Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 1 marca 2018r.

Sąd Okręgowy w Nowym Sączu, III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie

następującym:

Przewodniczący - Sędzia SO Mieczysław H. Kamiński (sprawozdawca)

Sędzia SO Tomasz Białka

Sędzia SO Katarzyna Kwilosz – Babiś

Protokolant: Prot. sąd. Stanisław Mordarski

po rozpoznaniu w dniu 1 marca 2018 r. w Nowym Sączu

na rozprawie

sprawy z wniosku A. B.

przy uczestnictwie M. B., M. L., Z. Z., M. D. (1), M. D. (2), W. B.

o zmianę stwierdzenia nabycia spadku

na skutek apelacji uczestniczki M. D. (1)

od postanowienia Sądu Rejonowego w Zakopanem

z dnia 30 września 2015 r., sygn. akt I Ns 850/13

p o s t a n a w i a :

1.  zmienić pkt I zaskarżonego postanowienia w ten sposób, że wniosek oddalić;

2.  zasądzić od wnioskodawcy A. B. na rzecz M. D. (1) kwotę 180 zł (sto osiemdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego;

(...)

Sygn. akt III Ca 133/16

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 30 września 2015 r. (sygn. akt I Ns 850/13) Sąd Rejonowy w Zakopanem zmienił postanowienie tamt. Sądu z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie I Ns 434/07 o stwierdzeniu nabycia spadku po J. B. (1),
s. J. i Z., zmarłym dnia 27 lutego 2006 r. w C. (U.), ostatnio stale zamieszkałym w C., w ten sposób, że stwierdził, iż spadek po w/w nabyły na podstawie testamentu z dnia 22 września 1998 r. dzieci A. B., Z. Z., M. L. po 1/3 części każdy z nich
(pkt I). O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł o ich wzajemnym zniesieniu wskazując jako podstawę art. 520 k.p.c. (pkt II).

Sąd ustalił, że spadkodawca J. B. (1) zmarł 27 lutego 2007 r. w C.
w U.. Ostatnim miejscem zamieszkania spadkodawcy w P. była miejscowość N., gdzie również znajduje się majątek po zmarłym. Spadkodawca w chwili śmierci był żonaty z M. B.. Z jedynego małżeństwa spadkodawca posiadał dzieci Z. Z., A. B., M. L., M. D. (1), M. D. (2), W. B. i J. B. (2), która zmarła w 1962 r.

Sąd stwierdził, że przed śmiercią spadkodawca sporządził w C. w dniu 22 września 1998 r., ołówkiem, własnoręczny testament, w którym wyraził swoją ostatnią wolę, zgodnie z którą cały jego majątek położony w N. i Z. ma przypaść jego dzieciom A. B., Z. Z. i M. L..

Prawomocnym postanowieniem z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie sygn. akt I Ns 434/07 Sąd Rejonowy w Zakopanem na wniosek M. B. stwierdził nabycie spadku po J. B. (1) wraz z wchodzącym w skład spadku gospodarstwem rolnym zgodnie z ustawowym porządkiem dziedziczenia, tj. na rzecz wdowy M. B. w 6/24 częściach oraz dzieci: Z. Z., A. B., M. L., M. D. (1), M. D. (2) i W. B. – po 3/24 części. W postępowaniu tym zarówno A. B., jak również pozostali uczestnicy mieszkający na stałe w U. udzieli pełnomocnictwa swojej matce M. B. do reprezentowania ich w tym postępowaniu. W toku postępowania M. B. zapewniła, iż spadkodawca testamentu nie sporządził.

A. C. - wnuczka J. B. (1), będąca córką Z. Z.,
o śmierci J. B. (1) dowiedziała się 1 czerwca 2013 r. podczas uroczystości rodzinnej, tj. chrzcin kuzyna R. L. w C.. Początkiem sierpnia
2013 r. skontaktowała się ona z A. B., Z. Z. i M. L. i poprosiła o spotkanie. Pod koniec sierpnia 2013 r. doszło do spotkania
w C. w domu wnioskodawcy, w którym uczestniczyli A. B., Z. Z., M. L. i A. C.. Wówczas ta ostatnia poinformowała uczestników, że jest w posiadaniu koperty, którą dał jej J. B. (1) w czasie (...) w 2000 r. i oświadczył jej wówczas, że ma ją otworzyć w przypadku, gdyby były „kłopoty z jego majątkiem po jego śmierci, w P. i w obecności (...) adwokata”.

