Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 kwietnia 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: SSA Beata Michalska

Sędziowie: SSA Jacek Zajączkowski

SSA Anna Szczepaniak – Cicha ( spr. )

Protokolant: st. sekr. sąd. Patrycja Stasiak

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 kwietnia 2018 r. w Ł.

sprawy J. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł.

o wysokość świadczenia

na skutek apelacji J. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 11 stycznia 2017 r. sygn. akt VIII U 1505/16

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 357/17

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 28 kwietnia 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. przyznał J. K. prawo do emerytury od dnia 1 lutego 2016 r. Do ustalenia wysokości emerytury Zakład Ubezpieczeń Społecznych uwzględnił okresy składkowe w wymiarze 16 lat 1 miesiąca i 19 dni (tj. 193 miesiące) oraz okresy uzupełniające - rolnicze w wymiarze 6 lat 1 miesiąca i 15 dni (tj. 73 miesiące) oraz kwotę bazową obowiązującą w dniu 1 lutego 2016 r., tj. 3.308,33 zł. Wysokość świadczenia wyniosła 641,16 zł [(24% x 3.308,33 zł = 794,00 zł); (193 : 239 x 794,00 zł)], a od 1 marca 2016 r., tj. po waloryzacji - 642,70 zł. Organ rentowy zaznaczył, że z uwagi na uprawnienie wnioskodawcy do świadczenia rolnego Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego wyda decyzję stwierdzającą prawo lub brak prawa do wypłaty świadczeń w zbiegu. W przypadku wystąpienia zbiegu świadczeń KRUS podejmie wypłatę, a w razie braku zbiegu zostanie podjęta wypłata jednego świadczenia, tj. wyższego lub wybranego przez wnioskodawcę.

W dniu 30 maja 2016 r. do organu rentowego wpłynęło odwołanie J. K. od powyższej decyzji, w którym wniósł o jej zmianę przez uwzględnienie przy ustalaniu wysokości emerytury okresu pracy na roli w wymiarze 73 miesięcy i w konsekwencji przeliczenie wysokości emerytury oraz ewentualnie o uchylenie zaskarżonej decyzji w zaskarżonej części i przekazanie sprawy organowi rentowemu do ponownego rozpoznania. Odwołujący zaskarżył decyzję w zakresie, w jakim nie uwzględniono mu do ustalenia wysokości emerytury okresu pracy w rolnictwie w wymiarze 6 la, 1 miesiąca i 15 dni, tj. 73 miesięcy. Zdaniem skarżącego, organ rentowy, nie uwzględniając mu okresu uzupełniającego, naruszył art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS. W ocenie skarżącego, okres uzupełniający w wymiarze 73 miesięcy powinien zostać doliczony do okresu składkowego w wymiarze 193 miesięcy, co przy podzieleniu tej kwoty przez wartość wynoszącą 239 i pomnożeniu przez kwotę 794 zł powinno skutkować ustaleniem należnego mu świadczenia w wysokości 833,69 zł.

W odpowiedzi na odwołanie, pełnomocnik organu rentowego wniósł o jego oddalenie, wskazując jednocześnie, że emerytura wnioskodawcy została ustalona na podstawie art. 28 ustawy emerytalnej oraz że do okresów, od których uzależnione było przyznanie prawa do emerytury zaliczono mu okresy pracy w gospodarstwie rolnym w ilości 73 miesięcy.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 11 stycznia 2017 r. Sąd Okręgowy w Łodzi oddalił odwołanie ubezpieczonego J. K..

Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawca J. K. urodził się w dniu (...) Decyzją z dnia 22 października 2008 r. Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego przyznał J. K. emeryturę rolniczą, składającą się z części składkowej oraz części uzupełniającej. W treści decyzji wskazano, że część uzupełniająca podlegała zawieszeniu w wysokości 50%, z uwagi na prowadzenie przez wnioskodawcę działalności rolniczej. Decyzją z dnia 14 września 2010 r. Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego przyznał J. K. emeryturę rolniczą składającą się z części składkowej oraz części uzupełniającej (w wysokości 100%).

