Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 marca 2018roku

Sąd Okręgowy w Częstochowie VII Wydział Karny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący: SSO Aneta Łatanik - spr.

Sędziowie: SSO Sławomir Brzózka

SSO Agnieszka Radojewska

Protokolant: st. sekretarz sądowy Małgorzata Idzikowska-Oleszczyk

przy udziale Prokuratora Prokuratury Rejonowej w Częstochowie Agaty Klatow

po rozpoznaniu w dniu 6 marca 2018 roku

sprawy S. G.

s. Z. i H., ur. (...) w K.

oskarżonego z art. 300 § 1 kk

na skutek apelacji wniesionej przez obrońcę oskarżonego

od wyroku Sądu Rejonowego w Częstochowie

z dnia 13 listopada 2017r., sygn. akt III K 478/17

orzeka:

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że uniewinnia oskarżonego S. G. od dokonania przypisanego mu czynu;

2.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz oskarżonego S. G. kwotę 5213 (pięć tysięcy dwieście trzynaście) złotych tytułem zwrotu wydatków związanych z ustanowieniem obrońcy z wyboru w sprawie za obie instancje;

3.  kosztami procesu w sprawie obciąża Skarb Państwa.

Sygn. akt VII Ka 50/18

UZASADNIENIE

S. G. został oskarżony o to, że:

w dniu 18.04.2011r.. w K., woj. (...) w obawie przed grożącą mu niewypłacalnością w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą pod nazwą (...) z/s w K. zbył umową o dział spadku po ojcu Z. G. na rzecz swojej matki H. G. swój udział w wysokości 1/6 tego spadku czym uszczuplił zaspokojenie swojego wierzyciela A. M. na kwotę 67.817,08 zł orzeczoną wyrokiem Sądu Rejonowego w Częstochowie z dnia 16.02.2012 r sygn. VIII GC 644/11;

tj. o czyn z art. 300 § 1 k.k.

Wyrokiem z dnia 13 listopada 2017 r. w sprawie o sygn. akt III K 478/17 Sąd Rejonowy w Częstochowie:

1.uznał oskarżonego S. G. za winnego tego, że w dniu 18.04.2011r. w K., woj. (...) wobec grożącej mu niewypłacalności w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą pod nazwą (...) z/s w K. na podstawie umowy o dział spadku po ojcu Z. G. darował swojej matce H. G. swój udział (w wysokości 1/6 części) w nieruchomości wchodzącej w skład tego spadku, o wartości 79.666 zł, czym uszczuplił zaspokojenie swojego wierzyciela A. M. tj. występku z art. 300 § 1 k.k. i za to na mocy tego przepisu skazał go na karę 6 (sześciu) miesięcy pozbawienia wolności;

2.na mocy art. 69 § 1 i 2 k.k. i art. 70 § 1 pkt 1 k.k. w zw. z art. 4 § 1 k.k. wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności warunkowo zawiesił na okres lat 2 (dwóch) tytułem próby;

3.na mocy art. 627 k.p.k. i art. 2 ust 1 pkt 2 ustawy o opłatach w sprawach karnych zasądził od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa kwotę 120 (sto dwadzieścia) zł tytułem opłaty oraz kwotę 3380 (trzy tysiące trzysta osiemdziesiąt) zł tytułem wydatków.

Od powyższego wyroku apelację wywiódł Prokurator w części dotyczącej orzeczenia o karze na niekorzyść oskarżonego oraz obrońca oskarżonego w całości.

Prokurator wniósł apelację od wyroku zarzucając mu obrazę prawa materialnego, a to przepisu art. 72 § 1 k.k. poprzez jego niezastosowanie pomimo, że orzeczenie wobec oskarżonego S. G. kary 6 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 2 lat tytułem próby nakłada na Sąd obowiązek zastosowanie przepisu art. 72 § 1 k.k. i nałożenie co najmniej jednego obowiązku z wymienionych w cytowanym przepisie.

W konsekwencji wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zastosowanie wobec oskarżonego przepisu art. 72 § 1 k.k. i nałożenie zgodnie z przepisem art. 72 § 1 pkt 1 k.k. obowiązku informowania Sądu o przebiegu okresu próby, a w pozostałym zakresie o utrzymanie zaskarżonego wyroku w mocy.

