Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 października 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 30 października 2018 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa M. K. i A. K.

przeciwko Skarbowi Państwa -(...) (...) (...) (...)
(...)

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w (...)

z dnia 24 kwietnia 2017 r. sygn. akt I C 1356/10

1. zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że nadaje mu treść:

„I. oddala powództwo;

II. zasądza tytułem zwrotu kosztów procesu solidarnie od powodów na rzecz Skarbu Państwa - (...)
i Autostrad kwotę 3.435,97 zł (trzy tysiące czterysta trzydzieści pięć złotych 97/100), a na rzecz Skarbu Państwa – (...)kwotę 3.600 zł (trzy tysiące sześćset złotych).”;

2. oddala apelację powodów;

3. nakazuje pobrać solidarnie od powodów na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie kwotę 4.140 zł (cztery tysiące sto czterdzieści złotych) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych;

4. zasądza solidarnie od powodów na rzecz Skarbu Państwa – (...)kwotę 4.050 zł (cztery tysiące pięćdziesiąt złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Marek Boniecki SSA Jan Kremer SSA Hanna Nowicka de Poraj

Sygn. akt I ACa 41/18

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z dnia 30 października 2018 r.

Powodowie M. K. i A. K. ostatecznie domagali się zasądzenia od pozwanego Skarbu Państwa -(...)na ich rzecz solidarnie kwoty 172.800 zł z ustawowymi odsetkami od 16 lipca 2010 r. tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z ich nieruchomości za okres od 5 listopada
2007 r. do 5 września2008 r., którą to nieruchomość strona pozwana miała zająć pod autostradę (...).

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości, zarzucając: a) brak legitymacji biernej, albowiem (...)jest jedynie zarządcą drogi; b) brak legitymacji czynnej związany z nieważnością i bezskutecznością nabycia nieruchomości przez powodów; c) brak złej wiary po stronie pozwanego; d) nadmierną wysokość żądania; e) nieprawidłowy termin naliczania odsetek.

Wyrokiem z dnia 24 kwietnia 2017 r. Sąd Okręgowy w K.: zasądził od strony pozwanej Skarbu Państwa – (...)na rzecz powodów M. K. i A. K. do niepodzielnej ręki kwotę 82.782 zł z ustawowymi odsetkami od 16 lipca 2010 r. do 31 grudnia 2015 r. i od 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty z odsetkami ustawowymi za opóźnienie (pkt I); oddalił powództwo w pozostałej części (pkt II) i zniósł pomiędzy stronami koszty procesu (pkt III).

