Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 26 czerwca 2018 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w następującym składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Leszek Dąbek (spr.)

Sędziowie: SO Artur Żymełka

SO Gabriela Sobczyk

Protokolant Aldona Kocięcka

po rozpoznaniu w dniu 26 czerwca 2018 r. w Gliwicach

na rozprawie

sprawy z wniosku M. K.

z udziałem (...) Bank (...) Spółki Akcyjnej we W., (...) 1 Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego Niestandaryzowanego Funduszu Sekurytyzacyjnego w W., A. W. i A. B. (1)

o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po L. K. (1)

na skutek apelacji wnioskodawczyni

od postanowienia Sądu Rejonowego w Zabrzu

z dnia 31 sierpnia 2016 r., sygn. akt I Ns 446/16

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu w Zabrzu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego.

SSO Artur Żymełka SSO Leszek Dąbek SSO Gabriela Sobczyk

Sygn. akt III Ca 1783/16

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni M. K. wniosła o zatwierdzenie uchylenia
się przez nią od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po L. K. (1).

Uzasadniając wniosek twierdziła, że nie miała świadomości, że w skład spadku wchodzą długi a łącząca ją z mężem umowa majątkowa małżeńska nie wyklucza
jej z dziedziczenia po mężu.

Uczestniczki postępowania A. W. i A. B. (2) wskazały, że o śmierci spadkodawcy dowiedziały się z zawiadomienia Sądu i chcą odrzucić spadek.

Uczestnik postępowania (...) Fundusz Inwestycyjny Zamknięty Niestandaryzowany Fundusz Sekurytyzacyjny w W. wnosił o oddalenie wniosku i zasądzenie od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika postępowania zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego. Twierdził, że wniosko-dawczyni wystąpiła z wnioskiem już po upływie terminu zawitego przewidzianego

w art. 88 § 2 k.c.

Sąd Rejonowy w Zabrzu w postanowieniu z dnia 31 08 2016r. oddalił wniosek oraz orzekł o kosztach postępowania.

W ustalonym stanie faktycznym, w motywach orzeczenia przywołał regulacje
art. 1015 § 1 k.c. oraz art. 88 § 2 k.c. i stwierdził, iż wnioskodawczyni dowiedziała
się o długach spadkodawcy z pisma datowanego na dzień 24 09 2014r., kolejne pismo wierzyciela otrzymała w październiku 2014r., tym samym wniosek złożony przez wnioskodawczynię w marcu 2016r. został złożony z naruszeniem terminu zawitego. Jednocześnie wskazał, iż złożony przez wnioskodawczynię wniosek o zwolnienie
z kosztów i ustanowienie pełnomocnika z urzędu nie inicjowała postępowania nieprocesowego. W konsekwencji uznał, iż uchybienie terminowi zawitemu powoduje wygaśnięcie uprawnienia i podlegał oddaleniu.

O kosztach postępowania orzekał na mocy regulacji art. 520 § 1 k.p.c.

Orzeczenie zaskarżyła wnioskodawczyni M. K. , która wniosła o jego zmianę i uwzględnienie jej wniosku, bądź jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Zarzuciła, że przy ferowaniu orzeczenia naruszono regulacje:

-

art. 1019 k.c. poprzez ich błędną wykładnię polegającą na uznaniu,
że złożenie oświadczenia o którym mowa w art. 119 § 2 k.c. po upływie roku od dnia dowiedzenia się o długach spadkobiercy, w sytuacji
gdy wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie pełnomocnika z urzędu „w celu sporządzenia pisma o przywrócenie terminu do odrzucenia spadku” został złożony przed upływem roku
od dnia odwiedzenia się o tych długach oraz gdy bez winy wnioskodawcy przedłuża się postępowanie o ustanowienie pełnomocnika, nie powoduje zachowania terminu o którym mowa w art. 1019 k.c., a tym samym uniemożliwia zatwierdzenie przez Sąd tego uchylenia w trybie
art. 1019 § 3 k.c.;

