Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 lutego 2014r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Marek Szymanowski (spr.)

Sędziowie: SA Maria Jolanta Kazberuk

SA Dorota Elżbieta Zarzecka

Protokolant: Agnieszka Charkiewicz

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 4 lutego 2014 r. w B.

sprawy z odwołania S. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy

na skutek apelacji wnioskodawcy S. B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Suwałkach III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 31 maja 2013 r. sygn. akt III U 503/12

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten w ten sposób, że przyznaje S. B. prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy na okres od dnia 1 lutego 2012 r. do 31 maja 2014 r.;

II.  ustala odpowiedzialność organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Sygn. akt III A Ua 963/13

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z dnia 20.06.2012 r. odmówił S. B. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. W uzasadnieniu tej decyzji wskazał, że zgodnie z art. 57 ust. 1 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. jedn. Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.) renta z tytułu niezdolności do pracy mu nie przysługuje, bowiem orzeczeniem Komisji Lekarskiej ZUS z dnia 13.06.2012 r. S. B. został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy od 10.09.2011 r., jednakże w ostatnim dziesięcioleciu przed datą powstania całkowitej niezdolności do pracy tj. w okresie od 10.09.2001 r. - 10.09.2011 r. nie udowodnił żadnego okresu składkowego lub nieskładkowego przy wymaganych 5 latach takich okresów. Organ ustalił jednocześnie na dzień złożenia wniosku, tj. 29.02.2012 r. posiadanie przez wnioskodawcę 28 lat, 5 miesięcy i 28 dni okresów składkowych oraz 8 miesięcy i 19 dni okresów nieskładkowych.

W odwołaniu od tej decyzji S. B. wniósł o jej zmianę i przyznanie prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy na stałe od lutego 2012 r. oraz przeprowadzenie dowodu z opinii lekarza biegłego sądowego z zakresu neurologii, na okoliczność powstania jego częściowej niezdolności do pracy przed dniem 30.03.2002 r.

Wyrokiem z dnia 31 maja 2013 r. Sąd Okręgowy odwołanie oddalił . Sąd Okręgowy w Suwałkach wskazał, iż zgodnie z art. 57 ust. 1 powołanej ustawy renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki:

1) jest niezdolny do pracy;

2) ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy;

3) niezdolność do pracy powstała w okresach, ubezpieczenia i mu równoważnych, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.

Ustęp 2 tego artykułu 57 powołanej ustawy stanowi jednak, że przepisu ust. 1 pkt. 3 nie stosuje się tylko do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy. Nawiązując do brzmienia art. 58 ust. 1 pkt 5 tej ustawy Sąd Okręgowy wskazał, iż warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego, w myśl art. 57 ust. 1 pkt 2, uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony osiągnął okres składkowy i nieskładkowy wynoszący łącznie co najmniej 5 lat - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat. Okres ten stosownie do ust. 2 art. 58 ustawy powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy. Stosowanie do ust. 4 art. 58 przepisu ust. 2 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy, o którym mowa w art. 6, wynoszący co najmniej 25 lat dla kobiety i 30 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy.