W dniu 9 lutego 2016 r. J. K. złożył wniosek o emeryturę do ZUS. Do ustalenia prawa i wysokości należnej wnioskodawcy emerytury rolniczej nie zostały mu uwzględnione następujące okresy pracy w gospodarstwie rolnym: od 1 września 1961 r. do 29 października 1964 r., od 22 października 1966 r. do 22 grudnia 1968 r., od 18 października 1970 r. do 31 lipca 1971 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, wyliczając należną wnioskodawcy emeryturę uwzględnił mu następujące okresy:

- składkowe w wymiarze 16 lat 1 miesiąca i 19 dni (193 miesiące), tj.: od 30 października 1964 r. do 21 października 1966 r., od 23 grudnia 1968 r. do 17 października 1970 r., od 1 sierpnia 1971 r. do 30 listopada 1983 r.

- uzupełniające w wymiarze 6 lat 1 miesiąca i 15 dni (73 miesiące), tj. : od 1 września 1961 r. do 29 października 1964 r. , od 22 października 1966 r. do 22 grudnia 1968 r., od 18 października 1970 r. do 31 lipca 1971 r.

Decyzją z dnia 10 maja 2016 r. Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, na podstawie przepisów ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, odmówił J. K. wypłaty świadczeń w zbiegu. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że decyzją z dnia 14 września 2010 r. J. K. uzyskał prawo do emerytury rolniczej, a od dnia 1 marca 2016 r. wysokość należnej wnioskodawcy emerytury wynosi 1.191,46 zł. Z uwagi na fakt, iż kwota emerytury rolniczej jest wyższa od kwoty świadczenia ustalonego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, wnioskodawcy nadal będzie wypłacana emerytura rolnicza. Od decyzji tej J. K. nie złożył odwołania. J. K. pobiera emeryturę z Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego w związku z podleganiem ubezpieczeniom rolniczym. Kasa nie uwzględniła J. K. przy obliczaniu wysokości świadczenia okresów nieskładkowych, zaliczonych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

ZUS nie wypłaca wnioskodawcy żadnych świadczeń.

Sąd Okręgowy ustalił stan faktyczny w oparciu o dokumentację z akt Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, którą uznał za miarodajną. Odnosząc się do zeznań wnioskodawcy Sąd podkreślił, że J. K., oprócz własnych twierdzeń, nie przedstawił żadnych dowodów, które w jakikolwiek sposób mogłyby podważyć stanowisko Zakładu Ubezpieczeń Społecznych zawarte w zaskarżonej decyzji.

W świetle tak poczynionych ustaleń faktycznych Sąd Okręgowy uznał odwołanie ubezpieczonego za niezasadne. Wstępnie Sąd Okręgowy wskazał, iż w niniejszym postępowaniu, z uwagi na złożenie przez J. K. odwołania od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 28 kwietnia 2016 r., Sąd rozpatrywał jedynie prawidłowość tej decyzji, tym samym mógł rozpatrywać prawidłowości innych decyzji emerytalnych, jakie wydano w stosunku do wnioskodawcy, a od których to decyzji nie złożył on odwołań. Dokonując analizy prawnej Sąd Okręgowy przytoczył m.in. art. 10 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zgodnie z którym przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również następujące okresy, traktując je, z zastrzeżeniem art. 56 ustawy, jak okresy składkowe: 1/ okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki, 2/ przypadające przed dniem 1 lipca 1977 r. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia, 3/ przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia - jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

Z kolei wskazując na treść art. 27 ust. 1 tej ustawy Sąd podniósł, że ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r. przysługuje emerytura, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki:

1) osiągnęli wiek emerytalny określony w ust. 2 albo 3 (w przypadku wnioskodawcy było to 65 lat),

2) mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, z zastrzeżeniem art. 27a.

Nie ma wątpliwości, że J. K. nie wylegitymował się wymaganym 25. letnim okresem składkowym i nieskładkowym, toteż organ rentowy badał uprawnienia wnioskodawcy na gruncie art. 28 ustawy emerytalnej, zgodnie z którym ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., którzy nie osiągnęli okresu składkowego i nieskładkowego, o którym mowa w art. 27 ust. 1 pkt 2 (w przypadku mężczyzn 25 lat), przysługuje emerytura, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki:

1) osiągnęli wiek emerytalny, o którym mowa w art. 27 ust. 2 i 3;

2) mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 15 lat dla kobiet i co najmniej 20 lat dla mężczyzn.

