Pełny tekst orzeczenia

WYROK

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 25 kwietnia 2016 roku powód T. K. domagał się zasądzenia od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. (po zmianie firmy (...) na (...) Spółka Akcyjna V. (...) w W.) na swoją rzecz kwoty 5 599,96 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 26 lutego 2016 roku do dnia zapłaty, tytułem świadczenia wykupu w związku z rozwiązaniem umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym ze składką regularną M. (...) z dnia 22 grudnia 2011 roku.

*

Wyrokiem z dnia 9 maja 2017 roku Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie:

I.  zasądził od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powoda T. K. kwotę 5 999,96 zł z ustawowym odsetkami za opóźnienie od dnia 23 kwietnia 2016 roku do dnia zapłaty;

II.  oddalił powództwo w pozostałym zakresie;

III.  zasądził od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powoda T. K. kwotę 2 667 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwany S. Towarzystwo (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. prowadzi działalność gospodarczą w zakresie ubezpieczeń na życie.

W dniu 13 grudnia 2011 roku T. K. złożył do pozwanego wniosek o zawarcie umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym M. (...). W treści wniosku powód wskazał, iż wysokość rocznej stawki regularnej wynosić będzie 2 500 zł, zaś pierwszy okres ubezpieczenia określił na 30 lat. Oświadczył też, że otrzymał i zapoznał się z treścią Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną M. (...) o indeksie (...), a także z treścią postanowień szczegółowych od OWU na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną M. (...)- (...) - (...).

W dniu 22 grudnia 2011 roku pozwany wystawił polisę nr (...), potwierdzającą zawarcie umowy z T. K.. W treści polisy wskazano, iż ubezpieczenie obejmuje okres od 22 grudnia 2011 roku do 21 grudnia 2041 roku, składka regularna wynosi 2 500 zł rocznie, świadczenie z tytułu dożycia odpowiada wartości rachunku, świadczenie z tytułu śmierci stanowi wyższą z kwot: kwoty równej wartości rachunku powiększoną o kwotę równą 10 % wartości części bazowej rachunku lub kwoty równej sumie wpłaconych składek regularnych i składek dodatkowych zmniejszonej o wartość środków odpisanych z rachunku jednostek funduszy w związku z częściowymi wypłatami świadczeń wykupu. Z treści polisy wynikało również, iż świadczenie wykupu stanowi kwota nie wyższa niż kwota odpowiadająca wartości części wolnej rachunku powiększona o określony procent wartości części bazowej rachunku, zgodnie z tabelą wskazaną w załączniku nr 1 od OWU.

W § 2 ust. 1 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną M. (...) o indeksie (...) zawarte zostały definicje użytych w postanowieniach określeń, w tym m. in.:

- § 2 ust. 1 pkt 23 świadczenie z tytułu dożycia – kwota świadczenia z umowy wypłacana przez ubezpieczyciela w przypadku dożycia przez ubezpieczonego daty dożycia;

- § 2 ust. 1 pkt 24 świadczenie z tytułu śmierci – kwota świadczenia z umowy wypłacana przez ubezpieczyciela w przypadku śmierci ubezpieczonego w okresie ubezpieczenia;

- § 2 ust. 1 pkt 25 świadczenie wykupu – kwota świadczenia z umowy wpłacana przez ubezpieczyciela w przypadkach określonych w OWU, z przyczyn innych niż dożycie przez ubezpieczonego daty dożycia, śmierć ubezpieczonego lub odstąpienie przez ubezpieczającego od umowy;

- § 2 ust. 1 pkt 33 wartość części bazowej rachunku – stanowiąca część bazową rachunku wartość środków zapisanych w danym dniu na rachunku jednostek funduszy, obliczona jako liczba jednostek funduszy pomnożona przez właściwe ceny jednostek funduszy, powiększona o wartość gotówki;

- § 2 ust. 1 pkt 34 wartość części wolnej rachunku – stanowiąca część wolną rachunku wartość środków zapisanych w danym dniu na rachunku jednostek funduszy, obliczona jako liczba jednostek funduszy pomnożona przez właściwe ceny jednostek funduszy, powiększona o wartość gotówki;

- § 2 ust. 1 pkt 35 wartość rachunku – wartość wszystkich środków zapisanych na rachunku jednostek funduszy równa sumie wartości części bazowej rachunku oraz wartości części wolnej rachunku;

-§ 2 ust. 1 pkt 3 część bazowa rachunku – część środków zapisanych na rachunku jednostek funduszy, pochodzących ze składki regularnej za okres bazowy;

- § 2 ust. 1 pkt 4 część wolna rachunku – część środków zapisanych na rachunku jednostek funduszy, pochodzących ze składki regularnej należnej po okresie bazowym oraz ze składki dodatkowej;

- § 2 ust. 1 pkt 12 okres bazowy – okres pierwszych siedmiu lat polisy, z zastrzeżeniem § 15 ust. 6 OWU.

W myśl § 3 OWU przedmiotem umowy jest życie ubezpieczonego oraz inwestowanie środków pochodzących ze składek wpłacanych z tytułu umowy w ramach ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych w okresie, na jaki umowa została zawarta. Celem umowy nie jest realizacja zysków w krótkim horyzoncie czasowym. Zakres ubezpieczenia obejmuje następujące zdarzenia ubezpieczeniowe: dożycie przez ubezpieczonego daty dożycia i śmierć ubezpieczonego w okresie ubezpieczenia.

Zgodnie z § 4 ust. 3 w przypadku zajścia zdarzeń określonych w OWU, innych niż wskazane w § 3 ust. 2 (dożycie lub śmierć) lub § 6 ust. 2 (odstąpienie od umowy w terminie 30 dni) ubezpieczyciel wypłaca ubezpieczającemu świadczenie wykupu w wysokości kwoty nie wyższej niż kwota odpowiadająca wartości części wolnej rachunku, powiększonej o określony procent wartości części bazowej rachunku, wskazany w ust. 15 załącznika nr 1 do OWU.