-

art. 124 k.p.c. poprze jego niezastosowanie i uznanie, że toczące
się postępowanie o ustanowienie pełnomocnika z urzędu nie miało żadnego wpływu na bieg terminu o którym mowa w art. 88 § 2 k.c. pomimo tego, że w niniejszej sprawie mieliśmy do czynienia ze złożeniem wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu przed wszczęciem postępowania, a zatem tak jak powyższy przepis wprost powoduje w takiej sytuacji wstrzymanie toczącego się postępowania tak w niniejszej sprawie stosowany odpowiednio ten przepis powinien spowodować wstrzymanie biegu terminu, o którym mowa w art. 88 § 2 k.c.;

-

art. 121 pkt 4 k.c. poprze jego niezastosowanie i uznanie że postępowanie o ustanowienie pełnomocnika z urzędu nie powoduje zawieszenia terminu o którym mowa w art. 88 § 2 k.c. pomimo tego , że przedłużające
się postępowanie o ustanowienie pełnomocnika z urzędu powinno
być traktowanie jako siła wyższa uniemożliwiająca złożenie stosowanego oświadczenia, a tym samy powyższy przepis powinien znaleźć odpowiednie zastosowanie w niniejszej sprawie i powinien doprowadzić do uznania, że na czas do skutecznego wyznaczenia pełnomocnika
z urzędu zawieszeniu uległ bieg terminu, o którym owa w art. 88 § 2 k.c.;

-

§ 8 pkt 5 i § 12 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
22 10 2015r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu, poprzez niezastosowanie tego pierwszego przepisu, a zastosowanie
tego drugiego przepisu, pomimo tego że przedmiotowe postępowanie
nie było żadnym z postępowań wymienionych
w § 12 pkt 1 tego rozporządzenia, a tym samym winno się zastosować stawiki z § 8 pkt 5 przy uwzględnieniu wartości przedmiotu sprawy, która winna być wysokość wierzytelności dochodzonych od wnioskodawczyni, a to kwota 15 687,28zł.

-

Sąd Okręgowy zważył co następuje :

Sąd pierwszej instancji ferując zaskarżone orzeczenie faktycznie ograniczył swą ocenę prawną do oceny zagadnienia dochowania przez wnioskodawczynię - przewidzianego w art. 1015 § 1 k.c. - terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po L. K. (1), uznając, że nie został on przez nią dochowany.

Z uwagi na specyficzne okoliczności sprawy (poniżej), ocena ta wzbudziła wątpliwości Sądu odwoławczego, co doprowadziło do przedstawienia Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego, sprecyzowanego w postanowieniu

z dnia 20 09 2017r.

Sąd Najwyższy udzielając odpowiedzi na zadane mu pytanie, w uchwale z dnia 15 03 2018r. wyraził pogląd, że „ W wypadkach wyjątkowych, w szczególności, gdy za nieodebranie oświadczenia w terminie nie ponosi winy, sąd może nie uwzględnić upływu terminu do jego złożenia przez wzgląd na zasady współżycia społecznego (art. 5 k.c. )”.

Z materiału sprawy wynika, że do nie dochowania przez wnioskodawczynię wskazanego powyżej terminu doszło na skutek opieszałości sądu oraz organu samorządu radców prawnych w rozpoznaniu jej wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, co w konsekwencji doprowadziło do powstania po jej stronie dotkliwych skutków prawnych w postaci uniemożliwienie jej uchylenie się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po L. K. (1) i co za tym idzie unicestwienia jej odpowiedzialności za długi spadkowe.

W tej sytuacji należy przyjąć – za Sądem Najwyższym – że przez wzgląd

na zasady współżycia społecznego (wnioskodawczyni działając w zaufaniu do sądu

oraz organu samorządu radcowskiego nie może ponosić negatywnych następstw ich zaniechania) upływ wskazanego powyżej termin nie powinien być uwzględniany przy ocenie skuteczności złożonego przez wnioskodawczynię oświadczenia o odrzuceniu spadku po L. K. (1) i tym samym w materiale sprawy zagadnienie to należy uznać za przesądzone.

Sąd Rejonowy ferując zaskarżone orzeczenie dokonaną ocenę prawną ograniczył wyłącznie do oceny prawnej dochowania przez skarżąca terminu do złożenia powyższego oświadczenia i w jej ramach w żaden sposób nie odniósł do pozostałych przesłanek zasadności wniosku, co już tylko tego powodu uniemożliwia przeprowadzenie prawidłowej kontroli instancyjnej tego orzeczenia.

