Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 października 2013 roku

Sąd Okręgowy w Lublinie II Wydział Cywilny - Odwoławczy w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia Sądu Okręgowego Iwona Tchorzewska (sprawozdawca)

f

Sędziowie: Sędzia Sądu Okręgowego Anna Scioch-Kozak

Sędzia Sądu Okręgowego Anna Podolska - Kojtych

Protokolant Sekretarz sądowy Katarzyna Gustaw

po rozpoznaniu w dniu 16 października 2013 roku w Lublinie na rozprawie

sprawy z powództwa M. S. przeciwko D. S. o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie z dnia 6 maja 2013 roku, sygn. akt II C 53/13

I. zmienia zaskarżony wyrok:

- w punkcie I w ten sposób, że oddala powództwo;

- w punkcie II w ten sposób, że oddala wniosek powódki M.o zasądzenie od pozwanego D. S.kosztów
procesu;

II. zasądza od powódki M. S. na rzecz pozwanego D. S. kwotę 60 zł (sześćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego;

Sygn. akt II Ca 576/13

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 6 maja 2013 roku Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie zasądził od pozwanego D. S. na rzecz powódki M. S. kwotę l.200 zł z ustawowymi odsetkami: od kwoty 300 zł od dnia l września 2012 roku do dnia zapłaty, od kwoty 300 zł od dnia 18 września 2012 roku do dnia zapłaty, od kwoty 300 zł od dnia 13 października 2012 roku do dnia zapłaty i od kwoty 300 zł od dnia 29 października 2012 roku do dnia zapłaty oraz kwotę 257 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

W uzasadnieniu wyroku Sąd pierwszej instancji wskazał, że pozwie z dnia 27 grudnia 2012 roku powódka M. S.domagała się zasądzenia powyższej kwoty od pozwanego D. S.tytułem należnej powódce na mocy art. 207 k.c. części pożytków uzyskiwanych z tytułu najmu lokalu mieszkalnego (...) w budynku przy ul. (...)w L.. Spółdzielcze własnościowe prawo do tego lokalu stanowi składnik majątku wspólnego stron, których związek małżeński został rozwiązany przez rozwód.

Nakazem zapłaty z dnia 2 stycznia 2013 roku, wydanym w sprawie o sygn. akt II Nc 1132/12, Sąd Rejonowy Lublin - Zachód w Lublinie orzekł zgodnie z żądaniem pozwu.

W sprzeciwie od nakazu zapłaty pozwany zaskarżył ten nakaz w całości, wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu. Pozwany podniósł zarzut potrącenia kwoty dochodzonej przez powódkę z jego roszczeniem wobec powódki z tytułu korzystania przez M. S. ponad udział z nieruchomości położonej w L. przy ul. (...), stanowiącej współwłasność stron po l/2 części, w kwocie po 1.000 zł miesięcznie, od lipca do października 2012 roku. Ponadto pozwany podniósł, że roszczenie powódki jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Sąd Rejonowy ustalił, że M. S. i D. S. pozostawali w związku małżeńskim, który został rozwiązany przez rozwód wyrokiem Sądu Okręgowego w Lublinie z dnia 7 maja 2012 roku. Do majątku wspólnego stron wchodzi m.in. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego położonego przy ul. (...) w L.. M. S. i D. S. nie mieszkali nigdy w tym lokalu, który zawsze był przedmiotem najmu. Po ustaniu wspólności majątkowej stron lokal ten nadal jest wynajmowany. Umowę najmu zawarł z najemcą D. S.. Z uzyskanego z tytułu najmu czynszu w wysokości l.100 zł miesięcznie D. S. opłacał opłaty eksploatacyjne wraz ze spłatą normatywu, zaś z pozostałej po opłaceniu czynszu kwoty około 600 zł, kwotę 300 zł przekazywał M. S.. Sytuacja taka trwała do lipca 2012 roku, kiedy to D. S. zaprzestał przekazywania powódce powyższej kwoty.

Pismami z dnia 14 sierpnia 2012 roku, 31 sierpnia 2012 roku, 25 września 2012 roku i 23 października 2012 roku. M. S. wzywała D. S. do uiszczenia kwot po 300 zł tytułem połowy zysków z najmu za miesiące: lipiec, sierpień, wrzesień i październik 2012 roku - za każdym razem w terminie 3 dni od otrzymania wezwania. D. S. nie uiścił powyższych kwot.