Stosownie do § 6 ust. 9 w każdym czasie trwania umowy, ubezpieczający może złożyć pisemne oświadczenie o rozwiązaniu umowy. W przypadku złożenia oświadczenia, postanowienia dotyczące zasad dokonywania wypłaty świadczenia wykupu stosuje się odpowiednio. W myśl § 10 ust. 1 pkt 3 umowa ulega rozwiązaniu wskutek m. in. nieopłacenia przez ubezpieczonego składki regularnej w przypadku, o którym mowa w 12 ust. 6. Stosownie do ust. 2 § 10 w ww. przypadku ubezpieczyciel dokona wypłaty kwoty w wysokości świadczenia wykupu, zgodnie z zasadami wypłaty świadczenia wykupu określonymi w § 23.

Z kolei § 10 ust. 4 przewidywał, że w przypadku przedterminowego rozwiązania umowy na skutek zdarzeń, o których mowa w ust. 1 pkt 2-3 i 6, wypłacona wysokość świadczenia wykupu w zakresie wartości części bazowej rachunku uwzględnia jej pomniejszenie o koszty poniesione przez ubezpieczyciela związane z dystrybucją i zawarciem umowy oraz koszty związane z prowadzeniem przez ubezpieczyciela działalności gospodarczej, które w związku z przedterminowym rozwiązaniem umowy nie będą mogły zostać pokryte z opłat określonych w § 24 ust. 1, jakie byłby pobierane przez ubezpieczyciela w trakcie całego okresu, na jaki umowa została zawarta. Wypłacając świadczenie wykupu ubezpieczyciel nie nalicza ani nie potrąca z wypłacanego świadczenia jakiejkolwiek kary umownej lub odstępnego w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego związanych z przedterminowym rozwiązaniem umowy.

Z § 23 ust. 1 OWU wynikało, iż ubezpieczający ma prawo w każdym czasie, nie wcześniej jednak niż po upływie okresu uprawniającego do odstąpienia od umowy, wystąpić o całkowitą wypłatę świadczenia wykupu, pod warunkiem, że opłacił wszystkie składki regularne w należnej wysokości, wymagane do dnia złożenia wniosku. Złożenie wniosku o całkowitą wypłatę świadczenia wykupu skutkuje rozwiązaniem umowy z dniem złożenia wniosku. Zgodnie z § 23 ust. 5 OWU wysokość świadczenia wykupu na dany dzień jest równa wartości części wolnej rachunku oraz określonego procentu wartości części bazowej rachunku, wskazanego w ust. 15 załącznika nr 1 do OWU. W myśl ust. 6 § 23 wysokość określonego procentu wartości części bazowej rachunku, o którym mowa w ust. 5 ustalana jest na podstawie okresu ubezpieczenia dla danej umowy, aktualnego na dzień jej zawarcia oraz roku. Tabela nr 15 zamieszczona w załączniku nr 1 do OWU wskazuje procent części bazowej rachunku wypłacany ubezpieczającemu w przypadku odpisania jednostek funduszy z części bazowej rachunku w związku z całkowitą lub częściową wypłatą świadczenia wykupu. Wysokość świadczenia wypłacanego ubezpieczonemu w przypadku wypowiedzenia umowy (świadczenie wykupu) uzależniona jest od czasu trwania polisy i przy zawarciu umowy na 30 lat wynosi w piątym roku polisy – 40 % części bazowej rachunku.

W § 24 OWU wskazano, iż z tytułu zawarcia i wykonywania umowy ubezpieczyciel pobiera następujące opłaty: opłatę wstępną, opłatę za udzielanie tymczasowej ochrony ubezpieczeniowej, opłatę za ryzyko, opłatę administracyjną, opłatę za zarządzanie aktywami rachunku jednostek uczestnictwa, opłatę za zarządzanie aktywami portfeli modelowych, opłatę operacyjną oraz inne opłaty z tytułu dodatkowych usług oferowanych przez ubezpieczyciela w związanych Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowych określonych w regulaminach.

Z § 2 postanowień szczegółowych do Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Regularną M. (...) (...)- (...) - (...) wynikało, iż w pierwszym roku polisy ubezpieczyciel dokona powiększenia rachunku jednostek funduszy, przez zapisanie na rachunku jednostek funduszy dodatkowej kwoty, która odpowiada określonemu procentowi wartości składki regularnej należnej w pierwszym roku polisy na zasadach określonych w ust 2-3. W odniesieniu do umów ubezpieczenia zawartych na okres 30 lat, wskazany procent składki regularnej wynosił 30 %.

Wniosek o zawarcie umowy ubezpieczenia powód złożył agentowi (...) Sp. z o. o., która wykonywała usługi pośrednictwa ubezpieczeniowego na rzecz pozwanego.

Umowa łącząca strony została rozwiązana w dniu 5 lutego 2016 roku z uwagi na to, iż powód nie opłacił składki regularnej. W piśmie z dnia 24 lutego 2016 roku pośrednik ubezpieczeniowy poinformował T. K. o rozwiązaniu umowy oraz dokonaniu wypłaty świadczenia wykupu. Z rozliczenia dokonanego przez pozwanego wynikało, iż wartość jednostek uczestnictwa na dzień rozwiązania umowy wynosiła 9 333,79 zł, wartość części bazowej rachunku 9 333,26 zł, suma wpłaconych składek 10 000 zł, zaś świadczenie wykupu netto – 3 733,30 zł.

W piśmie z dnia 7 kwietnia 2016 roku, doręczonym dnia 8 kwietnia 2016 roku, pełnomocnik powoda wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 5 599,96 zł stanowiącej 60 % wartości rachunku z chwili rozwiązania umowy w terminie 14 dni pod rygorem skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego.

