Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 maja 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący:SSA Ewa Kaniok (spr.)

Sędziowie:SA Edyta Jefimko

SA Paulina Asłanowicz

Protokolant:sekr. sądowy Dorota Jędrak

po rozpoznaniu w dniu 23 maja 2018 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa P. P.

przeciwko (...) W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 18 listopada 2014 r., sygn. akt II C 563/14

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punktach pierwszym i trzecim w ten sposób, że:

a)  w punkcie pierwszym oddala powództwo;

b)  w punkcie trzecim zasądza od P. P. na rzecz (...) W. kwotę 7.217 (siedem tysięcy dwieście siedemnaście) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

II.  zasądza od P. P. na rzecz (...) W. kwotę 425.709,38 zł (czterysta dwadzieścia pięć tysięcy siedemset dziewięć złotych trzydzieści osiem groszy) tytułem należności głównej i kwotę 56.718,48 zł (pięćdziesiąt sześć tysięcy siedemset osiemnaście złotych czterdzieści osiem groszy) tytułem ustawowych odsetek jako zwrot świadczenia spełnionego przez (...) W. na mocy wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 18 listopada 2014 r., sygn.
II C 563/14;

III.  zasądza od P. P. na rzecz (...) W. kwotę 26.686 (dwadzieścia sześć tysięcy sześćset osiemdziesiąt sześć) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego i kwotę 24.886 (dwadzieścia cztery tysiące osiemset osiemdziesiąt sześć) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.

Edyta Jefimko Ewa Kaniok Paulina Asłanowicz

Sygn. akt V ACa 679/17

UZASADNIENIE

Pozwem z 29 maja 2014 r. P. P. wniósł o zasądzenie od (...) W. kwoty 425 709,38 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 28 lutego 2011 r. do dnia zapłaty tytułem zwrotu nienależnie pobranej opłaty za zmianę przeznaczenia oraz sposobu zagospodarowania nieruchomości.

Wyrokiem z dnia 18 listopada 2014 r. Sąd Okręgowy w Warszawie w punkcie pierwszym zasądził od (...) W. na rzecz P. P. dochodzoną pozwem kwotę wraz z ustawowymi odsetkami od 5 lipca 2014 r. do dnia zapłaty i kosztami procesu, oraz w punkcie drugim oddalił powództwo o odsetki za pozostały okres. W punkcie trzecim rozstrzygnął w przedmiocie kosztów procesu.

Sąd Okręgowy ustalił, że nieruchomość położona w W. przy ul. (...), oznaczona jako dz. ew. (...) o powierzchni 3 493 m ^{( 2)} w obrębie (...), została oddana w użytkowanie wieczyste decyzją z 2 listopada 1993 r. z przeznaczeniem na cele przemysłowo-usługowe. W latach 2009-2010 użytkownikiem wieczystym tej nieruchomości był P. P..

W dniu 22 listopada 2007 r. (...) W. podjęła uchwałę nr (...) zmieniającą uchwałę Rady (...) W. z 15 kwietnia 2004 r. nr (...) w sprawie zasad nabywania, zbywania i obciążania nieruchomości (...) W. oraz ich wydzierżawiania lub najmu na okres dłuższy niż trzy lata w ten sposób, że w § 1 pkt 2 tej uchwały wskazano, iż do zmienianej uchwały dodaje się rozdział IIa zatytułowany „Zmiany umów użytkowania wieczystego”. W § 6d lit. c przewidziano, że zmiana umowy użytkowania wieczystego może nastąpić po spełnieniu łącznie określonych w tym paragrafie warunków, w tym m.in. wpłaty przez użytkownika wieczystego na rzecz (...) W. kwoty odpowiadającej 12,5% różnicy pomiędzy aktualną wartością nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste określoną dla dotychczasowego sposobu użytkowania i zagospodarowania nieruchomości, a wartością nieruchomości określoną dla nowego sposobu użytkowania i zagospodarowania. Wpłata musiała nastąpić przed zmianą umowy użytkowania wieczystego.

W dniu 25 listopada 2009 r. strony podpisały protokół uzgodnień nr (...), w treści którego zawarły uzgodnienia odnośnie warunków zmiany umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste w zakresie zmiany sposobu zagospodarowania nieruchomości zgodnie z przepisami uchwały nr (...) Rady (...) W. z 15 kwietnia 2004 r. Protokół obejmował również uzgodnienia dotyczące zapłaty przez P. P. na rzecz (...) W. kwoty 425 709,38 zł, która zgodnie z postanowieniami § 5 ust. 2 protokołu musiała być uznana na rachunku bankowym miasta w terminie 7 dni przed dniem zawarcia aktu notarialnego. W dniu 13 stycznia 2010 r. P. P. uiścił na rachunek (...) W. ww. kwotę.

W dniu 19 stycznia 2010 r. P. P. zawarł z (...) W. umowę, mocą której strony zmieniły sposób zagospodarowania i użytkowania nieruchomości poprzez przeznaczenie nieruchomości na cel mieszkaniowy z udziałem usług.

Wyrokiem z 28 grudnia 2010 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie stwierdził nieważność uchwały Rady (...) W. z 22 listopada 2007 r. nr (...) w zakresie § 1 pkt 2, tj. w części, w jakiej zaskarżona uchwała zmieniła uchwałę Rady (...) W. z 15 kwietnia 2004 r. nr (...) w sprawie zasad nabywania, zbywania i obciążania nieruchomości, poprzez dodanie do uchwały rozdziału IIa zatytułowanego „Zmiany umów użytkowania wieczystego”, a także stwierdził, że w tej części przedmiotowa uchwała nie podlega wykonaniu.

W dniu 27 lutego 2014 r. P. P. złożył do Sądu Rejonowego dla Warszawy Śródmieścia w Warszawie wniosek o zawezwanie do próby ugodowej. We wniosku tym żądał zapłaty przez (...) W. kwoty 425 709,38 zł z odsetkami ustawowymi od 13 stycznia 2010 r.

Powód, powołując się na przepisy art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 2 k.c., domagał się zwrotu opłaty uiszczonej na rzecz (...) W., gdyż – jego zdaniem - wraz z uchyleniem omawianej wyżej uchwały podstawa świadczenia odpadła. Roszczeniu powoda odpowiada postać kondykcji causa finita charakteryzującej się istnieniem ważnej podstawy świadczenia w pewnym przedziale czasu i dopiero następczym jej „odpadnięciem”.