Sąd Okręgowy ustalił stan faktyczny szczegółowo zaprezentowany w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, z którego to uzasadnienia wynika, że powodowie zawarli z T. O. w dniu 8 sierpnia 2007 r. notarialną umowę sprzedaży warunkowej, mocą której T. O., wpisana w księdze wieczystej jako jedyny właściciel nieruchomości, sprzedała powodom całą nieruchomość utworzoną z niezabudowanych działek o nr.: (...)– wszystkie położone w K. za cenę 17.000 zł. Umowa została zawarta pod warunkiem, że Agencja (...)nie skorzysta z prawa pierwokupu. W dniu 5 listopada 2007 r. powodowie zawarli z T. O. przed notariuszem umowę przeniesienia własności ww. nieruchomości. Przed Sądem Rejonowym dla K. (...)wK.toczyło się postępowanie z powództwa Skarbu Państwa – (...)przeciwko M. K. i A. K. o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. W postępowaniu tym Skarb Państwa – (...)domagał się wykreślenia z działu I księgi wieczystej nr (...) prowadzonej dla nieruchomości położonej w K., obręb(...), działek nr (...) o łącznej powierzchni 2044 m ^{( 2)} oraz urządzenia dla ww. działek odrębnej księgi wieczystej i wpisania jako właściciela Skarbu Państwa –(...). Wyrokiem z dnia 14 grudnia 2009 r. (sygn. akt I C 692/09/K) powództwo zostało oddalone, a w uzasadnieniu Sąd wskazał, że Skarb Państwa – (...)nie wykazał, że treść księgi wieczystej nr (...) jest faktycznie niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, jak też, że w stosunku do A. K.i M. K.wyłączone jest działanie rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych. Apelacja Skarbu Państwa – (...)co do żądania głównego została oddalona wyrokiem Sądu Okręgowego w K.(sygn. akt II Ca 590/10). Pismem z 24 czerwca 2010 r. powodowie wezwali stronę pozwaną do zapłaty w terminie 14 dni od dnia otrzymania wezwania kwoty 320.000 zł tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie ze spornej nieruchomości. Wskazali, że przez działki te przebiega zjazd z autostrady (...), który użytkuje (...), a pomiędzy nią a powodami brak jest umowy w przedmiocie korzystania z tych działek. W piśmie z 3 sierpnia 2010 r. strona pozwana podała, że sporne działki stanowią własność Skarbu Państwa na podstawie prawomocnych decyzji wywłaszczeniowych nr(...)z 5.11.1979 r. oraz(...)z 7.12.1979 r. Z uwagi na to, że właścicielem tych działek jest Skarb Państwa, to brak jest podstaw do żądania przez powodów wynagrodzenia za korzystanie z nich. Ponadto podniosła, że tylko działki nr (...) stanowią drogę publiczną, a pozostałe nie są użytkowane jako droga, a zatem (...) która zarządza drogami krajowymi nie ma obowiązku płacenia wynagrodzenia za ich użytkowanie. Sąd Rejonowy dla K. (...)w K. wyrokiem z 18 lipca 2013 r. (sygn. akt I C 1071/11/K) stwierdził, że umowy notarialne sprzedaży warunkowej z 8 sierpnia 2007 r. i przeniesienia własności nieruchomości z 5 listopada 2007 r. są nieważne w części dotyczącej sprzedaży działek o nr.(...), objętych księgą wieczystą nr (...); umorzył postępowanie w zakresie żądania dotyczącego działek nr (...), a w pozostałej części powództwo oddalił. Wyrokiem Sądu Okręgowego w K. z 9 lipca 2014 r. (sygn. akt II Ca 2380/13) zaskarżony wyrok został uchylony, postępowanie zniesione w całości i sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji. Wyrokiem z 17 listopada 2015 r. (sygn. akt I C 2982/14/K) Sąd Rejonowy dla K. (...)w K.umorzył postępowanie odnośnie do działek (...), zaś w pozostałym zakresie powództwo oddalił. Wyrok ten został następnie wyrokiem Sądu Okręgowego w K. z dnia 27 kwietnia 2016 r. (sygn. akt II Ca 462/16) uchylony w pkt II i III, a sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu. Działki o nr. (...)znajdują się w pasie drogi w postaci autostrady (...) na zjeździe z autostrady z (...). Stanowią pas drogowy autostrady (...) na odc. Węzeł (...)– ul. (...). Według ustaleń miejscowego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego z 1994 r. w dniu 31 grudnia 1998 r. działka nr (...) i część o pow. 0,0071 ha działki nr (...) znajdowały się w obszarze urządzeń komunikacyjnych (KU), a część o pow. 0,0467 ha działki nr (...) oraz działki nr (...) znajdowały się w obszarze tras komunikacyjnych (KT). Według ustaleń studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta K. z 2003 r. w dniu 5 listopada 2007 r. działka nr (...) i część o pow. 0,0071 ha działki nr (...) były przeznaczone do zabudowania i zainwestowania o przeważającej funkcji usług komercyjnych (UC), a część o pow. 0,467 ha działki nr (...) oraz działki nr (...) były przeznaczone na korytarz podstawowego układu drogowo-ulicowego. Brak jest możliwości ustalenia stanu działek, jaki istniał na dzień 31 grudnia 1998 r. oraz na dzień 5 listopada
2007 r., a następnie naniesienia działek objętych przedmiotem postępowania na mapę zasadniczą z uwagi na to, że dawne mapy analogowe zostały wycofane i wprowadzono mapy numeryczne. Mapy analogowe prowadzone w poprzednim okresie były aktualizowane na bieżąco, w wyniku dokonania pomiarów uzupełniających, a ustalenie stanu, jaki istniał w dniach 31 grudnia 1998 r. i 5 listopada 2007 r. jest niemożliwe, ponieważ nieaktualną sytuację usuwano i nanoszono nową. Według stanu na dzień 5 listopada 2007 r. działki o nr.(...)nie podlegały ustaleniom żadnego obowiązującego planu zagospodarowania przestrzennego. Wartość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie za okres od 5 listopada 2007 r. do 5 września 2008 r. z nieruchomości składającej się z działek nr (...) wynosi łącznie 82.782 zł.

