2014 roku numer 1/61-22/14 wszczęto z urzędu postępowanie w sprawie podejrzenia stosowania przez (...) S.A. w W. praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, polegającej na zastrzeganiu we wzorcach umów ubezpieczeń na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi opłat pobieranych w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy ze środków zgromadzonych na rachunku, na którym ewidencjonowane są jednostki uczestnictwa nabyte za składki konsumenta, co może stanowić czyn nieuczciwej konkurencji w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. z 2003 r., Nr 153, poz. 1503 ze zm.), a tym samym stanowić naruszenie art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 3 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. W uzasadnieniu wskazał, iż (...) S.A. w W. w ramach prowadzonej działalności ubezpieczeniowej zawiera z konsumentami umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, a podstawą zawierania takich umów jest m.in. wzorzec umowy pod nazwą „Ogólne warunki ubezpieczeni na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...) ze składką regularną”, który obowiązywał od 1 lipca 2007 r. do 30 czerwca 2013 r.

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył, że stosowane przez (...) zasady wypłaty świadczeń w razie całkowitego i częściowego wykupu wartości polisy prowadzą do obciążania konsumentów kosztami innymi niż koszty bezpośrednio związane z kosztami udzielenia ochrony ubezpieczeniowej lub koszty bezpośrednio związane z rozwiązaniem umowy. W ocenie Prezesa Urzędu takie działanie jest działaniem sprzecznym z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy klientów (...).

Po uprawdopodobnieniu stosowania przez (...) S.A. w W. praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, polegającej na zastrzeganiu we wzorcach umów ubezpieczeń na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi opłat pobieranych w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy ze środków zgromadzonych na rachunku, na którym ewidencjonowane są jednostki uczestnictwa nabyte za składki konsumenta, co może stanowić czyn nieuczciwej konkurencji w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. z 2003 r., Nr 153, poz. 1503 ze zm.), a tym samym stanowić naruszenie art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 3 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów i po zobowiązaniu się (...) S.A. w W. do podjęcia działań zmierzających do usunięcia zarzucanego naruszenia, decyzją z dnia 23 grudnia 2015 roku, numer (...) Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów – Delegatura w Ł. nałożył obowiązek wykonania przyjętego zobowiązania w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji oraz do złożenia sprawozdania z wykonania przyjętego zobowiązania.

Powyższe okoliczności należą do sfery wiadomości powszechnie znanych z uwagi na urzędowe upublicznienie treści decyzji Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Biorąc pod uwagę powyższe, Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę w wysokości 36.336,37 zł. Odsetki sąd zasądził począwszy od wskazanej przez powódkę daty wniesienia pozwu, tj. od 14 listopada 2016 r. w oparciu o art. 481 k.c.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., obciążając nimi w całości pozwanej jako strony przegrywającej spór. Na poniesione przez powódkę koszty procesu złożyły się opłata od pozwu w kwocie 1.817 zł, wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika w kwocie 3.600 zł, ustalone na podstawie § 1 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 03 października 2015 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych, oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł.

SSR Łukasz Zamojski