W dniu 17 października 2013 r. po przyjeździe do P. koperta została otwarta w obecności adwokata M. K., A. C. i jej męża oraz A. B.. W kopercie znajdował się testament spadkodawcy z dnia
22 września 1998 r. spisany ręcznie, podpisany przez J. B. (1) oraz jego akt małżeństwa.

W dniu 5 listopada 2013 r. wnioskodawca A. B. wniósł do tamt. Sądu wniosek o zmianę prawomocnego postanowienia Sądu Rejonowego w Zakopanem
z dnia 14 czerwca 2007 r., sygn. I Ns 434/07 o stwierdzeniu nabycia spadku po J. B. (1).

W ocenie Sądu Rejonowego postępowanie dowodowe w niniejszej sprawie wykazało, iż postanowienie z 14 czerwca 2007 r. sygn. I Ns 434/07 w przedmiocie stwierdzenia spadku po J. B. (1) wymaga zmiany, ponieważ ustalony w tym postępowaniu krąg jego spadkobierców nie odpowiada rzeczywistemu stanowi faktycznemu i prawnemu. Zdaniem Sądu w sprawie skutecznie wykazano, że spadkodawca pozostawił testament, w którym wyraził swoją ostatnią wolę, zatem tytułem powołania do spadku jest testament holograficzny z dnia 22 września 1998 r., a nie jak przyjął Sąd Rejonowy w postanowieniu z dnia 14 czerwca 2007 r. ustawowy porządek dziedziczenia. W ocenie Sądu z testamentu tego niewątpliwie wynika ostatnia wola spadkodawcy co do rozrządzeń majątkowych. Mocą bowiem tego dokumentu J. B. (1) dokonał przysporzenia na rzecz swoich dzieci A. B., Z. Z. i M. L. całego jego majątku położonego w N. i Z.. Zdaniem Sądu sporządzony przez spadkodawcę testament spełnia wymogi art. 949 § 1 k.c. i jest ważny, a wnioskodawca A. B., jak
i uczestniczka B. Z. - ważności tej nie kwestionowali. Sąd dodał też, że wnioskodawca wykazał niemożność wcześniejszego powołania się na okoliczność sporządzenia przez J. B. (1) testamentu. W trakcie postępowania w sprawie
I Ns 434/07 był bowiem w sposób nienależyty reprezentowany przez matkę, której wówczas udzielił pełnomocnictwa, nie miał zatem możliwości działania we własnej sprawie.

W tym stanie rzeczy Sąd Rejonowy stwierdził spadek na rzecz ww. na podstawie testamentu z dnia 22 września 1998 r., powołując się na treść art. 922 § 1 k.c., art. 926 § 1 i 2 k.c., art. 949 § 1 k.c., art. 1025 § 1 k.c. oraz art. 679 § 1 i 3 k.p.c.

Powyższe postanowienie zaskarżyła uczestniczka M. D. (1) wnosząc o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez oddalenie wniosku A. B. w całości. Apelująca zarzuciła naruszenie przepisów postępowania, a to:

1.  art. 214 § 1 i 224 § 1 k.p.c. przez nieodroczenie rozprawy i zamknięcie przewodu sądowego pomimo nieprawidłowości w doręczeniu zawiadomienia uczestników o przesłuchaniu w Konsulacie R. w C., co doprowadziło do pozbawienia stron postępowania możności obrony ich praw i przedstawienia swojego stanowiska, co miało istotny wpływ na wynik postępowania;

2.  art. 233 § 1 k.p.c. przez brak wszechstronnej oceny materiału dowodowego polegający na uznaniu za wiarygodne dowodów i zeznań stron prawidłowo poinformowanych o czynnościach podejmowanych w sprawie, przy braku prawidłowego zawiadomienia przesłuchania części uczestników, a zatem całkowitego pominięcia zeznań stron postępowania;

3.  art. 233 § 1 k.p.c. przez błędną, sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego oceną materiału dowodowego, to jest uznanie, że pełnomocnictwo udzielone przez A. B., Z. Z. i M. L. do ich reprezentacji w sprawie o sygn. akt I Ns 443/07, udzielone zostało celem wprowadzenia ich w błąd, co skutkowało niemożnością działania we własnej sprawie oraz uznanie, iż postanowienie spadkowe z dnia 14 czerwca 2007 r., sygn. akt I Ns 434/07 w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku po J. B. (1) wymaga zmiany, gdyż ustalony w tym postępowaniu krąg jej spadkobierców nie odpowiada rzeczywistemu stanowi faktycznemu
i prawnemu.