Rozpatrując roszczenie powoda pod kątem wskazanej podstawy prawnej, Sąd Okręgowy stwierdził, że wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego wywołał skutki ex tunc, co oznacza, iż omawianą uchwałę od daty wydania orzeczenia należy traktować tak, jakby w ogóle nie została podjęta. Konsekwencją powyższego winno być uznanie uchwały za bezskuteczną od samego jej początku (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 18 stycznia 2006 r., II OSK 945/05, a także wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 5 listopada 2009 r., III SA/Wr 533/09, Lex nr 588237 oraz wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 3 grudnia 1999 r., III SA 2006/09, a także wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 25 listopada 2010 r., I SA/Go 871/10, Lex nr 748769). Co za tym idzie, pobranie opłaty na postawie nieważnego aktu prawa należy traktować jako świadczenie nienależne podlegające zwrotowi, albowiem z nieważnego aktu prawa nie może wypływać obowiązek zachowywania się w sposób zgodny z zawartymi w nim nakazami (uchwała Sądu Najwyższego z 22 grudnia 1997 r., III CZP 70/87, OSNC z 1988 r., z. 6, poz. 82).

Sąd Okręgowy nie podzielił argumentów strony pozwanej, że zobowiązanie powoda do spełnienia spornego świadczenia znajdowało podstawę nie tylko w przepisie art. 6d lit. c zaskarżonej uchwały, lecz także w porozumieniu stron ujętym w protokole z 25 listopada 2009 r., obejmującym uzgodnienia stron w sprawie warunków przedłużenia terminów użytkowania wieczystego i zmiany umowy użytkowania wieczystego. Sąd zważył, że przedmiotowy protokół nie stanowił umowy, która ewentualnie mogłaby być oceniana na podstawie art. 353 ¹ k.c. Wobec treści regulacji prawa miejscowego istniejących w dacie spisywania protokołu, powód nie mógł negocjować warunków, na jakich miał zostać podpisany aneks do umowy użytkowania wieczystego. Wybór użytkownika wieczystego ograniczał się tylko do możliwości akceptacji warunków finansowych zaproponowanych przez pozwanego za jednoczesną zmianą umowy w zakresie sposobu zagospodarowania i użytkowania gruntów oddanych w użytkowanie wieczyste, bądź odmowy akceptacji warunków i odstąpienia od zmiany umowy. O powyższym świadczy sformułowanie użyte w protokole z 25 listopada 2009 r. obejmującym uzgodnienia stron w sprawie zmiany sposobu zagospodarowania nieruchomości, który w § 5 ust. 1 i 2 stanowił, że kwota 425 709,38 zł musiała zostać uznana na rachunku bankowym (...) W. przed podpisaniem aktu notarialnego.

Podstawą zobowiązania do uiszczenia przez użytkownika wieczystego kwoty 425 709,38 zł nie mógł być protokół uzgodnień z 25 listopada 2009 r., także z tego powodu, że nie kreował on zobowiązań stron. Do zmiany umowy użytkowania wieczystego (art. 77 § 1 k.c.) konieczne jest zachowanie formy aktu notarialnego i to właśnie w akcie notarialnym z 19 stycznia 2010 r. wskazana została opłata związana ze zmianą przeznaczenia gruntu objętego umową. Natomiast zarówno zasada, jak i wysokość opłaty, wynikały wprost z uchwały rady (...) W. z 15 kwietnia 2004 r., zmienionej 22 listopada 2007 r. W dacie zawierania umowy przez strony powyższa uchwała była aktem prawa miejscowego, wówczas obowiązującego, zatem była ona podstawą dokonanego przez użytkownika wieczystego świadczenia. Protokół uzgodnień, na który powołuje się pozwany jako na podstawę świadczenia, także opierał się bezpośrednio na postanowieniach tej uchwały. Postanowienia protokołu odwołują się bezpośrednio do treści przedmiotowej uchwały, a wręcz stanowią powielenie jej fragmentów.

Tym samym, zdaniem Sądu Okręgowego, spełnione zostały wszystkie przesłanki warunkujące uwzględnienie roszczenia powoda wywiedzionego z cytowanych przepisów art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 411 pkt 1 k.c. Nie zaszły natomiast żadne okoliczności określone w art. 411 pkt 1 k.c. pozwalające na oddalenie powództwa o zwrot nienależnego świadczenia. W chwili spełniania świadczenia powód był związany obowiązującym wówczas aktem prawa miejscowego i nie miał całkowitej świadomości tego, iż świadczenie się nie należy, tj. że może on bez ujemnych dla siebie konsekwencji prawnych nie wykonać go.

Podstawę zasądzenia odsetek stanowił art. 481 § 1 k.c. Sąd Okręgowy uznał, że należało je zasądzić od dnia następnego po dniu doręczenia pozwanemu odpisu pozwu w niniejszej sprawie. Zobowiązanie do zwrotu nienależnego świadczenia ma charakter bezterminowy, co oznacza to, że termin spełnienia świadczenia musi być wyznaczony zgodnie z art. 455 k.c.

Z zebranego materiału dowodowego wynika jedynie, że powód złożył do Sądu Rejonowego dla Warszawy Śródmieścia wniosek o zawezwanie do próby ugodowej /k.33-36/. Nie wiadomo jednak kiedy (...) W. otrzymało odpis tego wniosku. Brak jest również informacji kiedy odbyło się posiedzenie pojednawcze przed Sądem Rejonowym, co pozwalałoby przyjąć, że najpóźniej z tą datą pozwany był wzywany do zapłaty.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 zd. 2 k.p.c. uznając, że powód nieznacznie uległ pozwanemu.

Apelację od powyższego wyroku wniosły obie strony.

Pozwany zaskarżając wyrok w części tj. w zakresie pkt I i III, zarzucił naruszenie:

-

art. 233 § 1 k.p.c. poprzez zaniechanie wszechstronnego rozpoznania materiału dowodowego i wyprowadzenie z niego błędnego wniosku, że podstawą zapłaty świadczenia za zmianę sposobu użytkowania i zagospodarowania nieruchomości była uchwała Rady (...) W. oraz protokół z 25 listopada 2009 r., podczas gdy podstawą była umowa o zmianie sposobu zagospodarowania nieruchomości;

-

naruszenie prawa materialnego, tj.:

1.  art. 405 k.c. w związku z art. 410 k.c. poprzez ich błędną wykładnię i zastosowanie w sytuacji, gdy podstawą uiszczenia opłaty była zmiana sposobu korzystania i zagospodarowania nieruchomości, w konsekwencji czego uiszczone przez powoda świadczenie nie było nienależne,

2.  art. 353 ¹ k.c. poprzez jego niezastosowanie i błędną ocenę konsekwencji podpisania umowy, z której wynika zobowiązanie powoda do uiszczenia kwoty 425 709, 38 zł,

3.  art. 354 § 1 k.c. poprzez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy z zawartej między stronami umowy wynikał obowiązek zapłaty ww. kwoty.

