Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IX Ca 1053/18

POSTANOWIENIE

Dnia 23 stycznia 2019 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący:

SSO Mirosław Wieczorkiewicz (spr.)

Sędziowie:

SO Agnieszka Żegarska

SO Jacek Barczewski

Protokolant:

p.o. sekretarza sądowego Izabela Ważyńska

po rozpoznaniu w dniu 23 stycznia 2019 r. w Olsztynie na rozprawie

sprawy z wniosku J. D.

z udziałem M. D.

o podział majątku wspólnego

na skutek apelacji uczestnika od postanowienia wstępnego Sądu Rejonowego w Biskupcu z dnia 4 czerwca 2018 r., sygn. akt I Ns 414/16,

p o s t a n a w i a:

odrzucić apelację.

Agnieszka Żegarska Mirosław Wieczorkiewicz Jacek Barczewski

Sygn. akt IX Ca 1053/18

UZASADNIENIE

W postanowieniu wstępnym z dnia 4 czerwca 2018r. Sąd Rejonowy w Biskupcu ustalił skład majątku wspólnego wnioskodawczyni i uczestnika.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia złożył uczestnik M. D., zaskarżając orzeczenie Sądu I instancji w części, co do punktów I, II, III, IV i V.

W odpowiedzi wnioskodawczyni wniosła o oddalenie apelacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelację należało odrzucić.

Podczas kontroli instancyjnej Sąd Okręgowy zauważył, że postanowienie wstępne z dnia 4 czerwca 2018r. - znajdujące się na kartach 697 - 699 akt sprawy - nie zostało podpisane przez sędziego przewodniczącego (sprawa była rozpoznawana w składzie jednego sędziego).

Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, brak należytego podpisania orzeczenia jest równoznaczny z jego nieistnieniem (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 1969r., II CR 112/69, Legalis nr 13920). Ponadto wyrok (postanowienie), którego sentencji skład sądu nie podpisał, nie istnieje w znaczeniu prawnoprocesowym także wówczas, gdy został ogłoszony (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2000r., III CZP 29/00, Legalis nr 48108).

W zaistniałej sytuacji, apelacja podlegała odrzuceniu na podstawie art. 370 kpc w zw. z art. 373 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc.

Sąd II instancji nie mógł bowiem rozpoznać apelacji od postanowienia, które nie istnieje, ponieważ orzeczenie nie zawiera podpisu sędziego nadającego mu walor aktu jurysdykcyjnego - wydanego w ramach władzy sądowniczej.

Tym niemniej, na marginesie Sąd Okręgowy pragnie zwrócić uwagę na kilka aspektów, które mogą być przydatne przy rozstrzyganiu sprawy przez Sąd Rejonowy.

Po pierwsze - w postępowaniu o podział majątku wspólnego - postanowienie wstępne może rozstrzygać między stronami spór zwłaszcza, co do tego, czy konkretny składnik majątkowy wchodzi, czy też nie wchodzi w skład majątku dorobkowego.

Natomiast przedmiotem rozstrzygnięcia w postanowieniu wstępnym nie może być ustalenie składu majątku wspólnego, ponieważ sąd - ustalając jego skład - powinien równocześnie dokonać rozliczeń między uczestnikami, co jest przedmiotem rozstrzygnięcia w postanowieniu kończącym postępowanie w sprawie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2005r., III CK 431/04, Legalis nr 84437).

Zatem ustalenie w postępowaniu wstępnym całego majątku wspólnego wnioskodawczyni i uczestnika, stanowiło formalny poważny błąd (procesowy) Sądu I instancji.

Po drugie - niewątpliwie w postępowaniu o podział majątku wspólnego sąd może postanowieniem wstępnym orzec o nieważności zawartej między małżonkami majątkowej umowy zmieniającej ustrój ustawowy, czy też umowy o podział majątku wspólnego (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 1971r., III CZP 35/71, Legalis nr 15541).

Jednakże w warunkach niniejszej sprawy, wnioskodawczyni nie zgłosiła takiego żądania w formie właściwej dla przepisów o wniosku w postępowaniu nieprocesowym (art. 511 § 1 kpc), a Sąd I instancji stwierdzając skutecznie uchylenie się wnioskodawczyni od skutków prawnych umowy o podział majątku wspólnego, dał temu wyraz tylko w uzasadnieniu postanowienia wstępnym, co jest także uchybieniem.

W tych warunkach należy uznać, że rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego nastąpiło z naruszeniem art. 321 § 1 kpc z uwagi na brak właściwego żądania wnioskodawczyni w ww. zakresie.

Poza tym strony w tym samym dniu (25 listopad 2015r.) zawarły dwie umowy: o ustanowienie rozdzielności majątkowej oraz o podział majątku wspólnego, co zostało pominięte przez Sąd I instancji oraz wnioskodawczynię i uczestnika postępowania przy rozstrzyganiu sprawy.

