Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 lutego 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA - Ryszard Sarnowicz

Sędzia SA - Krzysztof Tucharz (spr.)

Sędzia SA - Grażyna Kramarska

Protokolant: - sekretarz sądowy Paulina Czajka

po rozpoznaniu w dniu 2 lutego 2018 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa (...)

(...) Spółka z o.o. w W.

przeciwko D. G.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 24 maja 2016 r.

sygn. akt XXV C 1688/13

I. zmienia częściowo zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a) w punkcie drugim zasądza od D. G. na rzecz (...) Spółka z o.o. w W. dalszą kwotę 18 250 zł (osiemnaście tysięcy dwieście pięćdziesiąt złotych) z ustawowymi odsetkami od dnia 18 listopada 2013 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. oraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty;

 

b) w punkcie pierwszym podwyższa kwotę 188 zł (sto osiemdziesiąt osiem złotych) do kwoty 1095 zł (tysiąc dziewięćdziesiąt pięć złotych) , tytułem zwrotu kosztów sądowych;

c) w punkcie trzecim obniża kwotę 3255 zł (trzy tysiące dwieście pięćdziesiąt pięć złotych) do kwoty 1520 zł (tysiąc pięćset dwadzieścia złotych);

d) w punkcie czwartym obniża kwotę 1280,75 zł (tysiąc dwieście osiemdziesiąt złotych siedemdziesiąt pięć groszy) do kwoty 957,10 zł (dziewięćset pięćdziesiąt siedem złotych dziesięć groszy);

e) w punkcie piątym podwyższa kwotę 67,41 zł (sześćdziesiąt siedem złotych czterdzieści jeden groszy) do kwoty 390,96 zł (trzysta dziewięćdziesiąt złotych dziewięćdziesiąt sześć groszy);

II. oddala apelację w pozostałej części;

III. znosi wzajemnie między stronami koszty postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt VI ACa 1389/16

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 15 października 2013 r. skierowanym przeciwko D. G., (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. wnosiło o zasądzenie od pozwanej, na rzecz powódki, kwoty 75.145,20 zł z ustawowymi odsetkami do dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty oraz o obciążenie pozwanej obowiązkiem zwrotu stronie przeciwnej kosztów postępowania.

W odpowiedzi na pozew D. G. wnosiła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodowej spółki, na jej rzecz, kosztów procesu.

Wyrokiem z dnia 24 maja 2016 r. Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od D. G. na rzecz (...) sp. z o.o. w W. kwotę 3.650 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 18 listopada 2013 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 188 zł tytułem zwrotu kosztów sądowych.

W pozostałym zakresie powództwo oddalił, zasądził od powodowej spółki na rzecz pozwanej 3.225 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego i nakazał pobrać od stron na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w W. nieuiszczone koszty sądowe.

Powyższe rozstrzygnięcie zostało oparte na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych.

W dniu 9 marca 2013 r. pozwana D. G. zawarła umowę o współpracy z (...) sp. z o.o. z siedzibą w W., który to podmiot zajmował się dochodzeniem roszczeń wynikających ze szkód osobowych, w szczególności w zakresie szkód komunikacyjnych.

Działalność o podobnym profilu prowadzi także (...) S.A. z siedzibą w L. z którą pozwana współpracowała od 2010 r.

Zawierając umowę z powodowa spółką pozwana zobowiązała się, za wynagrodzeniem, do stałego pośrednictwa w zawieraniu umów handlowych na rzecz (...) ( (...)), oraz do zawierania tych umów w imieniu tego podmiotu. Do obowiązków pozwanej należało m. in. dbanie o dobre imię i wizerunek firmy (...), lojalność, zachowanie tajemnicy co do wszelkich informacji i danych uzyskiwanych w związku z wykonywaniem umowy o współpracę, zakazie konkurencji oraz realizacji czynności wynikających z umowy tylko i wyłącznie na rzecz (...).

Pozwana zobowiązała się również do niedokonywania czynności zmierzających do przejęcia klientów ani wewnętrznych struktur personalnych oraz pozostałych pracowników (...).

Przewidziano możliwość rozwiązania umowy przez (...) w trybie natychmiastowym jeżeli pozwana w sposób istotny naruszy zapisy umowy wówczas traci prawo do wszystkich nabytych a jeszcze niewypłaconych prowizji i dodatków.