Na podstawie przytoczonego przepisu ma prawo do emerytury mężczyzna urodzony przed 1 stycznia 1949 r., który posiada 20. letni staż ubezpieczeniowy. Wnioskodawca w postępowaniu przed organem rentowym wykazał okresy składkowe w wymiarze 16 lat 1 miesiąca i 19 dni, a po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego z Kasą Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, ZUS doliczył ubezpieczonemu okres uzupełniający w wymiarze 6 lat 1 miesiąca i 15 dni, co było równoznaczne ze spełnieniem przesłanki stażu i skutkowało przyznaniem J. K. prawa do emerytury.

Sąd pierwszej instancji podkreślił, że okresy pracy w gospodarstwie rolnym, zgodnie z art. 10 ustawy emerytalnej, uwzględnia się tylko wówczas, gdy jest to wymagane do uzupełnienia okresu, od którego uzależnione jest przyznanie ubezpieczonemu prawa do emerytury. Tym samym pomimo, że suma okresów składkowych i okresów pracy w rolnictwie J. K. przekracza wymagane 20 lat okresów stażu, okresy uzupełniające mogły zostać mu uwzględnione jedynie w ilości brakującej do okresu wymaganego.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych obliczył wnioskodawcy emeryturę w myśl art. 56 ust.1 ustawy emerytalnej zgodnie z którym osobie, której przy ustalaniu prawa do emerytury uwzględniono okresy pracy w gospodarstwie rolnym określone w art. 10, oblicza się wysokość przysługującego świadczenia jako część świadczenia obliczonego w myśl art. 53, z uwzględnieniem okresów pracy w gospodarstwie rolnym, proporcjonalnie do udziału okresów składkowych i nieskładkowych w okresie stanowiącym sumę okresów składkowych, nieskładkowych i uwzględnionych okresów pracy w gospodarstwie rolnym. Tym samym organ rentowy zobligowany był w przypadku wnioskodawcy zastosować iloraz sumy okresów składkowych i nieskładkowych (tj. 193 miesiące) do sumy okresów składkowych, nieskładkowych i uwzględnionych mu okresów pracy w gospodarstwie rolnym (tj. 239 pełnych miesięcy , a więc z uwzględnieniem brakujących wnioskodawcy do 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych 46. miesięcy okresów uzupełniających) co w wyniku pomnożenia otrzymanej wartości przez kwotę 794 zł (ustaloną zgodnie z art. 53 przez pomnożenie kwoty bazowej obowiązującej w dniu 1 lutego 2016 r., tj. 3.308,33 zł przez 24 % - tzw. część socjalna) dało kwotę należnej wnioskodawcy emerytury.

Z uwagi na powyższe Sąd Okręgowy oddalił odwołanie J. K. na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

Orzeczenie to zaskarżył apelacją J. K., zastąpiony profesjonalnie. Skarżący zarzucił rozstrzygnięciu naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez jego niewłaściwe zastosowanie i pominięcie przy ustalaniu wysokości emerytury okresów uzupełniających pracy w gospodarstwie rolnym w wymiarze 73 miesięcy oraz naruszenie art. 64 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji RP przez ich niezastosowanie.

Wskazując na powyższe apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez uwzględnienie przy ustalaniu wysokości emerytury okresu pracy na roli w rozmiarze 73 miesięcy i w konsekwencji przeliczenie wysokości emerytury oraz zasądzenie zwrotu kosztów, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego za obie instancje. Alternatywnie skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu, pozostawiające temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach.

Sąd Apelacyjny w Łodzi zważył, co następuje:

Rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji jest prawidłowe i znajduje oparcie zarówno w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym, jak i obowiązujących regulacjach prawnych, prawidłowo zastosowanych. Sąd Apelacyjny w całości podziela ustalenia faktyczne i prawne Sądu Okręgowego, co pozwala je uwzględnić bez potrzeby ich ponownego przytaczania.

