Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 stycznia 2018 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie, XXV Wydział Cywilny

w składzie: Przewodniczący: SSR (del.) Michał Jakubowski

Protokolant: protokolant Sylwia Madej

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 stycznia 2018 roku w Warszawie

sprawy z powództwa A. P. (1)

przeciwko T. W.

o zapłatę kwoty 100 000 złotych tytułem zachowku

orzeka

1.  Zasądza od pozwanego T. W. na rzecz powoda A. P. (1) kwotę 44.902,15 zł (czterdzieści cztery tysiące dziewięćset dwa złote
i piętnaście groszy) tytułem zachowku wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 10 lutego 2016 r. do dnia zapłaty.

2.  W pozostałym zakresie powództwo oddala.

3.  Zasądza od pozwanego T. W. na rzecz powoda A. P. (1) kwotę 3.671,24 zł (trzy tysiące sześćset siedemdziesiąt jeden złotych
i dwadzieścia cztery grosze) tytułem zwrotu kosztów procesu.

4.  Nakazuje pobrać od pozwanego T. W. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 674,10 zł (sześćset siedemdziesiąt cztery złote i dziesięć groszy) tytułem zwrotu kosztów sądowych tymczasowo wyłożonych przez Skarb Państwa.

5.  Nakazuje pobrać od powoda A. P. (1) na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 827,25 zł (osiemset dwadzieścia siedem złotych i dwadzieścia pięć groszy) tytułem zwrotu kosztów sądowych tymczasowo wyłożonych przez Skarb Państwa.

Sygn. akt XXV C 2010/15

UZASADNIENIE

Pozwem z 16 grudnia 2015 r. (data nadania przesyłki pocztowej) A. P. (1) wystąpił przeciwko T. W. o zapłatę kwoty 100 000,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty oraz kosztami procesu, w tym kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając swoje stanowisko powód wskazał, iż dochodzona kwota stanowi zachowek należny mu po zmarłej matce A. O. (pozew – k. 2-3).

T. W. w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na swoją rzecz kosztów procesu według norm przepisanych.

Pozwany zakwestionował wysokość dochodzonego roszczenia, wskazując przy tym, iż powód od lat nie utrzymywał z matką kontaktów. Spadkodawca zobowiązał nadto pozwanego do zapewnienia nieodpłatnego i dożywotniego zamieszkania i opieki nad mężem H. O.. Ponadto powód otrzymał od matki darowiznę w postaci środków pieniężnych na kupno samochodu (odpowiedź na pozew – k. 16-17).

W toku procesu strony uszczegółowiały swoje stanowiska w tym w zakresie darowizn dokonanych przez spadkodawcę. Powód zmodyfikował powództwo wnosząc o zasądzenie od pozwanego kwoty 88 000 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty, cofając powództwo w pozostałym zakresie. Pozwany nie wyraził jednak zgody na cofnięcie powództwa (pismo procesowe powoda z 11 kwietnia 2016 r. – k. 28-29; oświadczenie powoda zawarte w protokole rozprawy z 17 lipca 2017 r. – k. 127; pismo procesowe pozwanego z 17 maja 2016 r. – k. 34-35).

Sąd ustalił, co następuje.

W dniu 20 lutego 2014 r. zmarła A. O.. Do kręgu spadkobierców ustawowych po zmarłej należą: dzieci z pierwszego małżeństwa – A. P. (1) i B. W. (1) oraz mąż H. O., który zrzekł się dziedziczenia. H. O. był drugim mężem spadkodawczyni. Małżeństwo zawarli dnia 25 marca 1989 roku (okoliczność bezsporna; dowód: odpis skrócony aktu zgonu – k. 3; odpisy skrócone aktów urodzenia dzieci – k. 38-39; odpis skrócony aktu małżeństwa – 40 [w] dołączonych aktach I Ns 1088/14).

