Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 czerwca 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach II Wydział Karny w składzie:

przy udziale Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Katowicach Andrzeja Witkowskiego

po rozpoznaniu w dniu 7 czerwca 2018 r.

sprawy z wniosku:

1.  D. K., c. R. i W., ur. w dniu (...)
w S.,

2.  A. W., c. D. i A., ur. w dniu (...)
w B.,

3.  M. K., s. D. i A., ur. w dniu (...)
w K.,

o zadośćuczynienie

na skutek apelacji pełnomocnika wnioskodawców

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 1 marca 2018 roku, sygn. akt
XVI Ko 7/17

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 w ten sposób, że podwyższa zasądzone
na rzecz D. K., A. W. oraz M. K. tytułem zadośćuczynienia kwoty do 15.000 (piętnastu tysięcy) złotych na rzecz każdego
z nich;

2.  w pozostałym zakresie zaskarżony wyrok utrzymuje w mocy;

3.  zasądza od Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Katowicach) na rzecz wnioskodawców D. K., A. W.oraz M. K. kwoty po 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego z wyboru w postępowaniu odwoławczym;

4.  kosztami postępowania odwoławczego obciąża Skarb Państwa.

SSO del. Adam Synakiewicz SSA Wojciech Kopczyński SSA Piotr Pośpiech

Sygn. akt II AKa 228/18

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 1.03.2018 r. (sygn. akt XVI Ko 7/17) Sąd Okręgowy
w Katowicach, w sprawie o zadośćuczynienie za doznaną przez A. K. krzywdę z wykonania wobec niego w okresie od dnia 28.08.1982 r. do dnia 7.12.1982 r. decyzji o internowaniu z dnia 28.08.1982 r. w związku z wprowadzeniem w dniu 13.12.1981 r. stanu wojennego, na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23.02.1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych
za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U. z 23.04.1991 r.
nr 34, poz. 149 ze zm.), zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawców D. K., A. W. i M. K. kwotę po 8.000 zł. na rzecz każdego z nich tytułem zadośćuczynienia, a w pozostałym zakresie (co do żądania zadośćuczynienia w kwocie po 30.000 zł.) wniosek oddalił. Na podstawie art. 13 cyt. ustawy kosztami postępowania w sprawie obciążył Skarb Państwa.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pełnomocnik wnioskodawców, który zaskarżył wyrok w części dot. oddalenia wniosku o zadośćuczynienie. Skarżący zarzucił:

- błąd w ustaleniach faktycznych przez bezzasadne przyjęcie, iż kwota przyznanego zadośćuczynienia w wysokości 8.000 zł. dla każdego z wnioskodawców
z tytułu wykonania przez A. K. decyzji o internowaniu w okresie 28.08.1982 r. - 7.12.1982 r. jest adekwatna do doznanej przez niego krzywdy w okresie 3 miesięcy przebywania w Ośrodku Odosobnienia w Z. w skrajnych warunkach, bez wiedzy na temat przyszłego losu, początkowo bez kontaktu z rodziną, która pozostawała bez środków utrzymania w tym okresie, a w następstwie internowania doznania przez osadzonego poważnych problemów zdrowotnych tj. bóli brzucha, niestrawności, w/wym. kwotę należy uznać za symboliczną, a nie kompensatę
za doznane krzywdy,

- błąd w ustaleniach faktycznych przez bezpodstawne wskazanie,
iż u osadzonego w trakcie internowania nie doszło do owrzodzenia dwunastnicy
i do zakażenia bakterią (...), podczas gdy z opinii biegłego gastroenterologa z dnia 3.01.2018 r. wynika, iż owrzodzenia dwunastnicy (stwierdzone 8.12.1982 r.) powstały w czasie pobytu w internowaniu i najczęstszą przyczyną ich powstania jest w/wym. bakteria do zakażenia dochodzi drogą pokarmową, co w efekcie skutkowało zasądzeniem zadośćuczynienia w nieadekwatnej wysokości.

Podnosząc te zarzuty pełnomocnik wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku
i uwzględnienie wniosku w całości oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pełnomocnika wnioskodawców okazała się być częściowo zasadna. Rację należało przyznać apelującemu w tej części, w której podniósł zarzut błędnych ustaleń faktycznych, mających wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, a dotyczących wpływu warunków pobytu w Ośrodku Odosobnienia w Z. na stan zdrowia A. K. oraz generalnie na rozmiar doznanych przez niego krzywd, co przełożyło się na zasądzenie nieadekwatnie niskiej kwoty tytułem należnego zadośćuczynienia. Niemniej żądana z tego tytułu kwota 90.000 zł. jawiła się jako nazbyt wygórowana i dlatego też Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok, podwyższając zasądzoną kwotę zadośćuczynienia do 45.000 zł. (po 15.000 zł. na rzecz każdego
z wnioskodawców ).