Działalność konkurencyjna wobec powodowej spółki miała polegać przede wszystkim na takich czynnościach jak:

1)  prowadzenie przedsiębiorstwa we własnym imieniu za pośrednictwem osoby trzeciej jeżeli taka działalność jest zbieżna z zakresem działalności (...),

2)  zasiadanie w organach podmiotów konkurencyjnych wobec (...),

3)  występowanie w charakterze agenta, pełnomocnika, prokurenta itp. u podmiotów konkurencyjnych,

4)  świadczenie pracy w oparciu o umowę o pracę, umowę zlecenia, umowę o dzieło lub na innej podstawie na rzecz jakiegokolwiek podmiotu prowadzącego działalność konkurencyjną wobec (...),

5)  wykonywanie doradztwa na rzecz podmiotów konkurencyjnych wobec (...),

6)  działanie mające na celu obniżenie prestiżu (...) i zarządzających osób,

7)  wprowadzanie pracowników i współpracowników w błąd i negatywne oddziaływanie na nich, prowadzące do rozwiązania stosunku pracy lub umowy współpracy.

Zakaz działalności konkurencyjnej dotyczył również okresu 2 lat po rozwiązaniu umowy.

Na podstawie § 5 ust. 1 powyższej umowy pozwana zobowiązała się zapłacić (...) kwotę dwudziestokrotności średniego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, tytułem kary umownej za naruszenie postanowień tej umowy.

Po kilku miesiącach współpracy z (...) pozwana uznała, że nie odpowiadają jej warunki finansowe i we wrześniu 2013 r. odbyła kilka rozmów z innymi pracownikami powodowej spółki mówiąc im, że zastanawia się nad odejściem z tej firmy i zatrudnieniem się w konkurencji. Nie namawiała jednak tych osób by przeszły razem z nią do konkurencyjnej firmy. W późniejszym okresie czasu niektórzy z pracowników (...) zrezygnowali z pracy w tej firmie z powodów osobistych.

W dniu 6 września 2013 r. D. G. podpisała umowę o współpracy z (...) S.A. z siedzibą w L..

Nie skłaniała klientów (...) aby wypowiedzieli tej firmie umów o dochodzenie roszczeń odszkodowawczych i ograniczała się tylko do powiadomienia tych osób, że planuje zakończyć pracę w (...) i nie będzie już prowadziła ich spraw.

Jedną z takich osób była P. K., która po uzyskaniu powyższej informacji, zdecydowała się wypowiedzieć umowę łączącą ją z (...), gdyż chciała aby jej sprawą nadal zajmowała się pozwana.

Ostatecznie jednak P. K. ponownie podpisała umowę z (...) na dochodzenie swych roszczeń od ubezpieczycieli.

W okresie wrzesień – październik 2013 r. kilkoro klientów (...) wypowiedziała tej firmie umowy podając, jako przyczyny swoich decyzji brak zadowalającego działania powoda w ich sprawach odszkodowawczych i następnie zawarły umowę z (...) S.A. w L..

Pismem z dnia 23 września 2013 r. powodowa spółka wypowiedziała pozwanej umowę o współpracy ze skutkiem natychmiastowym zarzucając jej podejmowanie działań na rzecz podmiotów prowadzących konkurencyjną działalność.

Jednocześnie wezwano pozwaną do zapłaty kary umownej w wysokości 75.145,20 zł za naruszenie umowy o ochronie danych osobowych oraz zakazie konkurencji.

Pozwana nie zastosowała się do tego żądania i w dniu 25 września 2013 r. oświadczyła, że wypowiada umowę o współpracy na podstawie art. 764 k.c.

W ocenie Sądu Okręgowego przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe w postaci zeznań świadków i stron oraz zgromadzonych w aktach sprawy dokumentów pozwala uznać, iż powództwo zasługiwało jedynie na częściowe uwzględnienie.

Przesłuchani w sprawie świadkowie, którzy byli byłymi klientami nie potwierdzili zarzutów strony powodowej o istnieniu rzekomych nieprawidłowości w tej spółce, oraz że pozwana namawiała te osoby do wypowiadania umów, wskazując na zalety konkurencji. Ograniczyła się tylko do poinformowania swoich klientów, że przechodzi do innej firmy o tym samym profilu co nie sposób ocenić jako zachowanie naganne.

W toku procesu zostało wykazane, że to nie z winy pozwanej niektórzy klienci rezygnowali z usług (...).