A. P. (1) początkowo pozostawał z matką w dobrych relacjach. Stosunki te uległy pogorszeniu po chrzcinach jednego z dzieci A. P. (1). Powód miał nadto żal do matki, iż ta bardziej faworyzowała córkę B. W. (2). W rezultacie syn rzadziej odwiedzał matkę, jednakże nawet wtedy A. O. nie stroniła od kontaktów z A. P. (1), zapraszając syna na spotkania przy okazji świąt i innych uroczystości, najczęściej za pośrednictwem męża H. O.. Stosunki między matką a synem uległy poprawie i zacieśnieniu w okresie choroby i hospitalizacji A. O. (dowód: zeznania B. P. – k. 40-41; zeznania H. O. – k. 41-42; częściowo zeznania w charakterze strony A. P. (1) – k. 127-129, 207).

Spadek po zmarłej A. O. na podstawie testamentu notarialnego z 05 grudnia 1994 r. nabył w całości wnuk - T. W., któremu w testamencie poleciła sprawowanie opieki nad H. O., w szczególności zapewnienie nieodpłatnego i dożywotniego zamieszkania w lokalu mieszkalnym nr (...) przy ul. (...) w W. (okoliczność bezsporna; dowód: testament – k. 18; postanowienie Sądu Rejonowego dla Warszawy – Żoliborza w W. z 08 maja 2015 r. – k. 55 [w] załączonych aktach I Ns 1088/14).

A. O. całym swym majątkiem rozporządziła jeszcze przed śmiercią w ramach darowizn na rzecz dzieci oraz wnuka. Na początku lat 80 XX wieku, pracując w K., darowała synowi A. P. (1) łącznie kwotę 1 000,00 (...). Powód za otrzymane od matki środki kupił samochód osobowy marki F. (...). W analogicznym okresie A. O. obdarowała także nieustaloną kwotą (...) córkę B. W. (1).

W dniu 21 października 2003 r. A. O. darowała wnukowi T. W. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) w W..

W okresie trwania wspólności ustawowej małżeńskiej H. O. nabył samochód osobowy marki F. (...). Umową z 10 października 1998 r. darował on tenże pojazd o deklarowanej wartości 7 000,00 zł T. W. (dowód: umowa darowizny z 21 października 2003 r. – k. 19-21; umowa darowizny z 10 października 1998 r. – k. 109; odpis skrócony aktu małżeństwa – 40 [w] dołączonych aktach I Ns 1088/14; częściowo zeznania B. P. – k. 40-41; zeznania H. O. – k. 41-42; częściowo zeznania w charakterze strony A. P. (1) – k. 127-129, 207; zeznania w charakterze strony T. W. – k. 129, 208).

H. O. na podstawie uchwały Zarządu (...) (...) w S. z 01 sierpnia 1999 r. przysługiwało prawo do działki nr (...), o powierzchni 494 m ^{( 2)}, położonej na terenie, prowadzonego przez (...) Związek (...) z siedzibą w W., (...) (...) w S.. Przedmiotowe prawo zostało przekształcone z dniem 19 stycznia 2014 r. na mocy art. 66 pkt 2 ustawy z 13 grudnia 2013 r. o rodzinnych ogrodach działkowych w prawo działki ustanowione w drodze umowy dzierżawy działkowej. Umową sprzedaży z 28 kwietnia 2016 r. H. O. przeniósł ww. prawo do działki za cenę 33 000,00 zł na osobę trzecią (dowód: umowa z 28 kwietnia 2016 r. – k. 152-154; uchwała nr (...) Zarządu (...) (...) w S. z 01 maja 2016 r. – k. 155; uchwała nr (...)Zarządu (...) (...) w S. z 01 maja 2016 r. – k. 156; potwierdzenia przelewów – k. 157-158).

Wartość spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w W. przy ul. (...), według stanu z dnia 21 października 2003 r. i cen obecnych wynosi 312 000,00 zł (dowód: pisemna opinia biegłego sądowego z zakresu szacowania wartości nieruchomości K. J. – k. 56-78).

Darowizna w kwocie 1 000,00 (...) otrzymana przez A. P. (1) w 1980 r., waloryzowana wskaźnikiem przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej ma aktualnie wartość 45 297,13 zł (dowód: pisemna opinia biegłej sądowej z zakresu rachunkowości U. P. – k. 138-149).

Powyższy stan faktyczny ustalono na podstawie dokumentów urzędowych oraz prywatnych powołanych w treści uzasadnienia. Strony nie podważały wiarygodności dokumentów złożonych do akt niniejszego postępowania. Także, w ocenie Sądu, stanowią one pełnowartościowy materiał dowodowy, odzwierciedlający bezsporne okoliczności faktyczne.

Czyniąc ustalenia istotne dla rozstrzygnięcia Sąd oparł się także na zeznaniach przesłuchanych w sprawie świadków: B. P., H. O., a także przesłuchanych w charakterze strony A. P. (1) i T. W..

Sąd uznał w całości za wiarygodne zeznania H. O.. Świadek zeznawał spontanicznie i szczerze, udzielając w równym stopniu odpowiedzi wpływających na korzyść pozwanego jak i powoda. Przedmiotowe zeznania korelują poza tym z pozostałym materiałem dowodowym w postaci dokumentów.

W podobnym świetle oceniać należy zeznania B. P.. Przyczyny rzadszych kontaktów powoda z matką, ograniczające się do kilku spotkań w roku zostały potwierdzone także przez H. O., męża spadkodawczyni. Oboje z ww. świadków mimo, iż wiedzę tą uzyskali od dwóch różnych osób - darczyńcy i obdarowanego, zgodnie potwierdzili, iż powód otrzymał od pracującej w latach 80-tych w K. matki, kwotę 1 000, (...). Zwrócić należy także uwagę, iż rzeczoną okoliczność potwierdził sam powód na rozprawie w dniu 28 lipca 2017 r. (k. 132). Powód po sporządzeniu opinii przez biegłego sądowego z zakresu rachunkowości wycofał się wprawdzie w dalszej fazie postępowania z tego stanowiska, jednakże, zdaniem Sądu, było to jedynie elementem taktyki procesowej.

Z powyższego względu, Sąd nie dał wiary zeznaniom powoda w charakterze strony, w których powód utrzymywał, iż rzeczona kwota stanowiła środki przeznaczone dla całej rodziny. Okoliczności tej przeczą zeznania ww. świadków, a także bezsporny fakt otrzymania w analogicznym okresie przez jego siostrę B. W. (1) bliżej nie ustalonej kwoty (...) od matki.

Sąd nie znalazł uzasadnionych podstaw do podważenia zeznań zeznającego w charakterze strony T. W.. Zeznania pozwanego znajdują potwierdzenie w pozostałym materiale dowodowym, są logiczne i spójne. W ocenie Sądu, powód odpowiadał na kierowane do niego pytania szczerze, zgodnie z posiadaną przez niego wiedzą.

Ze względu na powołanie się przez świadka B. W. (1) na prawo do odmowy zeznań, Sąd odstąpił od przesłuchania tegoż świadka.

Wobec sporu co do faktów wymagających wiadomości specjalnych Sąd dopuścił, zgodnie z wnioskiem strony, dowód z opinii biegłego z zakresu szacowania wartości nieruchomości na okoliczność ustalenia wartości darowanego pozwanemu ww. spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego.

Przedmiotowa opinia czyni zadość tego rodzaju opracowaniom specjalistycznym, jest spójna, logiczna, posiada uzasadnienie pozwalające na odtworzenie procesu myślowego biegłego i skontrolowanie wywiedzionych wniosków zgodnie z zasadami doświadczenia życiowego i logiki. Opinia ta nie była także finalnie kwestionowana przez żadną ze stron.

Sąd z urzędu na podstawie art. 232 k.p.c. dopuścił dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu finansów U. P.. Skorzystanie przez Sąd z tego szczególnego uprawnienia, przyznanego przez ustawodawcę, podyktowane było tym, iż właściwe określenie wysokości zwaloryzowanej kwoty spornej darowizny było niezbędne dla prawidłowego rozstrzygnięcia. Ponadto dopuszczenie dowodu z urzędu, uzasadnione było faktem występowania pozwanego bez pełnomocnika procesowego.

