Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 czerwca 2018 r.

Sąd Rejonowy dla W. M.w W. II W. C.w składzie następującym:

Przewodniczący: SSR Agnieszka Nakwaska-Szczepkowska

Protokolant: Magdalena Kowalska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 23 maja 2018 r. w W. sprawy

z powództwa P. P. Spółki Akcyjnej z siedzibą w B.

przeciwko K. W.

o zapłatę

I.  zasądza od K. W. na rzecz P. P.Spółki Akcyjnej z siedzibą w B. kwotę 1.166,62 zł (tysiąc sto sześćdziesiąt sześć złotych i sześćdziesiąt dwa grosze);

II.  oddala powództwo w pozostałej części;

III.  ustala, że K. W. ponosi koszty niniejszego postępowania w 7 %, zaś P. P.Spółka Akcyjna z siedzibą w B. w 93 %, pozostawiając szczegółowe rozliczenie owych kosztów referendarzowi sądowemu.

SSR Agnieszka Nakwaska-Szczepkowska

Sygn. akt II C 970/17

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 5 czerwca 2018 r.

Pozwem z dnia 26 września 2016 r. (data prezentaty biura podawczego Sądu Rejonowego w Jeleniej Górze) powód P. C. S.A. z siedzibą w B. wniósł o orzeczenie nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym na podstawie weksla, że pozwany K. W. winien zapłacić na rzecz powoda kwotę 12.552,96 zł wraz z odsetkami umownymi za opóźnienie w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 28 lipca 2016 r. do dnia zapłaty oraz kosztami procesu.

W uzasadnieniu pozwu wskazano, że pozwany zobowiązał się poprzez podpisanie weksla z dnia 12 czerwca 2015 r. do zapłaty w dniu 27 lipca 2016 r. wskazanej w wekslu kwoty 12.552,96 zł. Powód w dniu 27 czerwca 2016 r. wezwał pozwanego do wykupu weksla, jednak ten nie dokonał z tego tytułu żadnej wpłaty.

(pozew – k. 2 – 2v)

W odpowiedzi na pozew pozwany uznał żądanie pozwu co do kwoty 1.166,62 zł (w tym 1.070 zł tytułem niespłaconej części pożyczki, 21,62 zł tytułem odsetek oraz 75 zł tytułem opłat za upomnienia pisemne) oraz wniósł o oddalenie powództwa w pozostałej części. Pozwany podniósł, że dochodzona pozwem kwota wynika z umowy pożyczki gotówkowej zawartej przez strony w dniu 12 czerwca 2015 r., na podstawie której pozwany otrzymał pożyczkę w wysokości 4.000 zł. Celem jej spłaty uiścił 10 rat po 273 zł oraz 200 zł w dniu 29 listopada 2016 r., zatem łącznie z tego tytułu uiścił na poczet spłaty pożyczki 2.930 zł, wobec powyższego do spłaty pozostaje 1.070 zł. Dalej pozwany wskazał, że tytułem zabezpieczenia pożyczki oprócz ubezpieczenia na życie musiał podpisać weksel in blanco. W dniu 27 czerwca 2016 r. powód wypowiedział ww. umowę pożyczki i wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 12.552,96 zł. Do kwoty pożyczki doliczone zostały koszty dodatkowe, między innymi koszt ubezpieczenia na życie za cały okres, na jaki umowa pożyczki została zawarta (48 miesięcy) – 7.497 zł, koszt windykacji – 2.074,80 zł, opłata przygotowawcza – 759 zł oraz wynagrodzenie umowne – 848 zł. Zdaniem pozwanego owe dodatkowe koszty, zwłaszcza z tytułu ubezpieczenia na życie i windykacji, są rażąco wysokie. W efekcie kwota wpisana w wekslu jest około 3 razy wyższa od zaciągniętej pożyczki, a rzeczywista roczna stopa oprocentowania wynosi 112,17 %.

(odpowiedź na pozew – k. 20-21)

Postanowieniem z dnia 20 stycznia 2017 r. Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze stwierdził swoją niewłaściwość miejscową i przekazał sprawę do rozpoznania tutejszemu Sądowi.

(postanowienie – k. 47-47v)

Zarządzeniem z dnia 24 maja 2017 r. pełnomocnik powoda został zobowiązany do złożenia repliki na odpowiedź na pozew w terminie 14 dni pod rygorem pominięcia późniejszych twierdzeń i dowodów oraz pod rygorem uznania za przyznane twierdzeń pozwanego zawartych w odpowiedzi na pozew.