Wskazując na powyższe skarżący wniósł o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu za obie instancje, ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

Powód zaskarżył wyrok w części oddalającej powództwo o odsetki, wnosząc o zasądzenie odsetek od kwoty 425 709, 38 zł za okres od 28 lutego 2011 r. do 4 lipca 2014 r. oraz zasądzenie kosztów instancji odwoławczej.

Wyrokiem z dnia 2 listopada 2015 r., Sąd Apelacyjny w Warszawie w punkcie pierwszym oddalił obie apelacje, w punkcie drugim zniósł między stronami koszty postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny uznał, że niemożliwe jest pobranie przez właściciela nieruchomości opłaty za zmianę przeznaczenia oraz sposobu zagospodarowania nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste. Według ustalonego poglądu orzecznictwa i doktryny użytkowanie wieczyste jest prawem pośrednim między prawami rzeczowymi ograniczonymi a własnością. Użytkowanie wieczyste polega na trwaniu relacji pomiędzy właścicielem nieruchomości a użytkownikiem wieczystym przez określony okres, wynoszący od 40 do 99 lat z możliwością przedłużenia (art. 236 k.c.). Ta cecha użytkowania wieczystego zbliża je do instytucji ograniczonych praw rzeczowych, która także polega na trwaniu wzajemnych relacji między właścicielem nieruchomości a uprawnionym z tytułu ograniczonych praw rzeczowych. W ramach istniejących praw rzeczowych ograniczonych swoboda umów w celu zmiany treści ograniczonego prawa rzeczowego (art. 248 k.c.) ma bardzo szeroki zakres, wyrażający się między innymi możliwością ustalenia przez strony dowolnego wynagrodzenia za zmianę treści ograniczonego prawa rzeczowego, jeśli zmiana polega na dalszym ustępstwie właściciela nieruchomości na rzecz uprawnionego. Stroną oddającą grunt w użytkowanie wieczyste może być tylko Skarb Państwa albo jednostka samorządu terytorialnego lub ich związek (art. 232 k.c.). Ten aspekt w istotny sposób wyróżnia użytkowanie wieczyste od ograniczonych praw rzeczowych. Swoboda umów zawieranych w ramach już istniejącego prawa użytkowania wieczystego pomiędzy właścicielem nieruchomości a użytkownikiem wieczystym nie może być tak szeroko rozumiana, jak chce tego pozwany. W ramach istniejącego stosunku użytkowania wieczystego, opłaty mogą być pobierane przez właściciela gruntu tylko w sytuacjach prawem przewidzianych. Co więcej, wysokość opłat także musi wynikać z obowiązujących przepisów. Jest to konsekwencją ochrony użytkownika wieczystego, który w stosunkach z właścicielem nieruchomości, którym może być tylko Skarb Państwa lub gmina, ma pozycję słabszą. Dlatego też pobranie przez pozwanego opłaty za zmianę przeznaczenia oraz sposobu zagospodarowania nieruchomości było sprzeczne z prawem. Żaden bowiem przepis prawa takiej opłaty nie przewiduje.

Gdyby rzeczywiście podstawą pobrania opłaty za zmianę przeznaczenia i sposobu zagospodarowania nieruchomości była umowa stron z 19 stycznia 2010 r., to umowę tę w części ustalającej opłatę za zmianę przeznaczenia oraz sposobu zagospodarowania nieruchomości, należałoby uznać za nieważną (art. 58 § 3 k.c.). Co do zasady umowa ta zachowuje ważność, gdyż – jak sam pozwany podnosił - cel na jaki oddawany jest grunt w użytkowanie wieczyste może być umownie zmieniony.

W rzeczywistości podstawę pobrania opłaty za zmianę przeznaczenia i sposobu zagospodarowania nieruchomości stanowiła omawiana uchwała Rady (...) W., a nie umowa z 19 stycznia 2010 r. Opłata ta podlega zwrotowi na rzecz powoda jako świadczenie nienależne (art. 410 k.c.).

Odnosząc się do apelacji powoda Sąd Apelacyjny podzielił tę ocenę Sądu Okręgowego, która dotyczy kwestii wymagalności świadczenia z tytułu zwrotu nienależnego świadczenia przyjmując, że powód nie udowodnił wcześniejszej daty wymagalności świadczenia, aniżeli data doręczenia pozwanemu odpisu pozwu.

Dowody załączone do apelacji powoda Sąd odwoławczy uznał jako spóźnione i pominął je na podstawie art. 381 k.p.c.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił obie apelacje.

Skargę kasacyjną od w/w wyroku wniosła strona pozwana , zaskarżając wyrok Sądu drugiej instancji w części, w jakiej nastąpiło oddalenie jej apelacji.

Wyrokiem z dnia 4 kwietnia 2017 r. Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację strony pozwanej oraz rozstrzygającej o kosztach postępowania apelacyjnego i w tym zakresie sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy stwierdził, że użytkowanie wieczyste jest prawem rzeczowym obciążającym nieruchomość gruntową w rozumieniu art. 46 § 1 k.c., jako część powierzchni ziemskiej stanowiącej odrębny przedmiot własności. Jest to prawo na rzeczy cudzej ( ius in re aliena). Zasadniczym sposobem nabycia prawa użytkowania wieczystego jest umowa cywilnoprawna (por. 234 k.c. w zw. za art. 155 § 1 k.c. oraz art. 27 zd. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, j. t. Dz. U. z 2016 r., poz. 2147, ze zm., dalej „u.g.n.”). W określonych przypadkach źródłem nabycia tego prawa jest ustawa (zob. art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, Dz. U. Nr 79, poz. 464), wówczas wydana w tej materii decyzja administracyjna stwierdzająca nabycie prawa użytkowania wieczystego gruntów oraz własności budynków ma charakter deklaratoryjny (art. 2 ust. 3 tej ustawy). Trzecim sposobem nabycia użytkowania wieczystego jest decyzja administracyjna (np. art. 209 u.g.n., art. 214 ust. 3 u.g.n.).