Odnosząc powyższe regulacje do sytuacji wnioskodawcy Sąd Okręgowy wskazał, iż wnioskodawca urodzony jest 3.11.1950 r. posiada łączny okres ubezpieczenia 29 lat, 2 miesiące i 19 dni (w tym okres składkowy w wymiarze 28 lat, 5 miesięcy i 28 dni). Musi on zatem w ostatnim dziesięcioleciu przed powstaniem niezdolności do pracy bądź zgłoszeniem wniosku o rentę posiadać co najmniej pięcioletni okres składkowy i nieskładkowy ,a w sposób oczywisty warunku tego nie spełnia, gdyż w ostatnim dziesięcioleciu przed zgłoszeniem wniosku o rentę odwołujący się nie posiada żadnego okresu ubezpieczenia. Ostatni bowiem okres jego ubezpieczenia upłynął w dniu 30.09.2000 r. do kiedy to prowadził działalność gospodarczą. Czyniąc ustalenia w zakresie daty powstania niezdolności do pracy Sąd Okręgowy podzielił ustalenia w tym zakresie organu rentowego, iż wnioskodawca jest całkowicie niezdolny do pracy od 10.09.2011 r. Tak bowiem orzekli też i biegli lekarze sądowi; neurolog K. J. i diabetolog E. P. rozpoznając u wnioskodawcy niedowład połowiczny lewostronny i zaburzenia mowy typu afazji ruchowej i dyzartrii po przebytym udarze niedokrwiennym mózgu w dniu 10.09.2011r., cukrzycę typu 2 leczoną dietą i łuszczycę. Biegli zaopiniowali, że stwierdzone schorzenia i stopień ich nasilenia klinicznego powodują u niego całkowitą niezdolność do pracy zarobkowej właśnie od 10.09.2011 r. do 31.05.2014 r. Tak samo rozpoznał i zaopiniował w swojej opinii również biegły sądowy lekarz dr n. med. R. Z. (1). Wszyscy zatem biegli nie znaleźli powodów, aby wnioskodawcę uznać za niezdolnego do pracy przed datą 10.09.2011 r., kiedy to stał się on od razu całkowicie niezdolny do pracy z racji udaru niedokrwiennego mózgu. Sąd Okręgowy podkreślił, iż nie ma dokumentacji medycznej, która pozwalałaby stwierdzić wcześniejszą datę powstania niezdolności do pracy. Za taką dokumentację nie może być uznane zwolnienie lekarskie od 01.02.1999 r. do 5.03.1999 r. , biegli stwierdzili bowiem, iż to zbyt krótki okres czasu niezdolności do pracy, aby przyjąć , iż przeszedł on wówczas udar mózgu. Ponadto w czasie badania na komisji wnioskodawca podawał, że przed laty miał bóle kończyny górnej lewej, a nie niedowład. Tymczasem według kwestionariusza ZUS Rp - 6 z dnia 29.02.2012r. od 1995 r. do 2000 r. prowadził działalność gospodarczą ( Transport Bagażowy (...) nr 2 na terenie całego kraju od 6.06.1997r. do 30.09.2000 r.). Prowadzenie takiej działalności bezwzględnie wymaga zaś dobrej sprawności kończyn górnych i kończyn dolnych. W przypadku udaru i niedowładu nie byłby zdolny do wykonywania takiej pracy. Ponadto jak wskazał biegły sądowy dr n. med. R. Z., że choć obraz CT mózgu z 2011r. wykazuje stare ognisko malacyjne po przebytym udarze niedokrwiennym mózgu, to nie pozwala na precyzyjne określenie czasu powstania tego niedokrwienia. Jeżeli zaś nawet miał miejsce incydent niedokrwienia mózgu w przeszłości, to - po pierwsze nie ma jego udokumentowania - po drugie - badanie CT jest badaniem dodatkowym, a o rozpoznaniu schorzenia decyduje stan kliniczny, po trzecie określanie stopnia niezdolności do pracy opiera się na stanie funkcjonalnym osoby chorującej, nie decyduje o tym samo rozpoznanie choroby.

Reasumując rozważania Sąd Okręgowy wskazał, iż data powstania niezdolności do pracy przesądza o tym, iż wnioskodawca nie spełnia wszystkich przesłanek nabycia prawa do renty col skutkowało oddaleniem jego odwołania na art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie.

W nieformalnej apelacji wywiedzionej od tego wyroku wnioskodawca ogólnie zarzucił, iż Sąd Okręgowy oparł się na nierzetelnych i niedokładny i niespójnych logicznie opiniach biegłych lekarzy. Skarżący wnosi zatem o ponowne skierowanie go na badania i ustalenie ,, rzeczywistego czasu’’ powstania niezdolności do pracy.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Mimo lakoniczności wniesionej apelacji należało ją uznać za zasadną.