Analiza zaskarżonego wyroku i jego uzasadnienia pozwala stwierdzić, że Sąd Okręgowy nie dość wnikliwie, mało wszechstronnie i w niepełny sposób ocenił wszystkie istotne okoliczności sprawy. W konsekwencji ustalony stan faktyczny zawierał istotne braki, gdyż pomijał pewne aspekty sprawy związane z wykonaniem decyzji o internowaniu wnioskodawcy w okresie od 28.08.1982 r. do dnia 7.12.1982 r., co przełożyło się na nietrafne wnioski w zakresie wysokości należnego jego spadkobiercom zadośćuczynienia.

Niniejsze rozważania należy zacząć od przypomnienia, że wnioskodawcy swoje roszczenie wywodzą z treści art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23.02.1991 roku o uznaniu
za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U. z 23.04.1991 r. Nr 34, poz. 149 ze zm.). Przepis ten pozwala wskazanym tam krewnym osoby, wobec której wydano decyzję
o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13.12.1981 r. w Polsce stanu wojennego m.in. na dochodzenie zadośćuczynienia za krzywdę wynikłą z wykonania tej decyzji.

Należne z tego tytułu zadośćuczynienie ma swoje źródło w przepisie art. 445 k.c., który stanowi, że w określonych wypadkach sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. (uchwała S.N. z dnia 28.10.1993 r. sygn. akt I KZP 21/93, publ. OSNKW 1993/11-12/67.) Pojęcie "sumy odpowiedniej" ma charakter niedookreślony, niemniej jednak
w judykaturze wskazane są kryteria, którymi należy kierować się przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia. Zadośćuczynienie ma mieć charakter kompensacyjny, wobec czego jego wysokość nie może stanowić zapłaty symbolicznej, lecz musi przedstawiać jakąś ekonomicznie odczuwalną wartość. Z drugiej strony, wysokość
ta nie może być nadmierną w stosunku do doznanej krzywdy, ale musi być "odpowiednia" w tym znaczeniu, że powinna być - przy uwzględnieniu krzywd poszkodowanego - utrzymana w rozsądnych granicach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa.

Przechodząc do istoty sprawy należy ponadto wskazać, że zadośćuczynienie powinno przede wszystkim zrównoważyć wszystkie negatywne przeżycia
i doświadczenia pokrzywdzonego. Jest swoistego rodzaju sankcją za naruszenie dóbr osobistych, dlatego jego zakres jest wyznaczony regulacjami prawa cywilnego, określającymi katalog dóbr osobistych, w tym naruszenie wolności człowieka, również przy uwzględnieniu jej aspektu wewnętrznego, tj. wolności od obawy i strachu,
od użycia przemocy czy zrealizowania groźby, naruszenie możliwości swobodnego dysponowania wartościami osobistymi (wyrok SN z dnia 15.11.1979 r., sygn.
II CR 376/79, publ. OSP 1981/2/26). W każdej tego typu sprawie konieczne jest zatem dokładne oszacowania wszystkich krzywd, które wynikają m.in. z czasu trwania izolacji oraz jej warunków, a także z nieodwracalności jej skutków również w sferze zdrowotnej.

W przedmiotowej sprawie wnioskodawcy dochodzili rekompensaty za krzywdę, którą doznał ich mąż oraz ojciec w związku w wykonaniem wobec niego w okresie od dnia 28.08.1982 r. do dnia 7.12.1982 r. decyzji o internowaniu w związku
z wprowadzeniem stanu wojennego. Z tego też powodu rozmiar krzywd wyrządzonych A. K. determinowały wszystkie okoliczności związane z jego izolacją z tytułu internowania.

Przenosząc te uwagi na realia niniejszej sprawy należało przyznać rację pełnomocnikowi wnioskodawcy, iż zasądzając stosowne zadośćuczynienie nie wziął pod uwagę wszystkich tych okoliczności, które powinny mieć wpływ na jego wysokość.