Ponadto apelująca wniosła o dopuszczenie dowodu z zawiadomienia
o popełnieniu przestępstwa przez A. C. oraz oświadczenia W. Z. z dnia 8 października 2015 r., rep (...) na okoliczność, że J. B. (1) nie umiał ani pisać, ani czytać, a zatem nie mógł napisać testamentu oraz, że wniosek A. B. ma na celu wprowadzenie w błąd, a ponadto na okoliczność, iż przedłożony do akt sprawy testament nie jest testamentem sporządzonym przez J. B. (1).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się uzasadniona, a zawarty w niej wniosek o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez oddalenie wniosku A. B. – słuszny.

Na wstępie należy stwierdzić, że w sprawie nie zachodzą uchybienia skutkujące nieważnością postępowania, których wystąpienie Sąd Okręgowy bierze pod uwagę z urzędu – art. 378 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

W niniejszej sprawie rozstrzygająca kwestia sprowadzała się do ustalenia, czy testament holograficzny z dnia 22 września 1998 r. został własnoręcznie sporządzony przez spadkodawcę J. B. (1) i czy stanowi on podstawę dziedziczenia. Powyższe wątpliwości ujawniły się dopiero na etapie postępowania apelacyjnego. Podkreślenia zatem wymaga, że Sąd I instancji posiadając testament J. B. (1) nie poddawał go kontroli, bowiem żadna ze stron nie podważała jego autentyczności.

Zgodnie z art. 949 § 1 k.c. dla ważności testamentu własnoręcznego konieczne jest spełnienie trzech przesłanek: własnoręczności sporządzenia
i podpisania go przez testatora, oraz umieszczenia daty jego sporządzenia.
Oznacza to, że osoba sporządzająca testament musi go w całości napisać własnoręcznie. W omawianej sprawie mamy do czynienia z sytuacją, w której apelująca podnosiła, że jej ojciec – testator – nie mógł sporządzić testamentu, bowiem nie potrafił on ani czytać ani pisać, potrafił jedynie odwzorować swój podpis. Zdaniem apelującej testament z dnia 22 września 1998 r. został więc sfałszowany. Na potwierdzenie tej okoliczności wskazywała opinię grafologiczną sporządzoną
w toku postępowania przygotowawczego w sprawie karnej 3 Ds. 53/15.

Twierdzeniom tym zaprzeczał wnioskodawca A. B. podnosząc, że testament został sporządzony przez ojca, a więc jest on autentyczny. W związku
z tym konieczne było dążenie do ustalenia czy testament z dnia 22 września 1998 r. został własnoręcznie sporządzony przez spadkodawcę, co też Sąd Okręgowy próbował uczynić za pomocą dostępnych środków dowodowych.

W toku postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy uzupełnił postępowanie dowodowe. Na rozprawie w dniu 20 października 2016 r. Sąd na wniosek uczestnika A. B. dopuścił dowód z opinii grafologicznej Instytutu Ekspertyz Sądowych w K. na okoliczność autentyczności testamentu J. B. (1)
(k. 288). W piśmie z dnia 18 października 2016 r. uczestnik podniósł bowiem, że nie był stroną w postępowaniu karnym (sygn. akt 3 Ds. 53/15), a więc nie mógł zakwestionować wydanej wówczas opinii przez biegłego W., który stwierdził, że testament J. B. (1) został sfałszowany (k. 283).

Jednak z uwagi na brak odpowiedniego materiału porównawczego Instytut Ekspertyz Sądowych odmówił sporządzenia opinii (k. 293). Zarządzaniem
z 21 grudnia 2016r. Sąd Okręgowy doręczając odpis pisma Instytutu Ekspertyz Sądowych wezwał pełnomocnika A. B. o składanie ewentualnych wniosków dowodowych, w wyniku czego wnioskodawca zobowiązał się do przedstawienia dodatkowego materiału porównawczego próbek pisma spadkodawcy. Pomimo przedłużania terminów, w tym zakresie nie udało się zgromadzić odpowiedniego materiału