Sąd Rejonowy wskazał, na podstawie jakich dowodów ustalił powyższy stan faktyczny i podkreślił, że jest on co do zasady bezsporny.

Sąd Rejonowy podniósł, nie było podstaw do dopuszczenia dowodu z opinii biegłego aktuariusza, gdyż w realiach niemniejszej sprawy nie byłby on przydatny. Strona powodowa nie kwestionowała ostatecznie autentyczności dokumentów przedłożonych przez pozwanego dotyczących wysokości poniesionych przez niego kosztów związanych z umową, podnosiła jedynie, że nie mają one znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Według zaś pozwanego przedmiotem ustaleń biegłego miała być: prawidłowość kalkulacji ponoszonych przez pozwanego kosztów związanych z umową, wpływu kosztów związanych z umową na wysokość świadczeń określonych w umowach, ustalenie, iż świadczenie wykupu jest najczęściej realizowanym świadczeniem umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, istnienia wzajemnych powiązań pomiędzy wartością świadczeń określonych w umowie zawartej z powodem a kosztami i ryzykiem pozwanego oraz wpływu ustalenia, że kwestionowane postanowienia umowy stanowią klauzule niedozwolone oraz konieczność wypłaty przez pozwanego wartości rachunku na możliwość wykonywania przez niego zobowiązań oraz możliwość prowadzenia działalności ubezpieczeniowej. Zdaniem Sądu Rejonowego wysokość kosztów poniesionych przez pozwanego nie była kwestionowana, zaś pozostałe okoliczności powołane w tezie dowodowej nie miały jakiegokolwiek znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie.

Ponadto, wprawdzie strona pozwana wskazała rodzaje poniesionych kosztów z tytułu umowy, ale nie sprecyzowała, w jakim zakresie znalazły one pokrycie w pobranych przez nią opłatach, ani też nie przedstawiła materiału dowodowego, w oparciu o który można byłoby dokonać oceny ich wysokości.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał powództwo za częściowo zasadne.

Okoliczność sporną w niniejszej sprawie stanowiło jedynie uprawnienie, które przysługiwało stronie pozwanej na podstawie ogólnych warunków ubezpieczenia, do pomniejszenia ogólnej wartości rachunku powoda o określony procent w przypadku, gdyby doszło do rozwiązania umowy przed upływem 30 lat. W ocenie powoda postanowienia ogólnych warunków umowy, na podstawie których wartość świadczenia została pomniejszona o 60 % stanowią niedozwolone postanowienia umowne, dlatego też powód powinien otrzymać całość kwoty odpowiadającej wartości rachunku z dnia rozwiązania umowy.

Zgodnie z art. 805 § 1 k.c. przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę.

W myśl art. 15 ust. 1, 3 i 5 ustawy z dnia 11 września 2015 roku o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz. U. z 2015 roku, poz. 1206) zakład ubezpieczeń udziela ochrony ubezpieczeniowej na podstawie umowy ubezpieczenia zawartej z ubezpieczającym. Umowa ubezpieczenia, ogólne warunki ubezpieczenia oraz inne wzorce umowy powinny być formułowane jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Postanowienia umowy ubezpieczenia, ogólnych warunków ubezpieczenia oraz innych wzorców umowy sformułowane niejednoznacznie interpretuje się na korzyść ubezpieczającego, ubezpieczonego lub uprawnionego z umowy ubezpieczenia. Podobne regulacje zawierał także art. 12 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o działalności ubezpieczeniowej.

Z art. 384 k.c. wynika, iż ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy (§ 1). W razie gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, wiąże on także wtedy, gdy druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści. Nie dotyczy to jednak umów zawieranych z udziałem konsumentów, z wyjątkiem umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego (§ 2).

Natomiast art. 385 k.c. przewiduje, że w razie sprzeczności treści umowy z wzorcem umowy strony są związane umową. Wzorzec umowy powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Postanowienia niejednoznaczne tłumaczy się na korzyść konsumenta. Zasady wyrażonej w zdaniu poprzedzającym nie stosuje się w postępowaniu w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. Z kolei art. 385 ¹ k.c. stanowi, iż postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie (§ 2). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3).

Z art. 385 ² k.c. wynika, iż oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

W myśl art. 385 ³ k.c. w razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności: wyłączają obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie niespełnione w całości lub części, jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania (pkt 12), przewidują utratę prawa żądania zwrotu świadczenia konsumenta spełnionego wcześniej niż świadczenie kontrahenta, gdy strony wypowiadają, rozwiązują lub odstępują od umowy (pkt 13), pozbawiają wyłącznie konsumenta uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia (pkt 14), nakładają wyłącznie na konsumenta obowiązek zapłaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy (pkt 16) oraz nakładają na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego (pkt 17).

Od strony procesowej ochrona konsumenta oparta na art. 385 ¹ k.c. ma charakter dwojaki, gdyż może być ona udzielona w każdym toczącym się między konsumentem a przedsiębiorcą procesie, a także w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone.

Pojęcie „głównego świadczenia stron” należy interpretować raczej wąsko, w nawiązaniu do pojęcia elementów umowy przedmiotowo istotnych. Do elementów tych zaliczyć będzie można wynagrodzenie i cenę oraz świadczenie wzajemne przedsiębiorcy – towar, usługę, np. elementem tym będzie ilość i cena towaru w umowie sprzedaży, ale już nie określenie jakości towaru. Essentialia negotii umowy nie podlegają kontroli, chyba że zostaną sformułowane w sposób niejednoznaczny.

Nie zalicza do grupy „głównych świadczeń stron” świadczeń ubocznych ani postanowień, których zastosowanie wywiera wpływ na wysokość świadczenia, w tym świadczeń głównych, np. klauzul waloryzacyjnych.