Poza tym bezzasadny okazał się zarzut powódki, że D. G. prowadziła negatywną kampanię skierowaną przeciwko (...) wśród pracowników tej firmy.

Poza sporem jest okoliczność, że żaden z pracowników (...) nie odszedł wraz z pozwaną do (...) S.A.

Brak było również podstaw do podzielenia zarzutu strony powodowej jakoby pozwana oczerniała swoich przełożonych, w tym Prezesa Zarządu spółki (...) A. K..

Pozwana w dostatecznym stopniu udowodniła też, że wskutek jej działań powódka nie poniosła szkody. Wprawdzie wierzyciel dochodząc zapłaty kary umownej nie musi wykazywać faktu powstania szkody oraz jej wysokości, jednakże brak szkody stanowi istotną okoliczność, która powinna być brana pod uwagę w razie zgłoszenia żądania miarkowania kary.

Sąd Okręgowy uznał, że dochodzona przez powódkę kara jest w okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy rażąco wygórowana.

Biorąc pod uwagę wysokość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej – 3.650,06 zł maksymalna wysokość kary wynosiłaby 73.001 zł (20 x 3650,06 zł).

Zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki należności w takim rozmiarze prowadziłoby do wzbogacenia się wierzyciela, w sytuacji gdy niemal wszystkie jego zarzuty kierowane pod adresem pozwanej okazały się chybione.

Strona powodowa główną swoją szkodę upatrywała w stracie czterech klientów, którzy przeszli do konkurencyjnego podmiotu, co oznaczało dla (...) stratę rzędu 80 – 90 tysięcy złotych.

Jednakże, w opinii Sądu, trzeba zauważyć, że za taki stan rzeczy nie można obarczać winą pozwanej a powódka powinna była liczyć się z ryzykiem zaistnienia tego rodzaju sytuacji, które jest wpisane w naturę prowadzonej przez (...) działalności gospodarczej.

Jako adekwatną do zaistniałych w sprawie okoliczności Sąd Okręgowy uznał karę w wysokości jednokrotnego, przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej tj. 3.650 zł.

Powódka naruszyła zakaz konkurencji tylko w niewielkim zakresie gdyż podpisała umowę z konkurencyjną firmą – (...) S.A. w dniu 6 września 2013 r. a umowa z powodową spółką została rozwiązana w trybie natychmiastowym już w dniu 25 września 2013 r.

Nie bez znaczenia dla wysokości zasądzonej od pozwanej kwoty pozostawał również fakt, że pozwana przez okres 6 miesięcy współpracy z powodową spółką nie otrzymała od niej żadnego wynagrodzenia za wykonywaną pracę, oraz, że w umowie nie przewidziano dla pozwanej odszkodowania za okres obowiązywania zakazu konkurencji.

Odsetki od uwzględnionego roszczenia zostały zasądzone od daty doręczenia pozwanej odpisu pozwu.

Rozstrzygnięcie o kosztach procesu oraz o nieuiszczonych na rzecz Skarbu Państwa kosztach sądowych nastąpiło proporcjonalnie do wyniku sprawy (art. 100 k.p.c.).

Od tego wyroku apelację wniosła powodowa spółka zaskarżając to orzeczenie w części oddalającej powództwo oraz w zakresie kosztów postępowania.

W apelacji podniesione zostały następujące zarzuty:

1)  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez uznanie w sposób sprzeczny z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, iż pozwana nie prowadziła działalności konkurencyjnej wobec powódki, w szczególności nie wyrażała się negatywnie o powódce oraz o zarządzie spółki (...) wobec jej klientów a także nie namawiała klientów powódki do rozwiązania umów z powódką i nawiązaniem współpracy z konkurencją powódki;

2)  naruszenie przepisów prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 484 § 2 k.c. i przyjęciu, że żądana przez powódkę kara umowna jest rażąco wygórowana i powinna ulec obniżeniu do kwoty 3.650 zł;

3)  naruszenie przepisów prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 101 ¹ § 1 k.p. w zw. z art. 58 k.c. a także niezastosowaniu art. 353 ¹ k.c. polegającego na przyjęciu, że zapis umowy z dnia 9 marca 2013 r. o ochronie danych osobowych oraz o zakazie konkurencji, dotyczącej obowiązku zakazu konkurencji w okresie 2 lat po zakończeniu trwania umowy jest nieważny z mocy prawa, gdyż nie przewidywał on ekwiwalentu pieniężnego dla pozwanej.