Niezależnie od tego przy rozpoznaniu sprawy umknęło uwadze Sądu Rejonowego, że niniejsza sprawa należy do kategorii „spraw spadkowych”, w których sądy

są zobowiązane działać z urzędu w celu wyjaśnienia wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, w tym – w realiach niniejszej sprawy – dotyczących pozostawania przez skarżącą w błędzie co do prawa (jej błędnego przeświadczenia,

co do skutków zawartej ze spadkodawcą umowy o zniesienie łączącej ich wspólności majątkowej małżeńskie) oraz w błędzie co do faktu, tj. stanu spadku (braku wiedzy

o zadłużeniu spadkodawcy), a także dochowaniu przez nią w tym względzie należytej staranności.

Obligowało go to do wnikliwego i wyczerpującego przeprowadzenia zaoferowanych mu przez uczestników postępowania dowodów i w ich ramach pozyskania wszystkich możliwych informacji dotyczących powyższy zagadnień, a także rozważenia możliwości dopuszczenia i przeprowadzenia z urzędu innych dowodów.

Z tego obowiązku Sąd pierwszej instancji się nie wywiązał, gdyż z przesłuchania świadka i wnioskodawczyni zostały przeprowadzone pobieżnie i nie zawierają one np. informacji dotyczących: czy wnioskodawczyni i spadkodawca mieszkali razem,

czy prowadzili wspólne gospodarstwo domowe, czy mieli wspólny rachunek bankowy, czy w tym czasie toczyły się postępowania sądowe lub egzekucyjne przeciwko spadkodawcy - co pozwoliłoby poczynić odpowiednie ustalenia dotyczące pozostawania

przez skarżącą w błędzie co do stanu zadłużenia spadkodawcy i tym samym stanu spadku po nim.

Ze złożonych przez nich zeznań nie wynika także, jak przebiegały czynności związane ze zawarciem przez skarżącą ze spadkodawcą umowy znoszącej łączącą ich wspólność majątkową, czy skarżąca została pouczona przez notariusza o skutkach tej umowy, czy zrozumiała to pouczenie itp. - co pozwalałoby poczynić prawidłowe ustalenia dotyczące do pozostawania przez nią w błędnym przeświadczeniu odnośnie skutków tej umowy oraz jakie podjęła czynności po śmierci spadkodawcy w celu wyjaśnienia jego rzeczywistej sytuacji materialnej w sytuacji, gdy z samych jej zeznań wynika,

że wiedziała ona, że jest on hazardzistą i zaciągał na ten cel od niej pożyczki - co z kolei pozwoliłoby poczynić ustalenia dotyczące dochowania przez nią należytej staranności przy ustalaniu stanu spadku.

Więcej w celu pozyskania tych informacji nie przeprowadzono dowodu

z przesłuchania uczestników postępowania A. W. i A. B. (3), członków rodziny spadkodawcy, niewątpliwie posiadających w tym zakresie wiarygodne informacje oraz co należy podkreślić osób bezpośrednio zainteresowanych w wyniku sprawy.

W połączeniu z powyższym powoduje to, że nie została rozpoznana istota sprawa (w rozumieniu art. 386 § § 4 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.), a to skutkowało uchyleniem zaskarżonego orzeczenia i przekazania sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Reasumując zaskarżone postanowienie jest wadliwe i dlatego apelację wnioskodawczyni jako uzasadnioną uwzględniono orzekając jak w sentencji

w oparciu o regulację art. 386 § 4 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.

Sąd Rejonowy rozpoznając ponownie sprawę uwzględni zawartą powyżej ocenę prawną oraz uzupełni postępowanie dowodowe we wskazanych kierunkach.

W tym celu dopuści i przeprowadzi dowody z uzupełniających zeznań świadka K. K., z uzupełniającego przesłucha wnioskodawczyni oraz z przesłu-chania uczestników postępowania A. W. i A. B. (3).

Gdyby doszło do skutecznego odrzucenia przez tych ostatnich spadku po L. K. (2) uzupełni krąg uczestników postępowania, a orzekając ponownie w sprawie zadba o to, żeby podstawa faktyczna zawierała ustalenia dotyczące wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, a ocena prawna odnosiła się do wszystkich zagadnień prawnych związanych z przedmiotem sprawy.

SSO Artur Żymełka SSO Leszek Dąbek SSO Gabriela Sobczyk