Sąd Rejonowy wskazał, że umowa, z której powód wywodził roszczenia, została zawarta pomiędzy stroną pozwaną jako przedsiębiorcą a powodem jako konsumentem, zaś jej postanowienia nie zostały uzgodnione z powodem indywidualnie. Stanowiły one wzorzec umowy zaproponowany konsumentowi przez kontrahenta.

Sąd pierwszej instancji nie podzielił stanowiska pozwanego, iż wskazane w umowie ubezpieczenia świadczenie wykupu należało do głównych świadczeń stron. Na podstawie umowy łączącej strony powód zobowiązał się terminowo opłacać składki, a pozwany zobowiązał się wypłacić świadczenie w przypadku zajścia w życiu ubezpieczającego zdarzenia przewidzianego w umowie. Do wykupu polisy i pobrania opłaty z tego tytułu dochodzi zatem dopiero po rozwiązaniu umowy, a więc poza zakresem głównych świadczeń stron. Zdarzeniem, które aktualizuje odpowiedzialność ubezpieczyciela względem ubezpieczającego, nie jest rozwiązanie umowy. Ponadto przepisy regulujące umowę ubezpieczenia nie przewidują świadczenia – świadczenia wykupu, które w swojej istocie jest tożsame z pobieraną przez innych ubezpieczycieli opłatą likwidacyjną w przypadku rozwiązania umowy przed terminem jej obwiązywania. Fakt, że w przedmiotowej umowie ubezpieczenia „świadczenie wykupu” zostało określone w OWU przez przedsiębiorcę jako jedno ze świadczeń oraz ujęte w dziale OWU „zasady wypłaty świadczeń” nie oznacza, że jest jednym z głównych świadczeń stron tej umowy ubezpieczenia.

Zdaniem Sądu Rejonowego określony w tabeli (załącznik nr 1 do OWU) procent Wartości Części Bazowej Rachunku wypłacany ubezpieczającemu w związku z całkowitą lub częściową wypłatą świadczenia wykupu kształtuje obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza jego interesy.

Powszechnie przyjmuje się, że sprzeczne z dobrymi obyczajami są te postanowienia umowne, które godzą w równowagę kontraktową stron danego stosunku prawnego, które w konsekwencji rażąco naruszają interes konsumenta, rozumiany jako nieusprawiedliwioną dysproporcję na niekorzyść konsumenta praw i obowiązków stron, wynikających z umowy. Sąd Rejonowy odwołał się również do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 2013 roku, I CSK 149/13, OSNC 2014/10/103, dotyczącego opłaty likwidacyjnej.

Sąd Rejonowy podzielił stanowisko Sądu Najwyższego, dodając, że kwota pomniejszenia świadczenia wykupu została określona ryczałtowo w oderwaniu od rzeczywistych kosztów ponoszonych przez ubezpieczyciela w związku z zawarciem i wykonaniem przedmiotowej umowy, ani bowiem w tabeli opłat ani w samych OWU, w których określono zasady naliczenia świadczenia wykupu, nie powiązano jej wysokości z jakimikolwiek kosztami poniesionymi przez stronę pozwaną w związku z zawarciem przedmiotowej umowy, jej trwaniem, oraz rozwiązaniem na skutek wypowiedzenia. W istocie zatem „potrącenie” części wartości umorzonych jednostek funduszów nabytych za dotychczas opłacone przez powoda składki stanowi świadczenie konsumenta za bliżej nie określone czynności pozwanego. Nie jest możliwe powiązanie tak określonego świadczenia z konkretnymi kosztami, które miała ponieść strona pozwana w związku z zawarciem z powodem umowy ubezpieczenia. Co więcej, fakt złożenia przez pozwanego wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii aktuariusza wskazuje, że ustalenie tych kosztów wymaga wiadomości specjalnych.

Powyższe okoliczności świadczą o tym, że celem tych uregulowań umownych było zabezpieczenie interesów strony pozwanej poprzez ustanowienie opłaty likwidacyjnej, zawartej w mechanizmie ustalania wysokości świadczenia wykupu, a także zapewnienie w ten sposób, że umowa nie zostanie przedwcześnie wypowiedziana, a gdyby to nastąpiło, ubezpieczyciel uzyska swoiste zryczałtowane odszkodowanie. Tego rodzaju zastrzeżenie nakładało też na powoda jako konsumenta, nadmiernie wygórowane świadczenie na wypadek wypowiedzenia umowy, skoro w istocie pozbawiało go aż tak wysokiej wartości środków wynikających z umorzenia jednostek na jego rachunku inwestycyjnym. Opłata w takiej formie stanowi rodzaj sankcji za brak możliwości dalszego kontynuowania umowy.

Należy też zauważyć, że pozwany posiada pełną autonomię co do podejmowanych decyzji o zorganizowaniu swej działalności, decydując o strategii sprzedaży produktów ubezpieczeniowych, o tym, w jakim stopniu korzystać będzie z własnych zasobów a w jakim z usług akwizycyjnych innych firm. Pozwany a nie konsument bierze udział w ustalaniu prowizji dla pośredników. To pozwany decyduje także o innych aspektach swej działalności, w tym co do liczby otwartych placówek, zatrudnionych tam pracowników, czy o wydatkach związanych z reklamą i promocją. Nie jest zatem słuszne, aby ubezpieczyciel, nawet zawierający umowę z elementem kapitałowym, obciążał konsumenta funkcjonowaniem przedsiębiorstwa w tak znacznym stopniu, tym bardziej, że konsument w momencie zawarcia umowy nie zna kosztów związanych z zawarciem przez siebie umowy, wypłaconych pośrednikom w chwili jej zawarcia i należnym w okresach późniejszych.