W ustalonym przez siebie stanie faktycznym, po dokonaniu analizy zebranego w sprawie materiału dowodowego, Sąd Okręgowy, przywołując przepisy art. 224 §1 i 2 k.c. oraz art. 225 k.c., uznał, że powództwo zasługiwało na częściowe uwzględnienie. Nie podzielił zarzutu braku legitymacji czynnej, a to z uwagi na niewzruszone mimo postępowania prowadzonego przez Sąd Rejonowy dla K. (...)w K.w sprawie akt I C 692/09/K domniemanie z art. 3 u.k.w.h. W ocenie Sądu pierwszej instancji nie wszystkie sporne działki spełniają przesłanki do zakwalifikowania ich jako drogi publiczne, pomimo specyficznego położenia. Przedmiot sporu (ale nie wszystkie działki) położony jest w korytarzu układu drogowego-ulicznego, ale nie zostało wykazane, że mają status drogi publicznej. Bezsporne było zdaniem Sądu, że została wyłączona możność korzystania z przedmiotowych działek przez powodów. Odnośnie do wysokości wynagrodzenia Sąd oparł się na jednej z opinii biegłego W. H..

Od powyższego wyroku apelacje wywiodły obie strony.

Powodowie zaskarżyli orzeczenie w części oddalającej powództwo i rozstrzygającej o kosztach procesu, zarzucając: 1) naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na treść wyroku, tj. art. 233 §1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnej i zgodnej z zasadami doświadczenia życiowego oceny opinii wydanych w niniejszej sprawie przez biegłego sądowego dr inż. W. H.w zakresie ustalenia wartości odszkodowania za bezumowne korzystanie z spornej nieruchomości w okresie objętym żądaniem pozwu, a w szczególności poprzez nadanie opinii z dnia 21 grudnia 2016 r. mocy dowodowej i oparcie na niej rozstrzygnięcia, w sytuacji gdy prawidłowa ocena przedmiotowej opinii jak i wydanej przez biegłego opinii z dnia 28 stycznia 2016 r. winna prowadzić do wniosku, że opinia ta budzi uzasadnione zastrzeżenia, zaś określona w niej wartość odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości jest zaniżona, gdyż powinna być ustalona przy uwzględnieniu również możliwości posadowienia na spornej nieruchomości tablic reklamowych; 2) błąd w ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę orzeczenia mający wpływ na jego treść, polegający na przyjęciu, że: a) biegły sądowy nie wykazał w sposób prawidłowy wyliczeń w sporządzonych przez siebie opiniach, za wyjątkiem określenia wartości odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości w opinii z dnia 21 grudnia 2016 r., w sytuacji gdy biegły w opinii z dnia 28 stycznia 2016 r. prawidłowo obliczył wartość odszkodowania, określając wysokość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości przy uwzględnieniu możliwości posadowienia tablic reklamowych na spornych działkach; b) biegły sądowy w opinii w wariancie uwzględniającym wykorzystanie nieruchomości celem zamieszczania reklam, czy powierzchni reklamowych podał dane nieweryfikowalne i nie mogące stanowić podstawy opinii sądowej, w sytuacji gdy biegły ustalił wartość odszkodowania w oparciu o stawkę za l m ^{( 2)} powierzchni reklamy dziennie określoną w § 4 ust. 2 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 18 lipca 2011 r.; c) biegły nie zamieścił na wyrysie mapy ewidencji gruntów usytuowania powierzchni reklamowych czy reklam, w sytuacji gdy biegły do opinii uzupełniającej z dnia 21 grudnia 2016 r. dołączył mapę z naniesionymi terenami możliwymi do wynajęcia na reklamy; 3) naruszenie prawa procesowego, tj. art. 100 k.p.c. w zw. z art. 98 k.p.c. w zw. z art. 102 k.p.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i wzajemne zniesienie kosztów procesu pomiędzy stronami, w sytuacji w której dochodzone przez powodów roszczenie okazało się zasadne i słuszne, a kwota dochodzonego roszczenia wynikała z jednej z opinii wydanych przez biegłego w sprawie, zaś pozwany nie wyrażał zgody na jakiekolwiek formy polubownego rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, co jest w sposób oczywisty niezgodne z zasadami słuszności.