Apelację od wyroku złożył również obrońca oskarżonego S. G. zarzucając mu:

1.  obrazę przepisów postępowania, która miała wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 7 k.p.k. oraz art. 410 k.p.k. w zw. z art. 424 § 1 pkt 1 k.p.k. poprzez dokonanie fragmentarycznej, a nadto dowolnej, nie swobodnej oceny dowodów, z pogwałceniem zasad prawidłowego rozumowania oraz doświadczenia życiowego, a w szczególności poprzez:

.



ustalenie, że oskarżonemu w dacie 18 kwietnia 2011 roku, kiedy zawarł umowę o dział spadku, groziła niewypłacalność, choć w rzeczywistości nie był on jeszcze wówczas niewypłacalny, a jedynie wiedział, że ma duże zobowiązania wobec osób trzecich, ale też posiada liczne wierzytelności;



uznanie, że oskarżony działał w zamiarze pokrzywdzenia wierzyciela, kiedy materiał dowodowy nie wskazuje na istnienie takiego zamiaru po stronie oskarżonego, przy jednoczesnym braku wskazania w uzasadnieniu orzeczeniu, na czym Sąd oparł takie ustalenie;



oparcie tezy oskarżenia na zeznaniach świadka A. M. i odmowę nadania waloru wiarygodności wyjaśnieniom oskarżonego S. G. pomimo, iż stanowisko oskarżonego jest spójne i logiczne z zeznaniami pozostałych świadków przesłuchanych w sprawie;



poczynienie ustaleń faktycznych wskazujących na popełnienia przestępstwa przez oskarżonego na podstawie materiału dowodowego wyselekcjonowanego w sposób kierunkowy, co w zestawieniu z wyjaśnieniami oskarżonego wskazuje na kierunkowe nastawienie Sądu I instancji do kwestii odpowiedzialności oskarżonego, który to Sąd wybiórczo zinterpretował zebrany w sprawie materiał dowodowy przemawiający na jego niekorzyść, a jednocześnie ignorując wyjaśnienia zarówno oskarżonego jak i innych osób zeznających w sprawie idące w przeciwnym kierunku.

2.  w konsekwencji powyższych uchybień proceduralnych błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał wpływ na jego treść, polegający na bezzasadnym uznaniu, iż oskarżony S. G. w dniu 18 kwietnia 2011 roku w K. woj. (...) w obawie przed grożącą mu niewypłacalności w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą pod firmą (...) z siedzibą w K. zbył umową o dział spadu po ojcu Z. G. na rzecz swojej matki H. G. swój udział w wysokości 1/6 tego spadku, czym uszczuplił zaspokojenie swojego wierzyciela A. M. na kwotę 67.817,08 zł, orzeczoną wyrokiem Sądu Rejonowego w Częstochowie wydanym dnia 16 lutego 2012 roku w sprawie o sygn. akt VIII GC 644/11, a konsekwencji swoim zachowaniem wyczerpał znamiona występku z art. 300 § 1 k.k.

W konkluzji apelujący wniósł o:

1.  uniewinnienie oskarżonego S. G. od stawianego mu zarzutu popełnienia czynu zabronionego z art. 300 § 1 k.k.;

2.  na zasadzie art. 632 k.p.k. o zasądzenie os Skarbu Państwa na rzecz oskarżonego zwrotu kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa adwokackiego za I i II instancję według norm prawem przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Zainicjowana wniesionymi środkami odwoławczymi kontrola instancyjna spowodowała zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uniewinnienie oskarżonego od zarzucanego mu czynu z art. 300 § 1 k.k. Jednakże z racji zapadłego rozstrzygnięcia apelacja Prokuratora stała się bezprzedmiotowa, natomiast apelacja wniesiona przez obrońcę oskarżonego zasługiwała na uwzględnienie i Sąd Okręgowy częściowo podzielił argumenty w niej zawarte. Przede wszystkim należy podkreślić, że Sąd Rejonowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie, a Sąd Okręgowy nie zgadza się jedynie z wnioskami wyciągniętymi przez Sąd Rejonowy z prawidłowej analizy dowodów zgromadzonych w sprawie.

Okoliczności faktyczne sprawy nie budziły większych wątpliwości. Sąd Rejonowy ustalił, że z racji wykonywanej działalności gospodarczej tj. firmy pod nazwą (...) oskarżony w sierpniu 2010 r. rozpoczął współpracę z firmą (...) należącą do A. M.. Z uwagi na problemy finansowe, związane z brakiem wpłat należności od innych kontrahentów zaprzestał on regulowania należności finansowych, które powstały na podstawie umowy między w.w. firmami. Nie budzi również wątpliwości, iż między oskarżonym, a S. G. (1) toczyła się wówczas sprawa o podział majątku wspólnego, w efekcie której oskarżony miał dopłacić S. G. (1)kwotę 155.851 zł. Faktem jest także, iż oskarżony zawarł w dniu 18 kwietnia 2011 r. umowę o dział spadku po zmarłym w dniu 21 września 2010 r. ojcu Z. G., gdzie darował swój udział w wysokości 1/6 nieruchomości położonej w K. – swojej matce H. G..