Wobec powyższego Sąd Rejonowy uznał, iż postanowienie wzorca umownego zawarte w § 23 ust. 5 OWU w zw. z ust. 15 załącznika nr 1 do OWU, przewidujące pomniejszenie części wartości bazowej rachunku stanowi niedozwoloną klauzulę umowną, co zgodnie z przepisem art. 385 ¹ k.c. ma ten skutek, że takie postanowienie nie wiąże konsumenta.

Podstawą prawną zasądzonego świadczenia nie były przepisy o nienależnym świadczeniu (art. 410 k.c.) albowiem powód nic nie świadczył pozwanemu w ramach opłaty likwidacyjnej, a jedynie strona pozwana niezasadnie pomniejszyła świadczenie powoda o opłatę likwidacyjną. Zatem powód domagał się spełnienia świadczenia z umowy w całości a nie pomniejszonego jednostronnie przez pozwaną. W konsekwencji podstawą prawną uwzględnienia powództwa był art. 353 k.c. w zw. z § 23 pkt 1 OWU, stanowiących integralną część umowy, zobowiązujący stronę pozwaną do świadczenia z umowy zawartej miedzy stronami.

Zdaniem Sądu Rejonowego nie zasługują na uwzględnienie twierdzenia pozwanego, z których wynikało, iż domaganie się przez powoda zwrotu kwoty 750 zł, o którą pozwany powiększył stan jego rachunku w pierwszym roku obowiązywania umowy, stanowiło nadużycie prawa. Wprawdzie wspomniana okoliczność nie była kwestionowana przez stronę przeciwną, jednakże nie można pominąć, iż w czasie obowiązywania umowy powód uiścił tytułem składek kwotę 10 000 zł, zaś wartość rachunku na dzień rozwiązania umowy wynosiła 9 333,26 zł. Nie ulega zatem wątpliwości, iż powód przez okres obowiązywania umowy nie uzyskał żadnej wymiernej korzyści wynikającej z inwestowania środków pochodzących z tytułu składek ubezpieczeniowych, nawet przy uwzględnieniu dokonania powiększenia jego rachunku kwotą 750 zł pochodzącą ze środków towarzystwa ubezpieczeń. Nie można zatem przyjąć, że roszczenie powoda w tym zakresie stanowi nadużycie prawa.

Rozstrzygnięcie o odsetkach ustawowych za opóźnienie Sąd Rejonowy uzasadnił art. 481 § 1 i § 2 k.c., przyjmując, że świadczenie powinno zostać spełnione przez pozwanego w terminie wskazanym przez powoda w wezwaniu do zapłaty (art. 455 k.c.). Dalej idące żądanie odsetek ustawowych za opóźnienie Sąd Rejonowy uznał za niezasadne.

Rozstrzygnięcie o kosztach procesu Sąd Rejonowy uzasadnił art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w zw. z art. 100 zd. 2 k.p.c., zasądzając na rzecz powoda całość kosztów procesu, gdyż uległ on w nieznacznej części swojego roszczenia. Koszty te obejmowały opłatę od pozwu (250 zł), wynagrodzenie pełnomocnika (2 400 zł) oraz opłatę skarbową od pełnomocnictwa (17 zł).

*

Apelację od tego wyroku wniósł pozwany V. L. Towarzystwo (...) w W., zaskarżając wyrok Sądu Rejonowego w punktach I. i III.

Pozwany zarzucił zaskarżonemu wyrokowi:

I.  naruszenie przepisów prawa procesowego, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, tj.

1)  art. 217 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. i art. 278 § 1 k.p.c. przez oddalenie wniosku dowodowego o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego aktuariusza na okoliczności wskazane w sprzeciwie od nakazu zapłaty, pomimo tego, że dowód dotyczył faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy,

2)  art. 65 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 13 ust. 4 pkt 2, pkt 5 i pkt 6 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o działalności ubezpieczeniowej (obowiązującej w czasie zawarcia i obowiązywania umowy między stronami) poprzez brak uznania, że świadczenie wykupu jest głównym świadczeniem pozwanego na rzecz powoda, a w konsekwencji niesłuszne niezastosowanie normy z art. 385 ¹ § 1 zd. 2 k.c.,

3)  art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez uznanie, że postanowienia dotyczące świadczenia wykupu kształtowały prawa powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interes, w szczególności poprzez dokonanie oceny przez pryzmat naruszenia dobrych obyczajów i interesów przeciętnego konsumenta a nie osoby występującej indywidualnie z powództwem,

4)  art. 385 ² k.c. poprzez jego błędną interpretację i niezastosowanie w sprawie, tj. dokonanie indywidualnej kontroli wzorca umownego z pominięciem reguły interpretacyjnej wyznaczonej przez przepisy prawa, w tym w szczególności bez dokonania oceny zgodności postanowień umowy z dobrymi obyczajami według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny, w tym kwestii długoterminowości umowy (30 lat) oraz zadeklarowania składki w wysokości 2 500 zł rocznie,

5)  art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 18 ust. 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o działalności ubezpieczeniowej poprzez nieuwzględnienie przy ocenie naruszenia dobrych obyczajów faktu, że zakłady ubezpieczeń są zobligowane tak tworzyć warunki umów, aby bezwzględnie zabezpieczyć pewność wykonywania wszystkich swoich umownych zobowiązań,

6)  art. 385 ² k.c. w zw. z art. 65 § 2 k.c. poprzez jego błędną interpretację i niezastosowanie w sprawie, tj. dokonanie indywidualnej kontroli wzorca umownego z pominięciem reguły interpretacyjnej wyznaczonej w art. 153 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o działalności ubezpieczeniowej, poprzez jej niezastosowanie i przyjęcie, iż pozwany, jako zakład ubezpieczeń, nie ma prawa pokrycia kosztów prowadzonej działalności ze środków wpłaconych przez powoda jako składki z tytułu zawartej umowy ubezpieczenia,