Skoro tak, to nie można rozważać wadliwości umowy o podział majątku wspólnego zawartej w formie aktu notarialnego ze względu na wadę oświadczenia woli, w oderwaniu, od ważności lub nie, drugiej umowy o ustanowieniu rozdzielności majątkowej zawartej chwilę wcześniej przez uczestnika i wnioskodawczynię.

Ważne w niniejszej sprawie jest ta okoliczność z tego względu, czy wada oświadczenia woli w postaci groźby u wnioskodawczyni istniała tylko w momencie zawierania umowy o podział majątku, czy też w czasie zawierania umowy o ustanowieniu rozdzielności majątkowej, która była wcześniej podpisana przez uczestnika i wnioskodawczynię, ale o tej samej porze, jednego dnia.

Mając te uwagi na względzie, ważne w sprawie jest i to, że w chwili ogłoszenia postanowienia wstępnego nie było orzeczonego prawomocnego rozwodu pomiędzy wnioskodawczynią a uczestnikiem postępowania, uprawomocnienie wyroku rozwodowego nastąpiło po 4 czerwca 2018r., bo dopiero w dniu 10 lipca 2018r.

W konsekwencji, wobec wątpliwości, co do istnienia wady oświadczenia woli przez wnioskodawczynię podczas zawierania umowy o podział majątku wspólnego w dniu 24 listopada 2015r., nie można było wykluczyć istnienia tej wady podczas podpisywania aktu notarialnego chwilę wcześniej odnośnie ustanowienia rozdzielności majątkowej pomiędzy wnioskodawczynią a uczestnikiem, a tego Sąd I instancji nie rozważał, co stanowi uchybienie co do istoty sprawy.

Sąd w tej sytuacji nie poczynił ustalenia, czy istniała, czy też nie - na tę chwilę (24 listopada 2015r.) wspólność ustawowa, czy można uznać, aby wnioskodawczyni i uczestnik wobec ewentualnej nieważności obu umów, pozostawali w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej, a to ma wpływ na możliwość dokonania podziału ich majątku wspólnego.

Ma to znaczenie również co do konieczności rozważenia ww. okoliczności w kontekście złożonego oświadczenia w dniu 27 października 2016 roku przez wnioskodawczynię przed notariuszem o uchyleniu się od skutków prawnych złożonego oświadczenia przez nią na podstawie art. 87 w zw. z art. 88 § 1 i 2 kc, ale tylko odnośnie umowy o podział majątku wspólnego zawartej w formie aktu notarialnego z dnia 24 listopada 2015 roku.

Na koniec należy podkreślić, że Sąd I instancji był zobowiązany do wyjaśnienia motywów podjętego rozstrzygnięcia w sposób umożliwiający przeprowadzenie kontroli instancyjnej zaskarżonego orzeczenia.

Jednakże uzasadnienie tego Sądu Rejonowego nie zawiera wskazania dowodów, na których się oparł przy dokonanych ustaleniach faktycznych i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy (art. 328 § 2 kpc).

Takie zaniechanie Sądu I instancji, uniemożliwiało dokonanie kontroli instancyjnej przez Sąd Okręgowy przy merytorycznym rozpoznaniu sprawy, nie można byłoby bowiem ustalić i skontrolować w ramach instancji, jakiego wyboru określonych środków dowodowych dokonał Sąd I instancji, jak ważył ich moc oraz wiarygodność, dlatego stanowi to kolejne poważne naruszenie procedury (art. 328 § 2 kpc).

W tej sytuacji należy uznać, że uzasadnienie Sądu pierwszej instancji zawiera takie braki, że nie byłoby możliwe odtworzenie i skontrolowanie sposobu rozumowania, które legło u podstaw rozstrzygnięcia sprawy, dlatego zaskarżone orzeczenie podlegałoby uchyleniu, zaś sprawa zostałaby przekazana do ponownego rozpoznania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 lipca 2007r., V CSK 115/07, M. Prawniczy 2007/17/930, postanowienie Sądu Najwyższego z 29 września 2017r., V CZ 61/17, Lex nr 2401101, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 18 lipca 2018r., III AUa 474/18, Lex nr 2549825 i wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 11 lipca 2017r., I ACa 293/17, Lex nr 2500124).

Powyższe uwagi, powinny zostać uwzględnione przez Sąd I instancji przy ponownym wydaniu postanowienia w przedmiocie podziału majątku wspólnego zainteresowanych.

Jacek Barczewski Mirosław Wieczorkiewicz Agnieszka Żegarska

IX Ca 1053/18

Podstawa prawna:

Powołane przepisy:

Korekty wprowadzone przez SAOS:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE