Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 20 marca 2018 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 marca 2018 roku w S.

sprawy z wniosku M. M. (1)

z udziałem K. M., M. M. (2), J. M., S. M.

o stwierdzenie nabycia spadku

na skutek apelacji wnioskodawcy i uczestników K. M. i M. M. (2) od postanowienia Sądu Rejonowego w Świnoujściu z dnia 1 marca 2017 roku, sygn. akt I Ns 726/16

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od wnioskodawcy M. M. (1) i uczestników K. M. i M. M. (2) na rzecz uczestnika S. M. kwoty po 40 (czterdzieści) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSO Tomasz Sobieraj SSO Małgorzata Grzesik SSO Karina Marczak

II Ca 1154/17

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 01 marca 2017 r. Sąd Rejonowy w Świnoujściu po sprawy z wniosku M. M. (1) przy udziale K. M., M. M. (2), J. M., S. M. o stwierdzenie nabycia spadku po S. M.:

1. stwierdził, że spadek po S. M. zmarłej dnia 27 sierpnia 1990 r. w Ś., ostatnio zamieszkałej w Ś. na podstawie ustawy nabyli wprost:

a) syn M. M. (1), s. W. i S., w udziale do 1/3 części spadku,

b) syn S. M. s. W. i S., w udziale do 1/3 części spadku,

c) syn J. M. s.W. i S., w udziale do 1/3 części spadku;

2. oddalił wniosek o stwierdzenie nabycia gospodarstwa rolnego;

3. ustalił, że każda ze stron ponosi koszty postępowania we własnym zakresie.

Powyższe orzeczenie Sąd Rejonowy oparł o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Spadkodawczyni S. M. zmarła w dniu 27 sierpnia 1990r. w Ś.. W chwili śmierci była wdową. Przed śmiercią na stałe zamieszkiwała w Ś.. Posiadała troje dzieci M., S. i J. P..

S. M. nie pozostawiła testamentu. Niniejsze postępowanie jest pierwszym postępowaniem spadkowym po śmierci spadkodawczyni. Ani wnioskodawca ani uczestnicy nie składali oświadczeń o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Spadkodawczyni nie zawierała z nikim umów spadkowych.

W skład masy spadkowej po S. M. wchodzi nieruchomość położona w Ś. przy ul. (...), o powierzchni 0,64 ha, dla której Sąd Rejonowy w Świnoujściu V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą (...). W księdze wieczystej nieruchomość ta jest opisana jako nieruchomość rolna z zabudowaniami.

Na terenie tej nieruchomości w chwili śmierci spadkodawczyni zamieszkiwał wnioskodawca wraz z żoną oraz dziećmi, a także uczestnik J.-P. M. wraz z żoną i dziećmi. Żaden z synów S. M. nie posiada wykształcenia rolniczego. Przed śmiercią spadkodawczyni zarówno M. M. (1) jak i jego brat J.-P. M. pracowali zawodowo, a dodatkowo, po pracy pomagali matce w gospodarstwie.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy wniosek uznał za uzasadniony, choć doprowadził do ustalenia sposobu dziedziczenia w sposób inny niż pierwotnie wskazany we wniosku.

Sąd ten podkreślił, iż w sprawie bezsporne było to, że spadkodawczyni nie pozostawiła testamentu, w związku z czym doszło do dziedziczenia ustawowego, a w kręgu spadkobierców ustawowych znaleźli się synowie spadkodawczyni, tj. wnioskodawca M. M. (1) oraz uczestnicy S. M. i J. M..