(zarządzenie – k. 52)

W dniu 12 września 2017 r. w imieniu powoda pismo procesowe oznaczone datą 11 września 2017 r. złożyła r.pr. M. J.. Do pisma tego nie zostały załączone dokumenty wykazujące umocowanie ww. do reprezentowania powoda. Wobec powyższego pełnomocnik powoda zarządzeniem z dnia 17 października 2017 r. został wezwany do uzupełnienia braku formalnego ww. pisma poprzez podpisanie pisma przez osobę upoważnioną do reprezentowania powoda w tym postępowaniu bądź wykazanie, że r.pr. M. J. jest taką osobą w terminie 7 dni pod rygorem zwrotu pisma. Wezwanie w tym przedmiocie zostało doręczone pełnomocnikowi powoda w dniu 18 października 2017 r. Z uwagi na jego niewykonanie, zarządzeniem z dnia 16 listopada 2017 r. pismo z dnia 11 września 2017 r. na podstawie art. 130 § 2 k.p.c. zostało zwrócone.

(pismo – k. 58, zarządzenia – k. 64, 73, epo – k. 74)

Na rozprawie w dniu 17 listopada 2017 r. w imieniu powoda nikt się nie stawił, stawił się natomiast pozwany, który zadeklarował wolę zawarcia ugody. Wobec powyższego Sąd zakreślił pełnomocnikowi powoda termin 14 dni na wskazanie, czy powód widzi możliwość zawarcia ugody.

(protokół rozprawy – k. 75-76v)

W dniu 3 marca 2018 r. strona powodowa złożyła pismo procesowe, w którym wskazano, że aktualna kwota zadłużenia pozwanego z tytułu należności głównej wynosi 10.852,96 zł. Nadto powód oświadczył, że wyraża zgodę na rozłożenie należności pozwanego na raty.

(pismo powoda – k. 98)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 12 czerwca 2015 r. K. W. jako pożyczkobiorca zawarł z P. P. S.A. jako pożyczkodawcą w formie pisemnej umowę pożyczki w kwocie 4.000 zł. Zgodnie z postanowieniami umowy pozwany zobowiązany był do spłaty łącznej kwoty 13.104 zł, na którą składały się oprócz kwoty pożyczki następujące należności: koszt obowiązkowego ubezpieczenia na życie – 7.497 zł, opłata przygotowawcza – 759 zł, wynagrodzenie umowne – k. 848 zł oraz odsetki. Umowa została zawarta na okres 48 miesięcy. Pozwany zobowiązany był do spłaty w ratach miesięcznych w wysokości po 273 złote, ostatnia rata z terminem płatności 10 czerwca 2019 r.

W umowie (punkt 11) strony przewidziały możliwość wypowiedzenia jej przez pożyczkodawcę w przypadku braku zapłaty w terminach określonych w umowie dwóch pełnych rat pożyczki za co najmniej dwa okresy płatności. Pożyczkodawca był upoważniony wówczas do wypowiedzenia umowy pożyczki z 30 – dniowym terminem wypowiedzenia oraz do wypełnienia weksla po uprzednim wezwaniu pożyczkobiorcy do zapłaty zaległych rat w terminie 7 dni od otrzymania wezwania. Punkt 11.2 umowy pożyczki stanowił, że pożyczkodawca w przypadku wypowiedzenia umowy ma prawo na wekslu in blanco wpisać datę i miejsce zapłaty oraz kwotę nie przekraczającą kwoty należnej pożyczkodawcy do zapłaty z tytułu pozostałej, niespłaconej części pożyczki, wynagrodzenia umownego oraz naliczyć i wpisać:

a)  dla całkowitej kwoty pożyczki pierwotnej (…) – maksymalną wysokość odsetek umownych, na poziomie czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego z dnia zawarcia umowy, to jest 10 % w stosunku rocznym (art. 359 § 2 (1) kodeksu cywilnego) i/lub

b)  kwotę w wysokości do 20 procent z pozostałej do zapłaty całkowitej kwoty do zapłaty tytułem poniesionych kosztów windykacji, nie więcej jednak, niż faktycznie poniesione przez pożyczkodawcę koszty tej windykacji i/lub

c)  kwotę wynikającą z tabeli opłat, zawartą w punkcie 19.4 umowy – punkt 8, 9 i 10 tabeli.

Punkt 13 umowy nazwany został „Pozostałe sankcje”. Zgodnie z pkt. 13.1 jeżeli pożyczkobiorca nie spłaci w terminie poszczególnych rat pożyczki lub innego zobowiązania pieniężnego wynikającego z umowy, w tym zobowiązania naliczonego na podstawie pkt. 11.2 umowy, niespłacona kwota staje się zadłużeniem przeterminowanym. Od zadłużenia przeterminowanego pożyczkodawca nalicza odsetki umowne za każdy dzień zwłoki w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego. Wysokość oprocentowania zadłużenia przeterminowanego na dzień zawarcia umowy wynosi 10 % w stosunku rocznym. W pkt. 13.2 mowa jest o działaniach windykacyjnych, które może podejmować pożyczkodawca, zaś wysokość opłat za poszczególne czynności w tym zakresie przewidywała tabela ujęta w pkt. 19.4.