W odpowiedzi na wezwania pismem z dnia 29 października 2012 roku D. S. wezwał M. S. do zapłaty na jego rzecz kwot po l.000 zł miesięcznie począwszy od sierpnia 2011 roku do października 2012 roku tytułem wynagrodzenia za korzystanie ponad udział z zajmowanego wyłącznie przez powódkę lokalu przy ul. (...) w L.. D. S. wskazał, że powódka wymieniła zamki w powyższym lokalu i pozwany nie ma możliwości korzystania z niego, choć wspólnie spłacają kredyt zaciągnięty na zakup tego mieszkania.

Lokal mieszkalny położony przy ul. (...) w L. również wchodzi w skład majątku wspólnego stron. W lokalu tym do 2010 roku mieszkali wspólnie M. S. i D. S. wraz z ich synem. Następnie D. S. wyprowadził się, a lokal przy ul. (...) nadal zajmuje M. S. ze wspólnym synem stron, który obecnie nadal się uczy i pozostaje na utrzymaniu rodziców.

Mieszkanie przy ul. (...) nigdy nie było wynajmowane. Wszelkie opłaty związane z korzystaniem z tego lokalu ponosi M. S.. Na zakup lokalu został zaciągnięty wspólnie przez strony - jeszcze jako małżonków - kredyt, który obecnie po połowie spłacają M. S. i D. S..

Jako podstawę powyższych ustaleń Sąd Rejonowy przyjął dowody szczegółowo wymienione i ocenione w uzasadnieniu orzeczenia, podkreślając, że w sprawie sporna była przede wszystkim ocena prawna zasadności żądania powódki i zgłaszanego przez pozwanego zarzutu potrącenia, natomiast większość okoliczności stanowiących podstawę ustaleń faktycznych pozostawała poza sporem.

W ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że powództwo zasługuje na uwzględnienie, znajdując podstawę prawną w treści art. 207 k.c., w myśl którego pożytki i inne przychody z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów; w takim samym stosunku współwłaściciele ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą wspólną.

Sąd zważył, że spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu przy ul. (...) w L. stanowiło majątek wspólny stron, w którym po ustaniu wspólności małżeńskiej ustawowej – co nastąpiło wraz z uprawomocnieniem się wyroku orzekającego rozwód – byli małżonkowie mają równie udziały, a to stosownie do art. 43 § l k.r.o. W świetle treści art. 207 k.c., strony winny po połowie ponosić wydatki związane z utrzymaniem tegoż lokalu, jak też po połowie czerpać pożytki, jakie lokal ten przynosi. Ponieważ lokal jest przedmiotem najmu, zatem przynosi pożytki cywilne w postaci czynszu najmu (art. 53 § 2 k.c.). Po odliczeniu wydatków pozostaje kwota nieco ponad 600 zł, stanowiąca czysty zysk z najmu przedmiotowego lokalu. Kwota ta winna w połowie przypaść pozwanemu, w połowie zaś powódce. Powódka żądała kwoty nieco niższej, niż jej należna, domagała się bowiem kwoty 300 zł miesięcznie. Zatem roszczenie powódki jest w pełni zasadne.

Mając na względzie przepisy art. 498 § 1 i 2 k.c. Sąd Rejonowy uznał za niezasadny zgłoszony przez pozwanego zarzut potrącenia dochodzonej przez powódkę kwoty z roszczeniem pozwanego względem powódki z tytułu połowy czynszu najmu, jaki mógłby zostać uzyskany z wynajmu lokalu przy ul. (...) w L..

Sąd podniósł, że lokal przy ul. (...) nie był nigdy przedmiotem wynajmu, mieszkali w nim nieprzerwanie podczas trwania małżeństwa powódka i pozwany oraz ich syn. Wskutek nieporozumień pomiędzy stronami pozwany opuścił powyższy lokal w 2010 roku, natomiast nadal mieszka w nim powódka z synem. Prawo do posiadania rzeczy i korzystania z niej są atrybutami właściciela oraz współwłaściciela. Przepis art. 206 k.c. stanowi, że każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli. Jeżeli zatem współwłaściciel wyraża wolę posiadania rzeczy i korzystania z niej, nie można żądać od niego wyzbycia się posiadania rzeczy i oddania jej w najem. Nieposiadający współwłaściciel może natomiast domagać się dopuszczenia go do współposiadania rzeczy i współkorzystania z niej. Takiego roszczenia pozwany jednak nigdy nie zgłaszał.