W konkluzji skarżący wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa w całości.

Strona pozwana zaskarżyła wyrok w części uwzględniającej powództwo i rozstrzygającej o kosztach procesu, zarzucając: 1) błąd w ustaleniach faktycznych polegający na stwierdzeniu, że: a) także działki nr (...) znajdują się w pasie drogi czy też stanowią pas drogowy autostrady (...) na odcinku węzeł (...) - ul. (...); b) co do działki nr (...) została wyłączona możność korzystania przez powodów, jak również, że była to okoliczność bezsporna; c) brak jest możliwości ustalenia stanu działek jaki istniał na dzień 31 grudnia 1998 r. oraz na dzień 5 grudnia 2007 r.; d) wartość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z działek objętych pozwem za okres od 5 listopada 2007 r. do 5 września 2008 r. wynosi łącznie 82.782 zł; 2) naruszenie przepisów prawa procesowego: a) art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. i art. 227 k.p.c. poprzez przyjęcie, iż strona powodowa wykazała przesłanki warunkujące przyznanie jej wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości; b) art. 278 k.p.c. i 279 k.p.c. poprzez przyjęcie jako podstawy ustalenia wysokości szkody opinii biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości dr inż. W. H., pomimo że nie została wyjaśniona kwestia tego, w oparciu o jaki wariant wyceny biegły określa wynagrodzenia za okres objęty pozwem na kwotę 82.782 zł, jak również pomimo przyjęcia przez biegłego wariantów odbiegających od cen rynkowych najmu czy dzierżawy nieruchomości podobnych do nieruchomości wycenianej; c) art. 278 k.p.c., 279 k.p.c. i 286 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. i art. 217 k.c., 2 k.p.c., art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. poprzez oddalenie wniosku pozwanego o dopuszczenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłego sądowego inż. dr inż. W. H., zawartego w piśmie z dnia 19 stycznia 2017 r. i na rozprawie w dniu 10 kwietnia 2017 r., jak i innych wniosków dowodowych zgłoszonych w piśmie z dnia 11 marca 2016 r., z dnia 18 marca 2012 r.; d) art. 233 k.p.c. poprzez naruszenie zasady swobodnej oceny materiału dowodowego w zakresie wskazanym w uzasadnieniu apelacji, pominięcie szeregu dokumentów w przeprowadzonej ocenie materiału dowodowego, z ostrożności procesowej także niewłaściwą ocenę opinii biegłego sądowego poprzez nieprawidłowe ustalenia wysokości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości; e) art. 328 §2 k.p.c. poprzez zaniechanie wyjaśnienia zarzutów pozwanego co do nieważności i bezskuteczności umów sprzedaży, nie przedstawienie przyczyn oddalenia wniosków pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego geodety z zakresu fotogrametrii, o zwrócenie się o akta postępowania administracyjnego i innych zgłoszonych w toku postępowania przez pozwanego; f) art. 229 k.p.c. i 230 k.p.c. poprzez uznanie szeregu kwestii za bezsporne czy przyznane, pomimo braku spełniania przesłanek warunkujących zastosowanie tych przepisów; 3) naruszenie przepisów prawa materialnego: a) art. 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece w zw. z art. 234 k.p.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i uznanie, iż obalenie domniemań zgodności wpisu prawa własności w księdze wieczystej może nastąpić jedynie w ramach postępowania o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, jak również przyjęcie, iż domniemanie to nie zostało obalone; b) art. 58 §1 k.c. w zw. z art. 535 k.c. i art. 389 §1 i §2 k.c. w zw. z art. 2a ust. 1 i art. 4 pkt 2, 5-8 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych poprzez ich niezastosowanie, pomimo że z uwagi na zajecie działek pod drogi publiczne pozostają one wyłączone z obrotu cywilnoprawnego, a tym samym umowy sprzedaży zawarte w niniejszej sprawie, w oparciu o które powód uzyskał tytuł prawny własności nieruchomości są nieważne, ewentualnie bezskuteczne; c) art. 73 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną w ocenie legitymacji procesowej czynnej powodów; d) art. 224 §2 k.c. w zw. z art. 225 k.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie poprzez przyjęcie, że powodowie posiadają legitymację procesowa czynną, że zobowiązanym do wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości jest Skarb Państwa, tj. że Skarb Państwa posiada legitymacje bierną, że Skarb Państwa w okresie objętym żądaniem pozwu był posiadaczem w złej wierze oraz - z ostrożności procesowej - przez niewłaściwe ustalenia wysokości wynagrodzenia jako nieodzwierciedlającego wartości stawek czynszu najmu czy dzierżaw nieruchomości podobnych; f) art. 481 §1 k.c. poprzez przyjęcie, że stronie powodowej przysługują odsetki od zasądzonego wynagrodzenia od daty wcześniejszej niż data sporządzenia opinii, w oparciu o którą sad ustalił wysokość wynagrodzenia czy też data wyrokowania, pomimo że uwzględniono ceny z daty sporządzenia opinii.