W odróżnieniu od prawa własności, użytkowanie wieczyste jest prawem celowym w tym znaczeniu, że w umowie o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste powinien być określony sposób korzystania z tego gruntu, czy jego zagospodarowania, w szczególności poprzez wzniesienie na nim budynków lub innych urządzeń (art. 239 § 1 i 2 k.c.). Zgodnie z art. 233 k.c. w granicach, określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego oraz przez umowę o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste, użytkownik może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób; w tych samych granicach użytkownik wieczysty może swoim prawem rozporządzać. Uprawnienie do wyłącznego korzystania z gruntu zgodnie z przepisami ustawy, zasadami współżycia społecznego oraz postanowieniami umowy, a także do rozporządzania prawem użytkowania wieczystego jest skuteczne również względem właściciela gruntu, jednak co oczywiste nie może naruszać jego prawa własności.

Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że ustawodawca zarówno w przepisach kodeksu cywilnego, jak i ustawy o gospodarce nieruchomościami normujących użytkowanie wieczyste nie przewidział wprost możliwości modyfikacji umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste w zakresie określonego w niej sposobu korzystania z gruntu. Niemniej jednak, brak jest podstaw prawnych do wykluczenia takiej możliwości, co pośrednio daje się wyprowadzić z art. 73 ust. 2 u.g.n., stanowiącym o zaistnieniu trwałej zmiany sposobu korzystania z nieruchomości, powodującej zmianę celu, na który nieruchomość została oddana, co może mieć wpływ na wysokość stawki procentowej opłaty rocznej. W piśmiennictwie przyjmuje się, że w takiej sytuacji konieczne staje się dokonanie zmiany umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste. Pamiętać jednak trzeba, że to właściciel decyduje o przeznaczeniu gruntu oddanego w użytkowanie wieczyste, a w konsekwencji zmiana tego celu może nastąpić jedynie przez umowę za zgodą stron (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2012 r., III CSK 289/11, nie publ.), która nie może być sprzeczna z prawem lub zasadami współżycia społecznego, ani też zmierzać do obejścia prawa (art. 58 § 1 i 2 k.c.). Z uwagi na obligacyjny charakter umowy zmieniającej umowę o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste w zakresie sposobu korzystania z gruntu przez użytkownika wieczystego nie może być ona też sprzeczna z pozostałymi kryteriami wyznaczającymi zakres swobody umów (art. 3531 k.c.).

Sąd Najwyższy wskazał, że drugim istotnym zagadnieniem w tej sprawie jest kwestia dopuszczalności zastrzeżenia w takiej umowie obowiązku zapłaty przez użytkownika wieczystego określonej sumy pieniężnej na rzecz właściciela, jako ekwiwalentu z tytułu wzajemnego świadczenia właściciela, którym jest wyrażenie zgody na zmianę przeznaczenia i sposobu zagospodarowania tego gruntu. Ustawodawca nie unormował zasad umownej regulacji tego rodzaju świadczenia pieniężnego. Mając jednak na względzie okoliczność, iż wieczyste użytkowanie rodzi w relacjach pomiędzy właścicielem a użytkownikiem wieczystym elementy stosunku obligacyjnego, w szczególności w zakresie określającym sposób korzystania z gruntu, w konkretnym stanie faktycznym nie można alimine wyłączyć prawnej dopuszczalności zobowiązania się przez użytkownika wieczystego do zapłaty świadczenia pieniężnego za wyrażenie przez właściciela zgody na zmianę celu na jaki oddany został grunt w użytkowanie wieczyste. Chodzi natomiast o to, aby świadczenie to, również ze względu na wysokość nie było sprzeczne z prawem i zasadami współżycia społecznego, oraz aby nie naruszało pozostałych przesłanek kształtujących swobodę w umownym kształtowaniu treści konkretnego prawa użytkowania wieczystego (art. 353 ¹ k.c.).

Naturalnie, jeśli strony zawierają tego rodzaju umowę w związku z koniecznością zmiany sposobu korzystania z gruntu oddanego w użytkowanie wieczyste wywołaną okolicznościami niezależnymi od użytkownika wieczystego (np. w razie zmiany przeznaczenia gruntu wynikającej z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, która wyklucza dotychczasowy sposób użytkowania), to nałożenie na użytkownika wieczystego umownego obowiązku świadczenia z tego tytułu może budzić uzasadnione wątpliwości. Stan faktyczny tej sprawy jest jednak odmienny, gdyż to powód jako użytkownik wieczysty wystąpił do strony pozwanej jako właściciela z inicjatywą zmiany treści prawa użytkowania wieczystego gruntu, w zakresie sposobu korzystania z niego, z przemysłowo - usługowego na mieszkalny z udziałem usług, zaś strona pozwana nie miała prawnego obowiązku zawarcia takiej umowy. Zmiana przeznaczenia i sposobu zagospodarowania nieruchomości w kierunku preferowanym przez powoda skutkowała zwiększeniem wartości przysługującego mu prawa użytkowania wieczystego, gdyż wartość gruntu przeznaczonego na działalność przemysłową, którą może realizować określony krąg podmiotów jest mniejsza od wartości gruntu, na którym możliwe jest wzniesienie budynków wielomieszkaniowych. Użytkownik wieczysty, zbywając prawo użytkowania wieczystego gruntu z przeznaczeniem pod zabudowę mieszkaniową odnosi zatem wymierną korzyść ekonomiczną. Z kolei właściciel jest ograniczony w rozporządzaniu nieruchomością obciążoną prawem użytkowania wieczystego, bowiem jak wynika z art. 32 1 i 2 u.g.n., nieruchomość gruntowa oddana w użytkowanie wieczyste może być sprzedana wyłącznie użytkownikowi wieczystemu za zgodą wojewody, chyba że przeniesienie własności nieruchomości gruntowej oddanej w użytkowanie wieczyste następuje na podstawie umowy między Skarbem Państwa a jednostką samorządu terytorialnego oraz między jednostkami samorządu terytorialnego. W konsekwencji na takiej zmianie treści prawa użytkowania wieczystego zyskuje majątkowo użytkownik wieczysty a nie właściciel, gdyż jego dochody z tytułu opłat rocznych za użytkowanie wieczyste maleją, bowiem wprawdzie wartość nieruchomości stanowiąca podstawę do obliczenia opłaty rocznej wzrasta, ale stawka procentowa ulega obniżeniu (w tym przypadku z 3% do 1% - art. 72 ust. 3 pkt 4 i 5 u.g.n.). Ponadto, pomimo wzrostu wartości nieruchomości, właściciel nie otrzymuje wyrównania z tytułu pierwszej opłaty za oddanie nieruchomości gruntowej w użytkowanie wieczyste, o której mowa w art. 72 ust. 2 u.g.n.