Na zabezpieczenie roszczeń pożyczkodawcy z tytułu ww. umowy pozwany wystawił weksel in blanco, który podpisał w dniu 12 czerwca 2015 r. W deklaracji wekslowej z tej samej daty wskazano, że weksel jest wystawiony na zabezpieczenie zwrotu pożyczki udzielonej w dniu 12 czerwca 2015 r. w kwocie 13.104 zł oraz wykonania innych zobowiązań wynikających z tej umowy. Pożyczkodawca był upoważniony do wypełnienia weksla na sumę odpowiadająca zadłużeniu pozwanego.

(weksel kopie – k. 3, 49, oryginał – kasa pancerna poz. 7/2017, umowa – k. 22 i n., deklaracja – k. 33)

Umowa została zawarta na podstawie wzorca umownego przedstawionego przez powoda.

(domniemanie faktyczne, przesłuchanie pozwanego – k. 75-76)

K. W. uiścił na rzecz powoda 10 rat miesięcznych po 273 zł za miesiące od lipca 2015 r. do kwietnia 2016 r. oraz 200 zł w dniu 29 listopada 2016 r.

(okoliczność niezaprzeczona przez powoda, a nadto potwierdzenia przelewów
– k. 35-45)

W dniu 4 lutego 2016 r. K. W. zawarł z P. P. S.A. kolejną umowę pożyczki – na kwotę 9.000 zł. Opłata przygotowawcza została w tym przypadku naliczona w wysokości 1.592 zł.

(umowa z 04.02.2016 r. – k. 80 i n.)

Pożyczkodawca wypowiedział pozwanemu umowę pożyczki pismem z dnia 27 czerwca 2016 r. i wypełnił weksel na kwotę 12.552,96 zł z datą wykupu 27 lipca 2016 r., wzywając jednocześnie do jego wykupu. W piśmie tym wskazano, że kwota niespłaconej pożyczki wynosi 10.374 zł, kwota obliczona na podstawie pkt. 11.2 a) postanowień umowy – 21,62 zł, na podstawie pkt. 11.2 b) – 2.074,80 zł, na podstawie pkt. 11.2 c) – 75 zł, zaś odsetki umowne dzienne obliczone na podstawie pkt. 13.1 postanowień umowy – 7,54 zł.

(okoliczności bezsporne, a nadto: pismo z 27.06.2016 r. – k. 4)

Stan faktyczny w niniejszej sprawie okazał się w znacznej części bezsporny. Sam fakt zawarcia przez strony umowy pożyczki i jej treść nie były przedmiotem sporu – sam pozwany złożył do akt kopię owej umowy. Podobnie nie było sporu co do tego, że na zabezpieczenie należności z tytułu owej umowy pozwany wystawił weksel gwarancyjny in blanco oraz podpisał deklarację wekslową o treści przez niego przedstawionej wraz z odpowiedzią na pozew.

Sąd nie poczynił ustaleń co do tego, jakiego rodzaju należności składały się na kwotę wpisaną przez powoda w wekslu, ponieważ ta okoliczność nie wynikała ani z przedłożonych dokumentów, ani też z treści pism procesowych stron – przy czym z oczywistych względów Sąd nie brał pod uwagę treści pisma z dnia 11 września 2017 r., które zostało zwrócone. W samym wezwaniu do wykupu weksla z dnia 27 czerwca 2016 r. (k. 4) wskazano wprawdzie szereg części składowych kwoty 12.552,96 zł wpisanej w wekslu, natomiast zasadniczy jej składnik stanowiła pozycja opiewająca na 10.374 zł, a odpowiadająca „kwocie niespłaconej pożyczki”. Skoro pożyczka udzielona została w wysokości 4.000 zł, nie jest możliwym, aby zobowiązanie pozwanego z tego tytułu w dacie wypełnienia weksla wynosiło ponad dwa razy więcej. Pojęciu „kwoty niespłaconej pożyczki” powód nadał zatem inne znaczenie, którego jednak w toku postępowania nie wyjaśnił.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo podlegało oddaleniu.

Podkreślić należy, że powód dochodził od K. W. zapłaty na podstawie weksla. Wprawdzie między stronami bezspornym było, że weksel ów wystawiony został przez pozwanego jako weksel gwarancyjny na zabezpieczenie należności powoda z tytułu zawartej przez strony umowy pożyczki. Natomiast powód nie modyfikował w toku postępowania podstawy faktycznej powództwa, to jest nie wskazał, aby dochodził zapłaty na podstawie ww. umowy. Sąd związany jest granicami powództwa zakreślonymi przez powoda, który jest dysponentem zainicjowanego przez siebie postępowania. Skoro zatem wolą powoda było dochodzenie roszczenia z weksla, to takie tylko roszczenie było przedmiotem rozpoznania w tej sprawie.

Ustawa Prawo wekslowe w art. 101 wymienia warunki formalne, jakie powinien spełniać weksel własny. Weksel załączony przez powoda do pozwu, z którego wywodzi on swoje roszczenie w tej sprawie, spełnia wymogi określone w art. 101 Prawa wekslowego. Formalna kwalifikacja przedmiotowego dokumentu jako weksla oraz jego ważność nie były zresztą kwestionowane przez stronę pozwaną. W szczególności zaś bezspornym było, że weksel został opatrzony podpisem K. W. jako wystawcy.

Dalej należało zważyć, że w myśl art. 38 ustawy Prawo wekslowe: Posiadacz wekslu, płatnego w oznaczonym dniu albo w pewien czas po dacie lub po okazaniu, powinien przedstawić go do zapłaty bądź w pierwszym dniu, w którym można wymagać zapłaty, bądź w jednym z dwóch następnych dni powszednich. (…). Pozwany nie kwestionował natomiast prawidłowości przedstawienia przedmiotowego w sprawie weksla do zapłaty, zaś sam fakt przedstawienia go był bezsporny. Zagadnienia te nie były zatem dalej badane przez Sąd.

W świetle powyższego, co do zasady powód mógł dochodzić od K. W. zapłaty roszczenia wywodzonego z zaciągniętego przez niego zobowiązania wekslowego. Pozwany tego nie kwestionował, podnosił natomiast, że kwota wpisana w wekslu została przez powoda zawyżona, ponieważ obejmuje ona należności naliczone na podstawie nieważnych bądź abuzywnych postanowień łączącej strony umowy pożyczki.

Należy zauważyć, że wystawienie i wydanie remitentowi weksla in blanco w zasadzie zawsze połączone jest z zawarciem porozumienia, które na ogół znajduje wyraz w podpisywanej przez wystawcę weksla deklaracji wekslowej. W razie wypełnienia weksla niezupełnego niezgodnie z zawartym porozumieniem powstaje wprawdzie ważne zobowiązanie wekslowe, natomiast (przy założeniu, że posiadaczem weksla jest nadal remitent) dłużnik wekslowy może skutecznie podnieść zarzut wypełnienia weksla niezgodnie z porozumieniem.

Pozwany wprost zarzutu takiego nie wyartykułował. Natomiast należało mieć na względzie fakt, że pozwany nie był w niniejszym postępowaniu reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika. Pozwany wskazywał na zawyżenie sumy wekslowej, nieuprawnione obciążenie pozwanego kosztami ubezpieczenia w wysokości prawie dwukrotności kwoty pożyczki oraz pobranie opłaty przygotowawczej, której wysokość nie była skorelowana z rzeczywistymi kosztami pożyczkodawcy. W ocenie Sądu pozwany dążył tu w rzeczywistości do wykazania, że suma wpisana w wekslu przewyższa faktyczne zobowiązanie pozwanego wynikające ze stosunku podstawowego – tylko zaś w jego granicach powód był upoważniony do wypełnienia weksla. W efekcie Sąd uznał, że pozwany podniósł zarzut wypełnienia weksla niezgodnie z zawartym z powodem porozumieniem wekslowym.

W doktrynie i orzecznictwie jednolicie przyjmuje się, że ciężar dowodu w zakresie wykazania, że weksel został wypełniony w sposób niezgodny z treścią porozumienia spoczywa na dłużniku wekslowym, który zarzut taki podnosi (A. Szpunar, ibidem, a także bogate orzecznictwo, chociażby wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2010 r., I CSK 387/10, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2010 r., I CSK 641/09, OSNC-ZD 2011/2/35, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia 1967 r., III CZP 19/66, orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 24 października 1962 r., 2 CR 976/61, OSNCP 1964, nr 2, poz. 27 z glosa aprobującą A. Ważbińskiego). Jednocześnie jednak orzecznictwo stoi na stanowisku, że w przypadku podniesienia zarzutu w tym przedmiocie przez dłużnika, powód powinien podać, w jaki sposób wyliczona została suma wekslowa. Bez tego dłużnik wekslowy nie jest bowiem w stanie zweryfikować zgodności sumy wekslowej z porozumieniem (tak np.: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 29 sierpnia 2007 r., I ACa 442/07, LEX nr 446721; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 maja 2014 r., sygn.. akt VI ACa 1230/13).