Przedmiotowa opinia nie budzi zastrzeżeń Sądu. Powód nie kwestionował ustaleń poczynionych przez biegłą sądową (pismo procesowe z 26 września 2017 r. - k. 170). Zastrzeżenia pozwanego podniesione w piśmie procesowym z 26 września 2017 r. (k. 173-175) uznać należy za odbiegające od powszechnie przyjętych metod badawczych stosowanych w tego typu przypadkach. Miernikiem siły nabywczej pieniądza w danym okresie nie mogą być, w ocenie Sądu, ceny materiałów luksusowych w postaci samochodów (samochód ze względu na reglamentację państwową, uznać należało w latach 80 za towar luksusowy).

Sąd zważył, co następuje.

Powództwo zasługiwało na częściowe uwzględnienie.

Zgodnie z art. 991 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (§1).

Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (§2).

Pomiędzy stronami poza sporem pozostawało, iż powód jako spadkobierca ustawowy po zmarłej matce – A. O. uprawniony jest do zachowku w wysokości 1/4. Podnoszone w początkowej fazie postępowania przez pozwanego okoliczności mogące uzasadniać zastosowanie art. 5 k.c. i obniżenie kwoty zachowku, do którego wypłaty pozwany jest obowiązany, nie potwierdziły się. Postepowanie dowodowe wykazało, iż stosunki między spadkodawczynią a powodem były poprawne.

Kolejnym zadaniem Sądu było ustalenie tzw. substratu zachowku. W tym zakresie koniecznym było określenie czystej wartości spadku, a więc różnicy pomiędzy stanem czynnym spadku, czyli wartością wszystkich praw należących do spadku, a stanem biernym spadku, czyli sumą długów spadkowych, z pominięciem jednak długów wynikających z zapisów i poleceń. Po określeniu czystej wartości spadku dolicza się do niej, dla ustalenia substratu zachowku, wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę, bez względu na to, czy były one uczynione na rzecz spadkobierców, uprawnionych do zachowku, czy też innych osób.

W niniejszej sprawie, spadkodawca nie pozostawił po sobie żadnego majątku ani też długów spadkowych. Jedynymi zatem składnikami majątkowymi, które należało wziąć pod uwagę przy ustalaniu substratu zachowku były wykonane za życia A. O. darowizny: spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, samochodu osobowego marki F. (...), kwoty 1 000,00 (...).

Obowiązek doliczenia darowizny wynika z treści art. 994 § 1 k.c. a contrario, który stanowi, iż jedynie drobne darowizny zwyczajowo przejęte oraz dokonane dawniej niż przed dziesięciu laty licząc wstecz od otwarcia spadku, a także na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku, są wyłączone od doliczenia. Stosownie do art. 995 k.c., wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalenia zachowku.

Wartość darowanego pozwanemu przez spadkodawcę spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) w W. została ustalona na podstawie opinii biegłego sądowego z zakresu szacowania wartości nieruchomości K. J.. Strony nie kwestionowały, iż aktualna cena rynkowa rzeczonego prawa wynosi 312 000,00 zł.