W ocenie Sądu Najwyższego w takich okolicznościach faktycznych, umowa modyfikująca treść użytkowania wieczystego, w zakresie przeznaczenia i sposobu zagospodarowania gruntu, w której przewidziano obowiązek świadczenia przez użytkownika wieczystego na rzecz właściciela nie może być w tym zakresie uznania za nieważną, jak to przyjął Sąd drugiej instancji. Nieruchomość oddana w użytkowanie wieczyste jest mieniem publicznym, co nakłada na organy reprezentujące właściciela obowiązek podejmowania decyzji dotyczących gospodarowania tym mieniem w oparciu o zasady ekonomiczne. Konieczność wyważenia interesów prawnych zarówno użytkownika wieczystego, jak i właściciela, zgodnie z zasadą równości, implikuje więc dopuszczalność w świetle art. 353 ¹ k.c. umownego przyjęcia przez użytkownika wieczystego gruntu zobowiązania do zapłaty na rzecz właściciela świadczenia pieniężnego, jako ekwiwalentu za wyrażenie przez niego zgody na zmianę przeznaczenia i sposobu korzystania z nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste.

Stwierdzenie przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 28 grudnia 2010 r. nieważności uchwały Rady Miasta (...)z dnia 22 listopada 2007 r., w części dotyczącej § 1 pkt 2, którą zmieniono uchwałę Rady (...) z dnia 15 kwietnia 2004 r., przez wprowadzenie po rozdziale II, rozdziału Ila pt. „Zmiany umów użytkowania wieczystego” nie mogło doprowadzić do odpadnięcia podstawy świadczenia w rozumieniu art. 410 § 1 k.c., które czyniłoby zasadnym roszczenie powoda o jego zwrot jako nienależnego, jak niesłusznie przyjął Sąd drugiej instancji. Zauważyć bowiem trzeba, że podstawą prawną wydania tej uchwały był art. 18 ust. 2 pkt. 9 lit a) ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (j. t. Dz. U. z 2016 r., poz. 446, ze zm.), zgodnie z którym do wyłącznej właściwości rady gminy należy podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych gminy, przekraczających zakres zwykłego zarządu, dotyczących zasad nabywania, zbywania i obciążania nieruchomości oraz ich wydzierżawiania lub wynajmowania na czas oznaczony dłuższy niż 3 lata lub na czas nieoznaczony. Wojewódzki Sąd Administracyjny uznał, że wykonywanie umów użytkowania wieczystego, w tym dokonywanie zmian jej warunków, należy do czynności zwykłego zarządu nieruchomością i dla ich dokonywania nie jest wymagana uchwała rady gminy, mająca charakter prawa miejscowego.

Zatem, jak stwierdził Sąd Najwyższy, organ wykonawczy pozwanej Gminy mógł we własnym zakresie zawrzeć odpłatną umowę zmiany przeznaczenia i sposobu zagospodarowania gruntu oddanego w użytkowania wieczyste. Ważność i skuteczność takiej umowy nie była więc uzależniona od podjęcia uchwały przez organ uchwałodawczy gminy określającej zasady i warunki zawierania tego rodzaju czynności prawnych. Sporne świadczenie finansowe powoda było skutkiem wyrażenia przez organ wykonawczy strony pozwanej zgody na zmianę przeznaczenia i sposobu zagospodarowania gruntu i w konsekwencji zawarcia w tym przedmiocie umowy, w której znalazły się też postanowienia dotyczące tego świadczenia użytkownika wieczystego. Do zmiany przeznaczenia i sposobu zagospodarowania gruntu oddanego w użytkowanie wieczyste i powstania skorelowanego z tym obowiązkiem użytkownika wieczystego świadczenia pieniężnego doszło na skutek oświadczeń zawartych w umowie z dnia 19 stycznia 2010 r. Skoro więc organ wykonawczy strony pozwanej reprezentował ją przy zawarciu umowy, w której zostały określone wzajemne świadczenia właściciela i użytkownika wieczystego, i która była czynnością prawną zwykłego zarządu, to źródłem obowiązku spornego świadczenia użytkownika wieczystego była właśnie umowa w przedmiocie zmiany sposobu zagospodarowania i użytkowania nieruchomości z dnia 19 stycznia 2010 r. Objęte tą umową oświadczenia woli właściciela gruntu dotyczące zasad i warunków zmiany przeznaczenia i sposobu zagospodarowania gruntu należy traktować jako skonkretyzowane oświadczenia woli strony pozwanej reprezentowanej przez jej organ wykonawczy. Z tego względu również i wysokość tego świadczenia użytkownika wieczystego była wyrazem woli obu stron. Powód jako użytkownik wieczysty wystąpił do strony pozwanej o wyrażenie zgody na zmianę przeznaczenia i sposobu korzystania z nieruchomości, a następnie po ustaleniu wartości nieruchomości i wysokości jego wzajemnego świadczenia podpisał umowę, a zatem dokonując kalkulacji ekonomicznej uznał, że jest to dla niego transakcja opłacalna ( volenti non fit iniuria).

Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł na podstawie art. 398 ¹⁵ § 1 k.p.c. oraz art. 108 § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 398 ²¹ k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c. Nadto wskazał, że Sąd Apelacyjny rozpoznając ponownie sprawę ustosunkuje się do zawartego w skardze kasacyjnej wniosku restytucyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Podczas ponownego rozpoznania apelacji pozwany podtrzymał zarzuty i wnioski apelacji, natomiast powód wniósł o oddalenie apelacji i dodatkowo podniósł, że nie było możliwości zagospodarowania nieruchomości zgodnie z dotychczasowym przeznaczeniem w umowie użytkowania wieczystego przez co konieczna była zmiana tej umowy a w konsekwencji do uiszczenia opłaty został zmuszony. Zamierzenia planistyczne (...) W. na tym obszarze były inne niż budowa zakładów przemysłowo – usługowych a umowa użytkowania wieczystego zobowiązywała użytkownika wieczystego do utrzymywania obiektów przemysłowo – usługowych, korzystanie zaś z nieruchomości niezgodnie z umową użytkowania wieczystego mogło skutkować rozwiązaniem tej umowy. Dodatkowo powód wywodził, że zużył korzyść uzyskaną w wykonania prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w taki sposób, że nie jest wzbogacony, a zużywając tę korzyść nie miał wiedzy o toczącym się postępowaniu przez Sądem Najwyższym, wobec czego nie musiał się liczyć z obowiązkiem zwrotu owej korzyści ( k. 378 i nast.).

