Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 czerwca 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: SSA Lucyna Guderska

Sędziowie: SSA Jolanta Wolska ( spr. )

del. SSO Sławomir Matusiak

Protokolant: st. sekr. sąd. Patrycja Stasiak

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 czerwca 2018 r. w Ł.

sprawy T. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o wysokość świadczenia

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Kaliszu

z dnia 20 marca 2018 r. sygn. akt V U 100/18

oddala apelację.

Sygn. akt: III AUa 591/18

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 16 września 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. odmówił T. M. ponownego ustalenia wysokości emerytury, poprzez przeliczenie podstawy jej wymiaru według zarobków z innego okresu, argumentując, że wskaźniki wysokości podstawy wymiaru okazały się być niższe od dotychczasowego, obliczonego z 20 lat wybranych z całego okresu ubezpieczenia, wynoszącego 98,77 %.

Od powyższej decyzji odwołanie złożył T. M., domagając się jej zmiany i uwzględnienia przy przeliczeniu emerytury zarobków z 20 lat, przy czym z lat 1976 – 1977 w wersji wynikającej z ustalonych podstaw zasiłków chorobowych.

Organ rentowy domagał się oddalenia odwołania.

W sprawie toczyło się postępowanie sądowe pod sygnaturą akt: V U 1276/15. Wyrokiem z dnia 13 maja 2016 r. Sąd Okręgowy w Kaliszu zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, iż odwołujący się ma prawo do przeliczenia emerytury, poprzez przeliczenie podstawy wymiaru świadczenia przy przyjęciu, iż wynagrodzenie w roku 1976 wynosiło 4.242,00 starych zł miesięcznie, a w roku 1977 - (...),00 starych zł miesięcznie.

W wyniku apelacji organu rentowego, Sąd Apelacyjny w Łodzi wyrokiem z dnia 9 października 2017 r., w sprawie III AUa 1050/16, uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy, Sąd Okręgowy w Kaliszu wyrokiem z dnia 20 marca 2018 r. zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 16 września 2015 r., znak (...)/25, w ten sposób, że ustalił, iż odwołujący się T. M. ma prawo do ponownego ustalenia wysokości emerytury z uwzględnieniem zarobków z 20 lat, przy czym za rok 1976 winny być uwzględnione zarobki wynoszące 50.904,00 starych złotych, za rok 1977 zarobki wynoszące 54.348,00 starych złotych, a wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wynosi 101,89 %.

Powyższe rozstrzygnięcie poprzedziły następujące ustalenia faktyczne i ich prawna ocena:

T. M., urodzony w dniu (...), pobierał od 2003 r. świadczenie przedemerytalne, a obecnie od 6 sierpnia 2008 r. pobiera emeryturę. Do wysokości świadczenia przyjęto przeciętną podstawę wymiaru składek z 20 lat wybranych z całego okresu ubezpieczenia, tj. z lat: 1974, 1975, 1978, 1979, 1980, 1981, 1982, 1983, 1984, 1985, 1986, 1987, 1988, 1989, 1990, 1991, 1998, 1999, 2000, 2001. Wynagrodzenie z lat 1974-1975 ustalono na podstawie list płac, wynagrodzenie z lat 1978-1991 na podstawie dokumentu Rp - 7, a zarobki z lat 1998-2001 na podstawie informacji posiadanej przez organ rentowy. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wynosił wtedy 98,77 %.

Sporne są jedynie zarobki z okresu 1976 - 1977, gdyż pozostałe dokumenty dotyczą zarobków wykazanych stosownymi dokumentami: listami płac, dokumentem Rp - 7 i informacją złożoną do ZUS o podstawie wymiaru składek.