Ma w szczególności rację skarżący, który wywodził o niedoszacowaniu krzywd z powodu nie uwzględnienia warunków pobytu w Ośrodku Odosobnienia dla Osób Internowanych w Z.. A. K. po zatrzymaniu w dniu 28.08.1982 r. został po trzech dniach osadzony w Z., gdzie przebywał do samego końca internowania, a więc do dnia 7.12.1982 r. Wspomniany ośrodek mieścił się
w pawilonach Zakładu Karnego, w którym panowały bardzo złe warunki. Osadzeni przebywali w kilkunastoosobowych niedogrzanych i zawilgoconych celach, spali
na piętrowych łóżkach, a z łaźni korzystali raz w tygodniu. Generalnie warunki sanitarne urągały podstawowym standardom. Z kolei wyżywienie było nad wyraz skromne
i wyjątkowo marnej jakości.

Takie przeżycia wynikające z warunków osadzenia mają niewątpliwy wpływ
na rozmiar krzywd jakich doznał A. K., które są tym sam większe niż ustalił to Sąd I instancji. W uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia brak jest bowiem jakiejkolwiek wzmianki na temat warunków pobytu w izolacji. Sąd Okręgowy nie poczynił w tym zakresie żadnych ustaleń mimo, iż dysponował wiedzą w tym temacie, wynikającą z zeznań przesłuchanych w sprawie świadków. W szczególności nie wziął pod uwagę relacji M. L. i R. S., którzy opisywali własne przeżycia związane z pobytem wZ.. Jak wynika to z treści uzasadnienia w/wym. przebywali jako internowani w tamtym ośrodku w innym czasie
niż pokrzywdzony i dlatego ich zeznania nie mogły mieć znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie.

Z taką oceną tych dowodów nie sposób się jednak zgodzić. Co prawda przywołani świadkowie nie znali okoliczności pobytu A. K. w Ośrodku Odosobnienia, ale posiadali ogólną wiedzę na temat warunków tam panujących. M. L. i A. S. przebywali w nim przez kilka miesięcy w okresie wcześniejszym, ale z dużym stopniem pewności można przyjmować, iż warunki w tym czasie były tam takie same, jakie miał A. K.. Brak jest podstaw,
aby twierdzić, że uległy one jakieś znaczącej poprawie lub pogorszeniu. Z całą pewnością ich zeznania dawały wyobrażenie tego, jak wyglądała codzienność osób przebywających w nim z powodu internowania. Zatem zeznania tych świadków mogły stanowić podstawę ustaleń w zakresie warunków panujących w Ośrodku Odosobnienia dla Osób Internowanych wZ. a w następstwie możliwość wnioskowania o rzeczywistej skali krzywdy, która spotkała A. K..

Tak samo należy ocenić sytuację, w której Sąd I instancji nie ustalił przyczynienia się internowania do powstania choroby wrzodowej A. K.. Ta okoliczność jest niewątpliwa w świetle opinii biegłego, a umknęła uwadze organowi orzekającemu w niniejszej sprawie. Bezspornie w dniu 8.12.1982 r., a więc dzień po opuszczeniu Ośrodka Odosobnienia stwierdzono u pokrzywdzonego chorobę wrzodową dwunastnicy. W wyniku przeprowadzonego w tym dniu badania panendoskopowego stwierdzono u niego dwie nisze wrzodowe o wymiarach 0,5 x 0,5 umiejscowione w dwunastnicy. Zresztą już w trakcie internowania kilkukrotnie skarżył się na bóle brzucha i w związku z tym udzielano mu pomocy medycznej. Niewątpliwie zatem wspomniana choroba ujawniła się w czasie pobytu w Z.. Słusznie jednak sąd w oparciu o opinie biegłego uznał, że brak jest dostatecznych dowodów na to, aby choroba ta powstała w trakcie internowania. W tym zakresie należy w pełni podzielić rozważania Sądu I instancji, który dokonując takich ustaleń oparł się na opinii biegłego gastroentrologa. Jednakże nie zauważył, że choć w przekonaniu biegłego jakkolwiek brak jest dostatecznych przesłanek, aby łączyć powstanie choroby
z internowaniem to jednak można zakładać, iż izolacja, a dokładnie stres z tym związany, z pewnością przyczyniła się do jej rozwoju. Taki wniosek odpowiada zresztą powszechnej wiedzy, iż silne przeżycia psychiczne mogą być współodpowiedzialne za rozwój owrzodzeń. W związku z tym należało przyjąć, że internowanie miało niekorzystne skutki dla zdrowia pokrzywdzonego.

Nieuprawnione są z kolei twierdzenia pełnomocnika, iż pobyt w Ośrodku Odosobnienia doprowadził do śmierci A. K., gdyż brak jest w tym zakresie wystarczających dowodów. Co więcej dowód z opinii biegłego wprost temu przeczy. Wnioskodawca zmarł w 1994 r., czyli dwanaście lat po zwolnieniu
z internowania, z powodu raka żołądka, a choroba ta nie pozostaje w żadnym związku przyczynowym z owrzodzeniem dwunastnicy. Biegły jednoznacznie i stanowczo stwierdził, że „owrzodzenia dwunastnicy nie ulegają przemianie nowotworowej”. Brak jest zatem jakichkolwiek podstaw, aby doszukiwać się związku przyczynowego pomiędzy śmiercią pokrzywdzonego a chorobą wrzodową i w konsekwencji z samym internowaniem. Charakterystyczne jest przy tym, że pełnomocnik podnosząc w tym zakresie zarzut błędu w ustaleniach faktycznych nie był w stanie go właściwie uzasadnić, nie podając żadnych przekonywujących argumentów na poparcie swojej tezy. Mało konkretne wywody w tym zakresie nie były w stanie podważyć opinii biegłego, która legła u podstaw ustaleń faktycznych w tym zakresie.

Niemniej powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że Sąd Okręgowy nie oszacował prawidłowo wszystkich krzywd, które doznał A. K. w związku z jego internowaniem. Z tego też powodu zasądzone w zaskarżonym wyroku zadośćuczynienie nie mogło rekompensować wszystkich cierpień fizycznych
i psychicznych. Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny zdecydował o jego podwyższeniu do łącznej kwoty 45.000 zł., tj. po 15.000 zł. na rzecz każdego
z uprawnionych wnioskodawców. Niewątpliwie taka kwota, uwzględniająca wszystkie cierpienia wynikłe z internowania pokrzywdzonego, nie będzie nadmierna,
a jednocześnie będzie stanowiła dla jego spadkobierców realną wartość ekonomiczną.

Mając na uwadze całość powyższych rozważań, opierając się na dyspozycji
art. 437 § 2 k.p.k., Sąd Apelacyjny zaskarżony wyrok zmienił w sposób opisany
w pkt 1 wyroku, w pozostałym zakresie utrzymując go w mocy.

Częściowe uwzględnienie apelacji pełnomocnika wnioskodawcy w zakresie zadośćuczynienia pozwoliło zasądzić zgodnie z treścią § 11 ust. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015 r. poz. 1800) na rzecz wnioskodawców kwotę po 240 zł. dochodzonej
z tytułu wydatków związanych z ustanowieniem pełnomocnika z wyboru
w postępowaniu odwoławczym. Z przepisu art. 554 § 4 zdanie 2 k.p.k.
w zw. z art. 8 ust. 3 ustawy z dnia 23.02.1991 r. wynika bowiem, że „w razie uwzględnienia roszczeń choćby w części wnioskodawcy przysługuje od Skarbu Państwa zwrot uzasadnionych wydatków, w tym z tytułu ustanowienia jednego pełnomocnika”. Przepis ten zatem uzależnia zwrot wydatków stronie wyłącznie od skuteczności dochodzonego przez nią roszczenia, jednakże przesłanka pozwalająca na zwrot wydatków musi materializować w tej fazie toczącego się procesu, za który dochodzi się stosownej kwoty. Sąd Apelacyjny stoi na stanowisku, że zwrot takich wydatków poniesionych w postępowaniu odwoławczym w sprawie o odszkodowanie
i zadośćuczynienie za niesłuszne tymczasowe aresztowanie może zostać przyznany tylko w przypadku wywiedzenia skutecznego środka odwoławczego, a taka właśnie sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono zgodnie z przepisem
art. 13 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

Na koniec tych rozważań Sąd Apelacyjny jest zmuszony zwrócić uwagę,
iż uzasadnienie Sądu I instancji zawiera elementy w niedopuszczalne w świetle treści art. 424 k.p.k. Wspomniany przepis nie przewiduje bowiem możliwości, aby
w pisemnych motywach organ wydający skarżone orzeczenia sugerował stronom sposób redagowania wniosków apelacyjnych, a Sądowi Odwoławczemu rodzaj przyszłego rozstrzygnięcia. Tego typu praktyka nie powinna mieć miejsca.

SSO del. Adam Synakiewicz SSA Wojciech Kopczyński SSA Piotr Pośpiech