Pozwany w konkluzji wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części przez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów na rzecz Skarbu Państwa - (...)kosztów zastępstwa procesowego, a na rzecz Skarbu Państwa - (...)pozostałych kosztów postępowania, ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja strony pozwanej jest uzasadniona.

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż Sąd Okręgowy w znakomitej części prawidłowo, z poszanowaniem reguł wyrażonych w przepisie art. 233 §1 k.p.c., ustalił stan faktyczny sprawy, co sprawiło, że Sąd Apelacyjny przyjął go za własny. Ocena ta nie dotyczy sformułowania co do tego, że brak jest możliwości ustalenia stanu nieruchomości (działek), jaki istniał na dzień 31 grudnia 1998 r. oraz na dzień 5 listopada 2007 r. Po pierwsze, błędne było założenie, że ustalenie tych okoliczności powinno nastąpić na podstawie opinii biegłego geodety, podczas gdy dowód taki co do zasady służy jedynie weryfikacji pod kątem wiadomości specjalnych ustaleń dokonanych na podstawie innych środków dowodowych. Po wtóre, dla rozstrzygnięcia sprawy relewantne było, w czyim posiadaniu nieruchomość znajdowała się w spornym okresie. Ostatecznie nieistotne okazało się również ustalenie co do wysokości wynagrodzenia, aczkolwiek w ocenie Sądu odwoławczego moc dowodowa opinii biegłego rzeczoznawcy była nieznaczna. Biegły wielokrotnie, pod wpływem zarzutów stron zmieniał koncepcje wyceny, a jego wyjaśnienia nie były przekonujące. Wątpliwa jest także ta wersja opinii, którą przyjął ostatecznie Sąd Okręgowy. Powodowie wiedzieli bowiem już w dacie transakcji, jaki jest stan nieruchomości. Nieruchomość tak zabudowana nie mogłaby zostać ani wynajęta, ani wydzierżawiona, przynajmniej w takim zakresie, w jakim wyliczył to biegły. Skarżący nie mogliby również swobodnie wykorzystywać części nieruchomości z przeznaczeniem na reklamy bez zgody zarządcy drogi. Gdyby z kolei drogi tej nie było, zamieszczanie jakichkolwiek reklam pozbawione byłoby ekonomicznego sensu. Na rażące zawyżenie żądań powodów wskazuje także ich zestawienie z ceną nabycia nieruchomości.