7)  art. 153 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o działalności ubezpieczeniowej oraz § 2 ust. 1 pkt. 19-21 oraz art. 16 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 grudnia 2009 roku w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji (Dz. U. z 2009 roku, Nr 226 poz. 1825) poprzez ich niezastosowanie i przyjęcie, iż pozwany, jako zakład ubezpieczeń, nie ma prawa pokrycia kosztów prowadzonej działalności ze środków wpłaconych przez powoda jako składka z tytułu zawartej umowy ubezpieczenia,

8)  art. 385 ³ pkt 12 i 13 k.c. w zw. z art. 65 § 2 k.c. poprzez błędne zastosowanie i przyjęcie, że postanowienie umowne regulujące świadczenie wykupu stanowi klauzulę szarą wskazaną w punktach 12 i 13 wzmiankowanego przepisu,

z ostrożności procesowej, na wypadek uznania przez Sąd Odwoławczy, że pozwany nie był uprawniony do zatrzymania części środków znajdujących się na rachunku ubezpieczeniowym powoda, pozwany zarzucił naruszenie prawa materialnego:

9)  art. 409 k.c. poprzez jego niezastosowanie i nieuwzględnienie faktu, że pozwany, w świetle znajdującej się w aktach dokumentacji kosztowej, zużył korzyść uzyskaną od powoda w taki sposób, że nie jest wzbogacony o różnicę pomiędzy wartością rachunku ubezpieczeniowego a wypłaconym świadczeniem wykupu,

10)  art. 5 k.c. w zw. z 405 k.c. poprzez nieuwzględnienie zarzutu nadużycia prawa podmiotowego przez powoda w odniesieniu do dodatkowej alokacji w kwocie 750 zł, co doprowadziło do wzbogacenia powoda względem pozwanego, pozostającego w uzasadnionym przekonaniu co do zamiaru dotrwania powoda do końca okresu ubezpieczenia, co doprowadziło do bezpodstawnego wzbogacenia powoda względem pozwanej,

11)  art. 455 k.c. w zw. z art. 817 § 1 k.c. poprzez zasądzenie odsetek od dnia 23 kwietnia 2016 roku, podczas gdy odsetki należałoby ewentualnie liczyć najwcześniej od 31. dnia następującego po dniu doręczenia pozwanemu wezwania do zapłaty.

Pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa w całości i o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu za obie instancje według norm prawem przepisanych, a także o kontrolę na podstawie art. 380 k.p.c. postanowienia o oddaleniu wniosku dowodowego o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego aktuariusza i przeprowadzenie tego dowodu w postępowaniu odwoławczym.

Powód w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego nie jest zasadna.

Sąd Rejonowy poczynił w sprawie prawidłowe ustalenia faktyczne i ocenił dowody zgodnie z dyspozycją art. 233 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy przyjmuje te ustalenia za własne.

Odnosząc się do zarzutu powoda naruszenia przepisów o postępowaniu dowodowym przez oddalenie wniosku dowodowego z opinii biegłego aktuariusza, należy zwrócić uwagę, że Sąd Rejonowy oddalił ten wniosek na rozprawie w dniu 23 lutego 2017 roku (k. 177). Obecny wówczas pełnomocnik pozwanego nie złożył zastrzeżenia, a zatem zgodnie z art. 162 k.p.c. strona pozwana nie może skutecznie powoływać się na takie uchybienie w apelacji i nie było podstaw do uwzględnienia tego wniosku, ponowionego w apelacji.

Sąd Okręgowy podziela też stanowisko Sądu pierwszej instancji, iż dowód z opinii biegłego aktuariusza nie dotyczył okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Opinia biegłego nie może zastępować dowodów źródłowych, które strona powinna przedstawić w niniejszym postępowaniu, nie może też służyć analizie ryzyka ponoszonego przez ubezpieczyciela w związku z przedwczesnym ustaniem tego typu umów i zamieszczaniem w nich niedozwolonych postanowień umownych. Rzeczą pozwanego jako profesjonalisty jest taka organizacja swojej działalności, także w zakresie ponoszonych kosztów, aby w sposób dostateczny zabezpieczyć się przed ryzykiem nieosiągnięcia celu części zawartych umów i zapewnić pewność swojego funkcjonowania. Pozwanego obciąża też ryzyko wypłaty pośrednikom znacznych prowizji, których nie rekompensował uzyskiwany dochód. Pokryciu kosztów pozwanego mają służyć należycie ukształtowane opłaty a nie postanowienia umowy nakładające na konsumenta nadmierne sankcje za jej przedwczesne rozwiązanie.

Sąd Rejonowy – co do zasady – dokonał również prawidłowej oceny prawnej ustalonego stanu faktycznego, a mianowicie słusznie uznał za abuzywne postanowienie § 23 ust. 5 OWU umowy łączącej strony w związku z ust. 15 załącznika nr 1 do OWU w zakresie, w jakim przewidują one, że w przypadku rozwiązania umowy na skutek nieuiszczenia składki w piątym roku jej obowiązywania, wysokość świadczenia wykupu jest równa wartości części wolnej rachunku oraz określonego procentu wartości części bazowej rachunku, wskazanego w tymże załączniku, wynoszącego wówczas 40 %.