Pismem z dnia 22 lutego 2017 r., Sąd zakreślił uczestnikowi ostateczny termin jednego miesiąca do przedstawienia dokumentów mających stanowić podstawę wydania opinii grafologicznej oraz 14 dni do wskazania dokumentów będących
w posiadaniu Konsula Generalnego R. w C. (k.307). Pismem z dnia 27 marca 2017 r. Sąd ponownie zwrócił się do Instytut Ekspertyz Sądowych czy w oparciu
o uzupełniony materiał dowodowy (dokumenty k. 305 i 306) istnieje możliwość wydania opinii (k. 325). Następnie na rozprawie z dnia 28 czerwca 2017 r. Sąd dopuścił dowód z pisemnej opinii biegłego W. W. (2) na okoliczność ustalenia, że testament zalegający w aktach sprawy nie został własnoręcznie sporządzony przez J. B. (1) oraz zwrócił się z Urzędu Gminy w P.
o udzielenie wglądu do oryginałów dokumentów dotyczących wydania dowodu osobistego dla spadkodawcy, a także związanych z zwarciem przez niego małżeństwa (k. 342). Urząd Gminy w P. przekazał sprawę według właściwości do Urzędu Miasta w N. (k. 348), z kolei ten przekazał sprawę do Urzędu Gminy w C. (k. 357). Pismem z dnia 13 lipca 2017 r. Urząd Stanu Cywilnego w P. przesłał poświadczoną za zgodność
z oryginałem kserokopię aktu małżeństwa spadkodawcy (k. 360), zaś Urząd Gminy
w C. poinformował, że nie jest w posiadaniu dokumentów dotyczących wydania dowodu osobistego dla J. B. (1), bowiem nigdy nie był on mieszkańcem Gminy C. (k. 364). Ponadto Urząd Miasta N. poinformował, że w ich archiwum brak jest koperty osobowej dowodu wydanego na nazwisko B. J. (k. 374). W następstwie powyższego pismem z dnia
18 października 2017 r. Sąd Okręgowy ponownie zwrócił się do Instytutu Ekspertyz Sądowych czy uzupełniony materiał dowodowy (dokumenty k. 305 i 306 oraz oryginał aktu małżeństwa zawartego przez spadkodawcę) daje podstawę do wydania opinii we wskazanym wcześniej zakresie (k. 377). W odpowiedzi na to Instytut podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko, wskazując, że z uwagi na brak odpowiedniego materiału porównawczego nie jest możliwe wydanie opinii (k. 379).

W konsekwencji konieczne było uzupełnienie postępowania dowodowego poprzez dopuszczenie dowodu z opinii uzupełniającej grafologa W. W. (2). W opinii uzupełniającej z dnia 18 grudnia 2017 r. (k. 394 – 407) biegły wskazał, że materiał porównawczy został poszerzony o dwa podpisy (dokumenty
k. 305, 306), które odpowiadają podpisom stanowiącym materiał porównawczy
w opinii głównej. Podał również, że rękopis testamentu nie w pełni odzwierciedla formy graficznie wyłącznie naturalne i indywidualne. Dostrzegalne są bowiem symptomy ogólnego upodobnienia (tworzonego przez fałszerza tekstu i podpisu) – do zapamiętanego lub posiadanego wzorca pisma i podpisu J. B. (1). Towarzyszyło temu również zjawisko przełamywania niektórych własnych cech graficznych (np. brak łączeń i inne formowanie znaków) przez osobę sporządzającą testament. W konsekwencji biegły uznał, że tekst zakwestionowanego testamentu nie został nakreślony przez J. B. (1).

Podsumowując, w wyniku uzupełnienia postępowania dowodowego, po wyczerpaniu wszelkich dostępnych środków dowodowych, Sąd Okręgowy dysponował tylko jednym dowodem, tj. opinią biegłego grafologa W. W. (2), z której wynika, że testament z dnia 22 września 1998 r. nie został sporządzony przez J. B. (1).

Biegły W. W. (2) zarówno w opinii sporządzonej na potrzeby postępowania przygotowawczego w sprawie w sprawie karnej 3 Ds. 53/15, jak
i w pisemnej opinii uzupełniającej sporządzonej w niniejszej sprawie w sposób kategoryczny uznał, że testament przedstawiony w sprawie nie został sporządzony własnoręcznie przez testatora.

W ustnej opinii uzupełniającej biegły potwierdził swoją opinię pisemną, wyjaśniając przede wszystkim, że jest możliwość prowadzenia badań grafologicznych na podstawie kserokopii dokumentu. Fakt posiadania wyłącznie kserokopii nie wyklucza możliwości badania pisma, ale jest to uzależnione od jakości kserokopii, jak również od ustalenia faktycznego, że kserokopia odzwierciedla istniejący dokument. Co do przedstawionych w aktach dokumentów wątpliwości pod tym względem nie miały miejsca. Kserokopia może nie odzwierciedlać jedynie naciskowości linii, jest to jednak tylko jedna z wielu cech pisma poddawana badaniu. Kontroli podlegają oprócz tego inne cechy jak np. : budowa liter, wiązania, stosunki wielkościowe, pochylenie osi liter i wzajemny układ elementów i znaków w zespołach wyrazowych.