W okolicznościach rozpatrywanej sprawy w deklaracji wekslowej K. W. oświadczył, że wystawiony przez niego weksel zabezpieczać ma zwrot pożyczki udzielonej przez powoda „w kwocie 13.104 zł” oraz „wykonanie innych zobowiązań wynikających z umowy pożyczki”. Należy zauważyć, że porozumienie wekslowe jest rodzajem umowy pomiędzy wystawcą weksla a remitentem i podlega wykładni na podstawie art. 65 § 1 i 2 k.c. (por. A. Szpunar, Komentarz do Prawa wekslowego i czekowego, Wyd. 4, LexisNexis 2003). Nie ulega wątpliwości, że w porozumieniu wekslowym do przedmiotowego w sprawie weksla K. W. wyraził zgodę na wpisanie w wekslu kwoty odpowiadającej sumie jego zobowiązań pieniężnych wynikających z umowy pożyczki zawartej przez strony w dniu 12 czerwca 2015 r. Nie podobna jednak uznać, że pozwany zakresem swojego oświadczenia woli obejmował takie należności, które wynikałyby z nieważnych bądź abuzywnych postanowień owej umowy. Dlatego też, w ocenie Sądu, pozwany mógł w niniejszym postępowaniu podnosić zarzuty w tym zakresie.

Pomimo zakwestionowania przez pozwanego wysokości sumy wekslowej, powód nie wyjaśnił w jaki sposób została ona wyliczona. Jak wskazano wyżej, nie wynika to w szczególności ze skierowanego do pozwanego pisma z dnia 27 czerwca 2016 r. obejmującego oświadczenie o wypowiedzeniu umowy pożyczki i wezwanie do wykupu weksla. Również w toku postępowania sądowego powód nie przedstawił wyliczenia, które pozwoliłoby pozwanemu oraz Sądowi na weryfikację, co składa się na kwotę dochodzoną pozwem. W szczególności nie sposób tego wywieźć z treści wydruku komputerowego nazwanego przez powoda „Kartą klienta” załączonego do pisma powoda z dnia 2 marca 2018 r.

Powyższe miało istotne znaczenie dla oceny zasadności powództwa. Analiza treści umowy zawartej przez strony nasuwa bowiem wątpliwości co do jej ważności – przynajmniej w zakresie postanowień dotyczących odsetek oraz dodatkowych należności płatnych przez pożyczkobiorcę. Niezależnie zaś od powyższego, umowa ta zdaniem Sądu zawiera klauzule abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

Strony wiązała umowa pożyczki, o której mowa w art. 720 § 1 k.c. oraz art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. z 2016 r., poz. 1528 – t.j.). Treść analizowanej tu umowy jest stosunkowo obszerna, zważywszy na jej przedmiot. W ocenie Sądu została ona przy tym tak skonstruowana, aby doprowadzić do obejścia bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa, w szczególności regulujących wysokość odsetek maksymalnych oraz wprowadzających zakaz anatocyzmu.

W świetle postanowień umowy pożyczkodawca oprócz wynagrodzenia umownego za udzielenie pożyczki, naliczonego tu w wysokości 848 zł, uprawniony był do pobrania „opłaty przygotowawczej” w wysokości 759 zł. Obie te należności, podobnie jak koszty ubezpieczenia na życie, zostały sfinansowane ze środków udzielonych pozwanemu w ramach pożyczki i de facto powiększyły jej saldo. Niezależnie od tego pożyczkobiorca zobowiązany był do uiszczenia odsetek umownych w wysokości 9,7% naliczanych od kwoty obejmującej oprócz 4.000 zł pożyczki, również koszty ubezpieczenia oraz opłatę przygotowawczą (łącznie 12.256 zł).

W punkcie 2.5 umowy zdefiniowano pojęcie opłaty przygotowawczej, wskazując, że: ”opłata przygotowawcza, to jest opłata za czynności faktyczne związane z rozpatrzeniem wniosku, przygotowaniem oraz zawarciem niniejszej umowy oraz udzieleniem pożyczki pierwotnej.” Skoro opłata przygotowawcza odpowiadać miała kosztom dokonanych czynności przygotowawczych, to powinna ona być tak skalkulowana, aby odzwierciedlać faktyczne koszty wymienionych wyżej czynności. W ocenie Sądu tak nie było, a powód pobierał w ten sposób dodatkowe wynagrodzenie za udzielenie pożyczki.