Postanowienia te rażąco naruszają interes powoda – konsumenta i są sprzeczne z dobrymi obyczajami (art. 385 ¹ § 1 k.c.). Zauważyć należy, że w art. 385 ³ pkt 17 k.c. wskazano, iż w razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności nakładają na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego. Wprawdzie w przypadku niniejszej sprawy niedozwolone postanowienie umowne nie miało charakteru prawnego kary umownej bądź odstępnego, ale polegało ono na pomniejszeniu świadczenia wykupu o określony procent wartości części bazowej rachunku, wynoszący w piątym roku umowy 40 %, którego ekonomiczny rezultat jak i uzasadnienie zasadności pomniejszenia należy uznać za analogiczne do tych, które występuje w przypadku rażąco wygórowanej kary umownej bądź odstępnego. Wobec powyższego, mimo, że przedmiotowe niedozwolone postanowienie umowne nie odpowiada literalnie której z tzw. klauzul szarych, wymienionych w art. 385 ³ k.c., z uwagi na jego skutki tożsame do wskazanej wyżej klauzuli z pkt 17. oraz rażące naruszenie interesów konsumenta, powinno zostać uznane za abuzywne. W tym zakresie zachowuje aktualność stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w odniesieniu do wygórowanej opłaty likwidacyjnej w wyroku z dnia 18 grudnia 2013 roku, I CSK 149/13, gdyż – mimo innej konstrukcji prawnej tejże opłaty – postanowienie dotyczące świadczenia wykupu, pomniejszające w znacznej części wypłacane świadczenie, w oderwaniu od rzeczywistych kosztów ubezpieczyciela, jest wyrazem nierówności stron stosunku zobowiązaniowego, chroniąc przedsiębiorcę kosztem konsumenta i przerzucając na konsumenta w nadmiernej części ryzyko prowadzonej przez ubezpieczyciela działalności.

Wobec powyższego fakt, że przedmiotowa klauzula abuzywna nie odpowiada klauzulom wymienionym w art. 385 ³ pkt 12 i 13, nie miał wpływu na prawidłowość zaskarżonego wyroku.

Zawarta przez strony umowa nie gwarantowała osiągnięcia dochodu żadnej ze stron i była inwestycją obarczoną ryzykiem straty. Twierdzenie pozwanego, że przy odpowiednio długim czasie trwania umowy koszty poniesione w początkowym okresie mogłyby zostać skompensowane zyskami osiągniętymi w kolejnych latach, należy uznać za dowolne.

Sąd Okręgowy podziela też stanowisko Sądu pierwszej instancji, że konsekwencją bezskuteczności wskazanego wyżej postanowienia umowy jest obowiązek wypłaty przez pozwanego powodowi świadczenia wykupu bez jego pomniejszenia wynikającego z ust. 15 załącznika nr 1 do OWU. W pełni skuteczne pozostaje bowiem postanowienie OWU przewidujące w razie rozwiązania umowy na skutek nieuiszczenia składki obowiązek wypłaty świadczenia wykupu odpowiadającego sumie wartości części wolnej rachunku oraz wartości części bazowej rachunku. Roszczenie powoda miało zatem oparcie w umowie stron i w treści postanowień OWU w zakresie, w jakim nie zostały one uznane za abuzywne, i pozwany powinien to świadczenie spełnić (art. 353 § 1 k.c.).

Zgodnie z § 23 ust. 12 OWU wypłata świadczenia wykupu powinna nastąpić niezwłocznie po otrzymaniu przez ubezpieczyciela niezbędnych dokumentów, jednak nie później niż w terminie 14 dni od uwzględnionego przy obliczaniu kwoty do wypłaty dnia wyceny ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego. Zważywszy, że już w dniu 24 lutego 2016 roku pozwany dokonał rozliczenia umowy (k. 77), niewątpliwie w dniu 23 kwietnia 2016 roku pozostawał w opóźnieniu w wypłacie pozostałej należnej powodowi części świadczenia wykupu i powodowi należą się zasądzone odsetki ustawowe za opóźnienie (art. 481 § 1 i § 2 k.c.). Zauważyć trzeba, że powód nie zaskarżył rozstrzygnięcia oddalającego częściowo jego żądanie z tytułu odsetek ustawowych za opóźnienie, a z apelacji pozwanego Sąd Odwoławczy nie mógł zaś zmienić zaskarżonego wyroku w części niezaskarżonej i na niekorzyść pozwanego (art. 378 § 1 k.p.c. i art. 384 k.p.c.). Tym samym, mimo błędnego powiązania przez Sąd pierwszej instancji wymagalności roszczenia powoda z wezwaniem do zapłaty (art. 455 k.c.), nie mogło to skutkować zmianą zaskarżonego wyroku z apelacji pozwanego. W sprawie nie znajdował natomiast zastosowania termin świadczenia wskazany w art. 817 § 1 k.c., skoro, zgodnie z art. 817 § 3 k.c., OWU przewidywały postanowienie korzystniejsze.

Odnosząc się do zarzutów apelacji pozwanego należy wskazać, że niewątpliwie pomniejszenie świadczenia wykupu w sposób wynikający z § 23 ust. 5 OWU oraz ust. 15 załącznika nr 1 do OWU było świadczeniem nieuzgodnionym indywidualnie, a w ocenie Sądu obu instancji nie było to również główne świadczenie strony pozwanej.

W orzecznictwie pojęcie to jest rozumiane wąsko. Zawarta przez strony umowa stanowi umowę łączącą cechy umowy ubezpieczenia na życie i umowy inwestycyjnej. Głównymi świadczeniami stron są te świadczenia, które są związane z celem umowy, a więc po stronie ubezpieczającego obowiązek uiszczania składek, a po stronie ubezpieczyciela udzielenie ochrony ubezpieczeniowej w razie zajścia określonego w umowie zdarzenia oraz inwestowanie środków ze składek ubezpieczającego w ramach ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych. Za główne świadczenia ubezpieczyciela należy uznać świadczenie z tytułu dożycia bądź świadczenie z tytułu śmierci, co wynika z § 3 ust. 1 i ust. 2 OWU. Umowa nie miała celu krótkookresowego, umówiono się na okres ubezpieczenia do 21 grudnia 2041 roku i świadczenie wypłacane powodowi w sytuacji jej przedwczesnego ustania, nie zamierzonego przez strony przy jej zawarciu, nie może zostać uznane za świadczenie główne. Nie zmienia tej konstatacji fakt, że zgodnie z art. 13 ust. 4 pkt 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o działalności ubezpieczeniowej w umowie należy określić zasady ustalania wartości świadczeń oraz wartości wykupu (pozostałe wskazane w apelacji punkty art. 13 cyt. ustawy nie dotyczą tego świadczenia).