Sąd Apelacyjny w pełni akceptuje poczynione przez Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne i przyjmuje również za podstawę swojego orzeczenia w rozumieniu art. 382 k.p.c. W świetle tych ustalań (pokrywających się z ustaleniami organu rentowego) wnioskodawca jest osobą całkowicie niezdolną do pracy od dnia 10 września 2011 r. i niezdolność ta będzie trwać nieprzerwanie co najmniej do dnia 31 maja 2014 r. (k. 14 a.r. orzeczenie komisji lekarskiej ZUS, oraz k.15 i 44 akt). Z raportu ustalenia uprawnień dokonanych przez organ rentowy wynika przy tym (k.17 a.r.), że wnioskodawca na chwilę powstania niezdolności posiadał 28 lat, 5 miesięcy i 28 dni okresów składkowych oraz 8 miesięcy i 19 dni okresów nieskładkowych. Powyższych ustaleń organ rentowy nie kwestionuje bowiem jak już wspomniano , w istocie są to bowiem ustalenia przyjęte za podstawę faktyczną zaskarżonej decyzji (k. 18 a.r.). .

Odnosząc powyższe ustalenia do przepisów prawa materialnego stwierdzić na wstępie należy, co nie wydaje się być kontrowersyjnym, iż zarówno prawo do renty jak i do emerytury powstaje z mocy prawa, a decyzja organu rentowego, czy też wyrok Sądu rozpatrującego odwołanie przyznający takie świadczenie mają charakter deklaratywny. Jak wiadomo stosowanie do art. Art. 100. ust. 1. ustawy prawo do świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa. Sama zatem data złożenia wniosku nie ma więc istotnego znaczenia dla istnienia prawa, lecz jest jedynie warunkiem koniecznym jego wypłaty w świetle art. 129 ust. 1 ustawy. W każdym jednak razie należy zdecydowanie odróżnić istnienie samego prawa do renty czy emerytury, od prawa do wypłaty takiego świadczenia, które może z różnych przyczyn nie przysługiwać (przekroczenie dochodów, zbieg z innym korzystniejszym świadczeniem itp.). Okoliczność, iż prawo do renty przysługuje z mocy prawa nie pozostaje bez wpływu na przepisy prawa materialnego mające zatasowanie w niniejszej sprawie. Skoro bowiem wnioskodawca w świetle ustaleń zarówno organ rentowego jak i ustaleń Sądu Okręgowego jest od dnia 10 września 2011 r. osobą całkowicie niezdolną do pracy, a niezdolność ta trwa nadal nieprzerwanie, to koniecznym jest odniesienie dokonanych ustaleń faktycznych do przepisów prawa materialnego dotyczących nabycia prawa do renty z dnia powstania tejże niezdolności.

W stanie prawnym obowiązującym na dzień 10 września 2011 r. przesłanki nabycia renty podobnie jako obecnie regulowały art. 57 i 58 ustawy z dnia ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. Z 2004 r. Nr 39 poz. 353 późn. zm.). I tak art. 57 stanowił w swoim ustępie 1. , iż renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki:

1) jest niezdolny do pracy;

2) ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy;

3) niezdolność do pracy powstała w okresach, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2, pkt 3 lit. b, pkt 4, 6, 7 i 9, ust. 2 pkt 1, 3-8 i 9 lit. a, pkt 10 lit. a, pkt 11-12, 13 lit. a, pkt 14 lit. a i pkt 15-17 oraz art. 7 pkt 1-4, 5 lit. a, pkt 6 i 12, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.

W myśl ustępu 2. - przepisu ust. 1 pkt 3 nie stosowało się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz był całkowicie niezdolny do pracy.

Z kolei art. 58 ustawy w swoim ustępie 1 pkt 5 wskazywał , iż warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego, w myśl art. 57 ust. 1 pkt 2, uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony osiągnął okres składkowy i nieskładkowy wynoszący łącznie co najmniej 5 lat takich okresów - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat. Stosownie do ustępu 2 art. 58 w ówczesnym brzmieniu okres, o którym mowa w ust. 1 pkt 5, powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy, przy czym do tego dziesięcioletniego okresu nie wlicza się okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej lub renty rodzinnej.

Wykładnia art. 58 ust. 2 ustawy w ówczesnym brzmieniu ukształtowana została uchwałą składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2006 r. (I UZP 5/05 Lex nr 175150), w której to uchwale Sąd Najwyższy przyjął jednoznacznie , a w ślad za nim pogląd ten przyjęły sądy powszechne, że renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy, bez potrzeby wykazywania przewidzianego w art. 58 ust. 2 tej ustawy pięcioletniego okresu składkowego i nieskładkowego przypadającego w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy.