Dalej biegły podał, że w oparciu o posiadane wzory pisma i podpisów spadkodawcy przy sporządzaniu testamentu doszło do naśladownictwa. Biegły wskazał, że w sposób szczególny poddał badaniu indywidualne cechy pisma J. B. (1) i w oparciu o tę analizę stwierdził, że w sporządzonym testamencie brak jest cech indywidulnych testatora (k. 442). Podobieństwo pisma badanego z próbek przedstawionych w sprawie oraz pisma z testamentu, może być uznane wyłącznie na bardzo ogólnym poziomie, bez uwzględnienia cech indywidulanych.

W ocenie Sądu Okręgowego opinia biegłego jest jednoznaczna, spójna
i logiczna, w sposób kompleksowy odnosi się do materii poddanej ocenie. Biegły
w opinii pisemnej oraz jej uzupełnieniu wskazywał na okoliczności pozwalające dokonać oceny pisma spadkodawcy. Jego wywód w tym zakresie jest zrozumiały
i w ocenie Sądu Okręgowego wystarczający do stwierdzenia, że opinia została sporządzona fachowo. Biegły odniósł się również do zarzutów jakie zostały sformułowane przez pełnomocnika wnioskodawcy, wyjaśniając podnoszone wątpliwości.

Niewątpliwie materiał porównawczy pisma spadkodawcy, jaki został przedstawiony w sprawie nie był nazbyt bogaty. Brak większej ilości próbek pisma, zdaje się potwierdzać stanowisko skarżącej, że spadkodawca nie posługiwał się pismem w sposób biegły i swobodny. Okoliczność, że wśród tych próbek znajdowały się praktycznie tylko podpisy spadkodawcy, jest zgodna również z tym twierdzeniem apelacji, że spadkodawca potrafił jedynie odwzorować swój podpis.

Mając na uwadze te okoliczności koniecznym było poddanie weryfikacji próbek pisma J. B. (1). Wnioskodawca w tym zakresie w sposób konsekwentny wnosił o przeprowadzenie dowodu z badania grafologicznego pisma przez Instytut Ekspertyz Sądowych w K.. Jednak wymieniony Instytut konsekwentnie wskazywał, że zgromadzony w sprawie materiał porównawczy nie pozwala na wydanie opinii przy zachowaniu standardów wdrożonych przez tę jednostkę. Okoliczność ta nie mogła jednak uniemożliwić przeprowadzenie dowodu z opinii grafologicznej. W tym zakresie Sąd Okręgowy przeprowadzał dowody
w zakresie możliwym do przeprowadzenia, przy braku innych wniosków ze strony wnioskodawcy.

Przeprowadzony w sprawie dowód z opinii grafologicznej nie został skutecznie zakwestionowany, brak jest też podstaw by uznać opinię biegłego W. W. za nierzetelną. Sąd Okręgowy uznając opinię za przekonującą, podzielił jej ostateczne wnioski w całości i przyjął jako podstawę ustaleń w niniejszej sprawie. Okoliczność ta przesądziła o konieczności zmiany zaskarżonego postanowienia i oddaleniu wniosku A. B. w przedmiocie zamiany postanowienia Sądu Rejonowego
w Z. z dnia 14 czerwca 2007 r., sygn. I Ns 434/07.

Jedynie dodatkowo wskazać należy, że wobec powyższego, zbędnym było odnoszenie się do zarzutów apelującej w kwestii nieodroczenia rozprawy
i zamknięcie przewodu sądowego pomimo nieprawidłowości w doręczeniu zawiadomienia uczestników o przesłuchaniu w Konsulacie R. w C., w sytuacji gdy zarzut nieautentyczności testamentu okazał się zasadny i przesądzający
o konieczności zmiany zaskarżonego orzeczenia zgodnie z wnioskiem apelacji.

Z tego też względu Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone postanowienie na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. i orzekł o oddaleniu wniosku
o zmianę postanowienia spadkowego z dnia 14 czerwca 2007 r., sygn. I Ns 434/07.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na zasadzie
art. 520 § 3 k.p.c. w zw. z § 8 pkt. 2 i § 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. 2002 nr 163 poz. 1348).

(...)