Sąd Apelacyjny ustalił dodatkowo, że prace związane z budową przyszłej autostrady (...) na odcinku (...)prowadzone były już pod koniec lat 80. ubiegłego wieku. (dowód: zeznania świadka R. Ś. – k. 103) W dacie nabywania przez powodów nieruchomości na części z nich urządzony był już zjazd z autostrady. (dowód: zeznania świadka T. O. – k. 161-162). W 2009 r. pas drogowy autostrady (...), także wzdłuż łącznic, został ogrodzony siatką. (dowód: zeznania świadka S. P. – k. 162) Ogrodzenie to objęło także działki o nr. (...)oraz części działek o nr. (...). (dowód: opinia biegłego J. H. – k. 167-168) Pismem z dnia 28 listopada 2008 r. (...)(dalej: (...)) wystąpiła do (...) Inspektoratu(...)w K. o wszczęcie postępowania w sprawie rozbiórki reklamy posadowionej na działce (...) przez powoda. W treści pisma powołano się m.in. na przepis art. 73 ustawy z dnia 13 października 1998 r. wprowadzającej reformę administracji publicznej. (dowód: pismo – k. 139) Pozew w sprawie I C 692/09/K o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym wniesiony został 24 czerwca 2009 r. (okoliczność bezsporna).

Powołane wyżej dowody nie były kwestionowane przez strony, zaś Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do podważenia ich wartości dowodowej we wskazanym wyżej zakresie.

Podniesione w apelacji strony pozwanej zarzuty natury prawnoprocesowej okazały się uzasadnione jedynie częściowo, w zakresie ustaleń faktycznych. Wobec skutecznego zakwestionowania zasady roszczenia powodów, bezprzedmiotowe stały się natomiast zarzuty dotyczące wysokości wynagrodzenia. Nie do końca rację ma skarżący, zarzucając naruszenie przez Sąd pierwszej instancji art. 328 §2 k.p.c., poprzez nieodniesienie się w uzasadnieniu do zarzutów bezskuteczności i nieważności czynności prawnych, na podstawie których tytuł własności uzyskali powodowie. Sąd zajął się kwestią legitymacji czynnej, przydając w tej kwestii kluczowe znaczenie treści księgi wieczystej oraz niepowodzeniu akcji procesowej zmierzającej do obalenia domniemania z art. 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t. jedn. Dz. U. z 2018 r., poz. 1916, dalej: u.k.w.h.). Przedmiotem rozważań Sądu Okręgowego nie stała się natomiast sytuacja stron w kontekście art. 73 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. - Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz. U. Nr. 133, poz. 872, dalej: ustawa z 13 października 1998 r.), co jednak nie mogło mieć znaczenia dla rozstrzygnięcia kwestii własności, o czym niżej. Podobnie ocenić należało zaniechanie wyjaśnienia przyczyn nieuwzględnienia wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii fotogrametrycznej. Pozostałe zarzuty proceduralne sformułowane zostały zbyt ogólnikowo, a nadto dotyczyły kwestii, które w istocie podlegały rozpoznaniu w kontekście przepisów prawa materialnego.

Sąd pierwszej instancji uwzględniając powództwo, dopuścił się obrazy art. 225 k.c. w zw. z art. 224 §2 k.c. poprzez ich zastosowanie, a jednocześnie art. 224 §1 k.c. w zw. z art. 7 k.c. poprzez niezastosowanie tych przepisów.