W roku 1976 skarżący pobierał zasiłek chorobowy w miesiącach: styczeń, luty, marzec i kwiecień. Zasiłek chorobowy naliczony był od podstawy wymiaru 4.013 zł. Odwołujący się miał także prawo do dodatku stażowego w wysokości 8 %. W roku 1978 wnioskodawca pobierał zasiłek chorobowy, liczony od podstawy wymiaru z grudnia 1977 r., wynoszącej 4.300 zł. Wtedy odwołujący się miał także prawo do dodatku stażowego w wysokości 8 %. Przy przyjęciu, że T. M. w 1976 r. osiągał miesięczne zarobki wynoszące 4.242 zł (podstawa wymiaru zasiłku chorobowego plus dodatek stażowy), jego wynagrodzenie w tym roku wynosiło 50.904,00 zł. Przy przyjęciu, iż w 1977 r. odwołujący się osiągał wynagrodzenie miesięczne wynoszące 4.529 zł, jego wynagrodzenie roczne wynosiło 54.348,00 zł. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru obliczony z uwzględnieniem powyższych kwot wynosi wtedy 101,89 %. Według dostępnych angaży skarżący osiągnął stawkę wynagrodzenia: od 1 stycznia 1976 r. – 8 zł za godzinę, od 1 maja 1977 r. – 8,20 zł na godzinę. Wynagrodzenie odwołującego się, przy przyjęciu 200 godzin pracy, wyniosło wtedy w 1976 r. – 24.497,00 zł, a w 1977 r. – 19.520,00 zł. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru ustalony z uwzględnieniem zarobków z powyższych lat, we wskazanych kwotach obliczonych według stawki godzinowej, jest niższy od dotychczasowego.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy wywiódł, że odwołanie zasługuje na uwzględnienie i skutkuje zmianą zaskarżonej decyzji.

W myśl art. 111 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j.: Dz.U. z 2017 r., poz. 1383), wysokość emerytury oblicza się ponownie od podstawy wymiaru ustalonej w sposób określony w art. 15, jeżeli do jej obliczenia wskazano podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenie emerytalne i rentowe na podstawie przepisów prawa polskiego z określonej liczby lat, jeśli wskaźnik wysokości podstawy wymiaru jest wyższy od poprzednio obliczonego.

Zgodnie z art. 15 ust 1 cytowanej ustawy, podstawę wymiaru emerytury stanowi ustalona w sposób określony w ust 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych przez zainteresowanego z 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o świadczenie lub z 20 lat z całego okresu ubezpieczenia.

Istotne jest więc wykazanie w latach, z których obliczana jest emerytura, podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne.

Sposób dokumentowania zarobków wynika z przepisu art. 117 ust. 5 wymienionej ustawy. Dowodem stwierdzającym wysokość zarobków są: listy płac, angaże, wpisy do legitymacji ubezpieczeniowej, zaświadczenia Rp - 7 wystawione przez pracodawcę i inne dokumenty, z których wynika wysokość wynagrodzenia i fakt jego pobrania.

Istotną okolicznością jest także, czy określone wypłaty były poddane obowiązkowi opłacania składek. W okresie objętym sporem obowiązywało w tym zakresie rozporządzenie Przewodniczącego Komitetu Pracy i Płac z dnia 19 sierpnia 1968 r. w sprawie obliczania podstawy wymiaru emerytury lub renty, zasiłków z ubezpieczenia na wypadek choroby i macierzyństwa oraz składek na ubezpieczenie społeczne (Dz. U. Nr. 35, poz. 246), uchwała nr 103 Rady Ministrów z dnia 25 maja 1971 r. w sprawie składników funduszu płac i pozostałych wynagrodzeń z tytułu pracy w jednostkach gospodarki uspołecznionej, rozporządzenie Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 13 grudnia 1976 r. w sprawie dostosowania niektórych przepisów o ubezpieczeniu społecznym i o ubezpieczeniu rodzinnym do zasad określających składniki funduszu płac (Dz. U. Nr 40, poz. 239 ze zm.). Podstawę wymiaru składek dla pracowników stanowi dochód w gotówce i w naturze z tytułu wykonywania pracy w ramach stosunku pracy, z pewnymi wyjątkami, od którego odprowadzano składki na ubezpieczenie społeczne. Składnikami objętymi składką na ubezpieczenie społeczne były wynagrodzenia zasadnicze, dodatki stażowe oraz premie.

Przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało, iż odwołujący się w okresie wykonywania zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) w K. Filia w K. pobierał wynagrodzenie za pracę, które składało się co najmniej z wynagrodzenia zasadniczego oraz dodatku stażowego. Przypadające skarżącemu wynagrodzenie w okresie, za który nie zachowała się dokumentacja płacowa, czyli, co do roku 1976 wynosiło co najmniej 50.904,00 zł, co do roku 1977 – 54.348,00 zł.

Co do wskazanych wielkości, możliwe jest ustalenie, iż powyższe składniki przysługiwały, możliwa jest do określenia ich wysokość, wynikająca z dostępnych dokumentów.

Uwzględnienie powyższych wielkości, przy obliczeniu wskaźnika wysokości podstawy wymiaru, spowoduje jego podwyższenie do 101,89 %.

Zaskarżona decyzja dotycząca przeliczenia emerytury podlegała więc zmianie w myśl art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. w ten sposób, iż ustalono prawo odwołującego się do obliczenia wysokości emerytury z uwzględnieniem zarobków z 1976 r. w kwocie 50.904,00 zł i w roku 1977 w kwocie 54.348,00 zł. oraz wskaźnika wysokości podstawy wymiaru wynoszącego 101,89 %.

Wyrok ten zaskarżył w całości apelacją Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O., który zarzucając naruszenie prawa materialnego, tj. art. 15 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( t.j.: Dz. U. z 2017 r., poz. 1383 ze zm. ) oraz prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c. – poprzez naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów, wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania, względnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu apelacji organ rentowy podkreślił, że wyrok jest sprzeczny z prawem, a przeprowadzone przed Sądem Okręgowym postępowanie dowodowe nadal nie daje podstaw do uznania, że zainteresowany w 1976 roku oraz w 1977 roku osiągnął wskazane przez Sąd orzekający wynagrodzenia. Na okoliczność osiągniętego w spornych latach wynagrodzenia, odwołujący się przedstawił karty zasiłkowe, m.in. za rok 1976 i za rok 1978. W kartach tych zapisano: okresy, za jakie wypłacono zasiłki, wypłacone kwoty, rodzaj zasiłku – podano, że wynosi on 100 %, a nadto zarobek przyjęty za podstawę do obliczenia zasiłku. Karta zasiłkowa została dodatkowo opatrzona adnotacją: „ staż pracy powyżej 8 lat ”. Organ rentowy nie neguje uznania przez Sąd pierwszej instancji, że wynagrodzenie zasadnicze wnioskodawcy w roku 1976 wynosiło 4.013,00 zł miesięcznie, zaś w grudniu 1977 r. wynosiło 4.300,00 zł. Nie można jednak zgodzić się z przyjęciem, że wynagrodzenie ubezpieczonego od stycznia do listopada 1977 r. wynosiło 4.300,00 zł miesięcznie, a ponadto z tym, że do tych kwot przysługiwał jeszcze dodatek stażowy w wysokości 8 % wynagrodzenia zasadniczego, który należy doliczyć. Zdaniem ZUS, w myśl obowiązujących w spornych latach przepisów – zwłaszcza art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego uwzględniało się składniki wynagrodzenia z tytułu wykonywania pracy w ramach stosunku pracy w normalnym obowiązującym pracownika czasie pracy, z wyjątkiem składników wynagrodzenia określonych w rozporządzeniu, o którym mowa w art. 13 pkt 1. Składnikiem wynagrodzenia, w myśl obowiązującej wówczas uchwały nr 103 Rady Ministrów z dnia 25 maja 1971 r. w sprawie składników funduszu płac i pozostałych wynagrodzeń z tytułu pracy w jednostkach gospodarki uspołecznionej ( M.P. Nr 31, poz. 196 ) był również dodatek za wysługę lat. Skoro zatem dodatek taki był składnikiem wynagrodzenia, to był przyjmowany przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego i z pewnością był uwzględniony we skazanych kwotach 4.013,00 zł oraz 4.300,00 zł, a zatem nie może być doliczony jeszcze raz do wskazanych wynagrodzeń. W ocenie strony apelującej, zapis „ staż pracy powyżej 8 lat ” nie dotyczy dodatku za wysługę lat, ale odnosi się do procentowej wartości wypłaconego zasiłku chorobowego. Zgodnie z art. 11 cytowanej ustawy zasiłkowej, miesięczny zasiłek chorobowy dla pracowników mających okres zatrudnienia dłuższy niż 8 lat, wynosił 100 % podstawy wymiaru zasiłku. W ocenie organu rentowego, Sąd ustalając, że wynagrodzenie odwołującego się w 1976 r. wynosiło 50.904,00 zł, zaś w 1977 r – 54.348,00 zł, a wskaźnik wysokości podstawy wymiaru 101,89 %, naruszył zasadę swobodnej oceny dowodów, wynikającą z art. 233 k.p.c.