O tym, że kwota należności z tytułu „opłaty przygotowawczej” nie była skorelowana z rzeczywistymi kosztami pożyczkodawcy związanymi z procesem zawarcia umowy, świadczy chociażby podnoszona przez pozwanego okoliczność, że wysokość owej opłaty uzależniona była od wysokości udzielanej pożyczki. W przypadku bowiem drugiej z pożyczek udzielonych pozwanemu (na podstawie umowy z dnia 4 lutego 2016 r.), gdzie kwota pożyczki wynosiła 9.000 zł, naliczono od pozwanego opłatę przygotowawczą w wysokości 1.592 zł – zatem ponad dwa razy wyższą niż na podstawie umowy z dnia 12 czerwca 2015 r. Zasady logiki i doświadczenia życiowego wskazują, że czynności o charakterze technicznym, czy administracyjnym, związane z procedowaniem wniosku o zawarcie umowy pożyczki oraz z samym zawarciem umowy, nie różnią się w zależności od tego, czy pożyczka opiewa na kwotę 4.000 zł (jak pierwsza pożyczka udzielona pozwanemu), czy na 9.000 zł (jak druga z pożyczek). Zdaniem Sądu wprowadzenie do umowy „opłaty przygotowawczej” stanowiło zatem sposób obejścia bezwzględnie obowiązującej normy ujętej w art. 359 § 2 ¹ k.c. (w brzmieniu obowiązującym na datę zawarcia przedmiotowej w sprawie umowy) zakazującej pobierania odsetek wyższych niż odsetki maksymalne . Postanowienia naruszające przepis bezwzględnie obowiązujący uznać należy za nieważne na podstawie art. 58 § 1 k.c. W ocenie Sądu nie byłoby jednak uzasadnione uznanie tu całej umowy za nieważną. Postanowienia odnoszące się do opłaty przygotowawczej należało wyeliminować ze stosunku podstawowego łączącego strony na podstawie art. 58 § 3 k.c.

Zastrzeżenia budziły również postanowienia umowy regulujące naliczanie odsetek karnych oraz kosztów windykacyjnych w razie opóźnienia pożyczkobiorcy w spłacie pożyczki i innych należności. W pkt. 11.2 umowy wprowadzono uprawnienie do naliczenia przez pożyczkodawcę odsetek maksymalnych od „niespłaconej części pożyczki” i „wynagrodzenia umownego”, a nadto do obciążenia pożyczkobiorcy kosztami windykacji w wysokości do 20% „pozostałej do zapłaty całkowitej kwoty do zapłaty”.

Opłaty z tytułu poszczególnych czynności windykacyjnych, wynikające z pkt. 19.4 są rażąco wygórowane i noszą znamiona sankcji pieniężnej (opłata 15 zł za upomnienie pisemne). Nadto alternatywne upoważnienie pożyczkodawcy do naliczenia ryczałtowo kosztów windykacji w wysokości 20% „pozostałej do zapłaty całkowitej kwoty do zapłaty”, w ocenie Sądu, należy uznać w istocie za karę umowną. Postanowienie zastrzegające obowiązek uiszczenia kary umownej za nienależyte wykonanie zobowiązania pieniężnego w świetle treści art. 483 § 1 k.c. uznać należy za nieważne na podstawie art. 58 § 1 i 3 k.c.

Niezależnie zaś od powyższego wypada zauważyć, że w pkt. 13 umowy wprowadzono zapis dotyczący naliczania kolejnych odsetek karnych od „zadłużenia przeterminowanego”. Pojęcie to, w świetle pkt. 13.1 obejmuje również „zobowiązanie naliczone na podstawie pkt. 11.2”. Oznacza to, że w skład „zadłużenia przeterminowanego” wchodzą także opłaty za czynności windykacyjne oraz odsetki karne naliczone na podstawie pkt. 11.2 a). W efekcie odsetki karne, i to w wysokości odsetek maksymalnych, naliczane są dwukrotnie. Odsetki naliczone na podstawie pkt. 11.2 a) umowy powiększają sumę „zadłużenia przeterminowanego”, od którego pożyczkodawca nalicza dalsze odsetki. Taka regulacja umowna sprzeciwia się z kolei normie art. 482 § 1 k.c. i stanowi kolejne nieważne postanowienie - na podstawie art. 58 § 1 i 3 k.c. Nie ulega bowiem wątpliwości, że nie mamy tu do czynienia z wyjątkiem, o którym mowa w art. 482 § 2 k.c.

Natomiast nawet gdyby rozpatrywane wyżej postanowienia umowne dotyczące „opłaty przygotowawczej”, opłat za czynności windykacyjne oraz naliczania odsetek karnych były ważne, to w ocenie Sądu spełniałyby one warunki do uznania ich za postanowienia niedozwolone na podstawie art. 385 ¹ § 1 k.c., zatem i tak nie wiązałyby pozwanego, który umowę pożyczki zawierał jako konsument. Sąd nie miał wątpliwości, że wzorzec umowny, na podstawie którego zawarta została analizowana w sprawie umowa zawierał szereg postanowień, które kształtowały prawa i obowiązki pożyczkobiorcy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