Gwoli dodatkowego wyjaśnienia trzeba zaznaczyć, iż zawarte w § 2 testamentu z 05 grudnia 1994 r. sformułowanie należy taktować jako polecenie testamentowe (art. 982 k.c.), a nie zapis. Świadczy o tym wykładnia gramatyczna spornego oświadczenia woli, w szczególności słowo „poleca”. Użyte w testamencie sformułowania są jasne i precyzyjne. Cechą charakterystyczną polecenia jest to, iż w poleceniu testamentowym spadkodawca zobowiązuje spadkobiercę, do określonego zachowania podjęcia odpowiednich działań, lub znoszenia określonego stanu rzeczy. Celem spadkodawcy na kanwie niniejszego postepowania nie było dokonanie na rzecz męża przysporzenia majątkowego o zbywalnym charakterze, charakterystycznego dla zapisu, lecz wyłącznie polecenie spadkobiercy, aby ten zachował się w odpowiedni sposób względem H. O. tj. aby zapewnił mu mieszkanie do chwili śmierci. W orzecznictwie przyjmuje się, że nałożenie na spadkobiercę polecenia, także o charakterze majątkowym, nie prowadzi do powstania stosunku zobowiązaniowego analogicznego jak wynikający z innych zdarzeń prawnych, z którymi ustawa łączy taki skutek. Osoba, która odnosi z polecenia korzyść, nie jest wierzycielem, lecz beneficjariuszem. Taki wniosek wywodzi się z charakteru prawnego polecenia, którego nałożenie na określoną osobę (spadkobiercę) prowadzi do powstania zobowiązania naturalnego (niezupełnego). Takie stosunki zobowiązaniowe charakteryzują się niemożliwością dochodzenia od dłużnika należnego świadczenia na drodze sądowej. "Niezupełność" zobowiązania wyraża się w odjęciu uprawnionemu możliwości skorzystania z przymusu państwowego w celu uzyskania należnego świadczenia, jednak spełnienie świadczenia przez zobowiązanego nie jest świadczeniem nienależnym. Przy poleceniu testamentowym, określony krąg podmiotów może domagać się od obciążonego powinnego zachowania się wynikającego z treści polecenia, jednak podmioty te nie mogą skorzystać z przymusu państwowego w celu zmuszenia obciążonego do takiego zachowania się (zob. m.in. postanowienie SN z 19 kwietnia 2002 r., III CZP 19/02, Lex nr 74583). Z tego względu, Sąd przy ustalaniu wartości rynkowej przedmiotowego prawa, nie pomniejszył go o ustaloną przez biegłego wartość polecenia testamentowego (biegły błędnie określił to prawo jako służebność osobista mieszkania).

Uwzględniając w substracie zachowku wartość rynkową samochodu osobowego marki F. (...), darowanego przez H. O. pozwanemu, Sąd miał na uwadze, iż H. O. nabył przedmiotowy pojazd w okresie obowiązywania wspólności ustawowej małżeńskiej. Oznacza to, iż w chwili wykonania darowizny objęty był współwłasnością łączną wynikającej z ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej, w której nie wyróżnia się udziałów. Zważywszy jednak na treść art. 1035 k.c. oraz fakt, iż co do zasady w myśl art. 43 § 1 k.r.o. udziały w majątku wspólnym są równe, Sąd na potrzeby niniejszego postepowania przyjął, iż wartość tejże darowizny od przypadającego spadkodawcy udziału w majątku wspólnym wynosi 3 500,00 zł (1/2 x 7 000,00 zł). Strony nie kwestionowały wartości tegoż przysporzenia majątkowego dokonanego na rzecz pozwanego, dlatego też Sąd przyjął jego wysokość wynikającą wprost z umowy darowizny pojazdu.

Do substratu zachowku Sąd doliczył także darowiznę dokonaną przez spadkodawcę na rzecz powoda w postaci 1 000,00 (...). Ze względu na odległą datę darowizny (1980 r.), denominację oraz występowanie pozwanego bez profesjonalnego pełnomocnika procesowego, Sąd z urzędu dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu rachunkowości na okoliczność ustalenia aktualnej wartości tegoż przysporzenia majątkowego. Określając wysokość rzeczonego przysporzenia Sąd przyjął wartość ustaloną w oparciu o wskaźnik przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej – kwotę 45 297,13 zł. W ocenie Sądu jest to najbardziej miarodajny i powszechnie stosowany w orzecznictwie wyznacznik, odzwierciedlający wartość danego przysporzenia na przestrzeni znacznego okresu czasu.

Mimo, iż strony zgodnie przyznały, iż w związku z podjęciem pracy zarobkowej w K. przez A. P. (2), darowiznę od matki otrzymała także córka B. W. (2), strona powodowa nie wykazała wysokości tegoż przysporzenia majątkowego. W procesie o zachowek wyłącznymi gospodarzami postępowania pozostają jego strony. Obowiązują więc ogólne regulacje, charakterystyczne dla trybu procesowego postępowania cywilnego, w szczególności art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c. Sąd upoważniony jest do dopuszczenia dowodów z urzędu wyłącznie w wyjątkowych sytuacjach. Zważywszy, iż powód reprezentowany był przez profesjonalnego pełnomocnika procesowego, brak było podstaw do przeprowadzenia przez Sąd w tym zakresie postępowania dowodowego z urzędu, wyręczając tym samym stronę, na której spoczywał ciężar dowodzenia.