Sąd Rejonowy podkreślił, iż spadkodawczyni S. M. zmarła w dniu 27 sierpnia 1990r. wskazał, iż według art. 1058 kc według brzmienia wówczas obowiązującego, dziedziczenie gospodarstw rolnych następowało według zasad dotyczących ogólnych reguł dziedziczenia ze zmianami wynikającymi z przepisów zawartych w Tytule X kodeksu cywilnego. Legalna definicja gospodarstwa rolnego zawarta była wówczas w art. 46 kc i przepisach § 1 i 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1964r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych (t.j. Dz.U. z 1983r., Nr 19, poz. 86 z późniejszymi zmianami). Zgodnie z treścią art. 46 kc w brzmieniu obowiązującym w chwili śmierci spadkodawczyni, nieruchomościami były części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności. Definicja gospodarstwa rolnego zawarta była w § 2 ust. 1 powyższego rozporządzenia, zgodnie z którą za gospodarstwo rolne uważa się wszystkie należące do tej samej osoby (osób) nieruchomości rolne, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą wraz z budynkami, urządzeniami, inwentarzem żywym i martwym, zapasami oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Definicja nieruchomości rolnej zawarta jest w § 1 ust. 1 cyt. rozporządzenia, który na przestrzeni od 1965 r. do dnia 30 września 1990 r. ulegał modyfikacjom, a według brzmienia, nadanego rozporządzeniem zmieniającym z dnia 25 marca 1989 r. (Dz.U. Nr 23, poz. 122) obowiązującym do dnia 1 lipca 1989r., nieruchomość uważało się za rolną, jeżeli była lub mogła być użytkowana na cele produkcji rolnej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej (§ 1 ust. 1). Nie uważało się za nieruchomość rolną nieruchomości należących do tej samej osoby lub osób, jeżeli ich łączny obszar nie przekraczał 1 ha użytków rolnych (§1 ust.3 rozporządzenia). Sąd I instancji wskazał, iż bezspornie cała nieruchomość należąca do spadkodawczyni miała powierzchnię 64 arów, a zatem nie stanowiła ona nieruchomości rolnej, w związku z czym nie była także gospodarstwem rolnym. Zdaniem Sądu Rejonowego powyższe oznacza, iż w niniejszej sprawie w skład masy spadkowej po S. M. nie wchodziło gospodarstwo rolne zatem dziedziczenie po niej nastąpiło według zasad ogólnych.

Sąd I instancji przytłoczył treść art. 926 k.c. zgodnie z którym powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu (§ 1). Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą (§ 2). Zgodnie z treścią art. 931 k.c. w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta części (§ 1). Sąd I instancji wskazał, iż w niniejszym postępowaniu spadkodawczyni w chwili śmierci była wdową i posiadała troje dzieci, w związku z czym wszyscy synowie S. M. nabyli spadek w częściach równych, tj. w udziale po 1/3.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd I instancji ustalił sposób dziedziczenia po spadkodawczyni S. M., o czym orzekł w pkt 1 sentencji postanowienia. W pkt 2 Sąd oddalił wniosek o stwierdzenie nabycia gospodarstwa rolnego.

Apelację od powyższego postanowienia wywiódł wnioskodawca M. M. (1) zaskarżając orzeczenie w całości, zarzucając:

- obrazę przepisu art. 1058 kc, art. 1059 kc, art. 1060 kc, w brzmieniu obowiązującym na dzień otwarcia spadku po zmarłej S. M., to jest na dzień 27 sierpnia 1990 roku, w zakresie niezastosowania wskazanych powyżej przepisów ustawy co do zasad dziedziczenia gospodarstwa rolnego,

- obrazę przepisów art. 1058 kc w związku z ustawą z dnia 28 lipca 1990 o zmianie ustawy kodeks cywilny ( Dz, U. Nr 55, poz. 321), a zwłaszcza przepisem art. 14 ust. 1 i 2 wymienionej ustawy, w zakresie niezastosowania zasad dziedziczenia gospodarstw rolnych na dzień otwarcia spadku w niniejszej sprawie,

- obrazę przepisu art. 328 § 2 kpc, w zakresie w jakim uzasadnienie postanowienia Sądu I instancji nie zawiera oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, wskazania faktów, które Sąd uznał za udowodnione, dowodów, n których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, oraz wyjaśnienia podstawy prawnej orzeczenia z przytoczeniem przepisów prawa,

- błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wydanego orzeczenia, w zakresie ustalenia istnienia przesłanek ustawowych uprawniających do nabycia spadku w tym gospodarstwa rolnego na zasadach szczególnych,

- obrazę przepisów art. 233§1 kpc, poprzez dowolną a nie swobodną ocenę materiału dowodowego w zakresie przedłożonych dokumentów urzędowych, a nadto zeznań Wnioskodawcy i Uczestników składających niniejszą apelację.