Ponadto powódka, która obecnie wyłącznie korzysta z przedmiotowego lokalu, ponosi wszelkie opłaty z związane z bieżącym korzystaniem, a także niezbędne dla utrzymania lokalu w niepogorszonym stanie – związane z drobnymi remontami oraz ogrzewaniem. Skoro więc wszelkie powyższe opłaty ponosi powódka, a pozwanego nie obciążają ciężary związane z lokalem przy ul. (...) (za wyjątkiem kredytu - zaciągniętego przez obie strony i po połowie przez nie spłacanego), lokal ten nie był nigdy przeznaczany na wynajem i jest zamieszkany przez powódkę oraz wspólnego syna stron, będącego na ich utrzymaniu, to nie można mówić o zasadności żądania pozwanego, by powódka rozliczyła się z nim z hipotetycznego czynszu najmu. Pozwany, jak podał w zeznaniach, nie wnosił dotąd o podział majątku dorobkowego stron ze względu na okoliczność, że w lokalu przy ul. (...) mieszka ich syn. Zatem godził się na to, że lokal ma zaspakajać potrzeby mieszkaniowe rodziny.

W ocenie Sądu Rejonowego nie można również podzielić podniesionego przez pozwanego, z powołaniem się na art. 5 k.c., zarzutu sprzeczności roszczenia powódki z zasadami współżycia społecznego. Sąd zważył, że powódka domagała się jedynie niecałej połowy czystego zysku z najmu lokalu przy ul. (...), a pozwany nie ponosi żadnych ciężarów związanych z tym lokalem, bowiem opłaty związane z jego eksploatacją pokrywane są z czynszu najmu. Natomiast z lokalu przy ul. (...) korzysta powódka z synem stron i wyłącznie powódka uiszcza wszelkie opłaty, jakie wiążą się z eksploatacją tego lokalu. Pozwany wprawdzie nie posiada kluczy do tego lokalu, ale też nigdy nie dochodził roszczeń z tego tytułu, godzi się na zamieszkiwanie tam byłej żony i syna i sam nie zamierza w tym lokalu zamieszkać, ma bowiem zaspokojone potrzeby mieszkaniowe. Jakkolwiek pozwany uiszcza połowę kredytu zaciągniętego na zakup lokalu, ale też drugą połowę spłaca powódka, zaś zobowiązanie to wiąże się z faktem wspólnego nabycia prawa do lokalu i wspólnego zaciągnięcia na ten cel kredytu. Istniejąca sytuacja może przy tym w każdej chwili zostać definitywnie rozwiązana przez dokonanie podziału majątku wspólnego stron. W tej sytuacji nie można uznać, ażeby żądanie przez powódkę odpowiadającej jej udziałowi części zysku z tytułu pożytków cywilnych, jaki przynosi składnik majątku wspólnego, miało stanowić nadużycie prawa i nie korzystać z ochrony prawnej.

Wskazując na powyższe Sąd Rejonowy uwzględnił powództwo, rozstrzygając w przedmiocie kosztów procesu na podstawie art. 98 § l k.p.c.

Pozwany D. S. wniósł apelację od wyroku Sądu pierwszej instancji, zaskarżając go w całości i zarzucając zaskarżonemu orzeczeniu:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. treści art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie, a w konsekwencji uwzględnienie roszczenia powódki w sytuacji, gdy roszczenie M. S. oceniane przez pryzmat zasad współżycia społecznego – zasady sprawiedliwości, słuszności, uczciwości – wprost wskazuje, iż w niniejszym stanie faktycznym stanowi ono nadużycie prawa podmiotowego;

2. naruszenia przepisów prawa procesowego, mające wpływ na treść wyroku, a to art. 233 § l k.p.c. poprzez zastąpienie swobodnej oceny dowodów ich dowolną oceną, co w konsekwencji doprowadziło do błędnego uznania, iż:

a) pozwany dobrowolnie wyprowadził się ze wspólnego mieszkania stron, podczas, gdy to powódka wygoniła pozwanego z domu, a następnie uniemożliwiła mu dostęp do lokalu wymieniwszy pod jego nieobecność zamki drzwiach;

b) strony nigdy nie zamieszkiwały w mieszkaniu przy ul. (...), od zawsze było ono przedmiotem najmu, podczas gdy z materiału dowodowego wynika, iż strony zamieszkiwały tam przed kupnem mieszkania przy ul. (...).