Powyższa regułę odnieść należało także do kwestii umowy sprzedaży prawa do działki nr (...) położonej na terenie (...) (...) w S.. Z zeznań H. O. wynika, iż przedmiotowe prawo zostało nabyte w okresie małżeństwa z A. O.. Z przedłożonych dowodów wynika jednakże, iż wyłącznym dysponentem tegoż prawa na dzień 28 kwietnia 2016 r. pozostawał H. O.. Zdaniem Sądu, oznaczenie w dokumentach przenoszących to prawo wyłącznie H. O. wynika z przepisów ustawy o rodzinnych ogrodach działkowych.

Zgodnie z art. 27 tejże ustawy ustanowienie prawa do działki następuje na podstawie umowy dzierżawy działkowej (ust. 1). Umowa, o której mowa w ust. 1, zawierana jest pomiędzy stowarzyszeniem ogrodowym a pełnoletnią osobą fizyczną. Umowa może być również zawarta z małżonkiem działkowca, jeżeli żąda ustanowienia prawa do działki wspólnie ze swoim współmałżonkiem (ust. 2). Powód nie wykazał, aby spadkodawczyni była stroną umowy dzierżawy działkowej. W związku z powyższym należy skonstatować, iż stroną rzeczonej umowy dzierżawy na podstawie której nabyto w okresie wspólności ustawowej małżeńskiej sporne prawo był wyłącznie H. O.. W skład majątku wspólnego wchodziły natomiast pożytki naturalne uzyskane w ramach użytkowania działki, a także nabudowania na użytkowanej działce. Ich wartości strona powodowa jednak nie wykazała.

Dodatkowo zwrócić należy uwagę, iż zgodnie z art. 35 ustawy prawo do działki wygasa z chwilą śmierci działkowca chyba, że ustawa stanowi inaczej. Ustawa stanowi inaczej w art. 38 zgodnie z którym w razie śmierci jednego z małżonków prawo do działki, które przysługiwało obojgu małżonkom, przypada drugiemu małżonkowi. Jeżeli małżonek nie posiadał prawa do działki, może w terminie 6 miesięcy od dnia śmierci małżonka złożyć oświadczenie woli o wstąpieniu w stosunek prawny wynikający z tego prawa, pod rygorem wygaśnięcia prawa do działki.

Powyższe ustalenia dają asumpt do twierdzenia, iż nawet w przypadku hipotetycznego ustalenia, iż prawo to pierwotnie przysługiwało obojgu małżonkom, z uwagi na powyższe zastrzeżenie ustawowe, nie mogło być objęte spadkobraniem przez pozwanego. W związku z tym, ułamek z kwoty uzyskanej ze sprzedaży tegoż prawa nie może także stanowić podstawy do ustalenia substratu zachowku.

Mając na uwadze powyższe ustalenia oraz wytyczne ustawowe należało skonstatować, iż wartość zachowku przypadającego uprawnionemu do zachowku, wynosi 44 902,15 zł ([312 000,00 zł + 3 500,00 zł + 45 297,13] x 1/4 – [45 297,13 zł]).

Rozstrzygnięcie w zakresie odsetek ustawowych za opóźnienie Sąd oparł na podstawie art. 455 k.c. w zw. z art. 481 k.c.

Zważyć należy, że obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek należy do długów spadkowych, powstających z chwilą otwarcia spadku (art. 991 i n. k.c.). Natura prawna długu z tytułu zachowku nie różni się zasadniczo od innych długów spadkowych, o jakich mowa w art. 922 § 3 k.c., z tym jedynie, że w sposób odmienny ustawodawca ukształtował zakres odpowiedzialności, co wynika z treści przepisu art. 1000 § 2 k.c. W tej sytuacji wymagalność tego długu wynika z zasad ogólnych, zawartych w art. 455 k.c.