Sąd Apelacyjny powyższych zarzutów powoda nie podzielił. Bezsporne pomiędzy stronami jest, że sporna nieruchomość do chwili obecnej nie jest objęta miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego natomiast jest opracowywany jego projekt. Miejscowy plan ogólny zagospodarowania przestrzennego W. wygasł 31.12.2003r. ( k.324 według analizy zagospodarowania obszaru). Zgodnie ze Studium (...) W. (Uchwała Rady (...) W. z 10.10.2006r.) działka nr (...) z obrębu (...) wchodzi w skład obszaru usług o wysokości do 12 m. Zgodnie z ustaleniami studium, w ramach obszaru usługowego dopuszcza się lokalizowanie funkcji mieszkaniowej z zaleceniami aby udział tej funkcji kształtował się do 40% powierzchni zabudowy. Dla tego terenu (...) W. podjęła w dniu 13 maja 2004r. uchwałę w sprawie przystąpienia do sporządzania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego rejonu T. Mieszkaniowy. W wykonaniu w/w uchwały opracowany został projekt, w którym działka nr (...) przeznaczona jest pod zabudowę mieszkaniową wielorodzinną i usługi o wysokości od 8 do 19 m i nie jest planowane przeznaczenie jej na cele użyteczności publicznej. Prace nad projektem trwają a jego obecna wersja nie jest wersją ostateczną ( pismo Naczelnika wydziału Planowania Miejscowego k.590 i 591).

W dniu 3.10.2007r. w odpowiedzi na wniosek powoda o zmianę przeznaczenia, na jakie w użytkowanie wieczyste oddana została nieruchomość oznaczona jako działka nr (...), poinformowano go, że zmiana przeznaczenia użytkowania wieczystego nie jest celowa ani konieczna, gdyż wobec nieobjęcia terenu żadnym obowiązującym miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego możliwe jest na przedmiotowym gruncie prowadzenie działalności zgodnej z umową o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste ( k.545).

W związku z brakiem planu miejscowego m. innymi na wniosek powoda wydana została decyzja nr (...) o warunkach zabudowy z dnia 9.01.2007r. ( k.318) ustalająca szczegółowe zasady zagospodarowania terenu oraz jego zabudowy dla inwestycji polegającej na budowie budynku mieszkalnego wielorodzinnego z usługami i garażem podziemnym.

Sąd Apelacyjny oddalił wniosek powoda o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu architektury i urbanistyki na okoliczność konieczności zmiany sposobu korzystania z nieruchomości, wywołanej okolicznościami niezależnymi od powoda, braku możliwości korzystania przez powoda z nieruchomości zgodnie z celem określonym w decyzji nr (...) w związku ze sprzecznością tego celu z zamierzeniami urbanistycznymi (...) W. przewidzianymi w Studium (...) oraz projektem miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, jako nieprzydatny dla rozstrzygnięcia. Dowód z opinii biegłego przeprowadzany jest tylko w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych ( art. 178 k.p.c.). Taki wypadek w niniejszej sprawie nie zachodzi. Dla rozstrzygnięcia sporu wymagana jest bowiem znajomość przepisów prawa i umiejętność ich prawidłowej wykładni, a powyższe należy do sądu.

Zgodnie z ustawą z 27 marca 2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym - art. 4 ust.2, w przypadku braku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego określenie sposobów zagospodarowania i warunków zabudowy terenu następuje w drodze decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, przy czym:

1) lokalizację inwestycji celu publicznego ustala się w drodze decyzji o lokalizacji inwestycji celu publicznego;

2) sposób zagospodarowania terenu i warunki zabudowy dla innych inwestycji ustala się w drodze decyzji o warunkach zabudowy.

Zgodnie z w/w przepisem decyzja o warunkach zabudowy rozstrzyga o dopuszczalnym sposobie zagospodarowania i warunkach zabudowy terenu objętego konkretnym zamierzeniem inwestycyjnym i w przypadku braku planu miejscowego jest warunkiem koniecznym do wystąpienia o pozwolenie na budowę.

Nie budzi wątpliwości, że decyzja taka dotyczy sytuacji zmiany sposobu zagospodarowania wiążącej się z projektowaną dopiero inwestycją budowlaną.

Powód nigdy nie wystąpił o wydanie decyzji o warunkach zabudowy dla celu przemysłowo – usługowego i nie ma podstaw do przyjęcia, że uzyskałby decyzję odmowną. Określenie cel przemysłowo - usługowy ma szeroki zakres i nie oznacza jedynie przemysłu ciężkiego. W 2007r. na działkach sąsiednich po wschodniej stronie znajdowały się budynki mieszkalne VI kondygnacyjne a od południowej strony oraz po przeciwnej stronie ulicy znajdowały się magazyny i warsztaty ( k. 320 uzasadnienie decyzji z 9.01.2007r.). Na działce nr (...) od 35 lat prowadzona była działalność usługowa w zakresie mechaniki pojazdowej i kowalstwa ( k.301 uzasadnienie decyzji z 9.01.2007r.). Sąd dał wiarę dokumentom złożonym przez powoda znajdującym się na k.586-602 i 607 i przyjął, iż wbrew stanowisku powoda nie dają one podstaw do ustalenia, że na nieruchomości w spornym okresie niemożliwa była realizacja celu przemysłowo- usługowego.

Powód zaplanował inwestycję, która nie była zgodna z określonym w umowie przeznaczeniem nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste. Nieruchomość zabudowana była budynkami o charakterze usługowo - gospodarczym (k.547) i z planistycznego punktu widzenia nie było przeszkód aby prowadził w nich działalność zgodną z umową o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste ( k.545). Nie zachodzi zatem sytuacja, o której mowa w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego w niniejszej sprawie a mianowicie, iż zaszła konieczność zmiany sposobu korzystania z gruntu oddanego w użytkowanie wieczyste wywołana okolicznościami niezależnymi od użytkownika wieczystego ( k.255).