Mając powyższe na uwadze wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia i uwzględnienie wniosku o nabycie spadku przez Wnioskodawcę, względnie przez wnuków Spadkodawcy, względnie uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, także przed Sądem II instancji, według norm przepisanych.

W uzasadnieniu apelujący wskazał, iż zgodnie z treścią przepisów art. 1058 - 106 kc, do dziedziczenia z ustawy gospodarstw rolnych obejmujących grunty rolne o powierzchni przekraczającej 1 ha stosuje się przepisy tytułów poprzedzających księgi niniejszej ze zmianami wynikającymi z przepisów poniższych. Spadkobiercy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli w chwili otwarcia spadku: 1) stale pracują bezpośrednio przy produkcji rolnej albo 2) mają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej, albo 3) są małoletni bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo 4) są trwale niezdolni do pracy. Nadto, odpowiednio do treści art. 1060 kc, w granicach określonych w art. 931 § 2 wnuki spadkodawcy, które w chwili otwarcia spadku odpowiadają warunkom przewidzianym w art. 1059 pkt 1 i 2 kpc, dziedziczą gospodarstwo rolne także wtedy, gdy ich ojciec lub matka nie mogą gospodarstwa dziedziczyć dla braku warunków przewidzianych w art. 1059 kpc. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.

Apelujący wskazał, iż powyższe przepisy ustawy obowiązywały w dacie otwarcia spadku po zmarłej w dniu 27.08.1990 r. S. M.. Odpowiednio do treści prawomocnego postanowienia Sądu Rejonowego w Świnoujściu z dnia 25.03.1986r., sygn. akt I Ns 38/86, spadek po zmarłym W. M./ zm. 05.12.1985r., w zakresie dziedziczenia gospodarstwa rolnego, nabyła żona S. M.. W świetle powyższego zdaniem apelującego wyłączenie z masy spadkowej możliwości nabytego drogą ustawy w zakresie dziedziczenia gospodarstwa rolnego przez S. M., nie może zasługiwać na uwzględnienie.

W odpowiedzi na apelację uczestnicy wnieśli pisma procesowe w których zarówno J. M. jak i S. M. wnosili o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy okazała się bezzasadna.

Wbrew jej zarzutom Sąd I instancji nie dopuścił się obrazy prawa materialnego ani też nie doszło do naruszenia prawa procesowego przy wydawaniu zaskarżonego postanowienia.

Kluczowym zagadnieniem dla prawidłowego rozstrzygnięcia spawy jest zastosowanie właściwych przepisów regulujących zasady dziedziczenia gospodarstw rolnych obowiązujących w dacie otwarcia spadku tj. dnia 27.08.1990 r..

Otóż zgodnie z art. 1058 k.c. w brzmieniu obowiązującym w dacie otwarcia spadku przepisy tytułów poprzedzających księgi niniejszej stosuje się do dziedziczenia gospodarstw rolnych ze zmianami wynikającymi z przepisów poniższych.

Po myśli zaś art. 1059 k.c. Spadkobiercy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli w chwili otwarcia spadku:

1) odpowiadają warunkom wymaganym dla nabycia własności nieruchomości rolnej w drodze przeniesienia własności albo

2) są małoletni bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo

3) są trwale niezdolni do pracy.

Nadto zgodnie z art. 1060 k.c. w granicach określonych w art. 931 § 2 kc wnuki spadkodawcy, które w chwili otwarcia spadku odpowiadają warunkom przewidzianym w art. 1059 pkt 1 kc, dziedziczą gospodarstwo rolne także wtedy, gdy ich ojciec lub matka nie mogą gospodarstwa dziedziczyć dla braku warunków przewidzianych w art. 1059 kc. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.