W pierwszej kolejności należy tu stwierdzić, że naliczanie przez pożyczkodawcę dodatkowego wynagrodzenia za udzielenie pożyczki pod pozorem zwrotu kosztów związanych z jej udzieleniem to praktyka nieuczciwa wobec konsumenta. Pożyczkodawca jest uprawniony do pobrania z tytułu udzielenia pożyczki wynagrodzenia (prowizji) niezależnie od naliczenia odsetek kapitałowych. Natomiast musi to w sposób jasny i jednoznaczny wynikać z treści umowy. Pożyczkobiorca powinien na podstawie treści umowy mieć możliwość zidentyfikowania wysokość należności pobieranych przez pożyczkodawcę z tytułu udzielenia pożyczki. Nazwanie dodatkowego wynagrodzenia „opłatą przygotowawczą”, która w świetle zawartej w umowie definicji powinna jedynie rekompensować pożyczkodawcy koszty poniesione z tytułu czynności podjętych w związku z zawarciem umowy pożyczki, wprowadza konsumenta w błąd. Sposób naliczania opłaty przygotowawczej nie jest przy tym przejrzysty dla konsumenta.

Z zasad doświadczenia życiowego wynika, że czynności faktyczne obejmujące rozpatrzenie wniosku o udzielenie pożyczki mogły obejmować rozmowę z pracownikiem, przygotowanie umowy (na gotowym wzorcu), wydrukowanie jej, przygotowanie weksla in blanco, koszty przelewu pożyczonej kwoty na rachunek pozwanego oraz ewentualne sprawdzenie jego zdolności kredytowej. Zasady doświadczenia życiowego wskazują jednocześnie, że koszty związane z tego rodzaju czynnościami nie mogły wynieść w przypadku udzielonej pozwanemu pożyczki aż 759 zł. Powód nie przedstawił jakiejkolwiek kalkulacji poniesionych kosztów, tabeli bądź cennika pozwalających ustalić wysokość opłaty bądź prześledzić sposób jej naliczania przez powoda. Prowadzi to do wniosku (zwłaszcza biorąc pod uwagę, że opłata ta jest proporcjonalna do wysokości udzielanej pożyczki), że powód oznaczył tę kwotę zupełnie dowolnie.

Za abuzywne, w ocenie Sądu, należało również uznać postanowienia analizowanej umowy regulujące sposób naliczania odsetek karnych w razie opóźnienia w zapłacie należności po stronie pożyczkobiorcy. Zapisy te zostały skonstruowane w sposób niejasny i nieprecyzyjny. W szczególności trudno jest na podstawie analizy treści pkt. 11.2 w połączeniu z pkt. 13 ustalić, od jakiej kwoty naliczane są odsetki karne na podstawie każdego z tych punktów. Rozwiązanie pozwalające na naliczenie odsetek karnych od naliczonych ryczałtowo kosztów windykacji - jako 20% „pozostałej do zapłaty całkowitej kwoty do zapłaty” oraz odsetek karnych już raz doliczonych do kwoty niespłaconej części pożyczki, niewątpliwie godzi w dobre obyczaje i narusza w sposób rażący interesy konsumenta.

Zastrzeżenia budzi także uzależnienie udzielenia pożyczki od przystąpienia przez pożyczkobiorcę do grupowego ubezpieczenia na życie w towarzystwie ubezpieczeniowym, z którym pożyczkodawca współpracuje, bez możliwości wyboru innego ubezpieczyciela. Wysokość kosztów owego ubezpieczenia wskazana w umowie (w okolicznościach tej sprawy 7.497 zł) budzi wątpliwości, czy taki koszt faktycznie został poniesiony przez pożyczkodawcę na rzecz ubezpieczyciela w związku z objęciem pozwanego ubezpieczeniem grupowym. Powód nie przedstawił na etapie zawierania umowy z pozwanym, ani też nie złożył do akt sprawy żadnego dokumentu potwierdzającego taką okoliczność. Zasady doświadczenia życiowego wskazują zaś, że składki z tytułu ubezpieczenia na życie wykupywanego celem zabezpieczenia kredytu bądź pożyczki nie przekraczają swoją wysokością samej kwoty kredytu/pożyczki. Tymczasem okolicznościach tej sprawy koszty ubezpieczenia, w świetle treści umowy pożyczki, stanowiły prawie dwukrotność udzielonej pożyczki. Podkreślić należy, że wysokość składki ubezpieczeniowej nie mogła być uzależniona od oceny zdolności kredytowej pozwanego czy też ryzyka jego niewypłacalności, bowiem takich zdarzeń ubezpieczeniowych jak niewypłacalność czy upadłość pożyczkobiorcy zakres ubezpieczenia nie obejmował. Przedmiotowe ubezpieczenie obejmowało tylko 2 zdarzenia ubezpieczeniowe – śmierć ubezpieczonego oraz całkowitą jego niezdolność do pracy oraz samodzielnej egzystencji wskutek nieszczęśliwego wypadku lub choroby (§ 2 Szczegółowych warunków ubezpieczenia pożyczkobiorców – k. 29).