Chybiony jest zarzut, że Sąd Rejonowy nie dokonał oceny postanowień umowy łączącej strony w sposób zindywidualizowany. Sąd pierwszej instancji odniósł się bowiem do okoliczności zawarcia i ustania tej umowy, jak również postanowień umowy i OWU mających zastosowanie w tym konkretnym przypadku. Oczywistym jest, że w przypadku ubezpieczyciela zawierającego masowo umowy w oparciu o tożsamy wzorzec umowny i postanowienia OWU, ich abuzywność może być postrzegana w sposób zgeneralizowany, gdyż analogiczne postanowienia rażąco naruszają interesy wszystkich konsumentów, których dotyczą (o ile nie zostały z nimi uzgodnione indywidualnie).

Sąd Odwoławczy nie dopatrzył się też naruszenia w sprawie art. 385 ² k.c. W szczególności, co już wyżej wskazano, nie można uznać, aby Sąd Rejonowy nie dokonał indywidualnej kontroli wzorca umownego i aby w chwili zawierania umowy, biorąc pod uwagę jej treść i okoliczności zawarcia, wskazane wyżej postanowienie OWU nie miało charakteru abuzywnego. Zamierzona długoterminowość umowy i wysokość składki nie są okolicznościami, które przemawiałyby za zastrzeżeniem na rzecz ubezpieczyciela rażąco naruszającego interes konsumenta pomniejszenia świadczenia wykupu w przypadku ustania umowy w jej początkowym okresie. Przepis § 24 OWU przewidywał bowiem szereg opłat należnych ubezpieczycielowi, które powinny służyć pokryciu kosztów związanych bezpośrednio bądź pośrednio z wykonywaniem tej umowy przez ubezpieczyciela.

Fakt, że składka ubezpieczeniowa powinna co najmniej zapewnić wykonanie wszystkich zobowiązań z umów ubezpieczenia i pokrycie kosztów wykonywania działalności ubezpieczeniowej zakładu ubezpieczeń, nie uprawnia ubezpieczyciela do rażąco niekorzystnego dla konsumenta pomniejszenia należnego mu świadczenia w razie przedwczesnego ustania stosunku zobowiązaniowego.

Pozwany jako profesjonalista na rynku ubezpieczeń powinien liczyć się również z ryzykiem przedwczesnego ustania tego rodzaju umów, a zatem powinien tak kalkulować koszty swojej działalności, aby uwzględniały one również takie sytuacje.

Sąd Okręgowy nie neguje tego, że pozwany ma prawo pokrycia kosztów prowadzonej działalności ze środków wpłaconych przez powoda jako składki z tytułu zawartej umowy ubezpieczenia, temu celowi służą jednak przede wszystkim zastrzeżone na jego rzecz w umowie opłaty. Należy też zauważyć, że o znacznej części kosztów (zasadności ich ponoszenia i ich wysokości) decydował wyłącznie ubezpieczyciel, korzystając z usług osób pobierających wysokie prowizje. Ekonomiczny rezultat działalności przedsiębiorcy jej w tej sytuacji również wynikiem jego własnego działania. Skoro pozwany mógł uzyskiwać dochód obracając środkami powoda, nie byłoby uzasadnione, aby ryzyko związane z ustaniem umowy w całości ponosił powód.

Skoro zasądzone świadczenie należne jest powodowi z umowy, w sprawie nie znajdował zastosowania art. 409 k.c. i nie ma znaczenia, czy pozwany zużył korzyści uzyskane od powoda w taki sposób, że nie jest wzbogacony. Zamieszczając w OWU niedozwolone postanowienia umowne pozwany powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu uzyskanych na ich podstawie korzyści.

W ocenie Sądu Okręgowego nie doszło też do naruszenia w sprawie art. 405 k.c. i art. 5 k.c. Wysokość świadczenia należnego powodowi określała umowa stron. Postanowienia szczegółowe do OWU, na podstawie którego powiększono rachunek powoda o dodatkową kwotę 750 zł, nie przewidywały obowiązku zwrotu tego świadczenia w przypadku przedwczesnego ustania stosunku zobowiązaniowego. Porównując wysokość tego świadczenia ubezpieczyciela do kwoty składek uiszczonych przez powoda i wypłaconej powodowi kwoty, nie można przyjąć, że wypłata części świadczenia wykupu w zakresie tej kwoty narusza art. 5 k.c. Nie jest to też w żadnym przypadku bezpodstawne wzbogacenie powoda, skoro ma ono oparcie w umowie stron.

Skarżący nie sformułował zarzutu naruszenia przepisów prawa procesowego w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu, a Sąd Odwoławczy z urzędu uwzględnia tylko naruszenie prawa materialnego oraz nieważność postępowania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 roku, II CSK 400/07). Z uwagi na wynik postępowania odwoławczego nie było podstaw do zmiany tego rozstrzygnięcia.

Wobec oddalenia apelacji, na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. należało zasądzić od pozwanego na rzecz powoda zwrot kosztów postępowania odwoławczego, obejmujących wynagrodzenie pełnomocnika powoda – adwokata w stawce minimalnej wynikającej z § 10 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 2 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 roku, poz. 1800, ze zm.).

Na podstawie art. 350 § 1 i § 3 k.p.c. należało sprostować oczywiste omyłki w zaskarżonym wyroku polegające na nieuwzględnieniu zmiany firmy pozwanego ubezpieczyciela.

Z tych względów na podstawie art. 385 k.p.c. Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.