Wobec braku aktualnego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego nie można zasadnie twierdzić, że zmiana przeznaczenia gruntu wynikała z tego planu. Zmiana ta wywołana została wnioskiem powoda o wydanie decyzji o warunkach zabudowy wobec zaprojektowania przez niego inwestycji niezgodnej z przeznaczeniem gruntu określonym w umowie o ustanowieniu użytkowania wieczystego. Ewentualne zamierzenia planistyczne nie są tożsame z uchwalonym miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, który ma charakter prawa miejscowego i z prawnego punktu widzenia nie wykluczały realizowania przez powoda celu określonego w umowie o oddaniu gruntu w użytkowanie wieczyste. W związku z powyższym uzależnienie przez pozwanego zmiany celu na, który nieruchomość została oddana w użytkowanie wieczyste od uiszczenia przez powoda opłaty, nie naruszało prawa. W tym zakresie Sąd Najwyższy dokonał wykładni przepisów prawa, która jest dla Sądu Apelacyjnego wiążąca, zbędne jest zatem odnoszenie się do zarzutów apelującego, które zostały już rozważone przez Sąd Najwyższy.

Podkreślić należy, że Komisja Ładu Przestrzennego Rady (...) W. w dniu 20.11.2008r. negatywnie zaopiniowała wniosek powoda o zmianę sposobu użytkowania i zagospodarowania gruntu położonego przy ul. (...) z funkcji przemysłowo -usługowej na funkcję mieszkaniową z usługami ( k.306 i 308). W dniu 21.11.2007r. pełnomocnik użytkowników wieczystych działki nr (...) złożył ponowny wniosek o zmianę przeznaczenia użytkowania wieczystego ( k.541 - 543), a 3.12.2007r. miało miejsce kolejne spotkanie pełnomocnika powoda z pracownikami Biura (...) W. którego celem było przyspieszenie rozpoznania jego wniosku z 21.11.2007r. (k.557). W piśmie z 27.03.2008r. powód deklarował, że pokryje koszty związane ze zmianą umowy użytkowania wieczystego w szczególności uiści opłatę ( k.553-554). W piśmie z 27.10.2008r. powód informował (...) W., że nabył od pozostałych współużytkowników wieczystych ich udziały w użytkowaniu wieczystym nieruchomości i potwierdzał, że akceptuje warunki finansowe zmiany przeznaczenia użytkowania wieczystego ( k556). W dniu 6.07.2009r. Komisja (...) Inwestycji i Ochrony (...) pozytywnie zaopiniowała zmianę sposobu użytkowania nieruchomości z celu przemysłowo-usługowego na cele mieszkaniowo - usługowe. Komisja Polityki (...) Rady (...) W. pozytywnie zaopiniowała w/w zmianę 19.03.2009r. (k.558). Pismem z 13.07.2009r. powód poparł wniosek o zmianę przeznaczenia terenu i oświadczył, że jest przygotowany do poniesienia wszelkich kosztów ( k.560). W dniu 25.11.2009r. powód i (...) W. podpisali Protokół Uzgodnień ustalający warunki zmiany sposobu zagospodarowania nieruchomości, w którym powód zobowiązał się uiścić 425.709,38 zł. z tytułu w/w zmiany ( k.562- 565). W świetle w/w dokumentów nie ma podstaw do przyjęcia, że powód został zmuszony do uiszczenia opłaty za zmianę celu, na który nieruchomość oddana została w użytkowanie wieczyste. Stan faktyczny po ponownym rozpoznaniu sprawy przez Sąd Apelacyjny nie uległ zmianie w porównaniu do stanu faktycznego będącego podstawą rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy. To powód jako użytkownik wieczysty wystąpił do strony pozwanej jako właściciela z inicjatywą zmiany treści prawa użytkowania wieczystego gruntu w zakresie sposobu korzystania z niego z przemysłowo – usługowego na mieszkalny z udziałem usług, zaś strona pozwana nie miała prawnego obowiązku zawarcia takiej umowy. Wysokość świadczenia użytkownika wieczystego była wyrazem woli obu stron, powód akceptował wysokość świadczenia wzajemnego, co wielokrotnie podkreślał w pismach kierowanych do (...) W. i na co ostatecznie przystał w protokole uzgodnień. Dokonując kalkulacji ekonomicznej uznał, że jest to dla niego transakcja opłacalna, co wynika także z argumentów jakich używał w pismach kierowanych do (...) W. w celu nakłonienia pozwanego do zmiany celu, na który nieruchomość oddana została w użytkowanie wieczyste ( k.541-543, 549). Zawarta umowa nie narusza treści art. 353 ^{( 1)} k.c. i jest ważna, zatem stwierdzenie przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z 28.12.2010r. nieważności uchwały Rady (...) W. z dnia 22.11.2007r.w części dotyczącej par. 1 pkt 2, którą zmieniono uchwałę Rady Miasta (...) W. z dnia 15.04.2004r. przez wprowadzenie rozdziału IIa pt. „Zmiany umów użytkowania wieczystego” nie mogło doprowadzić do odpadnięcia podstawy świadczenia powoda w rozumieniu art. 410 par. 1 k.c., które czyniłoby zasadnym roszczenie powoda o zwrot świadczenia jako nienależnego.

Z uwagi na powyższe Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 par. 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i powództwo oddalił, oraz obciążył powoda kosztami procesu na zasadzie art. 98 par. 1 i 3 k.p.c. jako stronę, która przegrała spór.

Sąd Apelacyjny przyjął za własne te ustalenia sądu I instancji, które nie pozostają w sprzeczności z ustaleniami poczynionymi wyżej. Zasadniczo ustalenia te są bezsporne, sporna była ocena prawna. Sąd Apelacyjny uzupełnił postępowanie dowodowe obdarzając walorem wiarygodności wszystkie dowody, które dopuszczone zostały w postepowaniu apelacyjnym, nie znajdując podstaw do zakwestionowania ich treści i wiarygodności. Wniosek o dopuszczenie dowodu z przesłuchania powoda w charakterze strony uległ oddaleniu jako nieprzydatny dla rozstrzygnięcia, albowiem kwestie decydujące o rozstrzygnięciu wynikają z dokumentów, których strony nie kwestionowały.