Podsumowując, w ocenie Sądu na podstawie postanowień umowy pożyczki z dnia 12 czerwca 2015 r. z uwagi na nieważność bądź abuzywność jej postanowień powód nie był uprawniony, aby żądać od pozwanego zapłaty: po pierwsze kwoty 759 zł tytułem „opłaty podstawowej”, po drugie kosztów windykacji w wysokości 20% „pozostałej do zapłaty całkowitej kwoty do zapłaty”, po trzecie odsetek karnych naliczonych od odsetek karnych uprzednio naliczonych, po czwarte kosztów ubezpieczenia. Nie ulega przy tym wątpliwości, że kwota wpisana przez powoda w wekslu – 12.552,96 zł uwzględnia przynajmniej częściowo (w takim zakresie, w jakim nie zostały one rozliczone z dokonanych przez pozwanego wpłat) powyższe składniki. W tej części wypełnienie weksla naruszało zawarte przez strony porozumienie wekslowe. Jak wskazano już wyżej, nie sposób interpretować oświadczenia woli pozwanego zawartego w deklaracji wekslowej w ten sposób, że upoważnił on pożyczkodawcę do uwzględnienia w sumie wekslowej również takich zobowiązań wynikających z zawartej umowy pożyczki, które w świetle przepisów prawa powszechnie obowiązującego powstać nie mogły z uwagi na nieważność bądź abuzywność postanowień umowy.

Uzupełnienie weksla przez posiadacza weksla (remitenta) na kwotę wyższą niż kwota, na której wpisanie pozwalało porozumienie wekslowe, nie powoduje skutku w postaci niepowstania zobowiązania wekslowego wystawcy weksla. Zobowiązanie to ulega natomiast odpowiedniemu zredukowaniu do wysokości kwoty mieszczącej się w upoważnieniu (por. wyroki Sądu Najwyższego z 26.1.2001 r., II CKN 25/00, OSNC 2001, nr 7/8, poz. 117; z 9.12.2004 r., II CK 170/04, niepubl, OSNC 2007, nr 4, poz. 59). Następuje tu skutek w postaci tzw. redukcji zakresu odpowiedzialności wekslowej wystawcy do granic, w których treść weksla (suma wekslowa) odpowiada zadłużeniu wystawcy ze stosunku podstawowego. W tym bowiem zakresie weksel został wypełniony zgodnie z porozumieniem wekslowym. W okolicznościach rozpatrywanej sprawy Sąd nie miał natomiast możliwości ustalenia, w jakiej części kwota wpisana przez powoda w wekslu została wyliczona w sposób odpowiadający porozumieniu wekslowemu, to jest w jakiej części jej wysokości odpowiada wysokości faktycznego zobowiązania pieniężnego pozwanego wynikającego z zawartej przez strony umowy pożyczki. Wobec powyższego, powództwo zostało uwzględnione jedynie do kwoty 1.166,62 zł, co do której pozwany uznał powództwo, czym Sąd był związany (pkt I. sentencji wyroku). W pozostałej zaś części, z przyczyn o których była mowa wyżej, Sąd nie mógł zweryfikować zasadności roszczenia powoda, zatem należało je oddalić (pkt II. sentencji wyroku).

Oddaleniu podlegało też roszczenie odsetkowe. Po pierwsze umowa pożyczki nie przewidywała obciążenia pożyczkobiorcy odsetkami umownymi w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie, o które wnosił powód w pozwie. Już z tego tylko względu powództwo w tej części należało oddalić. Prawidłowo sformułowane roszczenie powinno bowiem nawiązywać do treści umowy, gdzie – z uwagi na treść obowiązujących w dacie jej zawarcia przepisów – mowa jedynie o odsetkach w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego w NBP. Powód powinien był zatem wnosić o zasądzenie odsetek umownych w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego w NBP, z zastrzeżeniem, że ich wysokość nie będzie przekraczać wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie. Niezależnie od powyższego, zasadność roszczenia odsetkowego budziła też wątpliwości z uwagi na opisane wyżej zastrzeżenia co do treści postanowień umowy traktujących o ich naliczaniu.

W pkt. III. sentencji wyroku Sąd na podstawie art. 100 k.p.c. ustalił zasady ponoszenia przez strony kosztów procesu, stosownie do jego wyniku, przy czym szczegółowe wyliczenie owych kosztów na podstawie art. 108 zd. 2 k.p.c. pozostawiono referendarzowi sądowemu.

SSR Agnieszka Nakwaska – Szczepkowska