Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 7 czerwca 2018 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. na podstawie art. 136 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, po rozpatrzeniu wniosku J. M., odmówił jej wypłaty świadczenia niezrealizowanego za maj 2018 roku, po zmarłym A. M.. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, iż stosownie do art. 136 ustawy z dnia z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. z 2017 r., poz. 1383 z późn. zm.) świadczenie niezrealizowane należne do dnia śmierci wypłaca się małżonkowi, dzieciom, z którymi zmarły prowadził wspólne gospodarstwo domowe, a w razie ich braku - małżonkowi i dzieciom, z którymi osoba ta nie prowadziła wspólnego gospodarstwa domowego, a w razie ich braku - innym członkom rodziny uprawnionym do renty rodzinnej lub na których utrzymaniu pozostawała ta osoba. Ponieważ wnioskodawczyni nie spełniała tych warunków nie może skutecznie domaać się wypłaty niezrealizowanego świadczenia (decyzja k. 118 akt ZUS).

Odwołanie od w/w decyzji w dniu 6 lipca 2018 roku złożyła wnioskodawczyni. W uzasadnieniu wskazała, że jest ona dla niej krzywdząca i niezgodna z zasadami współżycia społecznego. Jej brat był osobą niepełnosprawną, przeszedł wiele operacji. Nie był w stanie wykonywać najprostszych czynności, którymi w związku z tym zajmowała się wnioskodawczyni. Zmarły nie miał innej rodziny, która mogłaby się nim opiekować (odwołanie k. 2-4).

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, wywodząc jak w uzasadnieniu decyzji. Dodatkowo podkreślono, iż opiekowanie się osobą zmarłą uprawnioną do świadczenia nie jest przesłanką przyznania tego świadczenia (odpowiedź na odwołanie k. 12).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Zmarły A. M., urodzony w dniu (...), był uprawniony do emerytury, od 6 grudnia 2011 roku. Termin płatności świadczenia organ rentowy ustalił na 25 dzień każdego miesiąca (decyzja z 5 I 2011 roku k.96 akt ZUS).

A. M. zmarł w dniu 19 maja 2018 roku w K. (odpis skrócony aktu zgonu k. 115 akt ZUS).

Zmarły otrzymywał emeryturę w wysokości ok. 1.040 zł. Mieszkał sam w mieszkaniu córki wnioskodawczyni. Za mieszkanie opłaty wynoszą 350 zł + woda – ok. 40 zł, gaz- ok. 60 zł i światło – ok. 80 zł za dwa miesiące. Wcześniej, do 2012 roku, mieszkała z nim mama i utrzymywali się z dwóch emerytur. Zmarły miał ograniczone zdolności ruchowe, miał problemy z mówieniem. Otrzymywaną emeryturę przekazywał siostrze – wnioskodawczyni, która jednak z nim nie mieszkała. Wnioskodawczyni również utrzymuje się z emerytury w wysokości ok. 2.000 zł. Wnioskodawczyni za mieszknie, w którym mieszka płaci komorne w kwocie 350 zł oraz za światło 160 zł na dwa miesiące, gaz 60 zł, woda jest już w komornym. Wnioskodawczyni zajmowała się też opłacaniem telefonu komórkowego i telewizji brata. Wnioskodawczyni przebywała u brata często od rana do nocy. Około 100 zł wydawali na leki. Kiedy zmarły zachorował na raka to w ostatnim stadium, które zaczęło się w listopadzie 2017 roku wzrosły wydatki na leki może o kwoty 30-40 zł, zmieniła się też dieta. Wnioskodawczyni gospodarowała pieniędzmi brata i nie liczyła czy coś dokłada (przesłuchanie wnioskodawczyni J. M. e-protokół z 15 listopada 2018 roku 00:15:49 w zw. z 00:00:53)

W ostatnim stadium choroby kupowała dla niego nutridrinki wysokobiałkowe, dobre wędliny, bo lekarz tak zalecił. Gotowała dla obojga. Czasami trzeba było zamawiać transport sanitarny, albo taksówki, bo zmarły mieszkał na 3 piętrze bez windy. Odwołująca mogła odłożyć coś z emerytury nawet po śmierci jej męża. Nie odkładała więcej jak 200-300 zł miesięcznie (przesłuchanie wnioskodawczyni J. M. e-protokół z 15 listopada 2018 roku 00:08:44 w zw. z 00:00:53)