Odnosząc powyższe uwagi do sprawy niniejszej stwierdzić należy, iż wnioskodawca na datę powstania u niego całkowitej niezdolności do pracy (10.09.2011 r.) spełniał przesłanki nabycia prawa do renty wówczas prawem wymagane . I tak był niewątpliwe osobą niezdolną do pracy w rozumieniu art. 12 i 13 ustawy co jest bezsporne, stosownie do ust. 2 art. 57 ustawy niezdolność do pracy nie musiała w jego przypadku powstać w okresach , których mowa w art. art. 57 ust.1 pkt 3 ustawy bowiem posiadał on ponad 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Z tego samego powodu nie musiał on zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego spełniać wymogu, o którym mowa w art. 58 ust. 2 ustawy ( posiadania 5 lat okresów składkowych i nieskładkowych w dziesięcioleciu przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy) .

Prawdą jest, iż w art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 28 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.2011. nr 187 poz. 1112) dokonano niekorzystnej dla ubezpieczonych o długim stażu ubezpieczeniowym zmiany, dążąc niejako do ,, uchylenia ‘’ wykładni Sądu Najwyższego przejętej we wspomnianej wyżej uchwale składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2006 r. (I UZP 5/05 ). Ustawa ta dodała obowiązujący obecnie przepis ust. 4 art. 58 w brzmieniu :,, przepisu ust. 2 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy, o którym mowa w art. 6, wynoszący co najmniej 25 lat dla kobiety i 30 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy”. Przytoczony przepis wszedł w życie stosowanie do art. 3 ustawy zmieniającej z dniem 23 września 2011 r. Oznacza to, że miało miejsce wtedy, gdy wnioskodawca był już osobą całkowicie niezdolną do pracy od dnia 10 września 2011 r. i spełniał ustawowe warunki do nabycia prawa do renty – a jedynie nie wystąpił z wnioskiem o rentę, co zdaniem Sadu Apelacyjnego z przyczyn wyżej wskazany nie ma znaczenia. Prezentowana tu wykładnia skutków wejścia w życie art. 58 ust. 4 ustawy emerytalnej nie odbiega od poglądów Sądu Najwyższego zaprezentowanych wyrokach z dnia 28 sierpnia 2013 r. w sprawie I UK 54/13 oraz wyroku z dnia 23 czerwca 2013 r. I UK 9/13 .

Wprawdzie apelacja czyni jedynie ogólne zarzuty natury procesowej dotyczące ustalenia daty powstania przyjętej przez Sąd Okręgowy niezdolności do pracy, których w świetle analizy solidnego ( tym niemniej zbędnego) postępowania dowodowego przed Sądem pierwszej instancji nie sposób podzielić – to zasadność apelacji wynika z naruszenia przez Sąd Okręgowy prawa materialnego. Jak wiadomo naruszenie prawa materialnego w zakresie zaskarżenia sąd odwoławczy zobowiązany jest wziąć z urzędu ( uchwała Sądu Najwyższego Składu 7 sędziów - zasada prawna III CZP 49/07uchwała SN 2008-01-31OSNC 2008/6/55).

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny dokonał zmiany zaskarżonego wyroku na zasadzie art. 386 §1 k.p.c.

Zważywszy na fakt, iż stan faktyczny przyjęty za podstawę faktyczną wyroku jest identyczny ze stanem faktycznym przyjętym przez organ rentowy wydający decyzję odmowną ( k.14 a.r. orzeczenie Komisji Lekarskiej ZUS stwierdzającej całkowitą niezdolność do pracy od dnia 10 września 2011 do 31 maja 2014 r. oraz ustalenie okresów ubezpieczenia k. 15) uznać należało, że organ rentowy ponosi odpowiedzialność stosowanie do art. 118 ust. 1a. ustawy za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

O kosztach procesu orzeczono na zasadzie art. 98 § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 108 §1 k.p.c. zasądzając na rzecz odwołującej się uiszczoną przez nią opłatę sądową od apelacji .