W oparciu o przytoczone wyżej zarzuty powodowa spółka wniosła o zmianę wyroku w zaskarżonej części i zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki dalszej kwoty 69.349 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 18 listopada 2011 r. oraz obciążenie pozwanej obowiązkiem zwrotu powódce całości kosztów procesu.

Ponadto wnosiła o zasądzenie od pozwanej, na rzecz powódki kosztów postępowania przed Sądem I instancji.

Pozwana wnosiła o oddalenie apelacji w całości i przyznanie jej, od strony przeciwnej kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powódki zasługiwała na częściowe uwzględnienie.

Należy zgodzić się z zarzutem skarżącego, że Sąd Okręgowy naruszył przepis art. 233 § 1 k.p.c. wskutek przyjęcia w sposób sprzeczny z przeprowadzonymi w sprawie dowodami, że pozwana dopuściła się naruszenia zakazu konkurencji jednie poprzez krótkotrwałą współpracę z konkurencyjną firmą – (...) S.A. w L., przy czym uchybienie to miało istotny wpływ na wynik sprawy.

W rzeczywistości właściwa ocena dowodów, zwłaszcza ze źródeł osobowych, pozwalała stwierdzić, iż pozwana dokonała szeregu czynności, które można zakwalifikować jako przejaw zakazanych działań konkurencyjnych aczkolwiek na znacznie mniejszą skalę utrzymywała to co w pozwie strona powodowa.

W pierwszej kolejności Sąd Okręgowy zignorował zeznania samej pozwanej, która wyjaśniła, że miała zawartą umowę ze spółką (...) już 2 – 3 lata wcześniej zanim podpisała umowę z (...) sp. z o.o. i nie wypowiedziała umowy z (...) wówczas gdy zawierała umowę z powodową spółką. Oznacza to, że przez cały okres obowiązywania umowy o współpracy z (...) pozwana naruszała zakaz wskazany w 2 ust. 4 Umowy o ochronie danych osobowych oraz zakazie konkurencji (k. 17).

W tej sytuacji niezasadne było powołanie się Sądu tylko na umowę, która pozwana podpisała z (...) S.A. w dniu 6 września 2013 r. (k. 148) ze wskazaniem, że był to początek współpracy pozwanej z tym podmiotem.

Sąd Okręgowy nie dokonał też wnikliwej analizy zeznań świadków: W. O., K. D., B. S. i P. K..

Pierwsza z tych osób jednoznacznie stwierdziła, że w rozmowie telefonicznej pozwana namawiała ją do zaprzestania współpracy z powódką i oferowała korzystniejsze warunki w innej konkurencyjnej firmie (k. 540), co nosi znamiona działania konkurencyjnego opisanego w § 2 ust. 7 umowy o ochronie danych osobowych i zakazie konkurencji.

Wprawdzie Sąd Okręgowy ustalił, że rozmowa ta miała miejsce w dniu 14 października 2013 r. tj. już po zakończeniu współpracy pozwanej w (...), oraz że świadek V. O. zrezygnowała z pracy u powoda z innych przyczyn, tym nie mniej od tego rodzaju działań pozwana powinna się była powstrzymać i to nie tylko w trakcie trwania umowy z (...) ale również w ciągu 2 lat od daty jej rozwiązania.

Przyjmując za trafne stanowisko Sądu Okręgowego, że powodowa spółka nie może domagać się od pozwanej zapłaty kary umownej z racji zatrudnienia się D. G. w konkurencyjnej firmie przed upływem 2 lat od momentu zakończenia współpracy z (...) nie oznacza to jednak, że pozwana mogła podejmować, w tym okresie czasu działania ukierunkowane na celowe szkodzenie interesom powódki.

Za takie zachowania należy też uznać sugerowanie świadkowi K. D. żeby spotkał się z przedstawicielem konkurencyjnej firmy (...) w celu podjęcia z tym podmiotem współpracy „ma lepszych zasadach”.

Z kolei świadkowi B. S. pozwana składała wprost propozycję współpracy z podmiotem konkurencyjnym (k. 397).

Gdy chodzi o zeznania świadka P. K. to wynikało z nich, że pozwana zachęcała ją do zerwania umowy z powódka i dała jej gotowy druk wypowiedzenia a ponadto pozwana wypowiadała się bardzo negatywnie na temat firmy (...) (k. 674), co stanowi przykład działania opisanego w § 2 ust. 6 cytowanej wcześniej umowy.