W pierwszym rzędzie należy odnieść się do treści art. 387 § 2 ¹ k.p.c., który stanowi, że jeżeli sąd drugiej instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego ani nie zmienił ustaleń faktycznych sądu pierwszej instancji, a w apelacji nie zgłoszono zarzutów dotyczących tych ustaleń, uzasadnienie wyroku może zawierać jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. Tylko w wypadku przeciwnym uzasadnienie wyroku sądu drugiej instancji powinno w pełni czynić zadość wymaganiom art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 lipca 2016 r., V CSK 612/15, LEX nr 2108511).

Sąd Apelacyjny dostrzega przy tym, że skarżący formułując wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji nie wskazał żadnych przesłanek, które można analizować w kontekście art. 386 § 4 k.p.c. Jest to konieczne nawet wtedy, gdy wniosek ma charakter alternatywny, chyba że apelujący nie dostrzega przesłanek do uchylenia wyroku i jedynie w wyniku źle rozumianej ostrożności procesowej podnosi z góry bezzasadne żądanie.

Treść dwóch zarzutów apelacyjnych przywodzi do wniosku, że skarżący nie kwestionuje stanu faktycznego w sprawie, jak również oceny dowodów przeprowadzonej przez Sąd pierwszej instancji, wskazując jedynie, że nieprawidłowo zastosowano przepisy art. 10 ust. 1 i art. 28 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS przez nieuwzględnienie przy ustalaniu wysokości emerytury okresów uzupełniających pracy w gospodarstwie rolnym w wymiarze 73 miesięcy oraz pominięcie treści art. 64 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji RP.

W istocie niniejsza sprawa dotyczy sporu prawnego na tle art. 56 w związku z art. 10 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 1383 ze zm.). Zakład Ubezpieczeń Społecznych uwzględnił wnioskodawcy do stażu emerytalnego jako okresy uzupełniające okresy pracy rolniczej: od 1 września 1961 r. do 29 października 1964 r. (3 lata 1 miesiąc 29 dni), od 22 października 1966 r. do 22 grudnia 1968 r. (2 lata 2 miesiące i 2 dni) i od 18 października 1970 r. do 31 lipca 1971 r. (9 miesięcy i 14 dni), tj. łącznie 6 lat 1 miesiąc i 15 dni. Są to okresy składkowe przewidziane w art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej, a więc okresy przypadające przed 1 stycznia 1983 r. Okresy te zostały uznane z woli ustawodawcy za składkowe, choć w rzeczywistości składka na ubezpieczenie rolnicze nie była odprowadzana. Okresy te tylko posiłkowo, tj. w zakresie niezbędnym, uwzględnia się do uzupełnienia stażu, od którego zależy nabycie prawa do emerytury lub renty z FUS.

Podkreślić trzeba, że co do zasady wysokość emerytury dla osób, które okresy pracy w gospodarstwie rolnym wykorzystały do nabycia prawa do emerytury, jest obliczana różnie w zależności od tego, czy udowodniły one wymagany wymiar okresów składkowych i nieskładkowych, czy też nie wylegitymowały się takim wymiarem. W obu przypadkach wysokość świadczenia może składać się z dwóch części, przy czym sposób wyliczenia pierwszej części jest różny dla każdej grupy.

Jeśli chodzi o osoby, które (jak wnioskodawca) nie miały wymaganych okresów składkowych i nieskładkowych, pierwszą część świadczenia stanowi, zgodnie z art. 56 ust. 1 ustawy, część świadczenia obliczonego w myśl art. 53 ustawy. Wysokość tej części jest zależna od stosunku sumy okresów składkowych i nieskładkowych (w przypadku wnioskodawcy 193 miesiące) do sumy okresów składkowych, nieskładkowych i uzupełniających w pełnych miesiącach (w przypadku wnioskodawcy 239, z uwzględnieniem 73 miesięcy uzupełniających). Przy obliczaniu tej części świadczenia okresy pracy w rolnictwie uwzględnione do uprawnień o tyle mają swój wpływ na wysokość emerytury, iż zwiększają liczbę okresów określających staż sumaryczny. Gdy zaś chodzi o osoby, które wylegitymowały się wymaganym stażem ubezpieczeniowym złożonym z okresów składkowych (bez uzupełniających) i nieskładkowych, wysokość ich emerytury oblicza się w całości w myśl art. 53 ustawy (art. 56 ust. 2).