Powołując się na wymienione zarzuty apelujący wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości.

Powódka wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie na jej rzecz od pozwanego kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

Jeśli chodzi o zarzut naruszenia przez Sąd pierwszej instancji przepisu art. 233 § 1 k.p.c. wskazać należy, że materiał dowodowy zgromadzony w sprawie istotnie nie uprawniał do ustalenia, iż powódka M. S. i pozwany D. S. nie mieszkali nigdy w lokalu przy ul. (...) w L., a lokal ten zawsze był przedmiotem najmu. Powódka w wyjaśnieniach informacyjnych, potwierdzonych następnie w zeznaniach, podała bowiem jedynie, że przedmiotowe mieszkanie było wynajmowane jeszcze, kiedy strony były małżeństwem (k. 48). Jak wynika zaś z treści pozwu i dołączonych do niego dokumentów, małżeństwo stron ustało w związku z uprawomocnieniem się wyroku rozwodowego, co nastąpiło z dniem 29 maja 2012 roku (odpis wyroku ze stwierdzeniem prawomocności k. 8). Zatem z zeznań powódki wynika wyłącznie, że lokal przy ul. (...) był wynajmowany przed ostatnio wskazaną datą, a nie, że był wynajmowany zawsze. Trzeba także zauważyć, że prawo do lokalu przy ul. (...) zostało przydzielone na wiele lat wcześniej – w dniu 13 sierpnia 1993 roku (zaświadczenie Spółdzielni k. 9, przydział k. 10). Mając na względzie te okoliczności, a dodatkowo fakt, że strony następnie, w czasie trwania małżeństwa nabyły lokal mieszkalny przy ul. (...), nie sposób też wywieść z przytoczonych twierdzeń powódki, iż strony nigdy nie zamieszkiwały w lokalu przy ul. (...). Przeciwnie, zasady doświadczenia życiowego nakazywałyby przyjąć, że strony do czasu zakupu nowego lokalu mieszkały w lokalu przy ul. (...).

Natomiast niezasadny jest zarzut apelującego błędnego uznania przez Sąd pierwszej instancji, że pozwany dobrowolnie wyprowadził się ze wspólnego mieszkania przy ul (...). Po pierwsze Sąd Rejonowy nie ustalił, że pozwany wyprowadził się „dobrowolnie”. Ponadto zaś pozwany nie udowodnił powoływanej w postępowaniu okoliczności, że został z mieszkania wyrzucony przez powódkę. Przy tym niewątpliwie niezależnie od okoliczności, w jakich doszło do opuszczenia lokalu przez pozwanego, powódka co najmniej przez pewien czas utrudniała ewentualny powrót pozwanego do tego mieszkania, gdyż, co sama przyznała, wymieniła wkładkę w zamku. Twierdzenie zaś, że przyczynę wymiany stanowił fakt zgubienia kluczy, jest gołosłowne.

W pełni zasadny jest zarzut naruszenia zaskarżonym wyrokiem art. 5 k.c.

Zgodnie z generalną zasadą wyrażoną w treści tego przepisu nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Przez „klauzule generalne” (w tym zawarte w art. 5 k.c.) rozumie się przepisy prawne, w których nie są dokładnie sprecyzowane wszystkie elementy składające się na hipotezę czy dyspozycję normy prawnej, a ocena konkretnego stanu faktycznego zostaje przerzucona na organ stosujący prawo ( vide A. Wolter „Prawo cywilne”, s. 83). Istotą i funkcją klauzul generalnych w prawie cywilnym jest możliwość uwzględnienia w ocenie różnego rodzaju okoliczności faktycznych, które nie mogą - w oderwaniu od konkretnego stanu faktycznego - być według jakiegoś schematu, mającego walor bezwzględny, oceniane raz na zawsze i w sposób jednakowy ( vide postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 1979 r., sygn. akt III CRN 59/79, LEX nr 8176.).

Sformułowanie art. 5 k.c. odpowiada tzw. „wewnętrznej teorii nadużycia prawa podmiotowego”, zgodnie z którą czynienie ze swego prawa użytku sprzecznego ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony (zob. A. Szpunar „Nadużycie prawa podmiotowego”, Kraków 1947, s. 91-100; zob. także S. Grzybowski, w „System prawa cywilnego”, t. I, s. 264-266).

W ocenie Sądu Okręgowego zasadnym jest odwołanie się pozwanego do treści omawianego przepisu. Istotnie bowiem w okolicznościach faktycznych sprawy roszczenie M. S. oceniane przez pryzmat zasad współżycia społecznego – zasady sprawiedliwości, słuszności, uczciwości – musi być uznane za wyraz nadużycia prawa podmiotowego, wynikającego z art. 207 k.c., który stanowił materialnoprawną podstawę roszczenia zgłoszonego przez powódkę w niniejszej sprawie.

Uznając, iż żądanie powódki nie pozostaje w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego Sąd pierwszej instancji niezasadnie nie przypisał istotnego znaczenia okoliczności, że każda ze stron faktycznie pozostaje w posiadaniu jednego lokalu mieszkalnego wchodzącego w skład majątku wspólnego, przy czym lokal przy ul. (...), o powierzchni ponad 60 m ², jest blisko dwukrotnie większy od lokalu przy ul. (...), mającego powierzchnię 34,2 m ² (k. 10). Sąd pominął również powoływane przez pozwanego w sprzeciwie i niezaprzeczone przez powódkę okoliczności komfortowego wykończenia lokalu przy ul. (...) oraz korzystania przez powódkę z wyposażenia lokalu oraz z przynależnego do niego garażu (k. 22-23). Zatem powódka korzysta z należącego do majątku wspólnego lokalu o wysokim standardzie. Powód natomiast faktycznie posiada dwukrotnie mniejszy lokal przy ul. (...), który jest wynajmowany. Wprawdzie bezspornie opłaty związane z tym lokalem są pokrywane z czynszu najmu, ale nie można pominąć, że w związku z wynajmowaniem lokalu powód musi zaspokajać swoje potrzeby mieszkaniowe w innym miejscu. Nie jest zatem tak, że jedynie powódka ponosi koszty związane ze swoim zamieszkiwaniem.

W tych okolicznościach i mając ponadto na względzie, że tak powódka, jak i pozwany spłacają kredyt zaciągnięty na zakup mieszkania przy ul. (...), uwzględnienie powództwa prowadziłoby w istocie do nieuzasadnionej nierówności w sytuacji stron, jedynie z tego względu, że mieszkanie przy ul. (...), w przeciwieństwie do mieszkania przy ul. (...), jest przedmiotem najmu. Pozwany odnosiłby bowiem z tego lokalu faktycznie jedynie połowę uzyskiwanych z niego pożytków, podczas gdy powódka uzyskuje korzyść z zamieszkiwania w lokalu o wyższym standardzie, z garażem. Takiej oceny nie podważa przy tym okoliczność zamieszkiwania z powódką wspólnego syna stron, skoro mieszkanie przy ul. (...) jest blisko dwukrotnie większe od mieszkania przy ul. (...).

Z omówionych przyczyn należało uznać, że uwzględnieniu żądania powódki objętego pozwem w niniejszej sprawie sprzeciwia się norma art. 5 k.c. Stosowanie tego przepisu znajduje uzasadnienie w sytuacjach, gdy wydane rozstrzygnięcie, mimo że zgodne z prawem, musiałoby jednocześnie zostać negatywnie ocenione na podstawie norm pozaprawnych, regulujących zasady moralne funkcjonujące w społeczeństwie. Tego rodzaju sytuacja wystąpiła w rozpoznawanej sprawie.

Dodatkowo jedynie zauważyć należy, że każda ze stron ma możliwość wystąpienia z wnioskiem o podział majątku wspólnego, który w wyjątkowych sytuacjach może być podziałem częściowym (art. 1038 § 1 k.c. w związku z art. 46 k.r.o.)

.

Z tych wszystkich względów i na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. oraz art. 98 § 1 i 2 k.p.c. Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji.