Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 10 sierpnia 2017 roku Sąd Rejonowy
w P. w sprawie z wniosku M. P. z udziałem J. Z. postanowił:

1.  ustalić, iż M. P. i J. Z. są współwłaścicielami po ½ części zabudowanej nieruchomości położonej w R. przy ul. (...), działka numer (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Pabianicach jest prowadzona księga wieczysta numer (...),

2.  dokonać podziału i zniesienia współwłasności opisanej nieruchomości, w ten sposób, że działkę (...) o powierzchni 0,5190 ha podzielić na działki: a) 826/1
o powierzchni 0, (...), którą przyznać na wyłączną własność M. P. i b) 826/2 o powierzchni 0,2595 ha, którą przyznać na wyłączną własność J. Z., zgodnie z mapą do celów prawnych z projektem podziału nieruchomości,

3.  zasądzić od M. P. na rzecz J. Z. tytułem spłaty kwotę 27.000 zł płatną w 12 miesięcznych ratach po 2.250 zł do piętnastego dnia miesiąca, poczynając od września 2017 roku wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w przypadku uchybienia terminowi płatności którejkolwiek z rat,

4.  ustalić, iż wnioskodawca i uczestniczka ponoszą po połowie koszty postępowania, pozostawiając szczegółowe wyliczenie kosztów referendarzowi sądowemu.

Sąd I instancji oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych. M. P. i J. Z. są, w częściach równych, współwłaścicielami nieruchomości położonej w R. przy ulicy (...), dla której to nieruchomości prowadzona jest księga wieczysta numer (...). Nieruchomość jest oznaczona w ewidencji gruntów numerem 826. Znajdują się na niej budynek mieszkalny jednorodzinny o powierzchni około 100 m ², budynek gospodarczy – garaż oraz budynek mieszkalny jednorodzinny w stanie surowym o powierzchni około 170 m ². Nieruchomość jest obciążona służebnością osobistą na rzecz J. P. (1), polegającą na prawie dożywotniego bezpłatnego użytkowania dwóch pokoi w budynku mieszkalnym położonym na nieruchomości. Drugi uprawniony z tytułu służebności - J. P. (2) - zmarł w 2008 roku. Możliwy jest podział nieruchomości na dwie tej samej wielkości (po 0,2595 ha) działki mające dostęp do drogi publicznej, to jest działki o numerach (...). Nakłady na działce numer (...), w tym budynek w stanie surowym, zostały poczynione przez J. Z. i jej małżonka. Wartość rynkowa powstałych na skutek podziału nieruchomości działek o numerach (...) (z uwzględnieniem służebności) i 826/2 wyniosła odpowiednio 191.900 zł i 136.200 zł. Wartość rynkowa nakładów poczynionych na działce numer (...) przez J. Z. i M. P. to odpowiednio 1.093 zł i 713 zł.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy wywiódł, że podział nieruchomości na działki o numerach (...) jest zgodny z żądaniem końcowym wnioskodawcy oraz uczestniczki, a ponadto spełnia przesłanki art. 211 § 1 k.c. Za niezasadne, z uwagi na istniejący dostęp do drogi publicznej oraz możliwość wykonania przyłączy, uznał natomiast roszczenia J. Z., których przedmiotem było ustanowienie na rzecz nieruchomości, którą stanowi działka numer (...), służebności gruntowych na działce numer (...). Przyjmując, że istnieje zgodne stanowisko współwłaścicieli co do wysokości spłaty w kwocie 27.000 zł, Sąd I instancji sumę tę zasądził od wnioskodawcy na rzecz uczestniczki, zaś jej płatność – na ich zgodny wniosek – rozłożył na 12 rat miesięcznych płatnych do 15. dnia miesiąca, poczynając od września 2017 roku wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w przypadku uchybienia terminom płatności. O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 520 k.p.c., pozostawiając ich szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu.

Apelację od powyższego postanowienia wniósł pełnomocnik uczestniczki, zaskarżając orzeczenie w całości i zarzucając:

1.  naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na treść rozstrzygnięcia, a to przepisów art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., a nadto art. 320 k.p.c. polegające na:

a.  zaniechaniu przeprowadzenia niezbędnego dla rozstrzygnięcia sprawy postępowania dowodowego, w tym poprzez oddalenie wniosków dowodowych uczestniczki,

b.  poczynieniu niepełnych i dowolnych ustaleń w zakresie konieczności obciążenia działki (...) służebnościami,

c.  nieuzasadnionym przyjęciu konieczności rozłożenia spłaty na raty,

d.  nieprawidłowym ustaleniu wysokości należnej uczestniczce spłaty,

2.  naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, a to przepisu art. 108 k.p.c. w zw. z art. 520 § 1 k.p.c. oraz art. 122 § 1 poprzez rozstrzygnięcie o kosztach postępowania wbrew ogólnej zasadzie obowiązującej w postępowaniu nieprocesowym, a nadto w sposób nie uwzględniający sytuacji majątkowej uczestniczki oraz okoliczności, iż jest ona reprezentowana przez pełnomocnika z urzędu,

3.  naruszenie prawa materialnego, a to przepisu art. 212 § 1 k.c. poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na nieuzasadnionym uznaniu, że brak jest podstaw do obciążenia działki (...) służebnościami, które umożliwią pełnowartościowe korzystanie z nieruchomości 826/2, pomimo że w świetle zgromadzonego materiału dowodowego i stanowisk uczestników postępowania występuje taka konieczność.

W konkluzji apelacji pełnomocnik uczestniczki wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
z pozostawieniem Sądowi I instancji rozstrzygnięcia o kosztach dotychczasowego postępowania, zaś z ostrożności wniósł o zasądzenie na rzecz pełnomocnika uczestniczki z urzędu kosztów udzielonej uczestniczce pomocy prawnej z urzędu,
w postępowaniu przed Sądem I i II instancji, według norm przepisanych, oświadczając, że nie zostały one poniesione w całości, ani w części.

Podczas rozprawy apelacyjnej pełnomocnik uczestniczki oświadczył, że popiera apelację, zaś pełnomocnik wnioskodawcy wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja uczestniczki jest zasadna jedynie w nieznacznej części.

W pierwszej kolejności Sąd Okręgowy odniesie się do zarzutów apelacyjnych dotyczących naruszenia przepisów postępowania. Od wyniku kontroli prawidłowości procedowania Sądu pierwszej instancji zależą bowiem wnioski co do poprawności poczynionych w sprawie ustaleń faktycznych. Dopiero na podstawie prawidłowo ustalonych faktów mogą być czynione rozważania co do tego, czy sąd we właściwy sposób zastosował przepisy prawa materialnego i czy dokonał prawidłowej ich wykładni.

Pierwszy z zarzutów naruszenia przepisów procesowych został znacznie rozbudowany, zawiera cztery elementy, a oparto go na twierdzeniach o naruszeniu art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c. W rzeczywistości jednak jedynym fragmentem tego zarzutu, który dotyka kwestii procesowych, jest ten,
w którym zanegowano zasadność rozstrzygnięcia w przedmiocie oddalenia wniosków dowodowych zgłoszonych przez uczestniczkę. Z uzasadnienia apelacji wynika przy tym, że skarżąca ma na myśli oddalone na rozprawie w dniu 1 sierpnia 2017 roku wnioski o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego do spraw szacowania nieruchomości i biegłego do spraw geodezji. W pozostałym zakresie wspomniany zarzut należy do sfery prawa materialnego, gdyż dotyczy kwestii takich, jak istnienie potrzeby ustanowienia służebności, wysokość spłaty należnej uczestniczce oraz zasadność rozłożenia tej spłaty na raty. Dlatego będzie o nich mowa w dalszej części niniejszego uzasadnienia, to jest przy okazji omówienia zarzutów odwołujących się do uchybienia przepisom prawa materialnego. Wracając w tym miejscu do zarzucanych Sądowi
I instancji uchybień procesowych, do których miało dojść przy wydawaniu rozstrzygnięć co do wniosków dowodowych J. Z., należy stwierdzić, że
w tym zakresie zarzuty uczestniczki nie mogą być uwzględnione. Choć bowiem pełnomocnik skarżącej zgłosił odnośnie do wspomnianych rozstrzygnięć zastrzeżenie w trybie art. 162 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., to jednak w apelacji nie wnosił już
o rozpoznanie przez Sąd Okręgowy zakwestionowanych postanowień Sądu I instancji. W tej sytuacji sąd odwoławczy rozpoznający niniejszą sprawę porusza się na gruncie ustaleń faktycznych zawartych w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia. W tym miejscu wypada wskazać również, że pomimo tego, iż w podstawie zarzutu powołano przepisy art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c., w apelacji brak argumentacji, która pozwalałaby na kontrolę instancyjną orzeczenia z punktu widzenia jego zgodności z powołanymi przepisami. W uzasadnieniu swego środka zaskarżenia uczestniczka nie wyjaśniła bowiem, na czym miałyby polegać błędy Sądu I instancji
w zakresie oceny dowodów czy też uchybienia na etapie opracowania pisemnych motywów orzeczenia. W szczególności nie wskazano, jakie to fakty, spośród tych przyjętych przez Sąd Rejonowy, nie znajdują odzwierciedlenia w materiale dowodowym zgromadzonym w sprawie bądź też jakich faktów Sąd ten nie uwzględnił, choć wynikają one z tego materiału. Nie wyłuszczono również, które elementy wymagane przez przepis art. 328 § 2 k.p.c. nie znalazły swego miejsca
w uzasadnieniu postanowienia z dnia 10 sierpnia 2017 roku.

Odnośnie do kolejnego zarzutu dotyczącego naruszenia przepisów procesowych, wypada na wstępie zaznaczyć, że z treści apelacji wynika, iż skarżąca zarzuca wyłącznie to, iż Sąd I instancji ustalił, że winna ona w połowie ponieść koszty postępowania. W takiej sytuacji, skoro skarżąca nie czyni zarzutu z tego, iż Sąd rozstrzygnął jedynie o zasadzie poniesienia przez uczestników kosztów postępowania, pozostawiając szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu, zbędne było powoływanie w podstawie zarzutu przepisu art. 108 § 1 k.p.c. Ta sama uwaga odnosi się do przywołanego w tej podstawie art. 122 § 1. Na podstawie kontekstu sprawy można przy tym mniemać, że chodzi tu o przepis Kodeksu postępowania cywilnego. Sama skarżąca nie podała bowiem w tym przypadku tytułu ustawy. Przechodząc natomiast do kwestii naruszenia przepisu art. 520 § 1 k.p.c. należy wskazać, że Sąd Okręgowy nie podziela w tym zakresie stanowiska przedstawionego w apelacji. Po pierwsze, udziały we współwłasności nieruchomości podlegającej podziałowi są równe. Po drugie, Sąd I instancji przyznał uczestniczce nie tylko składnik majątkowy o znacznej wartości, czyli działkę o numerze (...), ale zasądził także na jej rzecz spłatę w kwocie 27.000 zł. W tych okolicznościach, na gruncie niniejszej sprawy, zasadnym było odstąpienie od ogólnej reguły rządzącej zwrotem kosztów postępowania nieprocesowego i postanowienie o obciążeniu wnioskodawcy
i uczestniczki kosztami tego postępowania stosownie do posiadanych przez nich udziałów, to jest po połowie.

W tym miejscu Sąd Okręgowy, przyjmując za własne ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji, przejdzie do omówienia zarzutów dotyczących naruszenia przepisów prawa materialnego. Spośród nich jako zasadniczy, w świetle treści uzasadnienia apelacji, jawi się oparty na art. 212 § 1 k.c. zarzut niezasadnego uznania przez Sąd Rejonowy, że nie zachodzą podstawy do obciążenia potrzebnymi służebnościami działki numer (...).

Zgodnie z przywołanym przepisem, jeżeli zniesienie współwłasności następuje na mocy orzeczenia sądu, wartość poszczególnych udziałów może być wyrównana przez dopłaty pieniężne. Przy podziale gruntu sąd może obciążyć poszczególne części potrzebnymi służebnościami gruntowymi.

W apelacji skarżąca potrzebę obciążenia działki numer (...) służebnościami na rzecz właściciela działki numer (...), jako nieruchomości władnącej, uzasadniała
brakiem dostępu działki numer (...) do drogi publicznej oraz tym, że przyłącza, za pośrednictwem których mieszkańcy domu znajdującego się na działce numer (...) mają korzystać z mediów (woda, gaz, energia elektryczna, telefon), są położone na działce numer (...). Wskazała nadto, że stosowne służebności nie będą niemalże obciążały nieruchomości przyznanej wnioskodawcy, a sam wnioskodawca takiej możliwości nie zakwestionował, a nawet wyraził na nią zgodę na rozprawie. Co do samego dostępu do drogi publicznej skarżąca podniosła, że konieczność urządzenia nowego zjazdu dla działki numer (...) wiązać będzie się ze znacznymi kosztami.

Tak umotywowany zarzut jest niezasadny. W pierwszej kolejności wymaga zaznaczenia to, że choć wnioskodawca na pewnym etapie postępowania przystawał na możliwość ustanowienia służebności na działce numer (...), to jednak jego ostateczne stanowisko zgody na takie rozporządzenie nie zawierało. Po drugie, istotne jest znaczenie, jakie na gruncie art. 212 § 1 k.c. należy nadawać pojęciu potrzebnej służebności gruntowej. Nie może budzić wątpliwości to, że potrzebna służebność to taka tylko, która jest niezbędna do prawidłowego, zgodnego z jej przeznaczeniem, korzystania z nieruchomości gruntowej, która stanowiąc uprzednio część większej nieruchomości wspólnej, na skutek zniesienia współwłasności zyskała odrębny byt prawny. Argumentacja użyta w apelacji wskazuje jednak na to, że w rzeczywistości uczestniczka wnosi o obciążenie działki numer (...) odpowiednimi służebnościami jedynie w celu uniknięcia formalności i kosztów związanych z wykonaniem nowych przyłączy oraz nowego zjazdu prowadzącego na przyznaną na jej rzecz działkę. Tak rozumiana potrzeba, z przyczyn wskazanych powyżej, nie mieści się w dyspozycji przepisu art. 212 § 1 k.c. Natomiast w świetle ustalonego stanu faktycznego nie budzi wątpliwości to, że działka numer (...), skoro przylega bezpośrednio do ulicy (...), posiada odpowiedni dostęp zarówno do drogi publicznej, jak też do infrastruktury technicznej służącej zaopatrzeniu w wodę, gaz, energię elektryczną oraz świadczeniu usług telekomunikacyjnych. To, jak zasadnie przyjął Sąd I instancji, eliminuje konieczność obciążania działki numer (...) jakimikolwiek służebnościami gruntowymi na rzecz nieruchomości, którą stanowi działka numer (...).

Kolejny zarzut, to jest zarzut niezasadnego rozłożenia zasądzonej spłaty na raty, nie znajduje oparcia w materiale sprawy i jest w całości chybiony. Jak wynika bowiem z protokołu rozprawy z dnia 1 października 2017 roku (00:49:23), strony zgodnie wnosiły o rozłożenie płatności na 12 rat.

Zasadnym jest natomiast zarzut wadliwego ustalenia wysokości spłaty. Ten sam protokół dowodzi bowiem w sposób niewątpliwy, iż współwłaściciele nie poczynili zgodnych ustaleń co do tego, że spłata należna uczestniczce ma wynosić 27.000 zł. Wprawdzie pełnomocnik wnioskodawcy taką właśnie kwotę zaproponował, jednak
z protokołu nie wynika, aby uczestniczka tę ofertę przyjęła. W braku zgodnego stanowiska współwłaścicieli podstawą dla ustalenia spłaty mogą być wyłącznie poczynione przez biegłego sądowego ustalenia co do wartości nieruchomości
i poczynionych na nią nakładów. Bazując na tym materiale należy w pierwszej kolejności ustalić łączną wartość nieruchomości powstałych na skutek zniesienia współwłasności. Wyraża ją suma dwóch składowych. Pierwszą z nich stanowi wartość nieruchomości, która przypadnie uczestniczce, czyli kwota 136.200 zł. Drugą składową jest kwota 190.094 zł, czyli wartość nieruchomości przyznanej na rzecz M. P. (kwota 191.900 zł) pomniejszona o kwotę nakładów poczynionych przez wnioskodawcę (nakłady te wnioskodawca zachowuje dla siebie, a ich wartość wyraża kwota 713 zł) i przez uczestniczkę (nakłady te wyraża kwota 1.093 zł, która podlega w całości odrębnemu rozliczeniu). Otrzymana suma wynosi 326.294 zł,
a zatem wartość udziału każdego ze współwłaścicieli to 163.147 zł. Ponieważ J. Z. otrzymała nieruchomość o wartości zaledwie 136.200 zł, M. P. winien uiścić na jej rzecz, tytułem wyrównania udziałów, dopłatę w kwocie 26.947 zł. Ponadto, do zapłaty z jego strony na rzecz uczestniczki pozostaje cała kwota stanowiąca nakład poczyniony przez nią na nieruchomość, która przypadnie na wyłączną własność M. P., czyli kwota 1.093 zł. Łącznie do zapłaty na rzecz skarżącej pozostaje zatem suma 28.040 zł. Zważywszy na zgodne w tym przedmiocie oświadczenia współwłaścicieli, o czym była mowa powyżej, spłata ta powinna być rozłożona na 12 rat miesięcznych. Spośród nich, mając na uwadze podwyższenie kwoty spłaty, wysokość pierwszych jedenastu rat winna wynosić 2.337 zł, zaś wysokość ostatniej raty winna wynosić 2.333 zł.

Dlatego Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. orzekł jak w punkcie 1. sentencji swego postanowienia oraz na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. orzekł jak w punkcie 2. sentencji tego postanowienia.

Na etapie postępowania apelacyjnego nie stwierdzono, aby w sprawie wystąpiły okoliczności, które przemawiałyby za odstąpieniem od ogólnej reguły rządzącej zwrotem kosztów postępowania nieprocesowego, zgodnie z którą każdy uczestnik ponosi koszty związane ze swym udziałem w sprawie.

Dlatego Sąd Okręgowy orzekł jak w punkcie 3. sentencji swego postanowienia na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 zd. I k.p.c.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej uczestniczce w toku postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy, zważywszy na wartość przedmiotu zaskarżenia wynoszącą 328.100 zł oraz wartość udziału uczestniczki wynoszącą 164.050 zł, orzekł jak w punkcie 4. sentencji swego postanowienia.

W tym miejscu, odnosząc się do petitum apelacji, wypada wskazać, że postępowanie apelacyjne nie stanowi właściwego momentu do zgłoszenia wniosku
o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej uczestniczce
w postępowaniu przed Sądem I instancji. Stosowny wniosek winien być zgłoszony przed zamknięciem rozprawy prowadzonej przed Sądem Rejonowym, a gdyby ten, pomimo wniosku, o kosztach poniesionych przez działającego z urzędu adwokata nie orzekł, właściwym trybem jest wniosek o uzupełnienie zaskarżonego w niniejszej sprawie postanowienia. Z tych przyczyn zawarte w apelacji żądanie zasądzenia na rzecz pełnomocnika uczestniczki kosztów pomocy prawnej świadczonej z urzędu przed Sądem I instancji nie mogło być uwzględnione.