Mieszkanie, w którym mieszkał zmarły kiedyś należało do ich mamy, która przepisała je na wnuczkę czyli córkę wnioskodawczyni (przesłuchanie wnioskodawczyni J. M. e-protokół z 15 listopada 2018 roku 00:12:05 w zw. z 00:00:53)

A. M. był zaliczony do osób o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, na stałe (orzeczenie k.5).

Zmarły w latach 2013-2015 wielokrotnie przebywał w szpitalach, głównie z uwagi na dolegliwości ortopedyczne i kardiologiczne. Przeszedł m.in. operację wszczepienia endoprotezy lewego stawu kolanowego (karty informacyjne leczenia szpitalnego k.6-11).

W dniu 6 czerwca 2018 roku wnioskodawczyni złożyła wniosek o przyznanie jej niezrealizowanego świadczenia po zmarłym A. M., który był jej bratem (wniosek k.111-112 akt ZUS).

Przy ustalaniu stanu faktycznego sąd pominął oświadczenia Z. M. i A. K., ponieważ są to jedynie dokumenty prywatne, które zgodnie z art. 245 kpc dowodzą jedynie tego, iż osoby, które się pod nimi podpisały złożyły takie oświadczenia woli, a nie że dane w nich ujawnine są prawdziwe. Aby poczynić takie ustalenia konieczne byłoby zgłoszenie tych osób w charakterze świadków, czego jednak wnioskodawczyni nie uczyniła. Nadto sąd nie dopuścił z urzędu takich dowodów, bowiem okoliczności, na które mogliby zeznawać świadkowie nie miały znaczenia w sprawie. W zakresie okoliczności spornych sąd przesłuchał wnioskodawczynię w charakterze strony. Ustalenia poczynione w oparciu o te zeznania były wystarczające by rozpoznać zasadność złożonego odwołania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie jest niezasadne i jako takie podlega oddaleniu.

Stosownie do art. 136 ust. 1 ustawy z dnia z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. z 2017 r., poz. 1383 z późn. zm.) w razie śmierci osoby, która zgłosiła wniosek o świadczenia określone ustawą, świadczenia należne jej do dnia śmierci wypłaca się małżonkowi, dzieciom, z którymi prowadziła wspólne gospodarstwo domowe, a w razie ich braku - małżonkowi i dzieciom, z którymi osoba ta nie prowadziła wspólnego gospodarstwa domowego, a w razie ich braku - innym członkom rodziny uprawnionym do renty rodzinnej lub na których utrzymaniu pozostawała ta osoba.

Należy wskazać, że art. 136 ustawy, ustanawia odrębne od dziedziczenia następstwo prawne. Treść art. 136 ustawy określa grono osób, którym przysługuje status następcy prawnego zmarłego emeryta lub rencisty. Są to osoby enumeratywnie wymienione w dyspozycji omawianej normy prawnej, a ich krąg nie jest tożsamy z kręgiem spadkobierców. Uprawnionych do niezrealizowanego świadczenia zgrupowano przy tym w trzech kategoriach i uszeregowano w ten sposób, że następstwo prawne osób należących do dalszego kręgu uzależnione jest od braku następców z kręgu wcześniejszego (wyrok SN z dnia 13 stycznia 2015 r., II UK 144/14, Legalis nr 1200472).

Przepis ten wskazuje, że w pierwszej kolejności prawo do tego świadczenia mają małżonek i dzieci, z którymi osoba zmarła prowadziła wspólne gospodarstwo domowe. W razie ich braku prawo do niezrealizowanego świadczenia mają małżonek i dzieci, z którymi osoba zmarła nie prowadziła wspólnego gospodarstwa domowego. Dopiero wówczas, gdy brak jest w ogóle osób wymienionych powyżej, otwiera się droga do nabycia niezrealizowanego świadczenia przez innych członków rodziny uprawnionych do renty rodzinnej po osobie zmarłej lub na których utrzymaniu pozostawała osoba zmarła (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 13 listopada 2012 r., III AUa 476/12, legalis nr 734913).