T. M. na rozprawie apelacyjnej w dniu 20 czerwca 2018 r. wniósł o oddalenie apelacji w całości.

Sąd Apelacyjny w Łodzi zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego okazała się nieuzasadniona.

Na etapie postępowania apelacyjnego przedmiotem sporu było, czy T. M. ma prawo do ponownego ustalenia wysokości emerytury z uwzględnieniem zarobków z 20 lat, przy przyjęciu, że zarobki w roku 1976 winny być uwzględnione w wysokości 50.904,00 starych złotych, w roku 1977 – 54.348,00 starych złotych, zaś wskaźnik wysokości podstawy wymiaru – 101,89 %. Organ rentowy kwestionował prawo do przeliczenia świadczenia, bowiem – w jego ocenie – przeprowadzone przed Sądem pierwszej instancji postępowanie dowodowe nie dawało podstaw do uznania, że ubezpieczony w 1976 i 1977 roku osiągnął wskazane przez Sąd wynagrodzenia.

Odnosząc się do zarzutów apelacyjnych, Sąd Odwoławczy wskazuje, iż w pierwszej kolejności rozważenia wymagają zarzuty podniesione w ramach podstawy naruszenia prawa procesowego, bowiem ocena zarzutów naruszenia prawa materialnego może być dokonana jedynie przy prawidłowo ustalonym stanie faktycznym sprawy.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy dyspozycji przepisu art. 233 § 1 k.p.c.

W orzeczeniu z dnia 10 czerwca 1999 r., II UKN 685/98 ( OSNAPiUS 2000 Nr 17, poz. 655 ), Sąd Najwyższy stwierdził, że normy swobodnej oceny dowodów wyznaczone są wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego oraz regułami logicznego myślenia, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność, odnosi je do pozostałego materiału dowodowego. Ocena wiarygodności i mocy dowodów przeprowadzonych w danej sprawie wyraża istotę sądzenia w części obejmującej ustalenie faktów, ponieważ obejmuje rozstrzygnięcie o przeciwstawnych twierdzeniach stron na podstawie własnego przekonania sędziego, powziętego w wyniku bezpośredniego zetknięcia się ze świadkami, dokumentami i innymi środkami dowodowymi. Powinna odpowiadać regułom logicznego rozumowania wyrażającym formalne schematy powiązań pomiędzy podstawami wnioskowania i wnioskami oraz uwzględniać zasady doświadczenia życiowego wyznaczające granice dopuszczalnych wniosków i stopień prawdopodobieństwa ich występowania w danej sytuacji. Jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów ( art. 233 § 1 k.p.c. ) i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Tylko w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo – skutkowych, to przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona ( tak m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 września 2002 r., II CKN 817/00, LEX nr 56906 ).

Dla skuteczności zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie wystarcza stwierdzenie o wadliwości dokonanych ustaleń faktycznych, odwołujące się do stanu faktycznego, który w przekonaniu skarżącego odpowiada rzeczywistości. Konieczne jest tu wskazanie przyczyn dyskwalifikujących postępowanie sądu w tym zakresie. W szczególności skarżący powinien wskazać, jakie kryteria oceny naruszył sąd przy ocenie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłusznie im je przyznając ( tak Sąd Najwyższy m.in. w orzeczeniach z dnia: 23 stycznia 2001 r., IV CKN 970/00, LEX nr 52753; 12 kwietnia 2001 r., II CKN 588/99, LEX nr 52347; 10 stycznia 2002 r., II CKN 572/99, LEX nr 53136 ).