Wyjść jednak należy od tego, że na datę orzekania zarówno przez Sąd Okręgowy, jak i Sąd Apelacyjny, powodów uznać należało za czynnie legitymowanych. Skarbowi Państwa nie udało się wykazać w postępowaniu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, że sporne nieruchomości były przedmiotem wywłaszczenia w latach 70. ubiegłego wieku. Odnośnie z kolei do kwestii nabycia własności nieruchomości na podst. art. 73 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r., zauważyć należy, że sprawa o stwierdzenie nabycia z mocy prawa własności nieruchomości na podstawie powoływanego przepisu ma ze swej istoty charakter cywilny, a zatem byłaby rozpoznawana przez sąd powszechny, gdyby nie wyłączenie, polegające na przekazaniu orzekania w tym przedmiocie do kompetencji wojewody. Z tej przyczyny, decyzja wojewody, o której mowa tym unormowaniu, ma charakter wyłącznego dowodu nabycia przez Skarb Państwa lub odpowiednią jednostkę samorządu terytorialnego prawa własności na podstawie art. 73 ust. 1 tej ustawy. W konsekwencji, nie jest możliwe samodzielnie ustalenie nabycia prawa własności nieruchomości zajętej pod drogę publiczną w dniu 1 stycznia 1999 r. na tej podstawie prawnej przez sąd w postępowaniu sądowym jako przesłanki innego rozstrzygnięcia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2012 r., V CSK 144/11). Zauważyć w tym miejscu należy, że Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do zawieszenia z urzędu postępowania w obecnej sprawie do czasu zakończenia postępowania administracyjnego wszczętego na podstawie wniosku z dnia 4 stycznia 2011 r. (k. 100), albowiem z uwagi na niewykazanie innych przesłanek z art. 225 k.c. w zw. z art. 224 §2 k.c. przez powodów, wyjaśnienie kwestii własności części nieruchomości nie było konieczne dla rozstrzygnięcia sporu w rozumieniu art. 177 §1 pkt 3 k.p.c.

Dla skutecznej realizacji roszczeń uzupełniających przewidzianych w art. 224 i nast. k.c. konieczne jest wykazanie przez właściciela (art. 6 k.c.), że rzecz, w tym wypadku nieruchomość, jest we władaniu osoby trzeciej, której nie przysługuje skuteczny względem właściciela tytuł prawny. Ponadto musi udowodnić, że posiadacz korzysta z rzeczy w złej wierze albo po wytoczeniu powództwa windykacyjnego, która to sytuacja w rozpoznawanej sprawie nie zachodzi. Co istotne, posiadacza – zgodnie z art. 7 k.c. – chroni domniemanie dobrej wiary, które dla sądu jest wiążące (art. 234 k.p.c.). W rozpoznawanej sprawie na powodach spoczywał zatem ciężar udowodnienia, że w okresie od 5 listopada 2007 r. do 5 września 2008 r. strona pozwana korzystała z objętych pozwem nieruchomości i była w złej wierze. Zebrany w sprawie materiał dowodowy nie pozostawia żadnych wątpliwości co do tego, że w dacie zawierania umów sprzedaży warunkowej oraz przeniesienia własności, na części nieruchomości urządzona była droga publiczna (umowy, zeznania T. O. i R. Ś.). Opinia biegłego geodety wskazuje natomiast, że jezdnia asfaltowa przebiega przez działkę (...). Gdy zestawić tę okoliczność z faktem ogrodzenia całego pasa drogowego dopiero w 2009 r., dochodzi się do przekonania, że brak jest dowodów na to, że w spornym okresie pozwany zajmował nieruchomość powodów w zakresie szerszym niż sama jezdnia. Co więcej, do chwili obecnej poza ogrodzeniem pozostaje część działek o nr.(...). Przypomnieć w tym miejscu należy, że powodowie domagali się zasądzenia wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości, a nie odszkodowania za niemożliwość korzystania z nieruchomości zgodnie z jej przeznaczeniem. Wykazany przez stronę pozwaną fakt umieszczenia przez powoda na działce nr (...) tablicy reklamowej świadczy natomiast o tym, że samo ogrodzenie pasa drogowego nie może być uznane za równoznaczne z korzystaniem przez pozwanego z całej zagrodzonej części.