Przechodząc na grunt niniejszej sprawy należy wskazać, że w pierwszej kolejności należy rozważyć, czy wnioskodawczyni należy do kręgu osób wymienionych we wskazanym przepisie. Jak wskazano powyżej w/w art. 136 ust. 1 wymienia różne kategorie osób uprawnionych. Świadczenie przysługuje następującym osobom w podanej kolejności:

- małżonkowi, dzieciom, z którymi prowadziła wspólne gospodarstwo domowe,

- w razie ich braku - małżonkowi i dzieciom, z którymi osoba ta nie prowadziła wspólnego gospodarstwa domowego,

- w razie ich braku - innym członkom rodziny uprawnionym do renty rodzinnej,

- w razie ich braku - innym członkom rodziny, na których utrzymaniu pozostawała ta osoba.

Należy wskazać, że wnioskodawczyni jest siostrą zmarłego, a zatem nie jest osobą wprost wskazaną w cytowanym przepisie.

Na mocy art. 67 ust. 1 cytowanje ustawy do renty rodzinnej uprawnieni są następujący członkowie rodziny spełniający warunki określone w art. 68-71:

1) dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione;

2) przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka;

3) małżonek (wdowa i wdowiec);

4) rodzice.

Jak wynika z cytowanego przepisu wnioskodawczyni nie należy także do kręgu osób, które mogłyby ubiegać się o rentę rodzinną po zmarłym. Może zatem domagać się wypłaty niezrealizowanego świadczenia tylko w sytuacji gdyby zmarły pozostawał na jej utrzymaniu.

Podkreślić przy tym należy, iż pozostawianie na utrzymaniu nie może być utożsamiane z prowadzeniem wspólnego gospodarstwa domowego. Taka okoliczność nie stanowi bowiem przesłanki do przyznania świadczenia niezrealizowanego siostrze osoby zmarłej. O pozostwaniu na utrzymaniu można mówić wtedy gdy zmarły nie miał środków na własne utrzymanie lub posiadane środki były tak niskie w stosunku do niezbędnych wydatków, że członek rodziny musiał łożyć na utrzymanie osoby zmarłej.

Podobnie kwestię "pozostawania na utrzymaniu innych członków rodziny" w rozumieniu art. 136 ust. 1 rozstrzygnął SA we W., który uznał, że za osoby pozostające na utrzymaniu innych członków rodziny uważa się osoby, które bądź to nie posiadają żadnych własnych świadczeń emerytalno-rentowych (gdyż dopiero wystąpiły z wnioskiem o nie), bądź też pobierają wprawdzie takie świadczenia, ale w najniższej wysokości przewidzianej ustawą, a koszt zaspokajania ich usprawiedliwionych potrzeb jest znacznie wyższy (zob. wyroki SA: we W. z dnia 11 lipca 2012 r., III AUa 516/12, LEX nr 1217827; w K. z dnia 24 kwietnia 2013 r., III AUa 1439/12, LEX nr 1314760 oraz w S. z dnia 21 maja 2013 r., III AUa 20/13, LEX nr 1378797);

Podzielić należy przy tym pogląd wyrażony w judykaturze, że świadczenie doraźnej pomocy, a nawet opieki nie wchodzi w zakres pojęcia "pozostawanie na utrzymaniu"; pojęcie to bowiem ma ściśle materialne znaczenie, a miarą jego jest zapewnianie środków pieniężnych koniecznych do zaspokojenia "usprawiedliwionych potrzeb" osoby będącej na utrzymaniu (wyroki SA: w K. z dnia 22 marca 2011 r., III AUa 2026/10, LEX nr 1102954 i w B. z dnia 4 czerwca 2013 r., w wyroku z dnia 17 stycznia 1997 r., w sprawie III AUa 166/96, które co prawda zapadło w innym stanie prawnym, ale zachowuje aktualność. Sąd stwierdził tam, iż „Użyte w art. 104 ust. 1 ustawy z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zmianami) określenie "pozostawania zmarłego na utrzymaniu", jako kryterium przyznania niezrealizowanego przez wnioskodawcę świadczenia członkowi rodziny, nie będącemu małżonkiem lub dzieckiem zmarłego i nie spełniającemu warunków do przyznania po nim renty rodzinnej - nie jest równoznaczne z pojęciem "przyczyniania się do utrzymania" i nie może być stosowane zamiennie.”