Skuteczne postawienie zarzutu naruszenia przez sąd przepisu art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego. Nie jest wystarczające jedynie przekonanie o innej niż przyjął sąd wadze ( doniosłości ) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu ( por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 1998 r., II CKN 4/98, niepubl. ).

Zdaniem Sądu drugiej instancji, Sąd Okręgowy przeprowadził stosowne postępowanie dowodowe, a w swych ustaleniach i wnioskach nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów, wynikające z przepisu art. 233 § 1 k.p.c., nie popełnił też uchybień w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej, uzasadniających ingerencję w treść zaskarżonego orzeczenia. W konsekwencji Sąd Odwoławczy, oceniając jako prawidłowe ustalenia faktyczne i rozważania prawne dokonane przez Sąd pierwszej instancji, uznał je za własne, nie widząc w związku z tym konieczności ich ponownego szczegółowego przytaczania ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., I PKN 339/98, OSNAPiUS z 1999 r., z. 24, poz. 776 ).

Podkreślenia tylko wymaga, że w sposób uprawniony Sąd Okręgowy przyjął, iż zaistniały dostateczne podstawy do ustalenia wysokości wynagrodzenia odwołującego się za rok 1976 i 1977 w kwotach podanych w zaskarżonym orzeczeniu ( odpowiednio 50.904,00 st. zł i 54.348,00 st. zł ). Sąd ustalając wysokość wynagrodzenia dysponował wyłącznie kartami zasiłkowymi wnioskodawcy, które wskazywały m.in. wysokość zarobków T. M. przyjętych za podstawę do obliczenia zasiłków chorobowych za styczeń, luty, marzec i kwiecień 1976 r. Była to kwota 4.013 starych złotych w każdym miesiącu. Na karcie zasiłkowej jest adnotacja o wypłaconym dodatku stażowym, przy czym zawarto nie tylko sformułowanie „ staż pracy powyżej 8 % ”, ale jednocześnie określono kwotę tego dodatku 229 starych złotych. Zasadnie więc uznał Sąd orzekający, że kwota dodatku, jako wyodrębniona, winna zostać doliczona do kwoty wynagrodzenia zasadniczego, co w efekcie dało wynagrodzenie za rok 1976 – 50.904,00 starych złotych. Apelacja kwestionująca taki sposób ustalenia wysokości wynagrodzenia nie zasługuje na uwzględnienie. Co do wysokości wynagrodzenia za rok 1977, to również należało doliczyć do wynagrodzenia zasadniczego zainteresowanego dodatek stażowy. Faktem jest, że Sąd pierwszej instancji nie dysponował zarobkami odwołującego się za rok 1977, a jedynie miał wiedzę na temat podstawy przyjętej do obliczenia zasiłku chorobowego w 1978 r. – podstawa wymiaru z grudnia 1977 r. w wysokości 4.300,00 starych złotych. Sąd ten zasadnie przyjął, że takie zarobki należało przypisać odwołującemu się również za wcześniejsze miesiące roku 1977, co było uprawnione po dokładnej analizie dostępnej dokumentacji płacowej pracownika. Ta zaś wskazywała, iż zarobki wnioskodawcy były w miarę stabilne i w dłuższym przedziale czasowym zmiana ich wysokości była niewielka. Dla przykładu, w grudniu 1975 r. do wypłaty była kwota 3.365 zł, gdy miesiąc wcześniej – 3.279 zł, natomiast w styczniu 1975 r. – 3.264 zł.

W tak ustalonym stanie faktycznym, Sąd Okręgowy w sposób całkowicie uprawniony wywiódł, że T. M. nabył prawo do przeliczenia wysokości emerytury na podstawie art. 111 w związku z art. 15 powoływanej wyżej ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, bowiem wskaźnik wysokości podstawy wymiaru ustalony na nowo okazał się być korzystniejszy ( 101,89 % ) niż dotychczasowy ( 98,77 % ).

Z tych wszystkich względów Sąd Apelacyjny uznał apelację za bezzasadną i podlegającą oddaleniu, o czym orzekł na podstawie art. 385 k.p.c.