Niezależnie od powyższego, pozwany Skarb Państwa i działająca w jego imieniu (...), w spornym okresie byli posiadaczami samoistnymi w dobrej wierze nieruchomości w części zajętej pod cały pas drogowy. Jakkolwiek bowiem w księdze wieczystej wpisani jako właściciele byli powodowie, to charakter zajętej nieruchomości dawał pozwanemu pełne prawo do uzasadnionego przypuszczenia, że to jemu przysługuje mu tytuł własności. Przed zapadnięciem rozstrzygnięcia w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym pozwany mógł pozostawać w uzasadnionym przekonaniu, że wpis w dziale II jest wadliwy. Przekonanie takie wywodził z faktu przeprowadzenia postępowania wywłaszczeniowego, które w rezultacie doprowadziło do realizacji inwestycji drogowej. Zauważyć przy tym należy, że oddalenie powództwa nie nastąpiło z powodu wykluczenia, że Skarb Państwa nie nabył własności, lecz nieudowodnienia tej okoliczności. Przekonanie powyższe było wzmożone faktem, że po 1998 r. własność nieruchomości zajętej pod drogę publiczną nie może przynależeć osobie fizycznej, co zresztą pozwany manifestował w piśmie do organu nadzoru budowlanego w listopadzie 2008 r. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 września 2011 r., I CSK 719/10). Godzi się w tym miejscu podkreślić, że pojęcie „nieruchomości zajętej pod drogę publiczną” w rozumieniu art. 73 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. należy rozumieć szeroko. Wystarczającą przesłanką jest, aby dana nieruchomość pozostawała funkcjonalnie powiązana z drogą publiczną (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 23 lutego 2017 r. I OSK 790/15). Orzecznictwo nie pozostawia także wątpliwości co do tego, że nieruchomości zajęte pod drogę publiczną nie mogą być przedmiotem obrotu między podmiotami niewymienionymi w art. 2a ustawy
z 1985 r. o drogach publicznych (t. jedn. Dz. U. z 2018 r., poz. 2068) (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2006 r. III CZP 72/06). Jakkolwiek zatem Sądy obu instancji nie mogły stwierdzić przesłankowo, że tytuł własności przysługuje Skarbowi Państwa, to pozwany miał słuszne podstawy do przyjęcia, że tylko on może władać nieruchomością zgodnie z prawem, niezależnie od wpisu w księdze wieczystej. Podkreślenia w tym miejscu wymaga, że rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych nie chroni nabywcy, jeżeli umowa o przeniesienie własności nieruchomości była nieważna (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2002 r. III CKN 405/99).

W konkluzji powyższych rozważań dojść należało do przekonania, że powodowie nie mogli skutecznie domagać się zasądzenia na swoją rzecz od pozwanego wynagrodzenia na podst. art. 225 k.c. w zw. z art. 224 §2 k.c., albowiem nie udowodnili, że pozwany korzystał z części spornych nieruchomości w okresie wskazanym w pozwie, a w zakresie, w jakim korzystał, że nie był posiadaczem w dobrej wierze.

Konsekwencją uznania roszczenia powodów za nieusprawiedliwione co do zasady było także oddalenie ich apelacji bez konieczności odnoszenia się do podniesionych w niej zarzutów, które dotyczyły wyłącznie wysokości roszczenia oraz kosztów procesu. Ubocznie zatem jedynie przypomnieć należy, że sposób wyliczenia wynagrodzenia zaproponowany przez powodów był całkowicie nie do zaakceptowania, zważywszy na stan nieruchomości istniejący w dacie zawierania transakcji.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 §1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo w całości. O kosztach procesu przed Sądem pierwszej instancji orzeczono na podst. art. 98 §1 k.p.c., art. 99 k.p.c. w zw. z art. 98 §3 k.p.c. w zw. z §6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t. jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 461 ze zm.) oraz art. 32 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o (...)(Dz. U. z 2016 r., poz. 2261). Na koszty te złożyły się wydatki na opinię biegłych ( (...)) oraz wynagrodzenie pełnomocnika ((...)).

Za podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego, które po stronie pozwanej ograniczyły się do wynagrodzenia radcy (...)przyjęto art. 98 §1 i 3 k.p.c., art. 99 k.p.c. w zw. z art. 391 §1 k.p.c. oraz §6 pkt 6 w zw. z §10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm.).

SSA Marek Boniecki SSA Jan Kremer SSA Hanna Nowicka de Poraj