Ponadto nie ulega wątpliwości, że zachowek jest od początku długiem pieniężnym (por. wyrok SN z 15 grudnia 1999 r., I CKN 248/98, Lex nr 898244), a przepisy nie określają terminu wymagalności roszczenia z tytułu zachowku, wobec czego powinno ono zostać spełnione przez zobowiązanego, zgodnie z art. 455 k.c., niezwłocznie po wezwaniu przez uprawnionego do zachowku. Ustalenie jego wysokości w postępowaniu na podstawie cen obowiązujących w chwili wyrokowania (zob. uchwałę SN [7], zasada prawna, z 26 marca 1985 r., III CZP 75/84, Lex nr 3078) nie przesądza o tym, że w każdym przypadku, od tej daty dopiero będą przysługiwały odsetki na rzecz uprawnionego

W judykaturze przyjmuje się, że o stanie opóźnienia zobowiązania z tytułu zachowku można mówić wówczas, gdy zobowiązany znał już wszystkie obiektywnie istniejące okoliczności pozwalające mu racjonalnie ocenić zasadność i wysokość zgłoszonego roszczenia z tytułu zachowku. Może to więc nastąpić także w dacie poprzedzającej chwilę wyrokowania (zob. wyrok SN z 07 lutego 2013 r. II CSK 403/12, Lex nr 1314389 oraz z 17 września 2010 r., II CSK 178/10, Lex nr 942800). Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z 17 kwietnia 2009 r. (III CSK 298/08, Lex nr 510973) ostatecznie żądana i zasądzona przez sąd wysokość zachowku nie ma znaczenia dla wymagalności samego roszczenia. Za takim stanowiskiem przemawia również deklaratoryjny charakter orzeczenia o należnym zachowku, który sprawia, że zobowiązanie o charakterze bezterminowym przekształca się w zobowiązanie terminowe w wyniku wezwania wierzyciela do spełnienia świadczenia skierowane do dłużnika (art. 455 k.c.), a wyrok sądowy potwierdza tylko zasadność tego wezwania wskutek istniejącego wcześniej zobowiązania do świadczenia zachowku.

W tym stanie rzeczy, Sąd uznał, iż powodowi należą się odsetki od zasądzonego świadczenia od dnia następującego po dniu doręczenia pozwanemu odpisu pozwu w niniejszym postępowaniu.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 100 zd. 1 in fine k.p.c.

Powód utrzymał się ze swoimi żądaniami w 44,90% ulegając pozwanemu w 55,10%.

Na koszty poniesione przez powoda złożyła się opłata sądowa od pozwu – 5 000,00 zł, zaliczki na poczet wynagrodzenia biegłego sądowego w kwotach 1 000,00 zł i 939,12 zł opłata skarbowa od dokumentu pełnomocnictwa – 17 zł, koszty zastępstwa procesowego w stawce minimalnej 3 600,00 zł. Łącznie – 10 556,12.

Pozwany poniósł natomiast koszty zaliczek na wynagrodzenie biegłego w kwocie 1 000,00 zł i 939,12 zł. Łącznie – 1 939,12 zł.

Zważywszy na stosunek w jakim strony utrzymały się ze swoimi żądaniami należało zasądzić od pozwanego na rzecz powoda kwotę 3 671,24 zł tytułem zwrotu kosztów procesu ([10 556,12 zł x 44,90%] – [1 939,12 zł x 55,10%]).

O kosztach sądowych poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa (1501,35 złotych) rozstrzygnięto na postawie art. 113 u.k.s.c.. Zważywszy na wysokość tychże kosztów oraz procent w jakim strony uległy swojemu przeciwnikowi procesowemu należało nakazać pobrać od powoda kwotę 827,25 zł (1 501,35 zł x 55,10%) zaś od pozwanego pozostałą różnicę w wysokości 674,10 zł.

W tym stanie rzeczy, rozstrzygnięto jak w sentencji wyroku.

Zarządzenie: odpis wyroku wraz z uzasadnieniem proszę doręczyć według wniosku.