Drugą część świadczenia emerytalnego dla obu grup uprawnionych, wskazanych wyżej, stanowi zwiększenie o kwotę odpowiadającą części składkowej emerytury ustalonej według przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, przy czym okresy nieopłacania składek przypadające przed 1 lipca 1977 r. są uwzględniane tylko wtedy, gdy przypadają nie wcześniej niż 25 lat przed ustaleniem prawa do emerytury (art. 56 ust. 3). W rozpatrywanym przypadku okresy te przypadają wcześniej, niż 25 lat przez ustaleniem prawa do emerytury.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 stycznia 2011 r., I UK 246/10, stwierdził - z czym w pełni zgodzić się należy - że przepis art. 56 ust. 1 w związku z art. 10 ust. 1 ustawy emerytalnej nie narusza zasady sprawiedliwości społecznej, wyrażonej w art. 2 Konstytucji RP, przez to, że przewiduje proporcjonalne obliczanie emerytury jako części świadczenia obliczonego w myśl art. 53 ustawy. Zasady kształtowania prawa do emerytury przysługującej z powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych uwzględniają postulat zachowania słusznych i sprawiedliwych proporcji pomiędzy wielkością (wysokością) tej emerytury a stażem emerytalnym rozumianym jako okres opłacania składki. W powszechnym systemie ubezpieczenia zarówno prawo do świadczeń jak i ich wysokość są co do zasady ekwiwalentne do ciężarów ponoszonych przez ubezpieczonych i płatników składek (zasada wzajemności). Zasadę tę odzwierciedla art. 15 ustawy o emeryturach i rentach, zgodnie z którym podstawę wymiaru emerytury stanowi podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne (ubezpieczenia emerytalno-rentowe) z określonych lat. Praca rolnicza pozostaje poza tym systemem i może być uwzględniana przy ustalaniu prawa do przysługujących z niego świadczeń i ich wysokości wyłącznie wyjątkowo, w zakresie określonym w ustawie o emeryturach i rentach (art. 67 ust. 1 Konstytucji RP). Dlatego w sytuacji, gdy okres podlegania powszechnemu systemowi ubezpieczenia społecznego jest krótki, świadczenie oblicza się z uwzględnieniem ograniczenia wynikającego z art. 56 ust. 1 ustawy (Legalis 315427). W świetle tych wywodów za całkowicie chybione uznać należy apelacyjne zarzuty naruszenia Konstytucji RP. Obowiązkiem Sądu, wynikającym z art. 7 Konstytucji RP, jest działanie na podstawie i w granicach prawa, a co za tym idzie stosowanie obowiązującego przepisu art. 56 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS.

Dodać jeszcze trzeba, że przepis art. 56 ust. 4 ustawy emerytalnej, przewidujący tzw. zwiększenie rolne, także nie ma do wnioskodawcy zastosowania, gdyż zwiększenie to przysługuje za okres opłacania składek na ubezpieczenie rolnicze tym osobom, które nie mają ustalonego prawa do emerytury lub renty na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników (art. 56 ust. 5).

Sumując, wysokość emerytury J. K. została obliczona na podstawie art. 56 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS prawidłowo, jako część świadczenia obliczonego w myśl art. 53 ustawy. Nie jest prawdą, że okres 73 miesięcy został pominięty przy obliczaniu emerytury wnioskodawcy, gdyż jest on uwzględniony w liczbie 239 miesięcy tzw. stażu ogólnego w pełnych miesiącach (20 lat to 240 miesięcy) i nie może być ponownie „doliczony” do sumy okresów składkowych i nieskładkowych (193 miesiące), ponieważ takiego ustalania proporcji nie przewiduje mechanizm obliczania emerytury określony w art. 56 ust. 1 ustawy emerytalnej.

Z wymienionych względów Sąd Apelacyjny orzekł o oddaleniu apelacji na podstawie art. 385 k.p.c.