W ocenie Sądu Odwoławczego, Sąd I instancji w sposób wyczerpujący przeprowadził postępowanie dowodowe, gromadząc w ten sposób wszystkie dowody, mogące mieć znaczenie dla merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy, o których istnieniu powziął informacje. Jednakże na kanwie tak zrekonstruowanego stanu faktycznego, Sąd Rejonowy wadliwie zastosował art. 300 § 1 k.k.

Otóż, zgodnie z treścią art. 300 § 1 k.k. odpowiedzialności karnej podlega ten kto w razie grożącej mu niewypłacalności lub upadłości, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku. Przedmiotem ochrony są roszczenia uprawnionych wierzycieli i ich zabezpieczenie przed nieuczciwymi zachowaniami dłużników zmierzającymi do uniemożliwienia im zaspokojenia tych roszczeń. Czynność sprawcza polega na uszczuplaniu lub udaremnianiu zaspokojenia wierzycieli. Udaremnienie oznacza całkowite wyłączenie możliwości zaspokojenia, uszczuplenie zaś – zmniejszenie należności ( Górniok [w:] Górniok i in., t. 2, s. 461). Czyn ten może być popełniony przez usuwanie, ukrywanie, zbywanie, darowanie, niszczenie, rzeczywiste lub pozorne obciążanie albo uszkadzanie składników własnego majątku. Wskazane zachowania stanowią czyn zabroniony, jeżeli zostaną podjęte w sytuacji grożącej dłużnikowi upadłości lub niewypłacalności. Zgodnie z art. 10 ustawy z 28.02.2003 r. – Prawo upadłościowe (Dz.U. z 2016 r. poz. 2171 ze zm.) upadłość ogłasza się w sytuacji, kiedy dłużnik staje się niewypłacalny. Niewypłacalność natomiast to sytuacja, w której dłużnik nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań (art. 11 ust. 1 pr. up.). Dłużnik będący osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, jest niewypłacalny także wtedy, gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące. (art. 11 ust. 2 pr. up.). Nie chodzi tu o przejściowy brak środków finansowych, lecz o taki stan majątku, że pasywa przewyższają aktywa lub brak jest możliwości zbycia aktywów celem zapłaty długów (Korzonek, Prawo, s. 14; Makarewicz, Kodeks, s. 630–631; Górniok [w:] Górniok i in., t. 2, s. 463). Zgodnie z art. 11 ust. 1a pr. up. domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza 3 miesiące.

Sąd Rejonowy mając w polu widzenia wyżej zaprezentowaną wykładnię art. 300 §1 k.k. błędnie zinterpretował działanie oskarżonego.

W pierwszej kolejności stwierdzić należy, iż nie ma wątpliwości co do tego, że wypełnienie znamion typu czynu zabronionego z art. 300 § 1 k.k. możliwe jest wyłącznie w czasie, gdy dłużnikowi grozi niewypłacalność lub upadłość, a zatem nie odpowie na podstawie tego przepisu, dłużnik, który udaremni lub uszczupli zaspokojenie swojego wierzyciela, nim jeszcze grozić mu będzie upadłość lub niewypłacalność, ani też dłużnik, który uczyni to już będąc niewypłacalnym lub upadłym. Za nieuprawnione należałoby w związku z tym uznać stanowisko ograniczające zakres zastosowania art. 300 § 1 k.k. jedynie do tych zachowań podjętych przez dłużnika w celu udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia wierzyciela. Niemniej jednak, jeżeli dłużnik wypełni któreś ze znamion czynności sprawczej wskazanej w art. 300 § 1 k.k., może pojawić się pokusa, by z faktu, że zdawał on sobie sprawę z tego, że grozi mu upadłość lub niewypłacalność w każdym przypadku, niejako automatycznie wywodzić, że co najmniej godził się na udaremnienie lub uszczuplenie zaspokojenia swoich wierzycieli. Takie rozumowanie byłoby oczywiście nieuprawnione. Jego konsekwencją byłoby karanie także uczciwych dłużników, którzy w obliczu grożącej upadłości lub niewypłacalności swoją aktywną postawą chcieli odwrócić niebezpieczeństwo nadejścia tych zdarzeń. O ile bowiem rzeczywiście ukrywanie lub pozorne obciążanie przez dłużnika składników swojego majątku będzie łączyć się najczęściej - ale mimo to nie zawsze - z zamiarem udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia wierzycieli, o tyle będą również występować sytuację odmienne, które Sąd powinien traktować indywidualnie z dużą rozwagą i ostrożnością. Z taką szczególną sytuacją mamy do czynienia w realiach niniejszej sprawy, bowiem z wyjaśnień oskarżonego oraz jego matki H. G., którzy zgodnie i konsekwentnie twierdzili, iż wyzbycie się przez oskarżonego na podstawie umowy o dział spadku, 1/6 swojego udziału w nieruchomości wchodzącej w skład spadku po ojcu i darowaniu swojej matce H. G. stanowiło jedynie wypełnienie woli zmarłego ojca. Zbyt daleko idące byłoby twierdzenie, iż tak przedstawiona wersja zdarzeń została stworzona jedynie na potrzeby postępowania, zwłaszcza biorąc pod uwagę fakt, że także brat oskarżonego darował matce swój udział. Ponadto, wymaga zaakcentowania, iż warunkiem koniecznym, a by móc przypisać sprawstwo czynu z art. 300 § 1 k.k. jest ustalenie szczególnej więzi między zachowaniem się dłużnika, a udaremnieniem lub uszczupleniem zaspokojenia jego wierzyciela, pozwalającej na obiektywne przypisanie dłużnikowi tego skutku, czego w niniejszej sprawie Sąd Rejonowy w żaden sposób nie ustalił.

