Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 grudnia 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący: SSA – Dorota Tyrała (spr.)

Sędziowie: SA – Ewa leszczyńska – Furtak

– Grzegorz Salamon

Protokolant: sekr. sąd. – Olaf Artymiuk

przy udziale Prokuratora Gabrieli Marczyńskiej - Tomali

po rozpoznaniu w dniu 7 grudnia 2018 r.

sprawy z wniosku K. P.

o odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę w trybie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego Państwa Polskiego (Dz. U. z 2015 r., poz. 1583 z późn. zm.)

na skutek apelacji wniesionej przez pełnomocnika wnioskodawcy

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 23 maja 2018 r., sygn. akt XVIII Ko 42/17

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że ponad zasądzoną w punkcie I. kwotę 60.000 (sześćdziesiąt tysięcy) zł, zasądza od Skarbu Państwa na rzecz K. P. tytułem zadośćuczynienia dalszą kwotę 30.000 (trzydzieści tysięcy) złotych z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty;

II.  utrzymuje w mocy zaskarżony wyrok w pozostałej części;

III.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy K. P. kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów związanych z reprezentowaniem wnioskodawcy przez pełnomocnika z wyboru;

IV.  kosztami postępowania odwoławczego obciąża Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Warszawie rozpoznaniu w dniu 17 maja 2018 roku sprawy z wniosku K. P. o odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę w trybie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (t.j. Dz.U. z 2015 r., poz. 1583 ze zm.) na podstawie art. 8 ust. 1 i art. 13 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 1583 ze zm.) oraz art. 554 § 4 k.p.k.:

I.zasądził tytułem zadośćuczynienia, za krzywdy wynikłe z pozbawienia wolności K. P. w okresie od 11 listopada 1982 roku do 12 maja 1983 roku, na jego rzecz od Skarbu Państwa kwotę 60 000 (sześćdziesiąt tysięcy) złotych, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia wyroku do dnia zapłaty;

II.w pozostałej części wniosek oddalił;

III.zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy K. P. kwotę 600 (sześćset) złotych tytułem zwrotu kosztów związanych z reprezentowaniem wnioskodawcy przez pełnomocnika z wyboru;

IV.kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa.

Apelację od wyroku złożył pełnomocnik wnioskodawcy K. P. .

1.  Na podstawie art. 444 k.p.k. i art. 425 § 1-3 k.p.k. zaskarżył wyrok wskazany powyżej w części tj. w zakresie punktu I. ponad przyznaną kwotę zadośćuczynienia wynoszącą 60 000 zł, a ponadto w zakresie punktu II w całości;

2.Na podstawie art. 427 § 1 i 2 k.p.k. i art. 438 pkt 2 k.p.k. oraz art. 7 k.p.k. w zw. z art. 366 § 1 k.p.k. zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie przepisów postępowania polegające na ocenie dowodów w postaci zeznań wnioskodawcy, świadków oraz dokumentów, która była dowolna a nie swobodna, albowiem przy zastosowaniu zasad racjonalnego rozumowania oraz doświadczenia życiowego krzywda wnioskodawcy byłaby znacznie wyżej wyceniona, a także przyznano by wnioskodawcy odszkodowanie za utracony zarobek w okresie pozbawienia wolności i za 2 mies. po jej odzyskaniu mimo, że rozwiązał on stosunek pracy za porozumieniem stron dzień przed pozbawieniem wolności tj. 10 listopada 1982 r., bo przecież był osobą w pełni sił i znalazłby najdalej w ciągu tygodnia lub dwóch nową pracę, a nie byłby bezrobotny przez 8 miesięcy jak to przyjął Sąd Okręgowy;

3.Na podstawie art. 427 § 1 i 2 k.p.k. i art. 438 pkt 3 k.p.k. zaskarżonemu wyrokowi zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych w związku z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w zw. z art. 415 k.c. i 445 § 1 k.c. polegający na przyjęciu, że zasądzone zadośćuczynienie odpowiada stopniowi krzywdy, choć mając na uwadze społeczne poczucie sprawiedliwości i zadośćuczynienia zasądzane aktualnie ofiarom pomyłek sądowych czy prokuratorskich w przypadku niesłusznych zatrzymań, to jest ono rażąco niskie, a ponadto oddalenie wniosku od odszkodowanie za utracone zarobki również jest niedopuszczalne;

W konsekwencji podniesionych zarzutów na podstawie art. 427 § 1 k.p.k. i art. 437 § 1 i 2 k.p.k. wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie zgodnie z treścią wniosku w zakresie nieuwzględnionym przez Sąd I instancji, tj. przyznanie dodatkowej kwoty zadośćuczynienia w wysokości 340 000 zł oraz kwoty odszkodowania za utracone zarobki w wysokości 24 882 zł; wniósł ponadto o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego wnioskodawcy za II instancję zgodnie z obowiązującymi normami.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja pełnomocnika wnioskodawcy okazała się częściowo zasadna w zakresie w jakim domagał się podwyższenia zasądzonej kwoty zadośćuczynienia, natomiast brak jest podstaw do uznania by sformułowane w niej zarzuty i wnioski były trafne w części odnoszącej się do orzeczenia Sądu I instancji oddalającego zgłoszony wniosek o zasądzenie odszkodowania. I tak:

Pełnomocnik wnioskodawcy skarżąc wyrok Sądu I instancji w zakresie jego punktu II zarzucił obrazę art. 7 k.p.k. w zw. z art. 366§1 k.p.k. polegającą na dowolnej ocenie dowodów w postaci zeznań wnioskodawcy, świadków oraz dokumentów. Zdaniem skarżącego dokonanie oceny swobodnej, przy zastosowaniu zasad racjonalnego rozumowania oraz doświadczenia życiowego prowadziłoby do „przyznania wnioskodawcy odszkodowania za utracony zarobek w okresie pozbawienia wolności i za 2 miesiące po jej odzyskaniu mimo, że rozwiązał on stosunek pracy za porozumieniem stron dzień przed pozbawieniem go wolności, tj. 10 listopada 1982 r., bo przecież był osobą w pełni sił i znalazłby najdalej w ciągu tygodnia lub dwóch nową pracę, a nie byłby bezrobotny przez 8 miesięcy, jak to przyjął Sąd Okręgowy”.

Wbrew zarzutom apelującego nie doszło w tym zakresie do naruszenia przez Sąd I instancji wskazanych przepisów prawa procesowego. Dokonana przez Sąd I instancji ocena dowodów i poczynione na tej podstawie ustalenia stanu faktycznego są prawidłowe i uzasadniają treść zaskarżonego orzeczenia.

W pierwszym rzędzie wskazać należy, że zgodnie z ugruntowanym i jednolitym poglądem doktryny i orzecznictwa koniecznym warunkiem dla uznania, iż określona szkoda może być dochodzona na gruncie przepisów ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego Państwa Polskiego (Dz. U. z 2015 r. poz. 1583 ze zm.) jest ustalenie, że istnieje bezpośredni i adekwatny związek przyczynowy między powstałą szkodą o charakterze majątkowym, a unieważnionym wyrokiem Sądu. Oznacza to, że przedmiotem roszczeń odszkodowawczych, które mogą być dochodzone przed sądem właściwym w sprawach karnych na podstawie wymienionych przepisów są tylko te niekorzystne następstwa, które powstały w związku z wykonaniem unieważnionego wyroku.

Skarżący pełnomocnik nie zanegował ustalenia Sądu meriti, że w chwili zatrzymania wnioskodawca był bezrobotny – wnioskodawca K. P. wszak sam zeznał, że umowa o pracę została rozwiązana na skutek jego wniosku w dniu 10.11.1982 r., a powyższe znajduje potwierdzenie w załączonej do akt sprawy kserokopii świadectwa pracy (k. 21). Tym samym na pełną aprobatę zasługuje stanowisko Sądu Okręgowego, że pozostawanie wnioskodawcy bez pracy w okresie od 11 listopada 1982 r. do 12 maja 1983 r. nie było następstwem jego zatrzymania i tymczasowego aresztowania, skoro nastąpiło wcześniej, a nadto na skutek własnej decyzji wnioskodawcy, która była jego świadomym wyborem.

W tym miejscu godzi się przypomnieć, że odszkodowanie, o którym mowa w art. 8 ust.1 ustawy lutowej ma charakter cywilno-prawny. W związku z tym na tle regulacji wyrażonej w art. 6 k.c. poszkodowany powinien udowodnić podstawę, jak i wysokość zgłoszonego roszczenia. Tymczasem zarówno wniosek o zasądzenie odszkodowania, inicjatywa dowodowa wykazywana przez wnioskodawcę i jego pełnomocnika w toku rozpoznania sprawy przez Sąd I instancji, jak i obecnie prezentowana we wniesionym środku odwoławczym argumentacja sprowadza się do swoistych założeń, że gdyby nie pozbawienie wolności to K. P. podjąłby pracę w ciągu tygodnia lub dwóch – w sytuacji, gdy z żadnego dowodu nie wynika, by na tym etapie poszukiwanie przez niego pracy było w sferze realnych działań a nie samych deklaracji. Brak jest zatem podstaw do uznania, że gdyby nie unieważniony wyrok wnioskodawca zostałby niezwłocznie zatrudniony i stąd aktualizuje się podstawa do zasądzenia odszkodowania w kwocie wskazanej we wniosku za 8 miesięcy pozostawania K. P. bez pracy. Przeprowadzone postępowanie dowodowe nie wykazało także, by skutki wykonania wobec K. P. unieważnionego orzeczenia wykraczały poza okres, kiedy wnioskodawca był pozbawiony wolności. Trafnie bowiem wskazał Sąd Okręgowy w oparciu o przeprowadzoną opinię sądowo – psychiatryczną, że brak jest bezpośredniego związku przyczynowo – skutkowego pomiędzy pobytem badanego w areszcie a rozwojem jego choroby (vide k. 104-112 oraz k. 153-157).

Takie ustalenia postępowania odwoławczego doprowadziły Sąd Apelacyjny do konkluzji, że Sąd Okręgowy wyraził prawidłowy pogląd o braku podstaw do zasądzenia odszkodowania, skoro wnioskodawca nie udowodnił, by w związku z unieważnionym wyrokiem z dnia 11 maja 1983 r. w sprawie VII K 175/83 powstała szkoda dająca podstawę do dochodzenia odszkodowania na gruncie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego Państwa Polskiego (Dz. U. z 2015 r. poz. 1583 ze zm.).

Co do zasady przyznać natomiast należy rację skarżącemu, iż Sąd I instancji mając w polu widzenia wszystkie okoliczności, które winny być wzięte pod uwagę przy ustalaniu zadośćuczynienia, nie nadał niektórym z nich takiego znaczenia, jakie powinny mieć przy ocenie poziomu doznanych przez wnioskodawcę cierpień i konsekwencji wynikających dla niego z pozbawienia wolności w sprawie VII K 175/83 Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy.

Mimo zatem, iż określenie wysokości należnego zadośćuczynienia leży w sferze swobodnej oceny sądu orzekającego uznać należało, iż konieczne jest zmodyfikowanie zaskarżonego orzeczenia w omawianej części. Decydujące znaczenie, uzasadniające zmianę zaskarżonego orzeczenia w tej części, miały dwa elementy. Z jednej strony był to wyjątkowo wysoki poziom poczucia krzywdy K. P. za represjonowanie z powodu działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, z drugiej zaś okoliczności zatrzymania i warunki w jakich był on pozbawiony wolności – w tym ustalone przez Sąd Okręgowy trzykrotne pobicie wnioskodawcy w okresie pozbawienia go wolności przez funkcjonariuszy policji i Służby więziennej, stosowane wobec niego kary dyscyplinarne oraz dokonana przez niego próba samobójcza. Dolegliwości jakich doznał wnioskodawca i długotrwałość konsekwencji winny, w ocenie Sądu Apelacyjnego, jeszcze istotniej niż uczynił to Sąd Okręgowy, wpływają na wysokość przyznanego zadośćuczynienia. Stąd właśnie, uznając słuszność argumentacji pełnomocnika wnioskodawcy Sąd Apelacyjny podwyższył zasądzone zadośćuczynienie o dalszą kwotę 30.000 (trzydzieści tysięcy) złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Wobec takich ustaleń postępowania odwoławczego, poza zmianą zaskarżonego orzeczenia opisaną wyżej, nie dopatrując się przesłanek uzasadniających ingerencję w treść wyroku z urzędu, Sąd Apelacyjny w pozostałym zakresie zaskarżony wyrok utrzymał w mocy.

Na rzecz wnioskodawcy zasądzono należną mu kwotę z tytułu zwrotu wydatków związanych z ustanowieniem pełnomocnika w postępowaniu odwoławczym, zaś koszty postępowania obciążają Skarb Państwa.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny orzekł jak na wstępie.