Analogicznie rozstrzygnął także Sąd Apelacyjny w Białymstoku, w wyroku z dnia 29 listopada 2017 r., w sprawie III AUa 380/17, gdzie podkreślił, że (...)pozostawania na utrzymaniu" ma ściśle materialne znaczenie, a miarą jego jest zapewnienie środków pieniężnych koniecznych do zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb osoby będącej na utrzymaniu. Za osoby pozostające na utrzymaniu innych członków rodziny w rozumieniu art. 136 ust. 1 u.e.r.f.u.s. uważa się osoby, które bądź to nie posiadają żadnych własnych świadczeń emerytalno-rentowych (gdyż dopiero wystąpiły z wnioskiem o nie), bądź też pobierają wprawdzie takie świadczenia, ale w najniższej wysokości przewidzianej ustawą, a koszt zaspokajania ich usprawiedliwionych potrzeb jest znacznie wyższy. Zatem, niezbędne jest istnienie silnej ekonomicznej zależności od osoby utrzymującej.”

Odnosząc się do sytuacji ustalonej w nieniejszej sprawie wskazać należy, iż w ocenie Sądu O., brak podstaw do przyjęcia, ze zmarły pozostawał na utrzymaniu siostry.

Miał on stałe źródło dochodu, a stałe wydatki miesięczne, zgodnie z twierdzeniami wnioskodawczyni, wynosiły około 490, - zł, a zatem na pozostałe wydatki zostawało około 550,- zł miesięcznie. Kwota ta pozwalała na skromne, ale jednak samodzielne utrzymanie zmarłego. Podkreślić należy, iż wnioskodawczyni nie potrafiła wskazać czy i w jakiej kwocie dokłada się do utrzymania zmarłego. Pamiętać przy tym należy, że przygotowywała wspólne posiłki, a zatem kwoty wydatków na wyżywienie stanowiły wydatki także na jej utrzymanie.

Opisany stan faktyczny mógłby ewentulanie zostać uznany za prowadzenie współnego gospodarstwa domowego, gdyby nie fakt osobnego zamieszkiwania rodzeństwa. Jednak prowadzenie współnego gospodarstwa domowego nie stanowi w przypadku siostry osoby zmarłej przesłanki do przyznania niezrealizowanego świadczenia.

E. pomoc w utrzymaniu osoby zmarłej, także finansowa, nie stanowi przesłanki do przynania prawa do świadczenia, o ile osoba ta nie finansuje w znacznej części usprawiedliwionych wydtaków zmarłego. W nieniejszej sprawie brak ustaleń co do ewentulanej wysokości tych wydakó czynionych przez wnioskodawcznię wyłacznie napotrzeby zmarłego. Ewentualna pomoc finansowa nie jest wystarczająca do uznania, iż zmarły pozostawał na utrzymaniu.

Podkreślić w tym miejscu należy, iż na skutek ustaleń w gronie rodzinnym, zmarły wykluczony został od dziedziczenia mieszkania, w którym mieszkał i, które należało do jego matki czym pozbawiono go należnego mu w drodze dziedziczenia majątku. W zamian siostra miała się nim opiekować. Taka sytuacja również przeczy twierdzeniom wnioskodawczyni o pozostawaniu zmarłego na jej utrzymaniu. Swoim zachowaniem wypełniała nie tylko obowiązki rodzinne ale także niepisaną umowę ze zmarłą matką.

Na koniec wskazać jedynie należy, iż do systemu ubezpieczeń społecznych nie mają zastosowania zasady współżycia społęcznego, bowiem cały system opiera się na idei solidaryzmu społecznego.

A zatem w świetle powyższych rozważań należy uznać, że decyzja organu rentowego jest prawidłowa, a żądanie wnioskodawczyni przyznania mu całości świadczenia po zmarłym bracie jest bezzasadne, o czym Sąd Okręgowy orzekł, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. jak w sentencji wyroku.

ZARZĄDZENIE

Odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć wnioskodawczyni.

3 XII 2018 roku.