Istotne znaczenie w niniejszej sprawie ma jednakże ustalenie czy w ogóle mamy do czynienia z dziedziczeniem gospodarstwa rolnego.

Podkreślić należy, iż w dacie otwarcia spadku nie obowiązywał jeszcze art. 46 ¹ k.c. Definicja nieruchomości zawarta była w art. 46 k.c., zaś definicję nieruchomości rolnej wyprowadzić należy z wówczas obowiązującego rozporządzenia Rady Ministrów w spawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych z dnia 28 listopada 1964 r. tj. z 24 marca 1983 r. ( Dz. U. Nr 19, poz. 86). Zgodnie zatem z § 1 ust. 3 rozporządzenia nie uważa się za nieruchomość rolną nieruchomości należących do tej samej osoby lub osób, jeżeli ich łączny obszar nie przekracza 1 ha użytków rolnych. Warto podkreślić, iż § 2 ust. 1 rozporządzenia stanowi, iż za gospodarstwo rolne uważa się wszystkie należące do tej samej osoby (osób) nieruchomości rolne (…).

Z dowodów zgromadzonych w sprawie, w szczególności z dokumentu w postaci wypisu z ewidencji gruntów i budynków wynika, iż powierzchnia działki objętej wnioskiem to 0,6233 ha. Zaś z odpisu księgi wieczystej (...) wynika, iż powierzchnia nieruchomości to 0,64 ha.

W tym stanie rzeczy rację należy przyznać Sądowi I instancji, iż w sprawie nie mamy do czynienia z gospodarstwem rolnym bowiem powierzchnia działki, nawet zakwalifikowanej jako grunty rolne, już w znaczeniu nadanym omawianym rozporządzeniem – uniemożliwia zakwalifikowanie ich jako grunty rolne, a tym samym jako grunty tworzące w ogóle gospodarstwo rolne.

Podkreślić należy, iż bez znaczenia jest okoliczność, iż z dowodów przedłożonych w sprawie wynika, że nieruchomość opisywana jest tak w księdze wieczystej, ewidencji gruntów, czy w decyzjach podatkowych jako grunt rolny.

Bez wpływu na prawidłowość powyższego uznania, pozostaje również postanowienie z dnia 25 marca 1986 r., mocą którego spadkodawczyni nabyła nieruchomość rolną z zabudowaniami w wyniku spadkobrania po mężu W. M.. Postanowienie to nie ma wpływu na ocenę charakteru dziedziczonych po S. M. gruntów, jako wydane w oparciu o inne regulacje prawne obowiązujące w momencie otwarcia spardku po W. M..

Sąd w sprawie dokonuje własnych ustaleń i przyjmuje definicję gospodarstwa rolnego przewidzianą w przywołanym już wcześniej rozporządzaniu Rady Ministrów na dzień otwarcia spadku.

W tym stanie rzeczy prawidłowo Sąd Rejonowy przyjął, iż dziedziczenie nastąpiło w oparciu o treść art. 931 k.c. i stwierdził, że zarówno wnioskodawca, jak i uczestnicy dziedziczą spadek po matce w udziale do 1/3 części spadku.

Mając na uwadze powyższe na mocy art. 385 k.p.c. apelację oddalono w całości.

Orzeczenie o kosztach postępowania wydano w oparciu o treść art. 520 § 2 k.p.c. w myśl którego, jeżeli jednak uczestnicy są w różnym stopniu zainteresowani w wyniku postępowania lub interesy ich są sprzeczne, sąd może stosunkowo rozdzielić obowiązek zwrotu kosztów lub włożyć go na jednego z uczestników w całości. To samo dotyczy zwrotu kosztów postępowania wyłożonych przez uczestników. Niewątpliwe strony niniejszego postępowania prezentowały sprzeczne interesy, a zatem apelujący powinien zwrócić pozostałym uczestnikom koszty postępowania apelacyjnego, na które składa się wynagrodzenie pełnomocnika uczestnika przewidziane w § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800).

SSO Tomasz Sobieraj SSO Małgorzata Grzesik SSO Karina Marczak