Wniosek restytucyjny pozwanego Sąd Apelacyjny uwzględnił na podstawie art. 415 k.p.c. i 405 k.c. Pozwany doprecyzował ten wniosek na rozprawie w dniu 27.02.2018r. w ten sposób, że wniósł o zasądzenie zwrotu kwoty 425.709,38 zł. tytułem należności głównej i kwoty 56.718,48 zł. tytułem odsetek i złożył dokumenty w postaci przelewów w/w kwot , które nie były przez powoda kwestionowane ( k.534, 531, 532).

Powód nie udowodnił, że wyzbywając się korzyści nie miał obowiązku liczenia się z możliwością odpadnięcia podstawy świadczenia.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 29.06.2016r. III CSK 267/15 ( LEX), powinność liczenia się z obowiązkiem zwrotu nie jest uzależniona od zawinionego działania, lecz jest utożsamiana ze złą wiarą, do której ustalenia stosuje się kryteria obiektywne. Ten, kto przyjął świadczenie nienależne w chwili wyzbycia się korzyści powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu wtedy, gdy wie albo powinien wiedzieć lub przypuszczać, że mu się ono nie należy ze względu na wadliwą podstawę prawną bądź też możliwość jej odpadnięcia. Do ustalenia złej wiary nie są istotne właściwości psychiczne danego podmiotu, lecz to, czy przeciętny podmiot o takich samych cechach psychicznych zdawałby sobie sprawę z obowiązku zwrotu, a więc powinność liczenia się z obowiązkiem zwrotu jest kwestią świadomości wzbogaconego. Ustalenie tego stanu następuje na podstawie okoliczności, w których świadczenie nienależne zostało przez wzbogaconego uzyskane.

Powód uzyskał świadczenie 17.11.2015r. a więc w czasie, w którym nie upłynął termin na złożenie przez pozwanego skargi kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego z 2.11.2015r. I ACa 175/15. Pozwany złożył wniosek o uzasadnienie w/w wyroku 6.11.2015r. (k.205) i w dniu 14.03.2016r. wniósł skargę kasacyjną ( k.230 i nast.). Odpis skargi kasacyjnej doręczony został powodowi w trybie awizo ze skutkiem na 18.04.2016r. ( k.241). Profesjonalny pełnomocnik reprezentujący powoda przed sądem powszechnym nie był umocowany do reprezentowania powoda przed Sądem Najwyższym. Zgodnie z art. 387 ¹ k.p.c., w razie wydania przez sąd drugiej instancji orzeczenia, od którego przysługuje skarga kasacyjna, strony i ich przedstawiciele mają obowiązek, do czasu upływu terminu do wniesienia skargi kasacyjnej, zawiadamiać sąd drugiej instancji o każdej zmianie miejsca zamieszkania. Nie ma zatem podstaw do przyjęcia, że doręczenie powodowi odpisu skargi kasacyjnej pozwanego było nieprawidłowe lub nieskuteczne a co za tym idzie nie ma podstaw do przyjęcia, że powód pozbawiony było możności obrony swoich praw w postępowaniu kasacyjnym. W tej sytuacji należy przyjąć, że powód wyzbywając się świadczenia uzyskanego na podstawie wyroku, od którego przysługiwała pozwanemu skarga kasacyjna, powinien się liczyć z możliwością wywiedzenia przez pozwanego tej skargi i ewentualnym uchyleniem wyroku przez Sąd Najwyższy a więc z możliwością odpadnięcia podstawy świadczenia. Każdy przeciętny podmiot znajdujący się w sytuacji powoda zdawałby sobie sprawę, iż musi się liczyć z obowiązkiem zwrotu świadczenia. Zarzut, iż powód wyzbył się świadczenia nie może być w tej sytuacji uznany za skuteczny. Nie odbierając korespondencji z sądu zawierającej odpis skargi kasacyjnej pozwanego, powód nie dochował należytej staranności, nie wykazał przy tym że doręczenie zastępcze było wadliwe. Osoba należycie dbająca o swoje interesy powinna ponadto upewnić się, że skarga kasacyjna od wyroku stanowiącego podstawę świadczenia nie została wywiedziona.

Zgodnie z art. 409 k.c., obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 2.03.2010r. IIPK 246/09 ( LEX nr 574533) „powinność” ( art. 409 k.c.) oznacza zarówno sytuację, w której zobowiązany do zwrotu wiedział, że korzyść mu się nie należy, jak również sytuację, gdy co prawda był subiektywnie przekonany, iż korzyść mu się należy, lecz na podstawie okoliczności sprawy obiektywnie powinien się liczy z możliwością obowiązku zwrotu. Na podstawie okoliczności sprawy (świadomości, że pozwanemu przysługuje skarga kasacyjna i że pozwany złożył wniosek o uzasadnienie wyroku ) powód obiektywnie powinien liczyć się zarówno z tym, że pozwany wywiedzie skargę kasacyjną jak i z tym, że skarga taka może zostać uwzględniona.

Na marginesie wskazać należy, że powód nie wykazał, iż zużył korzyść w taki sposób, że nie jest wzbogacony. W orzecznictwie i literaturze utrwalony jest pogląd, że jeśli zobowiązany do zwrotu wyzbył się korzyści oszczędzając sobie wydatków z własnego majątku to nadal jest wzbogacony gdyż zmniejszyły się jego pasywa. Płacąc rachunki, mandaty, łożąc na leczenie i utrzymanie córki powód oszczędził sobie wydatków z własnego majątku. Jeśli chodzi o darowiznę na rzecz żony powód nie wykazał, że pozostaje w rozdzielności majątkowej a z dowodu przelewu wynika, że środki z rzekomej darowizny wpłynęły na wspólne konto powoda i jego żony.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny orzekł jak na wstępie na mocy powołanych przepisów.

O kosztach postępowania apelacyjnego i kasacyjnego Sąd Apelacyjny orzekł zgodnie z wynikiem sporu obciążając nimi powoda jako stronę, która przegrała spór, zgodnie z art. 98 par. 1 i 3 k.p.c. Na koszty postępowania apelacyjnego składają się: opłata od apelacji w kwocie 21.286 zł. i wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 5400 zł. Na koszty postępowania kasacyjnego składają się opłata od skargi kasacyjnej – 21.286 zł. i wynagrodzenie pełnomocnika – 3600 zł.

Edyta Jefimko Ewa Kaniok Paulina Asłanowicz