Co się tyczy zarzutu, że doszło do naruszenia przepisów prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 484 § 2 k.c. to mógł on odnieść skutek jedynie w zakresie przyjętej przez Sąd Okręgowy skali miarkowania spornej kary.

Prawidłowe było ustalenie Sądu, że sam fakt przejścia kilku klientów powódki do firmy konkurencyjnej w okresie gdy z pozwaną została rozwiązana umowa nie jest wystarczają przesłanką do przypisania tej osobie odpowiedzialności odszkodowawczej za zaistniałą sytuację.

Przeprowadzone w sprawie dowody z zeznań świadków G. S. (k. 793 – 794), E. S. (k. 804 – 805) i R. W. (k. 701v – 702) nie potwierdziły zarzutów strony powodowej, że osoby te zrezygnowały z usług spółki (...) za namową pozwanej.

Natomiast świadek P. K. ponownie zawarła umowę z powódką.

Brak wykazania istnienia szkody majątkowej po stronie powodowej mającej związek z podejmowaniem przez pozwaną działań konkurencyjnych stanowił uzasadnienie do uznania żądanej przez powódkę kary jako rażąco wygórowanej, zwłaszcza że jak wynika z zeznań przesłuchanego za stronę powodową – Prezesa Zarządu (...) A. K. – to fakt wypowiedzenia przez klientów (...) pełnomocnictw udzielonych tej firmie do dochodzenia roszczeń od ubezpieczycieli skłonił powodową spółkę do wytoczenia niniejszego powództwa (k. 806).

Natomiast nie do przyjęcia była wysokość zredukowanej kary, która miała wymiar wręcz symboliczny i w gruncie rzeczy nie odbiegała ona znacząco od skali kosztów procesu, jakie powódka była zobowiązana zwrócić pozwanej (punkt 3 zaskarżonego wyroku).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, biorąc po uwagę całokształt niedozwolonych działań pozwanej oraz czasokres, w którym miało to miejsce uzasadnione było obniżenie całej, prawidłowo ustalonej kary umownej (73.000 zł) o 75% tj. do równowartości 6 przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń w gospodarce narodowej w 2013 r. co odpowiada kwocie 21.900 zł (6 x 3.650 zł).

Tak ustalona wysokości kary umownej spełnia swój cel represyjny w i prewencyjny a jednocześnie nie jest ona nadmierna.

Wobec powyższych rozważań należało częściowo zmienić wyrok w części oddalającej powództwo poprzez zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda dalszej kwoty 18.250 zł wraz z ustawowymi odsetkami.

Jednocześnie zaszła konieczność zmiany zawartego w wyroku rozstrzygnięcia o kosztach procesu i należnych Skarbowi Państwa nieuiszczonych kosztów sądowych z zastosowaniem zasady ich stosunkowego rozdzielenia art. 100 zd. 1 k.p.c. przy ustaleniu, że powodowa spółka wygrała ostatecznie sprawę w ok. 29% (21.900 zł : 75.142 zł).

Sąd Apelacyjny nie podzielił zarzutu powódki o naruszeniu art. 353 ¹ k.c. poprzez jego niezastosowanie oraz błędną wykładnię art. 101 ¹ § 1 k.p. w zw. z art. 58 k.c. co do zakres czasowego obowiązywania wobec pozwanej zakazu konkurencji.

Kwestionowany przez skarżącego pogląd Sądu Okręgowego o braku przeszkód do podjęcia przez pozwaną zatrudnienia w konkurencyjnej firmie, bezpośrednio po rozwiązaniu umowy o współpracy z powódką był uzasadniony w sytuacji gdy nie zostało przewidziane dla tej osoby odszkodowanie za okres odpowiadający czasowi trwania zakazu konkurencji a wbrew twierdzeniom apelacji pozwana nie zawierała z (...) umowy jako podmiot gospodarczy.

Tym nie mniej jak już była o tym wcześniej mowa taki stan rzeczy nie uzasadniał podejmowania przez pozwaną działań zmierzających do celowego szkodzenia interesom powodowej spółki, mimo że ustała już współpraca między stronami.

Mając to wszystko na uwadze orzeczono jak w sentencji, na podstawie art. 386 § 1 i 385 k.p.c.

Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego nastąpiło zgodnie z art. 100 zd. 1 k.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. poprzez ich wzajemne zniesienie między stronami.