Biorąc pod uwagę powyższe stwierdzić trzeba, iż Sąd Rejonowy nie uzasadnił tego z jakiego powodu uznał, iż oskarżonemu można zarzucić działanie umyślne ukierunkowane na uszczuplenie zaspokojenia swojego wierzyciela A. M.. W lakonicznym uzasadnieniu tej kwestii, Sąd wskazał jedynie, iż „ nie budzi wątpliwości, że oskarżony działał umyślnie i celowo (należy zauważyć, że oskarżony do tej pory mieszka w tym budynku i na nieruchomości, która była przedmiotem działu spadku)” (k.1606) Tymczasem, wymaga zaakcentowania, iż każdorazowo dokonując subsumcji zachowania oskarżonego pod wskazane normy prawne, Sąd zobligowany jest ustalić również stronę podmiotową czynu zarzucanego oskarżonemu. W niniejszej sprawie Sąd Rejonowy oceniając zgromadzony materiał dowodowy kompletnie tą kwestię zbagatelizował, uznając, że skoro oskarżony miał długi i wyzbył się udziału w spadku to na pewno działał z zamiarem pokrzywdzenia wierzycieli. Z takim stanowiskiem nie sposób się zgodzić co Sąd Odwoławczy podkreślał powyżej.

Ponadto, stwierdzić trzeba, iż nie sposób się zgodzić z tym, że nawet wobec braku umowy o dział spadku i darowania H. G. udziału w wysokości 1/6 części w nieruchomości wchodzącej w skład spadku po ojcu - wierzyciel A. M. byłby w stanie w sposób „realny” się z niego zaspokoić. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach wyrażonego w wyroku z dnia 31 maja 2012 r. w sprawie o sygn. akt II AKa 148/12 ( KZS 2012/10/61) jeżeli przez uszczuplenie zaspokojenia wierzyciela należy rozumieć uniemożliwienie zaspokojenia roszczenia w jakiejkolwiek części, to należy mieć też w polu widzenia, że z uwagi na skutkowy charakter tego przestępstwa warunkiem odpowiedzialności karnej z tego przepisu jest ustalenie szczególnej więzi między zachowaniem dłużnika, a udaremnieniem lub uszczupleniem pozwalającej na obiektywne przypisanie dłużnikowi tego skutku, w wyniku którego wierzyciel poniósł szkodę. Oznacza to, że jeżeli czynność rozporządzająca majątkiem dłużnika nie miała realnego wpływu na zaspokojenie wierzyciela, to wobec braku znamienia skutku w postaci udaremnienia zaspokojenia wierzyciela nie doszło do popełnienia tego przestępstwa. Przenosząc powyższe w realia sprawy niniejszej stwierdzić należy, iż prawdopodobieństwo sprzedaży 1/6 udziału w nieruchomości w toku postępowania egzekucyjnego byłoby znikome. Ciężko wyobrazić sobie również taka sytuacje, że wierzyciel „wstąpiłby” na miejsce oskarżonego nabywając prawo współwłasności – i w ten sposób zaspokoić swoje roszczenia. Z uwagi na powyższe stwierdzić należy, iż nawet gdyby oskarżony nie wyzbył się udziału w spadku, A. M. nie miał by realnej, namacalnej możliwości wyegzekwować długu od S. G..

Mając na uwadze powyższe Sąd Odwoławczy na podstawie art. 437 § 1 i 2 zmienił zaskarżony wyrok i uniewinnił S. G. od czynu art. 300 § 1 k.k. uznając, iż jego zachowanie nie wypełniło znamion wskazanego wyżej przepisu.

Nadto, Sąd Okręgowy na podstawie art. 632 pkt 2 k.p.k. w zw. z 634 k.p.k. zasądził od Skarbu Państwa na rzecz oskarżonego S. G. kwotę 5213 złotych tytułem zwrotu wydatków związanych z ustanowieniem obrońcy z wyboru w sprawie za obie instancje, a nadto kosztami procesu w sprawie obciążył Skarb Państwa.